نیلوفر قدوسی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در سال ۱۳۹۶، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری بر مشکلات رفتاری کودکان کار و خیابان سنین ۷ تا ۱۰ سال” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:
دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
گروه آموزشی روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی
پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی
عنوان:
اثر بخشی بازی درمانی با رویکرد شناختی۰ رفتاری بر مشکلات رفتاری کودکان کار و خیابان سنین ۷ تا ۱۰ سال
نگارش:
نیلوفر قدوسی
استاد راهنما:
دکتر فیروزه ساجدی
استا مشاور:
دکتر هوشنگ میرزایی
استاد مشاور آمار:
دکتر پوریا رضا سلطانی
اردیبهشت ۱۳۹۶
فهرست مطالب
عنوان
فصل اول: کلیات
مقدمه
بیان مسئله
اهمیت و ضرورت
اهداف پژوهش
الف) هدف کلی
ب) اهداف اختصاصی
ج) اهداف کاربردی
سوال های پژوهشی
تعاریف متغیرهای پژوهش
تعاریف مفهومی
تعاریف عملیاتی
فصل دوم : گستره ی نظری و پیشینه ی پژوهش
سایر متخصصان
مرکز مشاوره و روان شناسی ستاره ایرانیان مرکز مشاوره و روان شناسی ستاره ایرانیان با مدیریت جناب دکتر یاسر دادخواه و همراه با برجسته ترین و مجرب ترین متخصصان اعصاب و روان، روانسنج، مشاور و روان شناس آماده ی ارائه ی مؤثرترین و بهترین خدمات به شما هموطنان گرامی می باشد. مرکز مشاوره و روانشناسی ستاره ایرانیان…
جواد صادقی ویدیو آموزشی جواد صادقی روانشناس در مورد ریلکسیشن جکوبسنمن جواد صادقی روانشناس بالینی با سال ها تجربه و تخصص در زمینه روابط عاطفی و زوج درمانی و روانشناسی هستم که سوابق پژوهشی، علمی و تخصصی بنده شامل: جواد صادقی روانشناس بالینی دانشجوی دکترای روانشناسی بالینی، ارشد روانشناسی بالینی با سابقه…
کلینیک روانشناسی و مرکز مشاوره خانواده ستاره زندگی تهران مرکز مشاوره و کلینیک روانشناسی ستاره زندگی با فراهم کردن فضایی استاندارد به صورتی طراحی شده است که تمامی خدمات مشاوره فردی، گروه درمانی، برگزاری کارگاه روانشناسی، خانواده درمانی و اتاق بازی برای مشاوران فراهم است. اتاقی مخصوص برای خانواده درمانی برای مشاوره خانواده، مشاوره ازدواج، مشاوره خیانت، مشاوره طلاق…
کلینیک مشاوره نوید کلینیک مشاوره نوید شیراز (مرکز مشاوره شیراز) تحت نظارت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور و با همکاری تعدادی از روانشناسان، مشاوران و روانپزشکان فعالیت خود را آغاز کرده است. "درمان های نوین روانشناسی در شیراز" مدیریت کلینیک نوید شیراز قابل ذکر می باشد که مدیریت این کلینیک را آقای…
دکتر یاسر دادخواه دکتر یاسر دادخواه مشاور و مدرس دانشگاه، مدرس کارگاه های مشاوره ای فردی و گروهی، مدرس دوره های زوج درمانی و خانواده درمانی شناختی، مشاوره و استعدادیابی تحصیلی و شغلی و مدرس کشوری نرم افزارهای نوروسایکولوژیک می باشد. سوابق علمی دکتر دادخواه دکترای علوم اعصاب شناختی از پژوهشکده علوم شناختی (IRICSS (Institute for Cognitive Science Studies…
هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری بر مشکلات رفتاری کودکان کار و خیابان سنین ۷ تا ۱۰ سال انجام شد.
روش: این پژوهش مطالعه ی آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه ی آماری این پژوهش ختران ۷ تا ۱۰ ساله که در مؤسسه گروه فرهنگی اجتماعی کیانا در شهر کرج بودند و توسط مددگاران مرکز شناسایی شده و مشغول به تحصیل، شرکت در کلاس های آموزشی و دریافت خدمات بودند، ۴۰ نفر از آنها که نمرهی ۶۳ و بالاتر در فرم گزارش معلم (TRF ) از سری فرم های نظام ارزیابی مبتنی بر تجربه آخنباخ (ASEBA) کسب کرده بودند، به صورت تصادفی انتخاب شدند و به طور تصادفی به تعداد مساوی در گروه های مداخله و کنترل قرار گرفتند. گروه مداخله به ۴ گروه ۵ نفری تقسیم شد و در ۱۲ جلسه ی یک ساعته، ۲ جلسه در هر هفته در مداخلهی بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری شرکت کردند. پس از مداخله، معلمان بار دیگر فرم گزارش معلم( TRF) را برای هر دو گروه مداخله و کنترل تکمیل کردند و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته ها: نتایج نشان داد که میزان مشکلات رفتاری درونی سازی و مشکلات رفتاری برونی سازی در کودکانی که در جلسات بازی درمانی با رویکرد شناختی- رفتاری شرکت کردند به طور معنا داری کاهش یافته بود ( ۰۱/ ۰>P) نتیجه گیری: به نظر می رسد که یکی از شیوه های اثربخش در کاهش مشکلات رفتاری کودکان کار و خیابان، بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری است، لذا توصیه می گردد این روش توسط مربیان و معلمان این کودکان جهت کاهش مشکلات رفتاری آن ها به کار گرفته شود.
کلیدواژه ها: بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری، مشکلات رفتاری، کودکان کار و خیابان.
