محمد کرمانی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی گرایش کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم اجتماعی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی تحریکات و ستیبولار بر عملکرد حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد تهران مرکزی

دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی، گروه روان شناسی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی گرایش کودکان استثنایی

عنوان:

اثر بخشی تحریکات و ستیبولار بر عملکرد حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی

استاد راهنما:

دکتر آنیتا باغداساریانس

استاد مشاور:

دکتر حسن عشایری

نگارش:

محمد کرمانی

تابستان ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مساله

اهمیت موضوع پژوهش

هدف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعریف عملیاتی و نظری متغیرها

فصل دوم : ادبیات پژوهش

بخش اول ( کم توانی ذهنی)

مقدمه

تعریف شیوع

طبقه بندی

علت شناسی

علل پیش از تولد

علل هنگام تولد

علل پس از تولد

ملاک های تشخیصی IN – TR- DSM برای کم توانی ذهنی

ویژگی ها و خصوصیات بالینی

زبان

ویژگیهای جسمانی

بخش دوم (حافظه)

مقدمه

طبقه بندی

حافظه حسی

حافظه کوتاه مدت

حافظه بلندمدت

تفاوت حافظه کوتاه مدت و بلندمدت

زیست شناسی حافظه

زیست شیمی حافظه

هیپوکامپ و حافظه

نورو ترانسمیترها و مدولهای حافظه

نظریه های حافظه

الگوی واف و نورمن

الگوی کار کرد شناختی الیس

الگوی انباره های اتکینسون و شیفرین

الگوی حافظه کاری بادلی

دیدگاه پردازش اطلاعات

حافظه در کودکان کم توان ذهنی

فرایند حافظه در کودکان کم توان ذهنی

بخش سوم ( یکپارچگی حسی و سیستم وستیبولار)

روند عصبی

اهمیت یکپارچگی حسی

عامل عدم یکپارچگی حسی و اختلال کودک

ارزیابی

سئوالاتی جهت ارزیابی از یک فرد یا اختلال سیستم وستیبولار

ارزیابی تعادل

تعادل در نشستن

تعادل پویا

مقیاس جنبش

درمان یکپارچگی حسی

سیستم های حسی

سیستم لمسی

سیستم وستیبولار

سیستم عمقی

توانبخشی وستیبولار

تاریخچه توانبخشی وستیبولار

ساختار سیستم وستیبولار

راه های عصبی دهلیزی

هسته های وستیبولار

عملکرد سیستم وستیبولار

اختلال عملکرد سیستم وستیبولار

راهبردهای تشخیصی اختلال وستیبولار

درمان مشکلات وستیبولار

فعالیت های وستیبولار

اثر فعالیت های وستیبولار

تحقیقات مرتبط داخل و خارج از کشور

فصل سوم : روش پژوهش

مقدمه

جامعه آماری و حجم آن

نمونه و روش نمونه گیری

ابزار اندازه گیری

روش پژوهش

معرفی برنامه

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

توصیف داده ها

تحلیل داده ها

فصل پنجم: نتایج بژوهش

بحث و نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهاد های کاربردی

پیشنهادهای پژوهشی

فهرست منابع

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف اثر بخشی تحریکات وستیبولار بر عملکرد حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی صورت گرفته است ، به همین منظور از بین دانش آموزان کم توان ذهنی ۹ تا ۱۵ سال مراکز آموزشی استثنا بشهر سمنان تعداد ۱۲ نفر به صورت تصادفی انتخاب و به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند. ابزار سنجش مورد استفاده در این پژوهش آزمون وکسلر چهار بود که دو خرده آزمون توالی حرف عدد و فراخنای ارقامأن جهت ارزیابی حافظه کوتاه مدت دانش آموزان به صورت انفرادی بر روی دو گروه کنترل و آزمایش به عنوان پیش آزمون اجرا شد. آزمودنی های گروه آزمایش به مدت ۲۴ جلسه و هرهفته سه جلسه به مدت ۴۵ دفینه ، تحریکات خطی و چرخشی وستیبولار را دریافت کردند . در پایان مداخله و پس از یک هفته دو خرده آزمون نوالی حرف و عدد و فراخنای ارقام به صورت انفرادی بر روی هر دو گروه کنترل و آزمایش به عنوان پس آزمون اجرا شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که تحریکات سیستم وستیبولار بر عملکرد حافظه کوتاه مدت دانش آموزان کم توان ذهنی موثر است .

