مریم اسماعیل زاده کیانی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم انسانی دانشگاه پیام نور، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تاثیر آموزش فرزند پروری مثبت بر استرس والدگری مادران و نشانه های رفتاری و هیجانی پسران مبتلا به ADHD شهر کرج” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه پیام نور

دانشکده علوم انسانی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

تاثیر آموزش فرزند پروری مثبت بر استرس والدگری مادران و نشانه های رفتاری و هیجانی پسران مبتلا به ADHD شهر کرج

استاد راهنما:

دکتر مهناز علی اکبری دهکردی

استاد مشاور:

دکتر احمد علی پور

نگارش:

مریم اسماعیل زاده کیانی

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت و اهمیت مسئله

اهداف پژوهش

سوالات پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف مفاهیم نظری و عملیاتی متغییرها

فصل دوم پیشینه پژوهش

اختلالات کودکی

اختلال ADHD

تعریف و علایم اختلال ADHD

تشخیص های افتراقی

شیوع اختلال ADHD

علت شناسی

همبودی

اختلالات رفتاری رایج در کودکان ADHD و تاثیر در نظام خانواده

روش های درمانی

درمان دارویی

درمان های غیر دارویی

آموزش والدین

برنامه فرزندپروری مثبت

تنیدگی

تعریف و علایم نشیدگی

عوامل موثر در تنیدگی والدینی

بررسی متون پیشین

متون خارجی شده

متون فارسی

جمع بندی

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه پژوهش

روش نمونه گیری

شرایط ورود به نمونه

خصوصیات نمونه

ابزار پژوهش

مقیاس تنیدگی والدین

مقیاس تواناییها و مشکلات

مقیاس مشکلات رفتاری کیت کاترز قرم والدین

شیوه اجرا

روش تجزیه و تحلیل

فصل چهارم یافته های پژوهش

مقدمه

تجزیه و تحلیل توصیفی یافته های پژوهش

تجزیه و تحلیل استنباطی یافته های پژوهش

یافته های جانبی

فصل پنجم

بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث درباره یافته های پژوهش

نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادهای پژوهشی

پیشنهادهای کاربردی

فهرست منابع و مأخذ

چکیده:

هدف این پژوهش به منظور بررسی اثر روش درمانی فرزندپروری مثبت بر استرس (تنیدگی ) والدین و مشکلات رفتاری و هیجانی کودکان دارای اختلال بیش فعالی انقص توجه صورت گرفته است. روش: جامعه آماری شامل کلیه والدین کودکان مبتلا به بیش فعالی مرکز مشاوره رازی شهر کرج بود . از بین والدین با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ۲۴ نفر به عنوان نمونه مورد پژوهش انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش جای داده شدند. طرح پژوهش طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل و پیگیری بود، به گروه آزمایش روش فرزند پروری مثبت در طول ۸ جلسه ۲ ساعته آموزش داده شد و از مقباس کانوز والدین ، مقباس توانایی ها و مشکلات و پرسشنامه تنیدگی والدین به عنوان ابزار سنجش استفاده گردید. بافته ها: نتایج حاکی از این بود که میزان کاهش نمرات در مقیاس تنیدگی والدین در تمامی خرده مقیاس های آن معنادار بوده است . همچنین میزان کاهش نمرات مقیاس کانرز والدین در در خرده | مقیاس های رفتار مقابله ای ( ۰۰۶ /۰ =P) و بیش فعالی (/۰۰۰۸=P) معنادار بوده است در حالی که در خرده مقباس های مشکلات شناختی و ADHD تغییر معناداری ایجاد نشد. میزان کاهش نمرات مقیاس مشکلات و توانایی ها در خرده مقیاس های مشکلات سلوک ( ۰۰۳/ ۰=P)، بیش فعالی ( ۰۲۶/۰=P )و مشکلات با همتایان ( ۰۰۱/ ۰=P)معنادار بوده است ولی در خرده مقیاس های نشانه های هیجانی و رفتارهای مطلوب اجتماعی تغییر معنادار مشاهده نشد. آموزش روش فرزندپروری مثبت در سطح (۰۵/ ۰ >(P در کاهش نمرات والدین ، توانایی ها و مشکلات و همچنین کاهش تمرات تنیدگی والدین موثر بوده است . نتیجه گیری : با توجه به مزایای مداخله والدین در درمان و اهمیت افزایش تعداد ساعات درمانی کودکان بیش فعال پیشنهاد می شود این روش در کنار سایر روش های مرسوم در زمینه بیش فعالی به والدین به خصوص مادران آموزش داده شود.

