نرمین امیری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تبریز در سال ۱۳۹۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی مداخله برنامه پیش دبستانی بر اساس مدل اوفلیا در کاهش پرخاشگری رابطه ای دختران ۵ تا ۶ سال” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

گروه علوم تربیتی

پایان نامه برای اخذ درجه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی تربیتی

عنوان:

اثر بخشی مداخله برنامه پیش دبستانی بر اساس مدل اوفلیا در کاهش پرخاشگری رابطه ای دختران ۵ تا ۶ سال

استاد راهنما:

دکتر شهرام واحدی

استاد مشاور:

دکتر رحیم بدری

پژوهشگر:

نرمین امیری

شهریور ۱۳۹۳

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت اجرای پژوهش

هدف پژوهش

فرضیه های پژوهش

متغیرهای پژوهش

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق

پرخاشگری رابطه ای

تعریف عملیاتی پرخاشگری رابطه ای

برنامه پیش دبستانی مدل اوفلیا

تعریف عملیاتی برنامه پیش دبستانی مدل اوفلیا

فصل دوم : ادبیات پژوهش

مقدمه

خصوصیات تحولی کودکان پیش دبستانی

رشد جسمانی

رشد ادراک و شناخت

رشد اجتماعی – هیجانی

پرخاشگری رابطه ای

پیشینه تاریخی پرخاشگری رابطه ای

نام گذاری پرخاشگری رابطه ای

اثرات پرخاشگری رابطه ای

پرخاشگری در سنین پیش دبستانی (۵ تا ۶ سال)

پرخاشگری جسمی

پرخاشگری کلامی

پرخاشگری رابطه ای

ویژگیهای کودکان پرخاشگر

ویژگیهای فربانیان پرخاشگری

ویژگیهای کودکان محبوب

پرخاشگری دختران

علل پرخاشگری رابطه ای بین دختران

کاهش بی حوصلگی و ایجاد شور و هیجان

عضوی از یک گروه شدن

کاهش احساس نا امنی

احساس قدرت و کنترل

حذف رقابت

مدل سازی از آنچه که در جای دیگر دیده اند

دیدگاههای مربوط به پرخاشگری

دیدگاه زیستی

نظریه گرایش ذاتی (غریزه )

دیدگاه پرخاشگری- ناکامی

نظریه شناختی (پردازش اطلاعات اجتماعی)

دیدگاه یادگیری اجتماعی

دیدگاه شدت زیاد پرخاشگری

دیدگاه ساختگرایی اجتماعی

دیدگاه فردیت زدایی زیمباردو

دیدگاه شناخت گرایی

نظریه دو فرهنگ

نظریه توسعه آسیب شناسی روانی

برنامه پیش دبستانی مدل او فلیا

مبانی نظری مدل اوفلیا

نظریه شناختی _ اجتماعی بندورا –

نظریه پردازش اطلاعات اجتماعی (SIP)

خلاصه و جمع بندی

فصل سوم: روش شناسی

مقدمه

روش تحقیق

جامعه آماری

نمونه آماری و روش نمونه گیری

روش اجرا

ابزارهای پژوهش

مواد آموزشی

سازماندهی و اجرای برنامه آموزشی

ابزار های اندازه گیری

پرسشنامه پرخاشگری رابطه ای فرم آموزگار

پایایی و روایی پرسشنامه پرخاشگری رابطه ای فرم آموزگار

پرسشنامه پرخاشگری رابطه ای و محبوبیت – فرم همسالان

پایایی و روایی پرسشنامه پرخاشگری رابطه ای و محبوبیت – فرم همسالان

شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

توصیف دادهها سه آمار استنباطی

آمارههای توصیفی

آزمون ام باکس

آزمون لون

آزمون های چند متغیره

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادهای پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

منابع

چکیده :

