علی حسینی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی خانواده درمانی شناختی-رفتاری والدین بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

اثر بخشی خانواده درمانی شناختی- رفتاری والدین بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان

استاد راهنما:

دکتر منصور بیرامی

استاد مشاور:

دکتر تورج هاشمی

پژوهشگر:

علی حسینی

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول (کلیات تحقیق)

بیان مساله

اهمیت پژوهش

اهداف تحقیق

هدف اصلی

اهداف فرعی

فرضیه های تحقیق

متغیر های پژوهشی

تعریف مفهومی متغیرها

تعریف عملیاتی متغیرها

فصل دوم ( پیشینه نظری و تجربی)

مقدمه

هیجان مشکلات هیجانی

مشکلات رفتاری

انواع مشکلات و اختلالات هیجانی و رفتاری

اختلالات افسردگی

اختلال کژتنظیمی خلقی ایذایی

اختلال افسردگی اساسی

اختلال افسردگی پایدار (افسرده خویی)

سبب شناسی اختلالات افسردگی

درمان اختلالات افسردگی

اختلالات اضطرابی

اختلال اضطراب جدایی

اختلال سکوت انتخابی

اختلال هراس اختصاصی

اختلال اضطراب اجتماعی

آسیب شناسی اختلالات اضطرابی

عوامل مزاجی

عوامل زیست شناختی

عوامل روان شناختی

عوامل اجتماعی

مدل یکپارچه در سبب شناسی اختلالات اضطرابی

درمان اختلالات اضطرابی

درمان دارویی

درمان های روان شناختی اختلالات اضطرابی

اختلال کم توجهی- بیش فعالی

سبب شناسی اختلال نقص توجه – بیش فعالی

عوامل مزاجی

عوامل مربوط به رشد

عوامل زیستی

عوامل روانی و اجتماعی

درمان اختلال بیش فعالی۔ کم توجهی

دارو درمانی

اختلال سلوک

اختلال سلوک

سبب شناسی اختلال سلوک

درمان اختلال سلوک

مشکلات یا همسالان در کودکان

عملکرد اجتماعی

تعریف عملکرد اجتماعی مطلوب

عوامل تعیین کننده عملکرد اجتماعی مطلوب

عملکرد مطلوب اجتماعی و خانواده

درمان شناختی رفتاری

رفتار درمانگری

درمان های مبتنی بر شناخت

خانواده درمانی شناختی رفتاری

پیشینه تجربی پژوهشی

جمع بندی فصل دوم

فصل سوم (روش پژوهش)

مقدمه

طرح تحقیق

جامعه آماری

روش نمونه گیری و حجم نمونه

ملاک های ورود به پژوهش

ملاک های خروج از پژوهش های خروج

ابزار جمع آوری اطلاعات

بسته درمانی شیوه اجرای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل آماری

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل داده ها)

مقدمه

آماره های توصیفی

تحلیل های بخش استنباطی

فصل پنجم (بحث و نتیجه گیری)

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های پژوهش

پیشنهاد های کاربردی

منابع

چکیده:

هدف پژوهش حاضر، اثربخشی خانواده درمانی شناختی رفتاری والدین بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان بود. در این کارآزمایی بالینی با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از مادران کودکانی که در یکی از مدارس تبریز تحصیل می گردند خواسته شد تا به پرسشنامه ی توانایی ها و مشکلات و پرسشنامه ی جمعیت شناختی پاسخ دهند. ۲۰۰ نفر از مادرانی که کودکانشان بر اساس نمره ی کل پرسشنامه، بیشترین مشکلات هیجانی و رفتاری را دارا بودند، به عنوان نمونه ی مقدماتی به طور تصادفی در دو گروه ۱۰ نفره یا آزمون و کنترل تقسیم شدند ، گروه آزمون، آموزش شناختی رفتاری را در ۱۰ جلسه ی ۶۰ دقیقه ای در مدرسه در بافت کردند. در پایان جلسات از هر دو گروه، پس آزمون به عمل آمد. داده ها با آمار توصیفی و تحلیل کوواریانس چند متغیره و نسخه ی ۲۴نرم افزار SPSS تحلیل گردیدند. خانواده درمانی شناختی رفتاری والدین میزان مشکلات رفتاری کودکان دبستانی را در مرحله ی پس آزمون به طور معنادارای کاهش داد( ۱ (۰۱/۰>P) این نتیجه در مورد تمام زیر مقیاس های مشکلات هیجانی و رفتاری (نشانه های سلوک، بیش فعالی، مشکل باهمسالان و عملکرد اجتماعی به استثنای زیر مقیاس مشکلات هیجانی در مرحله ی پس آزمون، صادق بود. به نظر می رسد خانواده درمانی شناختی- رفتاری والدین بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان موثر است.