فصل اول:

مقدمه:

هرمان ابیگنهاوس از اولین پژوهشگرانی بود که بطور آزمایشگاهی و تجربی به مطالعه حافظه انسان پرداخت. وی اولین مقالات را در مورد آزمایش های حافظه به رشته تحریر در آورد. با این که همه در آن زمان می دانستند حافظه چیست و فلاسفه سال ها در مورد آن نظریه پردازی کرده بودند، اما هیچ گونه صورت بندی منظمی از ساختار حافظه مورد آزمون قرار نگرفته بود ، وی اعتقاد داشت که بار هیجانی اطلاعات با معنی مانع از آن می شود که بتوانیم توانایی حافظه را به طور دقیق مورد سنجش قرار دهیم (ساعد ۱۳۸۹)توانایی یادگیری و به خاطر سپردن ، انطباق پایی ارگانیسم را افزایش می دهد . این در حالی است که یکی از اجزای مهم فرایند یادگیری ، حافظه است ، به گونه ای که بدون حافظه ما به رویدادها به گونه ای واکنش نشان می دهیم که انگار پیش از این آنها را تجربه نکرده ایم . به همین دلیل پژوهشگران به ویژه روان شناسان شناختی کوشیده اند عوامل شناختی موثر در فرایند یادگیری از جمله ماهیت و ساختار حافظه و چگونگی عملکرد آن را تبیین نمایند( یوسفی لویه ، ۱۳۸۶).در الگوی ارائه شده توسط اتکینسون و شیفرین حافظه سه انباره دارد : ۱- ثبت کننده حسی ۲- انباره کوتاه مدت ۳- انباره دراز مدت . اتکینسون وسیفرین بین مفهوم حافظه و انباره های حافظه تفاوت قابل شده اند . از نظر آنان اصطلاح حافظه به اطلاعاتی که نگه داشته می شوند ، اشاره داردو انباره ها به اجزای ساختاری ایی که اطلاعات را در بر می گیرند ، اطلاق می شود . علاوه بر این اتکینسون و شیفرین اجزای ساختاری و فرایندی حافظه را متمایز کرده اند. ساختار بخش هایی از سیستم حافظه است که تغییر نمی کند در حالی که فرایندهای کنترل انعطاف پذیرتر و تحت کنترل شخص است (نیت ،۱۹۹۸ به نقل از یوسفی لویه ، ۱۳۸۶). پژوهش در باب حافظه بسیار فعال است و این بدلیل ارتباط تنگاتنگ حافظه با دیگر مقوله های شناختی است . درون داد مغز از طریق فرایندی به نام حافظه کوتاه مدت انجام می شود . این حافظه ظرفیت بسیار محدودی دارد و اگر داده ها مرور نشوند پس از دقایقی دوام نخواهند داشت . اطلاعات بعدا توسط فرایندی به حافظه بلند مدت انتقال داده می شود. یک شکل ساده از حافظه کوتاه مدت بوسیله تغییرات فیزیکی زود گذر در گیرنده های حسی رمز گشایی شده است و دیگر حافظه کوتاه مدتی که کمی طولانی تر است و می تواند برای چند دقیقه تا ساعت ها دوام داشته باشد و می تواند بوسیله انواع تغییرات شکل پذیر کوتاه مدت ، در انتقال دهندگان سیناپسی طرح ریزی شود (سولسو ، ۱۳۷۱)بارزترین خصوصیات افراد دچار ناتوانی ذهنی کاهش یافته برای یادگیری است . از نظر بسیاری از مولفان هوشی به طور عملی مترادف با ظرفیت یادگیری است . همچنین تمیز پین یادگیری و حافظه امری است که به صورت تصاعدی مبهم تر میشود . اطلاعات قبل از آنکه به خاطر آورده شود باید آموخته شود و شیوه یادگیری اطلاعات بر حافظه بعدی تاثیر می گذارد. حافظه اطلاعاتی که قبلا بدست آمده است را در یادگیری جدید مداخله می کنند ( ملتون ؛ مارتین ،۱۹۷۳) . پس این دو (حافظه و یادگیری) با یکدیگر ارتباط دارند ولی یکی نیستند ، چرا که یادگیری رفتاری است که آموخته شده است در حالیکه حافظه توانایی یاد آوری مواردی است که آموخته شده است . پژوهشها نشان می دهد که افراد ناتوان ذهنی حداقل در چهار حیطه مربوط به شناخت دچار مشکل هستند. ۱- توجه ۲- حافظه ۳- زبان و گفتار ۴- تحصیل ( ژیمن ؛ هاوس،۱۹۶۳) .توانایی یادگیری و حافظه افراد کم توان ذهنی در مقایسه با همسالان عادی آنها ، به طور معنا داری پایین تر از میانگین است. کودکان کم توان ذهنی به عنوان یک گروه ، کمتر می توانند مفاهیم انتزاعی را درک کنند . بدین ترتیب آنها از آموزشهای معنی دار ، مقید و عیتی بهره مند می شوند و بیش از بازنمایی ها و نمادها ، از راه تماس با اشیای واقعی یاد می گیرند. کودکان و بزرگسالان کم توان ذهنی ، مجموعه های یادگیری را آهسته تر از همسالان عادی خود شکل می دهند و در مرتبط ساختن اطلاعات با موقعیت های جدید مشکل دارند ( پیرنی ، اسمیت ، اینتباخ و پاتون ، ۱۹۹۸ و هیوز ، ۱۱۹۹۲ ترنر ، دافنی و داتکا ،۱۹۹۴). شدت هر چه بیشتر نارسایی هوشی به معنای داشتن مشکلات هرچه بیشتر در حافظه است ، مشکلات حافظه در کودکان کم توان ذهنی به چندین عامل نسبت داده شده است افراد کم توان ذهنی در تمرکز بر روی محرک های مرتبط در پادگیری و موقعیت های زندگی واقعی مشکل دارند و گاهی اوقات به چیزهای نامرتبط می پردازند ( بنسون و همکاران ، ۱۹۹۳ به نقل از علیزاده وهمکاران ،۱۳۸۸) .الیس (۱۹۶۳) مطرح کرد که افراد کم توان ذهنی در حافظه کوتاه مدت دچار نقص اند ونه در حافظه بلند مدت ، بلمونت (۱۹۶۶) نتیجه گیری می کنند که شواهد ناظرتد بر این که اگر میزان یادگیری اصلی یکسان باشد ، حافظه بلند مدت افراد کم توان ذهنی مانند افراد عادی است ( یوسفی لوبه ، ۱۳۷۸). آلیس (۱۹۶۳) نقص اصلی حافظه افراد کم توان ذهنی را در یکپارچگی دستگاه اعصاب مرکزی می دانست که به از دست دادن سریعتر اطلاعات از حافظه کوتاه مدت در این کودکان منجر می شود اسپیتز (۱۹۶۳) نیز به وجود نقایص ساختاری حافظه در افراد کم توان ذهنی معتقد است او شواهدی به دست می دهد که حاکی از سستی سلولهای قشر مخ افراد کم توان ذهنی است . به عبارت دیگر برای ایجاد تغیر در شرایط فیزیکی شیمیایی و الکتریکی سلولهای قشر مغز افراد کم توان ذهنی زمان طولانی تری نسبت به افراد بهنجار نیاز است (یوسفی لویه ، ۱۳۷۸).