هدف از پژوهش حاضر تعیین اثربخشی مداخله برنامه پیش دبستانی بر اساس مدل اوفلیا در کاهش | پرخاشگری رابطه ای دختران ۵ تا ۶ سال بود. این پژوهش به روش نیمه آزمایشی طرح پیش آزمون – پس | آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی کودکان دختر سنین ۶- ۵ ساله بود | که در مهد کودک های شهر تبریز تحت مراقبت بودند که از این میان ۳۰ نفر دختر پرخاشگر رابطه ای (۱۵| نفر گروه آزمایش و ۱۵ نفر گروه کنترل) به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند که گروه | آزمایش برنامه پیش دبستانی مدل اوفلیا را به مدت ۱۰ جلسه دریافت کردند. برای جمع آوری داده ها از | پرسش نامه پرخاشگری رابطه ای _ فرم آموزگار و فرم همسالان استفاده شد. داده ها با استفاده از آزمون ) مستقل و آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که اجرای برنامه پیش دبستانی مدل اوفلیا بر کاهش پرخاشگری رابطه ای و افزایش محبوبیت دختران پرخاشگر تأثیر داشته و تفاوت معنی داری در کاهش پرخاشگری رابطه ای بین گروه | آزمایش و گروه کنترل مشاهده شد ( ۰۵/ ۰>P).

مقدمه

جهان در طول دهه گذشته، شاهد افزایش روزافزون رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت آمیز کودکان و نوجوانان بوده است که این رفتارها به صورت آزار و اذیت دیگران و پرخاشگری فیزیکی و کلامی در موقعیت های اجتماعی، مدرسه و خانواده خود را نشان می دهد این رفتارها در مهد کودکها و مدارس به مشکل شایع و پر دردسری برای والدین و مربیان تبدیل شده است. تهدید و آزار فیزیکی، قهر کردن، شایعه پراکنی، فحاشی، از انواع پرخاشگری های جزئی و کلی است که در کودکی و نوجوانی به حداکثر خود می رسد و با افزایش ست کاهش پیدا می کند (سیمون مورتون، هارتوس و هاینی، ۲۰۰۴).ارائه تعریف صریح و دقیق از پرخاشگری کار دشواری است، چرا که هر یک از صاحب نظران بر حسب پایگاه اعتقادی خود، تعاریف متفاوتی را ارائه داده اند. بنا به تعریف گو پربن و هسی (۱۳۸۴) پرخاشگری رفتار منحصر به فردی نیست، در عوض این کلمه به رفتارهایی که فرد انجام میدهد و باعث آسیب های عاطفی – روانشناختی و یا جسمانی به دیگران می شود، اشاره دارد. ضربه زدن، لگد زدن با مشت زدن یک کودک به کودکان دیگر به تصور قالیی اکثر افراد، احتمالا از پرخاشگری های دوران کودکی نشأت می گیرد. اما انواع رفتارهای دیگر را نیز می توان به عنوان رفتار پرخاشگرانه طبقه بندی کرد، مثلا رفتارهایی مانند طرد و انزوای یک فرد از گروه، مسخره کردن دیگران و پخش شایعات زشت در مورد یک فرد نیز مشمول رفتارهای پرخاشگرانه است (گرین ، ۲۰۰۵).