واژگان کلیدی: روش فرزند پروری مثبت – بیش فعالی / نقص توجه – مقیاس کاترز – مقیاس مشکلات و توانایی ها – مقیاس تنیدگی والدین.

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

طی چنددهه گذشته علاقه و توجه به تحول عاطفی – اجتماعی کودکان افزایش یافته است . پیش از این پژوهشگران بر این باور بودند که مشکلات کودکان ناشی از نارسایی های تح ولی آن ها می باشد و واقعیت ای است که اگرچه فرایند تحول همراه با تغییرات سریع نمی تواند فاقد ناپایداری رفتاری باشد اما کاملا روشن است که بسیاری از کودکان در سال های تحسنین کودکی واجد مشکلات عاطفی و رفتاری ای هستند که در طی زمان و شاید تا دوران بلوغ و حتی بزرگسالی نیز تداوم یابد (گیملى وهالند ۲۰۰۲۰).گروه اختلالات برونی سازی شده شامل رفتارهایی هستند که به سمت بیرون از کودک جهت دارند و بیشتر افردی را که با کودک رابطه متقابل دارند مانند والدین، معلمان و همسالان را تحت تاثیر قرار میدهند . رفتارهایی چون بحث و جدل ، شکستن قوانین و عدم اطاعت که باعث می شوند افراد دیگری غیر از کودک مورد آزار قرار بگیرند ( آخنباخ و رسکولا ،۲۰۰۱). یکی از این اختلالاتی که در گروه اختلالات برونی سازی شده جای می گیرد اختلال بیش فعالی کاستی توجه ( ADHD) است. راهنمای تشخیصی آماری بیماری های روانی اختلال بیش فعالی را تحث مقوله گسترده اختلال کاستی توجه و رفتار ایذایی آورده است. اختلال بیش فعالی به الگویی از رفتار اطلاق می – شود که مشخصه اصلی آن الگوی پایدار فقدان توجه یا بیش فعالی تکانشگری است که در مقایسه با افرادی که در همان سطح از رشد قرار دارند فراوان تر و شدیدتر است (کاپلان سادوک ، ترجمه پور افکاری،۱۳۸۷)

انواع ADHD شامل موارد زیر می باشد:

اختلال کاستی توجه بیش فعالی عمدتا بی توجه

اختلال کاستی توجه بیش فعالی نوع عمدتا بیش فعال تکانشی

اختلال کاستی توجه بیش فعالی نوع مرکب (خدایاری فر ۱۳۸۵)

ویژگی های همراه با این اختلال شامل ضعف در تحمل ناکامی، انفجارهای خشم، تحکم و سلطه گری، الجاجت، اصرار شدید و مکرر برای اجابت خواسته ها ، تا استواری خلقی ، ضعف روحیه وملال ، طرد شدگی از سوی همسالان و عزت نفس پایین می باشد. پیشرفت تحصیلی اغلب ضعیف و دچار اختلال است. روابط خانوادگی اغلب توام با تنفر و ستیزه جویی است . این اختلال در شکل شدید آن بسیار آسیب رسان بوده بر سازگاری اجتماعی ، خانوادگی و تحصیلی تاثیر می گذارد (انجمن روانشناسی امریکا، ۲۰۰۰). بسیاری از این کودکان به اختلالات همراه رفتاری هیجانی و یادگیری نیز مبتلا هستند (بیدرمن و اسپریچ ، ۱۹۹۱). عمده مشکلاتی که در کودکی نیاز به توجه متخصصان بهداشت روانی را مطرح می کند مشکلات رفتار کنترل نشده است که شکل بیرونی دارد( کندال ، ترجمه حمید رضازاده ، یگانه توکلی، ۱۳۸۲). وجوه رفتاری متعدد اختلالی پایدار چون بیش فعالی می تواند به افسردگی مادران ( بارکلی و بفرا ،۱۹۸۵) اضطراب و احساس محدود شدن نقش والدینی ، احساس عدم لیاقت در امر تربیت فرزند، وابستگی ضعیف عاطفی بین کودک و والد و بالا رفتن سطح تنش در خانواده منجر شود (شیبر و جانسون ، ۱۹۹۲). در حال حاضر گروهی از درمان های موجود معطوف به خانواده اند در این مورد هدف درمان تغییر الگوی متقابل با دیگر فرایندهای خانوادگی در خانه است . یکی از این درمان ها آموزش تدبیر والدین است ( چوبل ، ترجمه نایینییان، ۱۳۸۴)، تحقیقات نشان می دهد که عوامل خطر ساز خانوادگی مثل فرزند پروری ناکارآمد والدین پیش بینی کننده نیرومندی برای رشد و حفظ مشکلات عاطفی و رفتاری در کودکان و نوجوانان می باشد ( ساندرز، ۲۰۰۳). بسیاری از محققین بیان می کنند که بیش فعالی کودک و مشخصه های بالینی آن از عوامل اولیه موثر در تنیدگی والدینی است(آناستاپولوس، شلتون، دوپاول ۱۹۹۳).

