اعظم شجاعی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در سال ۱۳۹۲، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “ساختار عاملی، روایی و اعتبار پرسشنامه باورهای وسواسی در گروهی از نوجوانان شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

ساختار عاملی، روایی و اعتبار پرسشنامه باورهای وسواسی در گروهی از نوجوانان شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر رحیم یوسفی

استاد مشاور:

دکتر غلامرضا چلبیانلو

پژوهشگر:

اعظم شجاعی

اسفند ۱۳۹۲

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: کلیات پژوهش

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت مسأله

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف جزیی

سوالات پژوهش

تعریف

عملیاتی

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مقامه

اختلال وسواس فکری- عملی

تاریخچه اختلال

تعاریف وسواس _

ملاک های تشخیصی

DSM – IV – TR در مورد اختلال وسواس فکری- عملی

چهار الگوی مهم اختلال وسواس فکری عملی

سن شروع

همه گیر شناسی و تظاهر بالینی

سیر و پیش آگهی

همایند و هم پوشی با سایر اختلال ها

تشخیص افتراقی

تأثیر بیماری وسواس بر روابط فردی و فعالیت اجتماعی

عوامل شخصیتی

وسواس های خودزاد و واکنشی

مشخصات شایع در وسواس

دیدگاه های سبب شناختی

عوامل زیستی

مدل روان شناختی اختلال وسواس فکری- عملی

دیدگاه روان کاوی

مفهوم سازی رفتاری وسواس

دیدگاه رفتاری

مفهوم سازی شناختی وسواس

دیدگاه شناختی رفتاری دربارهی اختلال وسواس فکری- عملی

نظریه شناختی سالکوسکیس

نظریه شناختی را چمن

مدل های شناختی مبتنی بر ارزیابی

شکل گیری گروه کاری در زمینهی در بافت های شناختی در اختلال وسواس

حیطه های باور های مختص وسواس

مدل فراشناختی

راهبردهای کنترل فکر و وسواس

مدل شناختی مبتنی بر استنتاج

سوگیری های پردازش اطلاعات در وسواس

مدل استکتی و بارلو

مطالعات خارجی

مطالعات داخلی

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

حجم نمونه و روش نمونه گیری

ابزار جمع آوری اطلاعات

پرسشنامه باورهای وسواسی نسخه کودک و نوجوان

پرسشنامه افسردگی کودکان (CDI)

پرسشنامه بیل راون کودکان و نوجوانان (BOCS- CY )

مقیاس اضطراب آشکار کودکان ( RCMAS)

پرسشنامه وسواس فکری – عملی مادسلی(MOCI)

فرایند اجرای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: یافته های پژوهش

مقدمه

آمار استنباطی

بررسی ترمال بودن نمرات پرسشنامه مورد استفاده در پژوهش

بررسی داده های پرت نمرات پرسشنامه های مورد استفاده در پژوهش

تحلیل سوال های پژوهش

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

جمع بندی نهایی

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

فهرست منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی ساختار عاملی، روایی و پایایی نسخه ی ۴۴ گویهای پرسشنامه باورهای وسواسی نسخه نوجوان (OBQ -CV) بود. بدین منظور نمونه ای به حجم ۳۲۴ نفر از میان دانش آموزان عادی شهر اصفهان و نمونه ای به حجم ۱۵ نفر از میان نوجوانان مبتلابه OCD با دامنه سنی ۱۷-۱۴ سال انتخاب و مورد آزمون قرار گرفتند. تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفه های اصلی با چرخش واریماکس چهار عامل را برای پرسشنامه باورهای وسواسی نسخه نوجوان استخراج نمود که به ترتیب عبارت است از: اهمیت کنترل افکار، کمال گرایی بعین، مسئولیت پذیری، برآورد تهدید به منظور بررسی روایی همزمان همبستگی پرسشنامه وسواس فکری عملی مادرلی و مقیاس وسواس فکری عملی بیل – براون ( نسخه کودک و نوجوان با پرسشنامه باورهای وسواسی نوجوان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج همبستگی بالا پرسشنامه وسواس فکری عملی مادرلی با پرسشنامه OBQ -CV و همبستگی متوسط مقباس بیل – براون با پرسشنامه باورهای وسواسی نوجوان را نشان داد. روایی واگرا نیز از طریق همبستگی پرسشنامه اضطراب آشکار کودکان و پرسشنامه افسردگی کودکان با پرسشنامه باورهای وسواسی نوجوان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دهنده همبستگی متوسط بین پرسشنامه های اضطراب آشکار کودکان و افسردگی کودکان با پرسشنامه باورهای وسواسی OBQ -CV بود. همچنین، ضریب اعتبار بار آزمایی در فاصله دو هفته برای کل پرسشنامه ۶۷/ ۰ و ضریب همسانی درونی (آلفای کرونباخ) ۸۱/۰ به دست آمد. جهت بررسی تفاوت میانگین نمرات دو گروه دختر و پسر، از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات دختران و پسران تفاوت معناداری وجود ندارد. هم چنین، نتایج ا جهت بررسی تفاوت میانگین نمرات دو گروه بالینی و غیر بالینی نشان دهنده تفاوت معنادار بین دو گروه بود. در بررسی تفاوت بین میانگین نمرات گروه های سنی مختلف از تحلیل واریانس چند متغیر استفاده شد. نتایج به دست آمده بیانگر این نکته است که تفاوت معناداری در میانگین نمره های گروه های سنی مختلف وجود ندارد.