کودکان به عنوان یکی از گروه های سنی آسیب پذیر در معرض انواع اختلالات روانشناختی قرار دارند. عوامل آسیب پذیری در این سنین، به فرایند فعال رشد و مقتضیات خاص مراحل آن از یک طرف و کنترل شرایط محیطی و موقعیتی کودک توسط بزرگسالان از طرف دیگر نسبت داده می شود. براساس مطالعات انجام یافته، حدود ۱۰ الی ۲۰ درصد از کودکان به خدمات بهداشت روانی احتیاج | دارند. شواهد همه گیر شنای اخیر نشان می دهد که ۱۵ الى ۲۲ درصد از کودکان، مشکلات عاطفی یا رفتاری را به شدتی تجربه می کنند که مستلزم درمان می باشد، با این وجود کمتر از ۲۰ درصد از این کودکان، درمانی را که شدیدا” به آن نیاز دارند دریافت می کنند. کودکان پرخاشگر بخش اعظمی از تمام مراجعین کودک برای دریافت خدمات روانشناختی را تشکیل می دهند. به ویژه از این نقطه نظر که پرخاشگری در طی زمان ثابت است و در رشد اجتماعی طبیعی و روابط با همسالان مداخله می کند و پیش آگهی آن، ناسازگاری اجتماعی در نوجوانی و بزرگسالی است و در بررسی های انجام گرفته نشان داده شده است که پرخاشگری در سال های اولیه و در دوران کودکی با مشکلات یادگیری و بزهکاری رابطه مستقیم دارد (ساجدی، ضرابیان و صادقیان، ۱۳۸۹).نتایج مطالعات مختلف حاکی از این است که پرخاشگری رابطه ای، جنبه برجسته و مضر تجارب روزمره بسیاری از کودکان بوده، دارای ماهیتی تحولی و شروع آن تقریبا از سن ۳ سالگی است. از سوی دیگر پرخاشگری رابطه ای پیامدهای منفی زیادی اعم از افسردگی، اضطراب، طرد همسالان، احساس تنهایی و خود _ ادراکی منفی برای کودک به دنبال دارد. از نظر سلسله مراتب رشد رفتار، پرخاشگری رابطه ای اغلب بعد از بروز پرخاشگری جسمانی و کلامی در کودکان بروز می کند. در اوایل کودکی، کودکان به دلیل عدم رشد کافی مهارت های اجتماعی و زبانی، پرخاشگری جسمانی بیشتری از خود نشان می دهند. با گذشت زمان، کودکان مهارتهای زبانی و دیگر توانایی های شناختی (تفسیر ادراک و تنظیم عواطف) را کسب می کنند، در نتیجه احتمال بروز پرخاشگری رابطهای در کودکان افزایش می یابد (وهاب، اوریادی زنجانی و رزمجویی، ۱۳۹۲).با توجه به مطالعات انجام گرفته در زمینه پرخاشگری رابطه ای می توان دریافت که اکثر تحقیقات در فرهنگ های غیر ایرانی انجام گرفته، در حالی که به دلیل ماهیت ارتباط در فرهنگ ایرانی که اغلب جمع گراست، احتمال بروز رابطه ای پرخاشگری درکودکان ایرانی به خاطر وجود روابط دوستانه نزدیکتر، محتمل تر بوده و اغلب این مسئله به ندرت مورد توجه محققان ایرانی قرار گرفته است.