بیان مساله

طی ده سال گذشته اختلال نقص توجه – بیش فعالی به شدت توجه متخصصان و پژوهشگران بالینی را به خود جلب کرده است. بعضی نشانه های این بیماری باید تا قبل از ۷ سالگی ظاهر شوند. برخی اختلال های ناشی از نشانه ها دست کم باید در دو موقعیت خانه یا مدرسه) وجود داشته باشند. افرادی که این اختلال را دارند ممکن است توانایی توجه دقیق به جزییات را نداشته و از روی بی احتیاطی مرتکب اشتباه شوند . کار این افراد نامرتب است . اغلب حواس آن ها پرت است. به طور مکرر از یک فعالیت ناتمام به فعالیتی دیگر می پردازند. با هر محرک نامربوطی دچار حواس پرتی می شوند بیش فعالی ممکن است به صورت بی قراری یا وول خوردن در وضعیت نشسته ، دویدن و بالا پایین شدن مفرط، دشواری در بازی آرام و شرکت بی سرو صدا در فعالیت های اوقات فراغت ، اغلب در حال جنب و جوش دیده شدن و به حد اقراط حرف زدن جلوه گر می گردد ( انجمن روانشناسی آمریکا، ۲۰۰۰). علاوه بر مشکلات اساسی مانند بی توجهی ، تکانشگری و بیش فعالی مطالعات نشان می دهند که کودکان بیش فعال به احتمال بیشتری به مشکلات عاطفی،  اجتماعی و رفتاری دچار می شوند و نسبت به کودکان فاقد این اختلال مشکلات تحصیلی بیشتری دارند . حتی زمانی که با بالا رفتن سن سطوح بیش فعالی کاهش می یابد مشکل توجه تا حدودی بهتر می شود و کنترل تکانه افزایش می یابد. ( بارکلی، ۱۹۹۰) والدین کودکان مبتلا به بیش فعالی _ کاستی توجه به دلیل این که با چالش های والدگری بیشتری روبرو هستند تنیدگی فراتر از والدین کودکان سالم دارند. این والدین بیشتر به اختلالات خلقی و اضطرابی ، احساس عدم کفایت فرزند پروری، عدم رضایت از نقش والدینی خود ، فشار مالی و افزایش مصرف الکل دچار می شوند، کازدین و ویتلی (۲۰۰۳) در یافتند که تنیدگی والدین روش های تنبیهی والدین را تحت تاثیر قرار می دهد به طوری که مستقیما رفتار مقابله ای و پرخاشگرانه کودکان را افزایش می دهد. بسیاری از مادران علایم بالینی افسردگی را نشان می دهند همراه با احساس درماندگی ، گاهی احساس خشم ، شرم و گناه ، حل و فصل مشکلات تنیدگی والدینی منجر به ارتقاء بهداشت روانی وی و عملکرد بهتر در ایفای نقش والدگری می شود(اورت ،۱۹۹۹).برادلی (۲۰۰۲) معتقد است که اختلالات برونی سازی شده نتیجه شکست در اعمال قوانین والدینی است که معمولا دارای سه ویژگی شامل : قوانین بی ثبات، نظارت کم و مهارت های ضعیف حل مساله است . این نوع سبک فرزند پروری کودکان را به سمت نافرمانی سوق می دهد . با توجه به این که بسیاری از تحقیقات نشان می دهند که عوامل خطرساز خانوادگی مثل فرزند پروری ناکارآمد والدین پیش بینی کننده برومندی برای رشد و حفظ مشکلات عاطفی و رفتاری در کودکان و نوجوانان می باشد لذا روش مداخله ای که شیوه فرزند پروری والدین را مورد هدف قرار می دهد از زمره روش های بسیار موثر پیشگیری از اختلالات مزمن در کودکان می باشد( ساندرز ۲۰۰۳)بدین منظور سندرز و همکاران بر اساس مداخلات خانوادگی و فرزند پروری برنامه فرزند پروری مثبت را بوجود آوردند( سندرز، ۱۹۹۹) که در قلمرو درمانگری های رفتاری بر اساس اصول یادگیری اجتماعی قرار دارد (سندرز، ۲۰۰۳). این برنامه یک مداخله چند سطحی است که عوامل محافظتی کودکان را غنا می بخشد و عوامل خطر سازی را که با مشکلات رفتاری و هیجانی کودکان در ارتباط است کاهش می دهد و آموزش مدیریت والدین برای درمان ADHD شامل اعتقاد به این است که تعاملات اجتماعی بین والدین و کودک نقش مهمی در تداوم بیش فعالی ایفا می کند( وان دویل و همکاران ،۲۰۰۲). این رویکرد شامل استراتژی های مثبت و شخصی است که برای ارتقاء رفتار های مطلوب و تضعیف رفتار های نا مطلوب به کار می رود (انجمن روانشناسی امریکا، ۲۰۰۰) آموزش تدبیر والدین به شیوه هایی اشاره دارد که در آن والذین آموزش می بینند که به گونه ای دیگر با کودک تعامل کنند ، آموزش بر این نظر کلی استوار است که رفتار مشکل دار به طور غیر عمد ایجاد می شود و از طریق تعاملات غیر انطباقی والدین در خانه استمرار می یابد . تحقیقات نشان داده والدین نوجوانان ضد اجتماعی در اعمال متعددی در گیر می شوند که رفتار پرخاشگرانه را افزایش می دهد و ظهور رفتار اجتماع پسند را مانع می شود ( پترسون ، ۱۹۸۲) اسپیچکرز و همکاران (۲۰۱۰) اثربخشی برنامه فرزند پروری مثبت را در کاهش مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان نشان دادند. درتزک و همکاران (۲۰۰۹) دریافتند که برنامه فرزند پروری مثبت تأثیر مثبتی بر مشکلات رفتاری کودکان و وضعیت سلامت روان والدین دارد روشن ببن و همکاران (۱۳۸۶) دریافتند که برنامه فرزندپروری مثبت منجر به کاهش تنیدگی والدین کودکان ADHD شده است.بنابراین در این تحقیق پژوهشگر به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا : آموزش فرزند پروری مثبت در کاهش تنیدگی والدینی مادران و مشکلات رفتاری و هیجانی کودکان مبتلا به ADHD موثر است؟