کلمات کلیدی: خانواده درمانی، درمان شناختی رفتاری، مشکلات هیجانی و رفتاری، والدین

فصل اول: کلیات پژوهش

بیان مسئله:

اختلال روانی سندرمی است که ویژگی بارز آن بر هم خوردن قابل توجه بالینی شناخت، تنظیم هیجانی با رفتارهای فرد است و خود بازتابی است از کژکاری فرآیند های زیستی، روانی با رشدی زمینه ساز عملکرد روانی اختلالات روانی معمولا با ناراحتی قابل توجه یا تقص کارکرد در فعالیت های اجتماعی، شغلی و یا سایر فعالیت های مهم زندگی فرد همراه هستند (انجمن روان پزشکی آمریکا۲۰۱۳). کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری و ناهنجاری های شدید هیجانی، به طور دائم رفتار های نا مناسب سن را نشان می دهند و در نتیجه با کشمکش های اجتماعی، ناراحتی های شخصی و شکست های درسی رو به رو می شوند. کودکان دچار اختلالات رفتاری برای دیگران مشکل می آفرینند و ممکن است انواع رفتارهای اخلال گرایانه (مخل کننده) را انجام دهند و باعث ناراحتی دیگران شود. ناراحتی شدید هیجانی می تواند صرفا نشانه غم و ناراحتی شخصی باشد و باعث ایجاد ناتوانی در یادگیری، ناتوانی در ایجاد با حفظ رابطه رضایت بخش با دیگران، رفتارها یا احساسات غیر عادی و احساس غم یا افسردگی فراگیر و دائم شود (گنجی ۱۳۹۴)اختلالات رفتاری ، مشکلات فردی و اجتماعی فراوانی را به وجود می آورند. کودکان مبتلا به این اختلالات؛ خانواده ، آموزشگاه و اجتماع را با مسائل و دشواری های گوناگونی مواجه می کنند و آن ها را نیز در برابر آشفتگی های روانی و اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی آسیب پذیر می سازد (زارع و احمدی ۱۳۸۶). کودکانی که دارای مشکلات هیجانی و رفتاری هستند نسبت به همسالان عادی خود عموما در فعالیت های آموزشی و تحصیلی (خواندن، محاسبات و نوشتن) دچار ضعف و کمبود هستند (تروت و همکاران ۲۰۰۳). اختلالات رفتاری کودکان با افزایش خدمات مربوط به مدرسه ، افزایش نرخ بازداشت ، اخراج از مدرسه ، کاهش نسبی فارغ التحصیلی از مدرسه و تحصیلات دانشگاهی همراه است (لوی و فلدمن ۲۰۰۷). همچنین این مشکلات می تواند باعث اختلال در زندگی حرفه ای و شخصی شود. بیشتر کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری تجربه افت تحصیلی، طرد توسط همسالان و اعتماد به نفس کمتری دارند. اثرات جانبی این اختلالات بر روی کودک و خانواده از سال های پیش دبستانی تا ابتدایی، نوجوانی و بزرگسالی نمایان می شود و جنبه های مختلف این اختلالات می تواند در مراحل مختلف زندگی نمایان شود (هارپین ۲۰۰۵). پژوهش های مختلف نشان می دهند که تقریبا ۳۰% کودکان و نوجوانان