بیان مسئله

خشم و پرخاشگری یکی از شایع ترین مشکلات کودکان و نوجوانان و از دلائل مهم ارجاع آنها به مراکز مشاوره و روان درمانی است. پرخاشگری را می توان به عنوان رفتاری تعریف کرد که منجر به آسیب یا صدمه زدن به دیگران می شود. یکی از انواع پرخاشگری که در اوایل سال های پیش دبستانی پدیدار می شود، پرخاشگری خصمانه است که شامل دو حالت پرخاشگری آشکار و رابطه ای است. پرخاشگری آشکار فیزیکی و کلامی شامل رفتارهای خصمانه نظیر زدن، هل دادن، لگد زدن و نیز تهدید به انجام این اعمال به صورت کلامی است. پرخاشگری رابطه ای، شکلی از پرخاشگری است که فرد پرخاشگر با هدف برهم زدن روابط دوستانه و بین فردی قربانی، اقدام به پخش شایعات با بدگویی و وادار کردن افراد به قطع ارتباط با فرد می نماید و از این طریق باعث منزوی شدن او می گردد (شهیم، ۱۳۸۶).علاوه بر پرخاشگری آشکار، پرخاشگری غیرمستقیم، پرخاشگری اجتماعی و پرخاشگری رابطه ای مورد توجه پژوهشگران بوده است. آرچر (۲۰۰۱) هرسه نوع پرخاشگری را دارای مفهوم مشترک طرد کردن و گوشه گیر کردن دیگران و دستکاری روابط اجتماعی می داند. در مقایسه با پسران که بیشتر از پرخاشگری بدنی استفاده می کنند پرخاشگری دختران اغلب به صورت رابطهای گزارش شده است (نقل از شهیم، ۱۳۸۴). پرخاشگری رابطه ای دارای همان الگوی رفتاری پرخاشگری جسمانی است که منجر به نوعی آسیب و آزار دیگران از مسیر روابط می گردد. این نوع پرخاشگری به روابط دوستانه صدمه زده و موجب حذف گودکی از گروه همسالان می شود کودک پرخشگر از طریق پخش شایعات و بدگویی یا وادار کردن سایرین به قطع رابطه دوستانه موجب حذف کودکی از گروه می گردد و قربانی این نوع رفتار دچار مشکلات سازگاری روانی و اجتماعی می گردد (شانون، ۲۰۱۱)پرخاشگری در سال های اولیه زندگی باعث به وجود آمدن مشکلات بسیاری در قلمرو فردی و بین فردی زندگی کودک پرخاشگر از جمله خودپنداره ضعیف، طرد از سوی همسالان، عملکرد تحصیلی ضعیف و بسیاری مشکلات دیگر می شود . مطالعات نیز بیانگر تداوم اشکال مختلف پرخاشگری در طول زمان و اثرگذاری آن بر جنبه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی فرد در آینده می باشند (رجب پور، سگوند حسینی و رفیعی نیا، ۱۳۹۱)کریک”، کاساس و ماشر (۱۹۹۷) رفتارهای پرخاشگرانه آشکار و رابطه ای را در کودکان دبستانی به شکل دو عامل مجزا تأیید کردهاند. کوپر اسمیت، برایانت و ویلوبی” (نقل از شهیم، ۱۳۸۵) نیز وجود دو عامل یاد شده را در کودکان پیش دبستانی کم درآمد تأیید نموده اند. برخی از پژوهشگران مانند کوی و داج (۱۹۹۸) پرخاشگری را یک پدیده تحولی می دانند که به دلیل نقص کودک در پردازش اطلاعات اجتماعی رخ می دهد.آرچر (۲۰۰۱) این نظریه را مورد تردید قرار می دهد، زیرا کودکان پرخاشگر قدرت دستکاری روابط اجتماعی و فهم و درک موقعیت ذهنی و عاطفی قربانی را دارند و از پرخاشگری رابطه ای به عمد برای آزار دیگران استفاده می کنند آرچر (۲۰۰۱) برهمین اساس، پرخاشگری را یک استراتژی یا روش حل معضلات اجتماعی می داند که تأثیر آن بستگی به محیط اجتماعی فرد پرخاشگر دارد مطالعات نشان داده اند که پسران در سنین پیش دبستانی، کودکی اولیه و میانه بیش از دختران از پرخاشگری فیزیکی استفاده می کنند. این تفاوت در بسیاری از گروه های اجتماعی – اقتصادی مختلف و فرهنگ های گوناگون مشاهده شده است. با این حال، تاکنون یافته های متناقضی درباره تفاوت های جنسیتی از لحاظ شیوع پرخاشگری رایطهای بدست آمده است (نقل از رجب پور و همکاران، ۱۳۹۱).