بیان مساله

حافظه شامل فرایندهایی است که به واسطه آن انسان با سایر موجودات اطلاعات را رمزگردانی ،ذخیره سازی و بازیابی می کنند ، حافظه یعنی توانایی ذخیره سازی اطلاعات ، تجربیات و استفاده از آن ها در تعاملات بعدی با محیط ( شیبانی ، ۱۳۸۲؛ به نقل از ساعد ۱۳۸۹).حافظه یک توانایی شناختی فوق العاده حایز اهمیت است، زیرا اساس شناختی یادگیری انسان را تشکیل می دهد . بدون حافظه ما انسان ها توانایی بهره مندی و استفاده از تجربیات را نداشتیم .حافظه امکان استیلای ادراک را فراهم آورده و به ما امکان می دهد از تجربیات گذشته در زمان حال، استفاده کنیم.حافظه یک سیستم کوتاه مدت و یک سیستم بلند مدت است . در این الگو، حافظه کوتاه مدت به ذخیره موقت و حافظه بلند مدت به ذخیره باثبات و پادوام اطلاعات اشاره دارد (کیلستورم ، ۱۹۹۸، به نقل از ساعد ۱۳۸۹). در الگوی حافظه البس حافظه ثانویه به عنوان حافظه ای با گنجایش نسبتا محدود است که گنجایش و دوام آن بیشتر از حافظه اولیه (حسی) است . با توجه به این که در الگوى الیس ، حافظه ثانویه محلی برای پردازش فعال و به کار گیری راهبردها برای انتقال اطلاعات به حافظه دراز مدت است می توان آن را معادل حافظه کاری بادلی در نظر گرفت . هرچند گنجایش حافظه کاری در افراد کم توان دهنی کمتر از افراد عادی است ( براون ، ۱۹۷۴: اسپیتز ، ۱۹۷۳؛ به نقل از یوسفی لویه ۱۳۷۸).کم توانی ذهنی یک اختلال رشدی است که در آن کار کرد هوشی عمومی فرد به میزان چشمگیری زیر حد متوسط است که سبب تخریب همزمان رفتار انطباقی شده باشد و با همراه آن باشد و در حین دوره رشد تظاهر کنند ( کاپلان ، سادوک ،۲۰۰۷). یکی از مشکلات برجسته دانش آموزان کم توان ذهنی در عملکرد حافظه کوتاه مدت می باشد ، که بدنبال آن اطلاعات ذخیره شده در حافظه را سریع از دست می دهند و بعضی از ماده ها هرگز به حافظه دراز مدت آنان انتقال پیدا نمی کنند ( پاتون و همکاران ، ۱۹۸۶). پژوهشهای انجام شده بر روی حافظه و شناخت افراد کم توان ذهنی نشانگر وجود نقص در ساختار حافظه این کودکان می باشد (اسییتر، ۱۹۶۳) . اغلب نظریه های مربوط به تقص حافظه بیشتر به حافظه کوتاه مدت در این افراد تاکید داشته اند ( یوسفی لویه ، ۱۳۸۶).الیس (۱۹۶۳) مطرح کرد که افراد کم توان ذهنی در حافظه کوتاه مدت دچار نقص اند ونه در حافظه بلند مدت ، بلمونت (۱۹۶۶) نتیجه گیری می کند که شواهد تاظرند بر این که اگر میزان یادگیری اصلی یکسان باشد ، حافظه بلند مدت افراد کم توان ذهنی مانند افراد عادی است (رابینسون ، رابینسون ماهر (۱۳۶۶ ،)کیتمیز (۱۹۸۷) نیز حافظه کوتاه مدت ۲۴ فرد دارای ناتوانی هوشی و ۲۴فرد بهنجار را در سنین ۱۰تا ۱۲ سال تحت تاثیر شرایط محدودیت استفاده از راهبردهای شناختی بررسی کرد . نتایج نشان داد که افراد دارای ناتوانی هوشی کارامدی کمتری در پردازش اطلاعات داشتند . کیتمیز نتیجه می گیرد که این شواهد وجود نقایص ساختاری در حافظه کوتاه مدت افراد دارای ناتوانی هوشی تاکید می کند (بوسفی لوبه ، ۱۳۷۸).