در طول زندگی خود یک اختلال روانپزشکی قابل تشخیص را تجربه خواهند کرد و ۷۰ تا ۸۰ درصد آن ها مداخله مناسب را دریافت نمی کنند. این اختلال ها به نقص عملکرد در زمینه های مختلف از جمله زمینه های تحصیلی و خانوادگی منجر می شوند که در نهایت افت تحصیلی با رفتارهای بزهکاراته را موجب می شوند (ایوانز و همکاران ۲۰۰۵). در ایران نیز پیش بینی می شود که شیوع مشکلات هیجانی و رفتاری پیش از حد انتظار باشد. در پژوهشی مشخص شد که ۲%  دانش آموزان ابتدایی مبتلا به اختلالات هیجانی هستند. این پژوهش نشان داد که ۳ % دانش آموزان اختلال سلوک، ۱ / ۳ % اختلال نقص توجه ، ۳/ ۳ % بیش فعالی، ۴ / ۳ % اختلال بیش فعالی نقص توجه و ۶/ ۲ % اختلال بی اعتنایی مقابله ای دارند (ابوالقاسمی و همکاران ۱۳۸۴). بر اساس این پژوهش، پسران در مقایسه با دختران بیشتر به اختلال سلوک، بیش فعالی،نقص توجه و بیش فعالی- نقص توجه مبتلا هستند. هم چنین ور هست و همکاران (۱۹۹۷) نشان دادند که ۱۷ تا ۲۷ درصد از کودکان و نوجوانان حداقل دارای یک اختلال روانپزشکی تشخیص داده می شوند، به طور کلی، مشکلات رفتاری مثل اختلال بی اعتنایی مقابله ای، اختلال سلوک و اختلال کم توجهی بیش فعالی و مشکلات هیجاتی مانند اختلالات اضطراب و افسردگی به فراوانی در میان کودکان و نوجوانان تشخیص گذاری می شوند ( آندرسون و همکاران ۱۹۸۷، ورهاست و همکاران ۱۹۹۷).درمان های مختلفی برای مشکلات هیجانی و رفتاری وجود دارد که می توان به درمان دارویی و درمان های روانشناختی از جمله آموزش مهارت های زندگی، آموزش مهارت های اجتماعی، بازی درمانی، مداخله در سطح مدرسه، آموزش والدین و درمان شناختی- رفتاری اشاره کرد (قادری و همکاران ۱۳۹۴). در درمان شناختی رفتاری مداخله های متعدد شناختی و رفتاری صورت می گیرد. از جمله مداخله های رفتاری می توان به حساسیت زدایی منظم، تصویر سازی ذهنی برانگیزاننده، تقویت مثبت ، شکل دهی رفتار، خاموش سازی و الگو سازی اشاره کرد. از طرفی روش های شناختی با تغییر افکار سر و کار دارند. چون این گونه تصور می شود که شناخت های ناسازگارانه باعث رفتار همراه با ترس و اضطراب می شوند. درمانگر به کودک و نوجوان کمک می کند تا شناخت های خود را شناسایی و اصلاح کنند و با آن ها را باز سازی کند. او علاوه بر کمک کردن به کودک در شناسایی تحریف های شناختی خود به او یاد می دهد که این تفکر ناساز گارانه را با تفکر ساز گارانه تعویض نماید (زارع و احمدی ۱۳۸۶). تحقیقات مختلفی از اثر بخشی درمان شناختی- رفتاری بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان و نوجوانان صحه می