کلید واژه ها ساختار عاملی، روایی، اعتبار، پرسشنامه باورهای وسواسی کودک و نوجوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

اختلال وسواس فکری- عملی نشانگان عصبی- روان پزشکی پیچیده ای است که مشخصه اصلی آن افکار ناخواسته، تکراری و مزاحم افکار وسواسی) و تیز رفتارهای تکراری و آزار دهنده و آیین مندی اعمال وسواسی است که به منظور اجتناب از اضطراب پا ختی نمودن افکار وسواسی صورت می گیرد( انجمن روان پزشکی آمریکا ، ۱۹۹۴). این رفتارها اگر چه لذت بخش نیستند، اما باعث کاهش ناراحتی فرد می کردند، بر اساس ملاک های تشخیصی، اعمال وسواسی به عنوان رفتارهای تکراری تعریف می شوند که در پاسخ به یک فکر وسواسی، با مطابق با قواعد خشک معنی دار، با هدف جلوگیری با کاهش پریشانی، جلو گیری از رویداد با موقعیتی وحشتناک صورت می گیرند. با این وجود این رفتارها واقعا با رویدادی که فرد از آن پیش گیری می کند در ارتباط نیستند و یا این که به وضوح افراطی هستند( شفران، ۱۳۸۷).هرچند در آغاز بیماری ممکن است مقاومت هایی در مقابل افکار وسواسی و اعمال اجباری وجود داشته باشد، ولی با پیشرفت بیماری، بیمار مدت زیادی از وقت روزانه خود را صرف اشتغال ذهنی با رفتارهای وسواسی خود نموده، تنش و ناراحتی، اتلاف وقت و اختلال در عملکرد اجتماعی را تجربه می نماید (مونتگمری و زوهر، ۱۳۸۲). محتوای وسواس اغلب قرد ویژه است و با رخدادها با فعالیت های مرتبط است که برای بیمار کاملا نامتناسب و با بیگانه با خود تلقی می شود. وسواس عالیه منجر به مقاومت ذهنی بیمار می شود، اما کنترل آن دشوار است. بیمار معمولا وسواس را ساخته ذهن خود می داند و اغلب آن را بی معنی می شناسند، اما بینش بیماران نسبت به بی معنی بودن وسواس بسیار متفاوت است (پاین و مک کلور ،۲۰۰۵ کلارک ،۲۰۰۴ رکتور ،۲۰۰۱ کلارک، ۲۰۰۰).تا چندی پیش وسواس را مشکل مربوط به بزرگسالی می دانستند و این موضوع که این بیماری می تواند کودکان را نیز می سازد، قابل تصور نبود ولی مشاهدات دقیق نشان می دهند که اختلال وسواس فکری عملی تقریبا به همان اندازه که در بزرگسالان شایع است، در کودکان و نوجوانان نیز شیوع دارد. البته باید توجه داشت که گاهی اوقات و در مراحل خاصی از زندگی کودکان و نوجوانان، افکار وسواسی با آداب اجباری خفیف و گذراء به عنوان رفتار های طبیعی وابسته به رشد، دیده می شود که بیمار گونه نیست ( معروفی، کیان وش، فرشید نژاد و معروفی، ۱۳۹۰).این اختلال در کودکان و نوجوانان، مشابه با اختلال وسواس فکری- عملی بزرگسالان در نظر گرفته شده و ملاک های تشخیصی این اختلال برای کودکان و بزرگسالان تقریبا یکسان است. وسواس در کودکان و نوجوانان، علی رغم داشتن سیری بسیار ناتوان کننده، همواره مورد بی توجهی قرار گرفته است. در واقع، ماهیت مرموز و پنهان این اختلال است که در تعامل با فرایند رشد، تابلویی پیچیده ترسیم کرده است که پی آمد آن بالطبع درمان دشوار این اختلال است ( مظفری و عابدی، ۱۳۸۲).