شواهد ناشی از نیرومند سازی دراز مدت (LTP) نیز از این ایده حمایت می کند که رد حافظه از مدارهای عصبی خاصی تشکیل می شود (ویتن ،۱۹۹۲) . به عبارت ساده تر می توان به این صورت توضیح داد که : تحریر مکرر یک سیناپس موجب تغییر در دندریت یک سلول عصبی می شود .کودکان کم توان ذهنی که دچار اختلال در یکپارچگی حسی هستند ، معمولا برنامه ریزی حرکتی ضعیف و حرکات کلیشه ای ناموفق در برخورد با محیط دارند. آیرز (۱۹۷۲) در کارهای اولیه خود سیستم های حسی و وستیبولار را به عنوان کلیدهای اصلی معرفی کرد که اطلاعات ضروری تری را ایجاد می کنند و تاثیر بیشتری بر یادگیری دارند (فیشر و همکاران، ۱۹۹۱). دستگاه دهلیزی شبکه ای شامل نوروتهایی است که در سرتاسر ساقه مغزی ، مخجه و تشکیلات مشبک گسترده شده اند این نورونها همچنین با تورونهای حرکتی تحتانی سیناپس برقرار می کنند . دستگاه دهلیزی شبکه ای مسئول تعادل و درک وضعیت بدن در فضا و حفظ حالت عمومی توجه و دقت است (روبرت اچ ،بروک شایر احمدی ۱۳۸۲).نظر به اینکه کم توانی ذهنی یکی از اختلال های رشدی است لذا سیستم های عصبی نیز رشد ناهماهنگی دارند که اختلال پردازش مرکزی حس دهلیزی یکی از ویژگیهای بارز کودکان عقب مانده می باشد (فرهید، ۱۳۸۹)باتوجه به مطالبی که عنوان گردید وتقش بارز حافظه در یادگیری و پیوند آن با سیستم عسبی این سوال مطرح میگردد که آیا تحریکات سیستم عاسی و وستیبولار می تواند پر عملکرد حافظه کودکان کم توان ذهنی موثر باشد؟بدون در اختیار داشتن حافظه و مهارتهای مرتبط با آن زندگی با سرعت فزاینده ای از هم می پاشید . فیلسوفان ، روان شناسان ، عصب شناسان و متفکران زیادی در طول تاریخ بشر مجذوب این توانایی شگفت انگیز بشری شده اند . برای انسان پاسخگویی به سئوالاتی این چنین “چرا بیماران مبتلا به آسیب های مغزی مشکلاتی در حافظه دارند ؟ آیا آسیب های مغزی بر مغز و به خصوص ساختارهای دخیل در حافظه تاثیری دارند؟ واینکه چگونه می توان حافظه را به شیوه های خاصی بهبود بخشید؟ “همواره حائز اهمیت بوده است. کودکان کم توان ذهنی در حدود ۱ تا ۲ درصد هر جامعه ای را در بر می گیرند . یکی از مشکلات بارز کودکان کم توان ذهنی در زمینه پادگیری عملکرد ضعیف آنها در حافظه کوتاه مدت است. هر چند که برخی تحقیقات اخیر نیز بر وجود تقایص ساختاری در این خصوص تاکید کرده اند ( برای مثال ألیس ،دیکون ،والریچ (۱۹۸۵). برخی دیگر نیز مشکلات کودکان کم توان دهنی را ناشی از عدم بهره گیری از فرایند کنترل می دانند (پاتون و همکاران ،۱۹۸۵) . بنابراین می توان به وجود دوگانگی در نتایج پژوهشهای مرتبط به این زمینه اشاره کرد . حال با توجه به این دو گانگی ها ضرورت انجام پژوهش حاضر به منظور کشف راهکارهای مناسب جهت بالابردن عملکرد حافظه کودکان کم توان ذهنی ضروری می نماید .