گذارند. بختیاری، غمخوارفرد و طهماسبیان (۱۳۹۲) نشان دادند که درمان شناختی- رفتاری در کاهش نگرانی، اصلاح طرحواره ناسازگار و بهبود عملکرد اجتماعی موثر است و این رویکرد با مجموعه راهبرد های شناختی و رفتاری خود قادر به کاهش نگرانی و افزایش ادراک کنترل هیجان در کودکان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر است. همچنین آتنشل و همکاران (۲۰۱۲) از اثر بخشی درمان شناختی رفتاری در کاهش علائم نوجوانان مبتلا به اختلال بیش فعالی – کمبود توجه خبر داده اند. کابوسی و قربانی (۱۳۹۵) نیز در پژوهشی اثر بخشی آموزش شناختی- رفتاری کنترل خشم بر نوجوانان دارای اختلال سلوک رابررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که آموزش مهارت کنترل خشم در کاهش پرخاشگری کلی و مولفه های پرخاشگری افکار، رفتار و احساس نوجوانان دارای اختلال سلوک مراکز شبه خانواده موتر است، ریون و همکاران (۲۰۱۲) تاثیر درمان شناختی رفتاری گروهی بر اضطراب کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که درمان شناختی- رفتاری گروهی اضطراب این کودکان را کاهش می دهد.خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی در جوامع انسانی بوده و از نظر تکوین شخصیت و پرورش آن در فرزندان و همچنین ساز گاری بعدی فرد با جامعه دارای آثار وسیعی می باشد (آقایی، کلانتری و پاقلعه ۱۳۹۳) خانواده موثر ترین عامل محیطی در رشد و تحول شناختی کودک است و بسیاری از مشکلات کودکان از خانواده های آنان ناشی می شود (کامبرینگ و گراهام ۱۹۸۹) ۲۰۰ سال پیش ژان ژاک روسو تاثیر شبوه پرورش والدین از جمله طرد کردن با ناز پرورده کردن را در رشد کودک خاطر نشان ساخت . با استناد به این مدعا که والدین در جریان شکل پذیری شخصیت کودکان سهم عمده ای دارند و مشکلات رفتاری آنان نشان دهنده مشکلات رفتاری و روانی سایر اعضای خانواده به خصوص والدین می باشد متخصصان را بر آن داشت تا والدین را در بخشی از فرایند درمان وارد کنند و از طریق آموزش های ویژه به آنان و تجدید نظر در سیستم خانواده و روابط اعضای خانواده با هم، برخی از مسایل رفتاری کودکان را تحت درمان قرار دهند (کازدین و همکاران ۱۹۹۷). با توجه به نقش خانواده در شکل گیری و نگهداری اختلالات روانی ، خانواده درمانی به عنوان یک راهبرد درمانی به منظور حل اختلالات روانشناختی مورد توجه قرار گرفته است . از این رو خانواده درمانی مداخله ای است که بر تغییر تعاملات بین اعضای خانواده متمرکز است و در آن تلاش می شود کار کرد خانواده به عنوان واحدی متشکل از تک تک اعضای خانواده بهبود یابد. در خانواده درمانی تلاش