مرضیه سیف الهی دهمیری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی فلورتایم بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد شاهرود

دانشکده علوم انسانی

پایان امه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

بررسی اثر بخشی فلورتایم بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال

استاد راهنما:

دکتر اکرم امیری

استاد مشاور:

دکتر حکیمه آقایی

نگارش:

مرضیه سیف الهی دهمیری

زمستان ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت مساله

اهداف پژوهش

فرضیه پژوهش

سوال پژوهش

متغیرهای پژوهش

تعاریف نظری

تعاریف عملیاتی

مقدمه

توصیف نشانه های اصلی ADHD

توجه

بیش فعالی

تکانشگری

ویژگی های بالینی

انواع الگوهای ADHD

سنخ بی اعتنا (بی توجه)

در سنخ بیش فعالی -تکانشی

سنخ ترکیبی

ملاک های تشخیصی

میزان شیوع

نقش ژنتیک

سیر و پیش آگهی

سبب شناسی

دلایل بیش فعالی

تشخیص اختلال

ADHD در خردسالان و کودکان پیش دبستانی

ADHD در کودکان دبستانی

ADHD در نوجوانی

ADHD در بزرگسالان

درمان

درمان دارویی

درمان های روانشناختی

مداخلات رفتاری

مدیریت رفتار آموزش

مهارت های اجتماعی

مشاوره

پیشگیری

بازی درمانی

تعریف باری

تئوری های بازی

توری های کلاسیک

تئوری های دینامیک

نقش بازی در رشد اجتماعی کودک

نقش بازی در رشد جسمی کودک

نقش بازی در رشد ذهنی کودک

انواع بازی درمانی

بازی های جسمی

بازی های تقلیدی

بازی های نمایشی

بازیهای نمادی

بازی های آموزشی

بازی های خلاقیتی

بازی های عاطفی اجتماعی

بازی های ذهنی (هوشی)

بازی درمانی فعال

بازی درمانی گروهی

اصول بازی درمانی

درمان

محیط بازی درمانی

وسایل اتاق بازی

کارشناس بازی درمانی چه می کنند

بازی درمانی چه مدت به طول می انجامد

روش درمانی فلور تایم چیست

رویکرد رشد یکپارچه انسان : DIR

فلورتایم به عنوان بازی درمانی رویکرد رشد یکپارچه انسان

اهداف فلورتایم

مجموعه فعالیت های روش فلورتایم در پنجگام خلاصه می شود

انواعی از فعالیت های فلور تایم برای کودکان

پیشینه پژوهش

پژوهش داخلی

فصل سوم: روش پژوهش

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه آماری

مقیاس کائرز (CPRS-R)

مقیاس نمره دهی کاترز والدین

پرسشنامه کاترز معلمان

پرسشنامه راتر معلمین (Rutter s Child behavior questionnaire for teachers)

پرسشنامه راتر والدین Rutter s Child behavior questionnaire for)

روش اجرا

روش گردآوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

شاخص های توصیفی

یافته های استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری

پیشنهاد های پژوهش

محدودیت های پژوهش

منابع

پیوست ها

چکیده

اختلال بیش فعالی اختلالی مزمن و فراگیر است که وجود اختلالات و مشکلات رفتاری کودک به درماندگی والدین دامن می زند و روابط والد- کودک را با مشکل مواجه می سازد. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی فلور تایم بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال مقطع ابتدایی بوده است. به این منظور ۳۰نفر از کودکان بیش فعال مقطع ابتدایی که در سال ۹۵ به مرکز مشاوره مراجعه داشتند و بین آنها کسانی که داوطلب بودند به صورت تصادفی انتخاب شدند. از نوع کاربردی و روش نیمه آزمایشی با دو گروه آزمایشی و کنترل بصورت پیش آزمون و پس آزمون می باشد. و به پرسشنامه مقیاس کائرز والدین و معلمین، پرسشنامه را تر معلمین و والدین بود، پاسخ دادند. داده های بدست آمده از طریق روش آماری کوواریانس و نرم افزار تجزیه و تحلیل گردید، یافته ها در مورد فرضیه تحقیق نشان داد که سطح معناداری در هر دو متغیر انجام شده کمتر از ۰۵ / ۰ می باشد که نشان دهنده تفاوت حداقل متغیر وابسته بر گروه آزمایش و کنترل می باشد، به عبارتی بازی درمانی فلور تایم بر متغیر وابسته تاثیر مثبت داشته است. ، یافته های پژوهش نشان داد مشکلات رفتاری کودکان ADHD در مقایسه با گروه کنترل کاهش معناداری داشته است. و فلور تایم توانست مشکلات رفتاری کودک و توجه کودک را بهبود بخشد. بنابراین این درمان می تواند جهت بهبودی مشکلات رفتاری و توجه کودکان بیش فعال مطرح شود.