هدف پژوهش

هدف از پژوهش حاضر دستیابی به راهکارهای توانبخشی مناسب به منظور بالا بردن عملکرد حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی است که بتوان در آموزش آنان مورد استفاده قرار داد . بدین منظور تاثیر تحریکات سیستم وستیبولار بر حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر ۹ تا ۱۵ سال شهرستان سمنان مورد بررسی قرار گرفت .

فرضیه های پژوهش:

برای دستیابی به هدف پژوهش فرضیه های زیر مورد آزمون قرار قرار گرفته است

فرضیه اصلی

تحریکات سیستم وستیبولار بر حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی موثر است .

فرضیه های فرعی : – تحریکات سیستم وستیبولار بر نمرات کودکان کم توان ذهنی در خرده آزمون فراخنای ارقام آزمون هوشی IV – Wisc موثر است .

تحریکات سیستم وستیبولار بر تصرات کودکان کم توان ذهنی در خرده آزمون توالی حرف – عدد آزمون هوشی IV Wisc- موثر است .

متغیر ها و واژه های کلیدی

– متغیر مستقل : تحریک وستیبولار

شامل گیرنده های مجاری نیم دایره باوتریکول و ساکول است که نسبت به حرکت سر و نیروی جاذبه حساس می باشد (فرهبد ،۱۳۸۹).