بیان مسأله

وسواس بیماری مزمن و طولانی مدتی است که معمولا از سنین کودکی و نوجوائی شروع و برای سال ها ادامه می باید منظور از افکار وسواسی، افکار یا تصورات یا تخیلات اضطراب زا، ناراحت کننده ای است که بدون تمایل قرد و به شکلی مکرر در ذهن او تکرار می گردد. از طرف دیگر اعمال اجباری مجموعه رفتارهایی است که معمولا فرد مبتلا برای کاهش اضطراب به وجود آمده از افکار و تخبلات وسواسی انجام می دهد (معروفی و همکاران، ۱۳۹۰).بر طبق گزارش انجمن روان پزشکان آمریکا تقریبا از هر ۲۰۰ کودک و یا نوجوان، یک نفر دچار اختلال وسواس فکری عملی است (لطیفی و امیری، ۱۳۹۰). این اختلال به دلیل آن که توام با درد، ناراحتی و یا بیماری جسمی خاصی نیست، معمولا تا سنین نوجوانی و جوانی ناشناخته می ماند (لطیفی و امیری، ۱۳۹۰). بسیاری از کودکان مراحلی را می گذارند که همراه است با علائم و نشانه های دال بر وجود وسواس فکری و یا عملی. رفتارهای وسواسی از قبیل لمس کردن مکرر اشیاء و تشریفات سرسختانه در هنگام رفتن به بستر، و افکار وسواس گونه در باره اشیاء رویدادهای معمول و شایعی است و در عین حال این ها معمولا پس از گذشت مدت زمان کوتاهی ناپدید میشوند( دسیلوا و راچمان ۱۳۸۸). در کودکان و نوجوانانی که گرفتار این نوع اختلال هستند، خصوصیات اختلال کاملا شبیه خصوصیات آن در بزرگسالان است ( دسیلوا و راچمان، ۱۳۸۸). وسواس های رایج در کودکان و نوجوانان شامل ترس از آسیب رسیدن به خود با کسی که دوستش دارند، کمال گرایی در همه امور ( مثلا اگر اشکالی در نوشتن متنی وجود داشته باشد، فرد به جای پاک کردن آن اشتباه، اقدام به دوباره نویسی کل متن می کند، نگرانی برای از دست دادن چیزهای با ارزش، میل به منظم کردن و قرینه سازی چیزها، مبل به تکرار بعضی کلمات با اصوات به صورت غیر ارادی، افکار جنسی مزاحم و تعصبات مذهبی شد بده می باشند ( طهماسبی، ۱۳۸۸). لازم به ذکر است که اشکال خفیف این ناراحتی در کودکان و نوجوانان و جود دارد که شناسایی یا درمان نمی شوند. شیوع بیماری در بین والدینی که فرزندانشان مبتلا به این اختلال هستند به هیچ وجه بیشتر از والدین کودکان سالم نیست (دسیلوا و راچمان، ۱۳۸۸).با توجه به میزان شیوع اختلال وسواس و سن شروع این بیماری که باعث درگیر شدن کودک و نوجوان، خانواده و مدرسه می شود، بررسی باورهایی که منجر به این اختلال می شوند و در تداوم آن نقش اساسی دارند از اهمیت زیادی برخوردار است.بسیاری از نظریه پردازان مدل های وسواسی، عامل شناخت را یکی از عوامل اصلی در شکل گیری اختلال وسواس می دانند( تالیس ، ۱۹۹۵: سالکووسکیس و فوآو کوزاک ، به نقل از شمس و همکاران، ۱۳۸۵). یا اصلاح باورها و ارزیابی های مربوط به این اختلال، می توان در جهت درمان آن گام برداشت (فریستون ، ریوم و لادوسر ، ۱۹۹۶؛ وان اوپن ، دهان ، وان بالکوم ، اسپینهوون ، هوگدوین و واندیک ،۱۹۹۵؛ سوکمن، پنیارد و بوچمین ، ۱۹۹۴ )۔ نظریه های وسواس فکری- عملی به متغیر شناخت (مانند باورهای غیر منطقی و با استدلال و منطق نادرست ) به عنوان عامل رشد و شکل گیری این اختلال و همین طور عامل مداخله درمانی نگاه می کنند (شمس و همکاران، ۱۳۸۳). تحقیقات بسیاری بیانگر این نکته هستند که ابعاد شناختی، به طور عام، و حوزه هایی از باورهای معین، به طور خاص، می توانند جزو ویژگی های شناختی بیماران OCD قلمداد شود (شمس و همکاران، ۱۳۸۳). رویکردهای نظری که اهمیت ویژه ای در تحول راهبردهای شناختی رفتاری در درمان DCD دارند توسط سالکوسکیس، را چمن و گروه OCCWG توصیف شده اند. این رویکردها در تصریح آسیب شناسی خاص این اختلال به طور تجربی، نقش پربهایی داشته اند (ریسو ، تویت ، استین و یانگ ، ۱۳۹۰ ).