می شود الگوهای بین نسلی غیر قابل انعطافی که سبب ناراحتی در درون فرد یا روابط میان فردی می شود، شکسته شود. این روش درمانی بیشتر بر روی کودکان موثر است زیرا واقعیت روزمره کودکان مستقیما تحت تاثیر بافت خانواده قرار می گیرد (پپرامی و اسبلی ۱۳۹۰). در خانواده درمانی شناختی رفتاری بر آنچه اعضای خانواده می اندیشند و همچنین نحوه رفتار کردن آن ها توجه می شود. یکی از رایج ترین اشکال خانواده درمانی شناختی رفتاری، آموزش به والدین به خصوص مادران است (گلادینگ و ساموئل ۱۳۸۲).بر اساس مطالعات انجام شده درمان های انفرادی نه تنها قادر به ارایه راه حل های کارآمد برای مشکلات والدین و فرزندان نیستند بلکه افرادی که بر اساس رویکردهای درمانی انفرادی به طور موفقیت آمیزی درمان می شوند نیز به محض بازگشت به خانواده مشکل دار نشانه های بیماری را نشان می دهند(خدایاری فرد و پرند۲۰۰۶). الان کار (۲۰۱۲) معتقد است در فرایند خانواده درمانی شش مولفه مهم وجود دارد. ۱- مهارت های کار کردی ۲- آموزش ۳- تقویت ۴- تسلط بر خود ۵- مشاوره با اعضای خانواده و ۶- تعمیم به جامعه و تحقیقات مختلفی از اثر بخشی درمان شناختی رفتاری خانواده محور بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان و نوجوانان حکایت دارند، هیرشفلد و همکاران (۲۰۱۰) ثابت کردند که مشارکت دادن والدین در درمان شناختی رفتاری بر کاهش اضطراب کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی در پس آزمون و پیگیری یک ساله موثر است. در پژوهش دیگری نیز الان کار (۲۰۱۴) عنوان می کند که رویکرد خانواده درمانی از جمله آموزش والدین در بهبود مشکلات سلوکی، مشکلات خواب، علائم بیش فعالی و مشکلات هیجانی در کودکان موثر است. آسارنو ، جای کوکس و تامپسون (۲۰۰۱) تاثیر خانواده درمانی شناختی- رفتاری را بر روی کودکان افسرده مورد مطالعه قرار دادند. در این مطالعه بر آموزش مهارت های اساسی به اعضای خانواده تاکید شده بود. خانواده ها در زمینه ماهیت افسردگی، مهارت های حل مساله و تاثیر آن بر حل مشکلات اعضای خانواده و روش های بهبود ارتباط بین اعضای خانواده آموزش دیدند. نتایج این پژوهش نشان داد که گروه آموزشی در مقایسه با گروه کنترل که هیچ گونه درمانی دریافت نکرده بودند از نظر بهبود نشانه های افسردگی تفاوت های معنا داری داشتند. با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهشی ذکر شده، هدف پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی خانواده درمانی شناختی- رفتاری آموزش والدین بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان می باشد.