کلید واژه ها: اثربخشی، فلور تایم، بیش فعالی، مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

اختلال کم توجهی – بیش فعالی به صورت مخفف ADHD یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولا کودک توانایی دقت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او گند است و کودک از فعالیت بتائی غیر معمول و بسیار بالا برخوردار است. این اختلال با فقدان توجه ، فعالیت بیش از حد رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است. هر کودکی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه گردد. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۱۳ به نقل از رضاعی وهمکاران، ۱۳۹۴). اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است که به اختصار ADHD نامیده می شود. این اختلال پدیده ای نیست که صرفا در سال های اخیر ظهور کرده باشد، بلکه دارای تاریخچه ای نسبتا طولانی است. در طول زمان، متخصصان این اختلال را با نام های میل انفجاری، بارداری اراده و ناتوانی از مهار اخلاقی، فزون جنبشی و اختلال نارسایی توجه با فرون کششی یا بدون آن خوانده اند. در یک تعریف جامع، این اختلال عبارت است از الگوی پایدار بیش فعالی با نقص توجه، به طوری که شدت آن بیش از حد طبیعی یک کودک طی روند رشد باشد. برای تشخیص این اختلال لازم است دست کم برخی از علائم تا قبل از سن هفت سالگی بروز کند. علائم باید حداقل شش ماه باقی بماند و علائم این اختلال دست کم در دو محل از بین مدرسه، خانه و مشاهده شود (گنجی، ۱۳۹۴) حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان به این اختلال مبتلا می شوند احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است. اما علت این تفاوت هنوز مشخص نشده است. دخترهای مبتلا به این اختلال بیشتر از پسران بی توجهی نشان می دهند، اما در رابطه با دیگران مشکلات کمتری دارند و همچنین بیشتر از پسران دچار انزوای اجتماعی، اضطراب و افسردگی می شوند و کمتر از پسران دارای مشکلات رفتاری هستند گنجی، ۱۳۹۴).