ضرورت و اهمیت مساله

میزان شیوع اختلالات کودکی بین ۱۹-۶ درصد است و از این میان میزان شیوع کله انواع ADHD 3 تا ۸ درصد می باشد (مک کوی، اکوت، داپال ،۲۰۰۲). شیوع این اختلال در پسران ۹ درصد و در دختران ۳/۳ درصد گزارش شده است (زاتماری ، اوفیلد و بویلد، ۱۹۸۷). با توجه به شیوع رو به بالای این اختلال پژوهشگر بر آنست که تاثیر آموزش فرزند پروری مثبت را بر کاهش تنیدگی مادران و مشکلات رفتاری و هیجانی کودکان ADHD بررسی کند. رفتار مشکل ساز به نظر می رسد از اوایل کود کی ایجاد می شود و در بیشتر موارد در طول رشد ادامه دارد (بارکلی ، ۲۰۰۵). عدم برقراری یک ارتباط اجتماعی مفید و موثر و متقابل یکی از مشکلات این کودکان است ( افروز، ۱۳۷۹). در صورت ناشناخته ماندن این اختلال عوارضی چون شکست تحصیلی ، طرد از سوی همسالان و رشد نایافتگی عزت نفس در کودک مبتلا پیش خواهد آمد (کاراندی ، ۲۰۰۵). آموزش والدین یک وجه مکمل مداخله های روان درمانی برای کودکان ADHD است و قسمت عمده آموزش مبتنی است بر کمک به والدین در یافتن مداخله های رفتاری قابل استفاده با تقویت مثبت که هدف آن هم رفتاری و هم تحصیلی است ( کاپلان – سادوک ، ترجمه پور افکاری ،۱۳۸۷). در صورت اثربخشی این آموزش قابلیت تعمیم این روش به مراکز درمانی و توانبخشی جهت کمک به درمان کودکان مبتلا به ADHD و خانواده های آن ها وجود دارد.