اهمیت و ضرورت پژوهش:

دوران کودکی یکی از مهم ترین، حساس ترین و در عین حال از سرنوشت ساز ترین دوران زندگی به شمار می آید . کودکان بخش عمده ای از جمعیت جهان را تشکیل می دهند و تلاش در جهت تامین نیاز های آن ها در جهت کمک به رشد جسمی، روانی و شناختی آن ها از اهمیت زیادی بر خوردار می باشد. در سه دهه اخیر مسایل روانی کودکان به عنوان یکی از مهم ترین موضوعات در روان شناسی و روان پزشکی مطرح شده است (ماش و بارکلی ۲۰۰۹)نظریه های تحولی نشان می دهند که مشکلات زودهنگام در دوران کودکی و پیش دبستانی، پیش بینی کننده خطر فزاینده بروز مشکلات جدی تر نظیر ترک تحصیل، بزهکاری و خشونت در نوجوانی و بزرگسالی است. کودکان دارای اختلال های هیجانی در مقایسه با سایر کودکان مشکل دار، کمترین میزان اتمام تحصیل را دارند و این کودکان در دوره نوجوانی و بزرگسالی به میزان بیشتری در گیر جرائم حقوقی خواهند شد. همچنین کودکان مبتلا به اختلال های نقص توجه-بیش فعالی و سلوک به احتمال بیشتری به مواد مخدر روی می آورند و سن شروع مواد مخدر در آن ها نسبت به کودکان عادی کمتر می باشد (کوشا و همکاران ۱۳۸۲). رایج ترین مشکلاتی که نتیجه مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان است عبارتند از: پایین بودن نمرات درسی، خشونت در مدارس، سوء مصرف مواد، خودکشی و درماندگی آموخته شده (گنجی ۱۳۹۳). کودکان آسیب پذیر ترین گروه های اجتماعی هستند و مشکلات هیجانی و رفتاری مربوط به آن ها از شیوع قابل توجهی برخوردار است. آنهیر، لاچ، اسکمان و کرامر (۲۰۱۶) به این نتیجه رسیدند که شیوع یک ساله اختلال بیش فعالی کم توجهی در کودکان حدود ۵-۴ درصد و در طول زندگی حدود ۸-۶ درصد می باشد. جینیگ و همکاران (۲۰۱۴) در پژوهشی عنوان کردند که ۸ /۱۳ درصد کودکان مورد مطالعه دارای مشکلات هیجانی بودند که از بین آن ها ۸ / ۸درصد کودکان مشکلات درون سازی شده و ۸۸ درصد مشکلات برون سازی شده داشتند. همچنین بلک و همکاران (۲۰۱۷) و کاستلو و همکاران (۲۰۰۳) نیز به نتایج مشابهی در رابطه با شیوع بالای مشکلات هیجانی و رفتاری در کودکان رسیدند. در ایران نیز پژوهش ها از شیوع نسبتا زیاد مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان حکایت دارد. حیدری، محمودی، عظیمی و محمدپور (۱۳۸۵) به این نتیجه رسیدند که۳ / ۶ درصد کودکان دچار بیش فعالی۳/۱۳  درصد اختلال کمبود توجه حواسپرتی ۳/ ۳ درصد دچار اضطراب و افسردگی و شیوع کلی مشکلات هیجانی و رفتاری ۹/۱۵ درصد بود. همچنین نجفی، فولادچنگ، علیزاده و محمدی فر (۱۳۸۸) به این نتیجه رسیدند که شیوع اختلال کاستی توجه ۷/۶ درصد، بیش فعالی – تکانشگری ۶ درصد، نوع ترکیبی هر دو ۵ درصد و اختلال سلوک ۶/۳ درصد می باشد.نظر به اهمیت موضوع، شناسایی زمینه هایی که به وجود آورنده مشکلات رفتاری و هیجانی هستند و تلاش برای درمان این مشکلات بسیار مهم هستند. کمک به خانواده های دارای کودکان مشکل داره بخصوص اگر در قالب طرح پیش گیرانه صورت پذیرد هم مقرون به صرفه است و هم از حاد شدن مشکل در بزرگسالی جلوگیری می کند. بنابراین خانواده این کودکان به آموزش، پشتیبانی و حمایت بیشتری نیاز دارند. با توجه به شیوع فایل توجه مشکلات هیجانی و رفتاری در کودکان، اهمیت تعاملات خانواده در شکل گیری و دوام این مشکلات و همچنین کمبود پژوهش در زمینه اثر بخشی درمان شناختی- رفتاری خانواده محور در این حوزه، به نظر می رسد پرداختن به روش های درمانی موثر و مقرون به صرفه در مورد کودکان مبتلا به این مشکلات مفید و ضروری باشد. همچنین اثربخشی رویکرد های مختلف خانواده درمانی نیازمند پژوهش های بیشتری است تا روان شناسان در محیط های بالینی با اطمینان بیشتری از آن ها استفاده کنند.