بیان مساله

بازی درمانی فلور تایم” اختصاص به بازی با کودک دارد، بلکه فلسفه و تکنیک خاصی است که می تواند بازی و گفتگو با کودک باشد. هدف فلور تایم برای کودک فراهم آوردن توجه بدون قید و شرط برای کودک، تسهیل خود آغاز گری و حل مساله توسط کودک، رشد قصدمندی، انگیزش، جرات ورزی و کاوشگری، ارتقاء توجه پایدار و متمرکز، تصحیح علامت دهی های کودک، افزایش تسلط بر چالش های رشدی حسی- حرکتی از طریق بازی با کودک، افزایش احساس شایستگی والدین به عنوان تسهیل گر ارتباط، لذت بردن از بازی با کودک، افزایش پاسخگویی والدین در ارتباط با کودک می باشد گرینسپن و گرینسپن، ۲۰۰۹). در فلور تایم سطح فعالیت و دورهی توجه کودک به جای ساختار تحمیلی و از پیش تعیین شده، مسیر بازی و یا گفتگو را تعیین می کند. به والدین آموزش داده می شود که نظاره گر رفتار کودک باشند در فلورتایم فرد بزرگسال از طریق بازی، کودک را جذب می کند و به او مهارتهای اجتماعی و تنظیم هیجانی را آموزش می دهند (نی، ۲۰۱۳). مراحل فلور تایم از جایگاه تحولی کودک آغاز می شود و متناسب با سطوح تحول پیش می رود. اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD) یک اختلال عصب روانشناختی با سن شروع دوران کودکی است که از طریق درجاتی از کمبود توجه نامتناسب با سن و مزمن، تکانشگری و تا اندازه ای بیش فعالی مشخص می شود و نسبت به افراد عادی که در همان سطح از رشد قرار دارند، با فراوانی و شدت بیشتری رخ می دهد. این اختلال، یکی از شایع ترین اختلالات روان پزشکی کودکان است. آمار گوناگونی در زمینه نرخ شیوع این اختلال وجود دارد در ۵-DSM نرخ شیوع این اختلال برای بزرگسالان ۲ /۵  درصد و برای کودکان رقم درصد گزارش شده است، با این وجود، رقم محتاطانه ۳-۷درصد از کودکان در سنین مدرسه را مبتلایان به این اختلال تشکیل می دهند (گنجی، ۱۳۹۴ ).نشانه های اصلی ADHD بر اساس ۵-DSM وجود پنج تشانه مرتبط با تکانشگری، کمبود توجه با بیش فعالی باید قبل از سن ۱۲سالگی شروع شود و حداقل در دو موقعیت متفاوت مانند کودکستان، مدرسه، خانه و یا هنگام ارزیابی و معاینه روان شناختی دیده میشود. در ۵-DSM هجده نشانه ارائه شده و الزام شده است که حداقل شش نشانه در کمبود توجه با بیش فعالب اتکانشی باید مشاهده شود تا بتوان تشخیص این اختلال را در افراد دارد. به عبارت دیگر حداقل نشانه ها برای تشخیص ADHD در بزرگسالان پنج نشانه و برای کودکان، حداقل شش نشانه می باشد. بسته به نشانه های موجود، افراد مبتلا به این اختلال به سه زیر گروه متفاوت تقسیم می شوند: نوع کمبود توجه بیش فعال اتکانشگر و نوع ترکیبی. یافته های پژوهش اخیر موید این مطلب است که نرخ شیوع این اختلال در پسران ۲تا ۹ برابر بیشتر از دختران است، در دهه آخر قرن نوزدهم آسیب های مغزی وجود ضایعات در لوب فرونتال فرد دلایل این اختلال می دانستند. گمانه زنی در خصوص حضور عوامل ژنتیکی، نیز در دوره های مختلف شایع بوده است. تحقیقات اخیر نشان می دهد که این استعداد ارثی است. اگر پدر و مادر مبتلا به ADHD باشند، ۷۵ درصد احتمال این که کودکان مبتلا به ADHD شوند وجود دارد. کمبود انتقال دهنده های عصبی مانند کاهش دوپامین و در قشر پیشین مغز کودکان مبتلا به ADHD باعث ایجاد اختلال در کارکرد های اجرایی مغز میشود. در حالی که این میز اندر هسته های قاعدهای خیلی زیاد است و سبب بیش فعالی و تکانشگری می شود. همچنین محیطی سم مانند که وجود سرب در آن گزارش شده است، عوارض زمان تولد، تغذیه ضعیف، و تأثیر دارو های تجویزی خان راجع به علل ایجاد تنش فعال مطرح شده است (گنجی، ۱۳۹۴).

اهمیت و ضرورت مساله

یافته های تحقیقات اهمیت و ضرورت تشخیص را نشان ADHD دخالت زود هنگام در کودکان مبتلا به می دهد. در امر مداخلات درمانی، کار کنترل با شروع درمان دارویی آغاز می گردد. درمان دارویی این اختلال، شامل محرکهای سیستم اعصاب مرکزی میباشد. داروها در اکثر بیماران، بیش فعالی، حواس پرتی، رفتار های آتی و انفجاری را کم می کنند داروهای محرک هر چند منافع کوتاه مدت ایجاد می کند ولی در دراز مدت فایده ای ندارد و در واقع اکثر مطالعات طولی که تا به امروز صورت گرفته است، به تفاوت های ADHD معنی دار بین گروه های کودکان مبتلا به بالعکس دست نیافته اند. اکثر درمانگران پیشنهاد می کنند که باید از داروها در ترکیب با سایر درمان ها استفاده شود. یک ویژگی مهم بازی آن است که در بازی دیگر صحبت از ارزشیابی و قضاوتی که بزرگترها به عمل می آورند به میان نمی آید و کودک نگران نیست که خطا یا اشتباهی را مرتکب می شود، در تجربه بازی درمانی محوطه امنی به کودک داده می شود تا از طریق بازی خودر اظهار دارد و با انجام این کار یاد یگیرد که خود را بهتر بشناسد، تا آن جا که دانش خود را در مورد به کار گیری ظرفیت ها در راه های مناسب تربال اب برد، در این صورت اسباب بازی ها مثل کلمات کودک و بازی، زبان کودک است. هدف فلور تایم برای کودک فراهم آوردن توجه بدون قید و شرط برای کودک، تسهیل خود آغاز گری و حل مسئله توسط کودک، رشد أدمندی، انگیزش، جرات ورزی و کاوشگری، ارتقا توجه پایدار و متمرکز، تصحیح علامت دهیهای کودک، افزایش تسلط بر چالشهای رشدی حسی – حرکتی از طریق بازی، گسترش تعاملات والدین کودک، رشد دلبستگی امن و لذت بخش بین والدین و کودک است همچنین هدف فلور نایم برای والدین، افزایش درک بهتر علامت ها و نیازهای کود که رشد احساس شایستگی والدین به عنوان تسهیل گر ارتباط، لذت بردن از بازی با کودکه افزایش پاسخگویی والدین در ارتباط با کودک می باشد، مهم ترین کارایی این روش درمانی علاوه بر تسهیل و سهولت کار این است که کودک خود هر جلسه را رهبری و هدایت می کند. برتری این روش درمانی به کودک محوری این روش است به این معنی که جلسات متمرکز و معطوف بر اجتماعی شدن است. هیچ کودکی به هیچ یادگیری در این روش نائل نمی شود مگر اینکه خودش بخواهد بازی کند و همین خواستن مقدمه ای بر اجتماعی شدن است. قلور تایم به تقویت تحول از طریق یکپارچه کردن جنبه های مختلف تجارب کودک (فیزیکی، هیجانی، تعاملی و خانوادگی) میپردازد (گرینسپن و گرینسپن، ۲۰۰۹).