ریس و بیر (۱۹۹۷) بر این باورند که رفتار پرخاشگرانه سبب عدم پذیرش قرد پرخاشگر تزد همسالان می شود، اما طبیعت پرخاشگری رابطه ای موجب می شود که دست کم یک نفر در گروه علاقه مند به دوستی با فرد پرخاشگر باشد. ضمنا” بین نظرسنجی از همسالان و معلمان در مورد پرخاشگری، همبستگی مثبت و معنادار گزارش شده است (نقل از شهیم، ۱۳۸۴).تحقیقات انجام شده در زمینه پرخاشگری محدود است و به ویژه تفاوت دوجنس در سایر فرهنگ ها ممکن است متضاد با یافته های موجود باشد. در بعضی از مطالعات، همسالان، دختران را در پرخاشگری غیر مستقیم و پرخاشگری رابطه ای، بالاتر از پسران رتبه بندی کرده اند (شهم، ۱۳۸۶). در برخی از تحقیقات تفاوتی بین دوجنس مشاهده نشده است (ریس و بیر، ۱۹۹۷). در بررسی های دیگر پسران در زمینه پرخاشگری رابطه ای پرخاشگرتر از دختران رتبه بندی شده اند (نقل از سروش،۱۳۸۹)همچنین یافته ها و شواهد موجود حکایت از این دارند که کودکان تمایل به ادامه پرخاشگری در بزرگسالی دارند (کازدن، ۱۹۹۷: لد و برگس ۱۹۹۹؛ کریک و همکاران، ۱۹۹۷). لذا با بررسی و شناخت این مشکل کودکان می توان از ادامه این رفتار پیشگیری نمود.هرچند تاکنون پژوهش های بسیاری برای بررسی اثربخشی مداخلات درمانی مختلف بر پرخاشگری کودکان انجام گرفته است، اما اغلب این پژوهش ها دارای محدودیت های اساسی هستند ینایر گفته لف و گریک (۲۰۱۰) این محدودیت ها شامل تمرکز بیشتر بر پسران در مقایسه با دختران پرخاشگر، تمرکز بیشتر بر اشکال آشکار پرخاشگری در مقایسه با اشکال ظریفتر و ماهرانه تر آن مانند پرخاشگری رابطه ای می باشد. علاوه بر این خانواده درمانی نیز با وجود اثربخشی بسیار پر مشکلات رفتاری کودکان، مستلزم صرف هزینه زیاد زمان و پول می باشد. توجه به این محدودیت ها لزوم به کار گیری مداخلات جدید را نمایان می سازد. بدین منظور در پژوهش حاضر از برنامه مداخله پیش دبستانی مدل اوفلیا که برنامه ای جهت کاهش رفتارهای پرخاشگرانه رابطه ای دختران (از مهد کودک تا دبیرستان) می باشد، استفاده شده است. این برنامه صرفا برای دختران و فقط در مورد پرخاشگری رابطه ای طراحی شده است پروژه اوفلیا، سیستمی است که تعداد کثیری از مواد و برنامه های آموزشی را به افرادی که با پرخاشگری رابطه ای و اشکال غیر فیزیکی پرخاشگری سروکار دارند، از طریق مجموعه ای از ابزارها، راهبردها و راه حل ها ارائه می دهد ( پروژه اوفلیا، ۲۰۱۰). برنامه اوفلیا این موضوع را مطرح می کند که این برنامه مختص ایجاد فرهنگی است که در آن دختران مورد احترام بوده و پرورش می یابند و از طریق آموزش و حمایت، تغییرات مثبتی را در خانواده ها، مدارس و جوامع به وجود می آورد (مک کی، ۲۰۰۳). پروژه اوقلیا این اهداف را از طریق پرورش مربیان حرفه ای (کادر آموزشی و کارگاه های پرسنلی که برنامه ریزی تحصیلی (ایجاد برنامه های تحصیلی مفید، مواد و برنامه درسی برای کودکستان تا کلاس ۱۲)، ایجاد اجتماعات (برنامه ملی اوفلیاء همکاری اجتماعی با دختران مستعد و همچنین تحقیق و ارزیابی در مرکز تحقیقات پروژه اوفلیا، بررسی می کند (پروژه اوفلیا، ۲۰۱۰).الذا با توجه به اهمیت و نقش پرخاشگری رابطه ای در چگونگی روابط بین فردی دختران، در تحقیق حاضر این سوال بررسی می شود که آیا مداخله برنامه پیش دبستانی اوفلیا در کاهش پرخاشگری رابطه ای کودکان مؤثر است؟