اهداف تحقیق

هدف اصلی

هدف اصلی: تعیین میزان تاثیر خانواده درمانی شناختی رفتاری بر کاهش مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان

اهداف فرعی:

۱-تعیین میزان تاثیر خانواده درمانی شناختی- رفتاری بر کاهش مشکلات هیجانی کودکان

۲-تعیین میزان تاثیر خانواده درمانی شناختی- رفتاری بر کاهش مشکلات سلوک کودکان

٣- تعیین میزان تاثیر خانواده درمانی شناختی- رفتاری بر کاهش علائم بیش فعالی- نقص توجه کودکان

۴-تعیین میزان تاثیر خانواده درمانی شناختی- رفتاری بر کاهش مشکلات با همسالان در کودکان

۵-تعیین میزان تاثیر خانواده درمانی شناختی- رفتاری بر بهبود عملکرد اجتماعی کودکان

فرضیه های تحقیق:

١-خانواده درمانی شناختی- رفتاری مشکلات هیجانی کودکان را کاهش می دهد.

۲- خانواده درمانی شناختی- رفتاری مشکلات سلوک کودکان را کاهش می دهد.

۳ خانواده درمانی شناختی- رفتاری علایم بیش فعالی – کمبود توجه کودکان را کاهش می دهد.

۴- خانواده درمانی شناختی- رفتاری مشکلات با همسالان کودکان را کاهش می دهد.

۵- خانواده درمانی شناختی- رفتاری عملکرد اجتماعی کودکان را بهبود می بخشد.

متغیر های پژوهش

متغییر مستقل: خانواده درمانی شناختی- رفتاری.

متغییرهای وابسته: مشکلات هیجانی و رفتاری (مشکلات هیجانی، مشکلات سلوک، بیش فعالی، مشکلات با همسالان و عملکرد اجتماعی)

متغیر های کنترل: جنسیت، وضعیت اجتماعی- اقتصادی خانواده، عدم دریافت درمان دیگر

تعریف مفهومی متغیرها:

تعریف مفهومی خانواده درمانی شناختی رفتاری:

خانواده درمانی شناختی رفتاری بر تعامل متقابل شناخت ها، هیجانات، اعمال و روابط اعضای خانواده تمرکز می کند. این رویکرد عنوان می کند که هیجانات و واکنش های رفتاری افراد به حوادث زندگی به وسیله تفسیر آن ها از حوادث، شکل می گیرد نه فقط خصوصیات خود حوادث. هدف این است باورها و انتظارات تغییر کنند و بر پایه ای منطقی تر بنا شوند. این رویکرد مستلزم جلسات زیاد نیست. هدف کار آن است که مشکل را جدی نلفی می کنند و به اجرای قابل تعریف خرد می کنند و سپس برای حل مساله، از مهارت های مورد نظر برای حذف با تغییر رفتار مشکل زا استفاده می کنند (فیلیپ بارکر ۱۳۸۸).

تعریف مفهومی مشکلات هیجانی:

عارضه ای که کودک یک یا چند ویژگی زیر را به مدت طولانی و به مقدار زیاد دارد، ناتوانی در یادگیری بدون علت های هوشی، حسی یا جسمی، ناتوانی در ایجاد یا حفظ رابطه رضایت بخش با همسالان و معلمان خود، رفتارها یا احساسات غیر عادی تحت شرایط عادی، غم یا افسردگی فراگیر و دائم، ایجاد سمپتوم های فیزیکی با ترس های مختلف و مربوط به مشکلات شخصی یا تحصیلی (گنجی ۱۳۹۲).

تعریف مفهومی مشکلات رفتاری:

رفتارهای گوناگون افراطی، مزمن و انحرافی که گستره آن شامل اعمال تهاجمی با برانگیختگی ناگهانی تا اعمال افسرده گونه و گوشه گیرانه می باشد و بروز آن ها به دور از انتظار مشاهده کننده است، به طوری که وی آرزوی توقف این گونه رفتارها را دارد و این رفتارها تاثیر منفی بر فرآیند رشد و انطباق مناسب کودک با محیط دارد، همچنین برای زندگی دیگران و استفاده آن ها از شرایط مزاحمت به وجود می آورد (سیف نراقی و نادری ۱۳۸۹)

تعریف عملیاتی متغیرها:

تعریف عملیاتی خانواده درمانی شناختی- رفتاری:

خانواده درمانی شناختی- رفتاری بر اساس بسنه درمانی محقق ساخته که شامل ۱۰جلسه یک ساعته می باشد اجرا می گردد.

تعریف عملیاتی مشکلات هیجانی منظور نمره ای است که کودک در مقیاس مشکلات هیجانی آزمون توانایی ها و مشکلات (SDQ) بدست می آورد.