اهداف پژوهش

هدف اصلی: تعیین اثر بخشی فلور تایم بر مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال مقطع ابتدایی

هدف فرعی: تعیین اثربخشی کاهش مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال در راستای ارتقاء کیفیت زندگی و بهداشت روانی خانواده

فرضیه پژوهش

فلورتایم بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان بیش فعالی مقطع ابتدایی تأثیر دارد.

سوال پژوهش

آیا فلورتایم بر مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال مقطع ابتدایی تاثیر گذار است؟

متغیرهای پژوهش

متغیر مستقل: فلور تایم

متغیر وابسته: مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال

تعاریف نظری

فلور تایم

شامل برنامه جامعی برای نوزادان، کودکان و خانواده هایشان با مسائل و چالش های رشدی گوناگون است. همچنین یک دوره بدون ساختار، بازی و گفت و گوی خودجوش است که دران بزرگسال میل و علاقه کودک را دنبال میکند و با کودک جهان مشترکی را شکل می دهد، فرایند فعال تعامل رفت و برگشتی متناسب با سطح تحولی کودک است و هدف از آن نیرومند کردن هر یک از ظرفیت های تحولی و عملکرد کودک است که بر روی توانایی های سطح بالاتر را پی ریزی می کنند (گرینسپن و گرینسپن، ۲۰۰۹).

مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال:

امروزه بسیاری از والدین از شیطنت زیاد کودکانشان شکایت دارند آنها بیان می کنند که فرزندانشان مرتب در حال حرکت و فعالیت هستند ونوعی حالت بی قراری و ناآرامی در آنها مشاهده می شود. آنها علت این فعالیت بیش اندازه را نمی دانند و مرتب فرزندشان را مورد سرزنش قرار میدهند. امروزه این اختلال به دلایل گوناگون مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران قرار گرفته است اختلال ADHID بیش فعالی مجموعه علائمی است با محدودیت میزان توجه که با سطح رشد فرد نا هماهنگ است و به ضعف تمرکزه رفتار ناگهانی، بیش فعالی منجر می شود مشخصه اصلی این اختلال وجود الگوی پایدار فقدان توجه با بیش فعالی تکانشگری است که در مقایسه با افرادی که در همان سطح از رشد قرار دارد شدیدتر است. برای برآورد کردن ملاکهای تشخیص، این اختلال باید حداقل ۶ ماه تداوم داشته باشد و در محیط خانواده خانه و مدرسه) مشاهده گردد و اختلال در عملکرد اجتماعی و تحصیلیو همچنین قبل از ۷ سالگی نشانه وجود داشته باشد. (مش و همکاران ترجمه مکی آبادی، ۱۳۸۹).

تعاریف عاملیاتی

فلورتایم:

منظور از فلور تایم در این پژوهش برگزاری جلسات درمانی که مداخله در دو حیطه بازی و فعالیت های روزمره زندگی توسط درمانگر و والدین اجرا می شود در فاصله پیش آزمون و پس آزمون به عدت عماه و حداقل ۱۵ ساعت در هفته میباشد ۱۲ ساعت در منزل توسط والدین آموزش دیده و ۳ساعت در مرکز توسط بازی درمان لحاظ می شود. آموزش به دو روش کلامی و الگو دادن صورت گرفت .

مشکلات رفتاری کودکان

بیش فعال نمره ای است که کودک در ۴ پرسشنامه کانرز والدین، کانرز معلمان و راتر والدین، راتر معلمین که در فصل ۲ کامل توضیح داده شده است، بدست می آورد.