مطالعه سوکمن، پینارد و انگلزمن (۱۹۹۷) نشان داد که بسیاری از این حیطه ها می توانند مبتلایان به OCD را از افراد مبتلا به سایر اختلالات و نیز افراد بدون مشکل متمایز سازند. اگر چه، به نظر می رسد به لحاظ تئوریک برخی حبله ها مانند احساس مسئولیت بیش از حد، اصلی تر از سایر حیطه ها مانند کمال گرایی تلقی شده اند و احتمالا بهتر می توانند این اختلال را از سایر اختلالات متمایز سازند( کلارک و پوردون ،۱۹۹۳)، همان گونه که سوگمن و همکاران (۱۹۹۴) اشاره کرده اند، امکان دارد حیطه های خاصی از باورها، در زیر گروه های به خصوصی از بیماران مبتلا به OCD اهمیت خاصی داشته باشند. برای نمونه، سوگمن، پینارد و بک (۲۰۰۱) به این نتیجه رسیدند که بیماران وسواسی فقط در زمینه علامت های مشخصی، به ارزیابی احتمال خطر و تها یاد می پرداز شد( تم آلودگی برای وسواس شست و شو، تم اشتباه برای وسواس وارسی ) و متغیر مذکور در حوزه فکری علامت های دیگر وسواس دارای ماهیت بیماری زایی نیست. پژوهشی که به منظور سنجش باور های هسته ای مرتبط با ادراک آسیب پذیری (مقیاس طرح واره آسیب پذیری) صورت پذیرفت، دریافت که افراد مبتلا به وسواس در مقایسه با افراد مبتلا به دیگر اختلالات اضطرابی، افراد مبتلا به اختلالات خلقی و گروه کنترل غیر بیمار این باورها را بیشتر تصدیق می کنند( ریسو و همکاران، ۱۳۹۰)محققان هر کدام مدل هایی را در این زمینه ارائه داده اند که هر یک بر عامل خاصی تأکید دارند اما نقطه مشترک همه آنها این است که عوامل شتاختی راهسته اصلی و زیربنایی OD قلمداد نموده اند (شمس، کرم قدیری، اسماعیلی ترکانبوری، رحیمی نژاد و ابراهیم خانی، ۱۳۸۵). بر اساس نظر به ارزیابی ناکارآمد اولیه در ارتباط با افکار مزاحم و نوع نگاه و تجزیه و تحلیل قرد از افکار مزاحم، به ارزیابی ناکار آمد ثائو به یا همان مقابلهی ناکار آمد (مانند اجتناب یا اجبار) منجر می شود( شمس و همکاران،۱۳۸۳)برخی از محققان ابعاد شناختی وسواس را در حیطه قابلیت و توانایی فرد ، قطعبث و بقین و نیاز به اجتناب از انتقاد می بینند ( مک فال  و ولرشیم ، به نقل از شمس و همکاران ۱۳۸۳). آنها تفکراتی مانند « من همیشه و در همه حال باید حواسم را برای مقابله با خطرهای احتمالی جمع کنم و آماده باشم و برای حل مسائل، همیشه یک راه حل کامل و قطعی وجود دارد که من حتما باید به آن دست بابم» را در این نوع بیماران می بینند. محققانی مانند وارن و گوریدس (۱۹۹۱) حوزه های شناخت بیماران وسواسی را در میزان شدت باورهای آنها در زمینهی کمال گرایی ، قطعبث و یقین و عدم پذیرش انواع معینی از افکار افکار و تکانه ها عنوان نموده اند. در بی “سمینار جهانی درمان های رفتاری و شناختی ” که در جولای ۱۹۹۵ در دانمارک برگزار گردید و در آن، سمپوزیومی در زمینه ی باور های مرتبط باOCD تشکیل شد، شرکت کنندگان در این جلسه، توافق کردند که در زمینه ایجاد و ارزیابی راه کارهای سنجش OCD به یک اقدام هماهنگ که شامل روش های گزارش شخصی و آزمایش باشد، دست بزنند. چنین شد که “گروه کاری در زمینه ی دریافت های شناختی در اختلال وسواس فکری عملی “( OCCWG ,۲۰۰۳) شکل گرفت.