تعریف عملیاتی مشکلات رفتاری:

منظور نمره ای است که کودک در مقیاس های مشکلات سلوک، بیش فعالی و مشکلات با همسالان آزمون توانایی ها و مشکلات (SDQ)  به دست می آورد.

فصل دوم:

مقدمه:

در این فصل ابتدا به مبانی نظری موجود در مورد موضوع پژوهش پرداخت شده است و مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته شده است. سپس در مورد پیشینه پژوهشی موضوع بحث شده است.

هیجان؛

هیجان ها پدیده های احساسی، هدفمند و بیانگر کم دوام هستند که به انسان کمک می کنند با فرصت ها و چالش هایی که هنگام رویداد های مهم زندگی مواجه می شوند، سازگار شوند (مارشال ریو ۱۳۸۹). هیجان ها چند بعدی هستند و به صورت پدیده های ذهنی، زیستی، هدفمند و اجتماعی وجود دارند (ایزارد ۱۹۹۳). هیجان دارای چهار بعد (عنصر) مهم می باشد. عنصر احساسی به هیجان تجربه ذهنی می دهد که معنی و اهمیت شخصی دارد. هیجان ها هم از نظر شدت و هم کیفیت، در سطح ذهنی (پدیدار شناختی) احساس و تجربه می شوند، عنصر انگیختگی بدن، فعال سازی زیستی و فیزیولوزیکی، از جمله فعالیت سیستم های خود مختار و هورمونی را شامل می شود، عنصر هدفند، حالت انگیزشی هدفمند به هیجان می دهد تا برای مقابله کردن با شرایط هیجان آوری که شخص مواجه شده، اقدام لازم را انجام دهد. عنصر اجتماعی بیانگر، جنبه ارتباطی هیجان می باشد. تجربیات خصوصی ما از طریق حالت های بدن، ژست، اوا گری ها و جلوه های صورت علنی می شود. به طول کلی هیجان های ترس، خشم، نفرت، شادی و غم را هیجان های اصلی به شمار می آورند. با توجه به مطالب گفته شده هیجان ها کل وجود انسان یعنی احساس ها، انگیختگی بدن، احساس هدفمندی و ارتباط های غیر کلامی را فعال می کنند (مارشال ریور ۱۳۸۹).

مشکلات هیجانی:

تعریف کردن مشکلات هیجانی کودکان کار ساده ای نیست. اکثر تعاریف بر این فرض استوار اند که کودکان مبتلا به مشکلات هیجانی رفتارهای نامناسب سن را نشان می دهند و در نتیجه با کشمکش های اجتماعی، ناراحتی های شخصی و شکست های تحصیلی رو به رو می شوند.مشکلات هیجانی کودکان معمولا به دو گروه عمده تقسیم می شوند. مشکلات یا اختلالات پروتی سازی و درونی سازی، مشکلات برون سازی معمولا به بیرون از کودک معطوف می شوند و شامل برون ریزی، لجبازی و مشکل سازی و نافرمانی می شوند. مشکلات درون سازی بیشتر به سمت درون هدایت می شوند و شامل گوشه گیری، افسردگی و اضطراب هستند، رفتار های درونی سازی باعث می شوند کودک فرصت مشارکت در فعالیت های مدرسه ای و تفریحی که اکثر کودکان در آن ها شرکت می کنند را از دست بدهد.تعریف دولت فدرال آمریکا از کودکانی که ناتوانی های هیجانی شدید دارند، چنین است عارضه ای که یک یا چند ویژگی زیر را به مدت طولانی و به مقدار زیاد دارد و موجب اختلال در تحصیل کودک می شود :

ناتوانی در یادگیری بدون علت های هوشی، حسی با جسمی

ناتوانی در ایجاد با حفظ رابطه لذت بخش با همسالان و معلمان خود

رفتارها یا احساسات غیر عادی تحت شرایط عادی

غم یا افسردگی فراگیر و دائم

ایجاد سمپتوم های فیزیکی یا ترس های مختلف و مربوط به مشکلات شخصی یا تحصیلی