اهداف پژوهش

به طور کلی انجام یک تحقیق مستلزم هدف هایی است که از پیش در نظر هر محنتی نقش بسته است. در تحقیق حاضر اهداف در نظر گرفته شده عبارتند از :

بررسی تاثیر آموزش فرزند پروری مثبت بر کاهش تنیدگی مادران کودکان دارای اختلال ADHD

بررسی تأثیر آموزش فرزندپروری مثبت بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان دارای اختلال ADHD

بررسی تأثیر آموزش فرزندپروری مثبت بر کاهش مشکلات هیجانی کودکان دارای اختلال ADHD سوالات پژوهش

آیا آموزش برنامه فرزند پروری مثبت بر کاهش تنیدگی مادران کودکان دارای اختلال ADHD تأثیر معنا دار دارد؟

آیا آموزش برنامه فرزند پروری مثبت بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان دارای اختلال ADHD تأثیر معنا دار دارد؟

آیا آموزش برنامه فرزند پروری مثبت بر کاهش مشکلات هیجانی کودکان دارای اختلال ADHD تأثیر معنا دار دارد؟

فرضیه های پژوهش

آموزش برنامه فرزند پروری مثبت تنیدگی مادران کودکان دارای اختلال ADHD را کاهش می دهد.

آموزش برنامه فرزند پروری مثبت مشکلات رفتاری کودکان دارای اختلال ADHD را کاهش می دهد.

آموزش برنامه فرزند پروری مثبت مشکلات هیجانی کودکان دارای اختلال ADHD را کاهش می دهد.

تعاریف مفاهیم نظری و عملیاتی متغیرها

تعاریف نظری متغیرها

بیش فعالی – کاستی توجه (ADHD) اختلال کمبود توجه / بیش فعالی یک الگوی ثابت بی توجهی و بیش فعالی است که غالبا ثانوی به ضعف کنترل تکانه است. سه نوع فابل مشاهده اختلال بی توجه بیش فعال / تکانشگر ، با مختلط می باشد. علایم باید قبل از ۷ سالگی وجود داشته باشد . شیوع آن حدود ۳ تا ۷ درصد کودکان است (کاپلان سادوک، ۲۰۰۳).

فرزند پروری مثبت( (TP

فرزند پروری مثبت به شیوه هایی اشاره دارد که در آن والدین آموزش می بینند تا به گونه ای دیگر با کودک تعامل کنند. آموزش در قلمرو درمانگری های رفتاری بر اساس اصول یادگیری اجتماعی قرار دارد و برنامه فرزند پروری مثبت به والدین می آموزد که تعاملات مثبت خود را با کودکانشان افزایش دهند و از تعاملات ناسازگار و ناهماهنگ بپرهیزند (ساندرز، ۲۰۰۳). اگر چه روشهای مختلفی برای آموزش والدین وجود دارد اما می توان ویژگی های مشترکی را برای آنها شناسایی کرد. نخست آنکه، درمان اساسا با والدین انجام می شود که از روشهای متعددی در خانه استفاده می کنید. مجموعه مداخله مستقیمی توسط درمانگر برای کودک وجود ندارد، دوم، والدین آموزش می بینند تا رفتارها را به طرق جدید شناسایی، تعریف و مشاهده کنند. سوم اینکه، جلسات درمان، اصول یادگیری اجتماعی و شیوه هایی که از این اصول پیروی می کنند را شامل می شود، از جمله تقویت (مثلا، استفاده از تحسنین اجتماعی و ژتون ها با امتیازات در قبال رفتار اجتماع پسند)، تنبیه خفیف (مثلا، استفاده از محروم کردن و