ضرورت اجرای پژوهش

دوران پیش دبستانی سال های مناسبی برای تشخیص مشکلات کودکان، مداخله ی بهنگام و پیش گیری از مشکلات عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آیندهی آنان است. مداخلهی به موقع و تغییر رفتارهای ناسازگار کودک در این دوره حساس، موجب افزایش مهارتهای اجتماعی و محبوبیت تزد همسالان و بزرگسالان شده و کودک را برای پذیرش مسئولیت های تحصیلی دبستانی آماده می سازد (شهیم، ۱۳۸۶).یکی از شایع ترین مشکلات کودکان خردسال که موجب مراجعه به روانشناس می گردد پرخاشگری است. شناخت این مشکل نزد کودکان خردسال و مداخلهی بهنگام می تواند از ادامه ی این رفتار پیشگیری نماید ، کریک و همکاران (۱۹۹۷) در یک بررسی طولی پرخاشگری رابطه ای غیر آشکار) و پرخاشگری آشکار را در طول زمان نسبتا” ثابت و با ناسازگاری اجتماعی آینده کودک در ارتباط دانسته اند.مفهوم دوستی در مقطع پیش دبستانی ساخته می شود. کودکان پیش دبستانی در مقایسه با سایر کودکان، برخورد مثبت تر و پاسخ دهی بیشتری نسبت به دوستان خود دارند. با وجود این، دوستی های مقطع پیش دبستانی شکننده و بسیاری از آنها زود گذرند. بعضی از کودکان پیش دبستانی خیلی راحت و برخی دیگر خیلی سخت دوست می شوند. کودکانی که به راحتی دوست نمی شوند در اختلاف های خود از روش های خشن تری (پرخاشگری) استفاده می کنند. پذیرش همسالان، یکی از معیارهای پیش بینی کننده قوی در ارتباط با سازگاری روانشناختی است. کودکان طرد شده، ناخشنود و منزوی هستند. معلمان و والدین، آنها را مبتلا به مشکلات هیجانی و اجتماعی ارزیابی می کنند. کودکان مطرود، رفتارهای اجتماعی منفی زیادی نشان می دهند. کودکان مطرود و پرخاشگری تعارض، خصومت، بیش فعالی، بی توجهی و رفتار تکانشی بیشتری بروز می دهند. آن ها شناخت اجتماعی کافی ندارند. بیشتر از سایر کودکان، رفتارهای بی غرضانه همسالان را به صورت خصمانه سوء تعبیر می کنند. دیگران را به خاطر مشکلات اجتماعی خود سرزنش می کنند و براساس احساس های خشمناک خود عمل می کنند. در مقابل، کودکان مطرود و کناره گیر، منفعل و از لحاظ اجتماعی دست و پا چلفتی هستند. این کودکان به خاطر یک تعامل سلطه پذیر، در معرض سوء رفتار کودکان قلدر قرار می گیرند (نقل از واحدی، فتحی آذر، حسینی نسب، مقدم و کیانی، ۲۰۰۷).ایجاد و حفظ یک رابطه سالم یک راهکار بسیار مهم برای کودکان است پرخاشگری رابطه ای در تضاد با این نوع رابطه هاست و باعث آسیب رسیدن به خودپنداره و عملکرد تحصیلی فرد می شود معلمان و والدین اغلب شاهد تأثیر پرخاشگری رابطه ای بر روی کودکان و نوجوانان خود هستند، ولی همیشه قادر به درک آنچه در حال رخ دادن است نمی باشند. آنها ممکن است شاهد کودکی باشند که نسبت به قبل، در خود احساس نا امنی کرده و ادعا می کند کسی با من دوست نیست». با ممکن است شاهد کودکانی باشند که زمانی به دلیل انجام وظایف تحصیلی خود در مدرسه امتیازات خوبی بدست می آوردند اما اکنون با بهانه گیری هایی از جمله معده درد، سرما خوردگی و با گفتن مستقیم اینکه من به مدرسه نمی روم که روبرو شوند. یک فضای اجتماعی سالم، فضایی است که در آن همه بتوانند نظرات خود را در آن به اشتراک بگذارند، فضایی که در آن تحقیرها غیرقابل قبول و بجای آن تشویق حکم فرما باشد. به جای واکنش به حوادث با پرخاشگری، هر کس می تواند یک سازمان، گروه های تیمی با کلاس هایی ایجاد کند که در آن افراد به توانایی ها، اختلافها و ارزش های همکاری یکدیگر احترام بگذارند. دختران از طریق وارسی باورهایشان درباره اینکه چگونه با دیگران رفتار کننده میتوانند به چالش کشیده شوند. چون نتایج تحقیقات بیانگر این است که باورها باعث پیش بینی رفتار می شود، لذا آنان می توانند فراگیر بودن را در محافل دوستانه خود یاد بگیرند و آگاهی بیشتری نسبت به سهم هر یک از همسالان خود در گروه داشته باشند. همه دختران نیاز دارند احساس یکی بودن، داشتن دوست و در ارتباط بودن را حس کند. در یک فضای اجتماعی سالم، هر کس به خاطر