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه
طبق تعریفی که سازمان ملل از کودکان خیابانی ارائه داده است، کودک خیابانی هر دختر یا پسری است که خیابان محل سکونت و معاش او شده است و از حمایت و مراقبت ناقص و ناکافی بزرگسالان برخوردار است (آپتکار ، ۱۹۹۴). این کودکان دارای مشکلات متعددی نظیر مشکلات در زمینه ی مهارتهای شناختی (یاسوک ، گالاگر، ۱۹۹۰) ، تهدید به وسیله ی خلافکاران و دستگیری توسط پلیس (لی روکس سیلوا ، ۱۹۹۸) سوء استفاده ی جنسی (احمدخانی ها، شریعت، ترکمن نژاد و حسینی، ۲۰۰۷)، استفاده از مواد مخدر درمان، وامقی، دژمان، روشنفکر، رفیعی، فروزان، رضازاده، فاضلی و عصاری، ۲۰۱۵)، مشکلات بهداشتی (میلر و لاین ، ۱۹۸۸)، مشکلات خانوادگی نظیر خشونت خانوادگی، اعتیاد و جدایی والدین و فقر و عوامل اقتصادی (پاتل، ۱۹۹۰؛ وامقی، سجادی، رفیعی و رشیدیان، ۲۰۱۴)، رفتارهای نابهنجار همچون حواس پرتی، گوشه گیری، پرخاشگری، تأخیرهای کلامی،اختلال در خواب، تعامل های اجتماعی نامناسب و رفتار های حرکتی تافص (مولنار عزت ، کلین ، ۱۹۹۰) ، اضطراب و افسردگی (ویت یک ، هویت ، بااو ، ۲۰۰۰) هستند و همچنین در کودکان خیابانی طبق تحقیقات انجام شده میزان بالایی از مشکلات رفتاری و احساسی وجود دارد( زیما ولز فریمن ۱۹۹۴). با توجه به اینکه مشکلات رفتاری، دشواری های فردی و اجتماعی فراوانی را به وجود می آورند، کودکان مبتلا به این اختلال ها، خانواده، آموزشگاه و اجتماع را با مسائل و دشواری های گوناگونی مواجه می کنند و آن ها را در برابر آشفتگی های روانی و اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی، آسیب پذیر می سازند(سیف، ۱۳۸۷).با توجه به این موضوع شناخت و درمان مشکلات رفتاری در کودکان کار و خیابان اهمیت می یابد. در زمینه ی اختلالات رفتاری تاکنون طبقه بندی های مختلفی صورت گرفته است. بعضی از پژوهشگران اختلالات رفتاری را به دو دسته ی بزرگ اختلالات رفتاری درونی سازی که با دنیای درونی فرد سروکار دارند و با تعارض های روانی و هیجانی همراه است و اختلالات رفتار پروتی سازی که شامل مواردی است که به مشکلات فرد با دیگران ارتباط دارد، تقسیم کرده اند ( آخن باخ ،هاول ،گوای و کانرز ، ۱۹۹۱). برای درمان اختلالات رفتاری کودکان شیوه های درمانی گوناگونی به کار گرفته شده است. پژوهش های گوناگون اثربخش بودن درمان های آموزش هوش هیجانی (فرامرزی، ادیب سرشکی، بهمنی، ۱۳۹۰) آموزش مهارت های اجتماعی (کوک ، گرشام ، باریراس ، تورنتون، کروز، ۲۰۰۸ بیان زاده، ارجمندی، ۱۳۸۲). درمان شناختی رفتاری (رجبی، نجفی، محمدرضایی، ۱۳۹۲، سونگ ،اوی ، گوه، لام ۲۰۱۱)، موسیقی درمانی (سادات پور، منصور، ۱۳۸۲؛ مونتلو ، کونز ، ۱۹۹۹: پورتر ، مک کونل ،مکلافلین ، لین ، کاردول ، بریدن و هولمز ، ۲۰۱۶). قصه درمانی (روف ، شاور ، کاتانی ، شاور ، البرت، ۲۰۱۰ نصیرزاده، روشن، ۱۳۸۹) نقاشی درمانی (هاشمیان، جراحی، ۲۰۱۴)، بازی درمانی (برزگر تجریشی، بهنیا، ۱۳۹۱، ملک، حسن زاده، تیر گری، ۱۳۹۱، بار گرلی ، ۲۰۰۴، فرحزادی، مصافی، ۲۰۱۳، رضوی نعمت اللهی، ۲۰۱۵)، شن بازی درمانی (ذوالمجد، برجعلی، آرین، ۱۳۸۶؛ سیدی اندی، نکوند حسینی، کیان ارثی، ۱۳۹۲، اسماعیلی، سلطانی زاده، ۲۰۱۵؛ وتینتون ، هان ، فوگوآ-واینلی . سایپ ، کراسپای ، جانسون ، لیبرمن ، موسکیکی ، پرایس ، توما ، کالرا ، چاتو پادهای ، ۲۰۰۸) را بر مشکلات رفتاری کودکان نشان داده اند. طبق بررسی نتایج پژوهش های انجام شده یکی از روش هایی که بر اختلالات رفتاری کودکان تأثیر می گذارد، روش بازی درمانی می باشد. بازی فعالیتی بسیار پیچیده است که زمینه های متفاوت تفکر و تجربه را در یک مجموعه ی کلی جمع آوری می کند(هادسن، ۱۳۸۲) برای کودک، بازی تجربه ی اصلی برای درک جهانی است که در آن زندگی می کند و جایگاه وی را در آن مشخص می کند (صمدی، ۱۳۸۹) از بازی به عنوان روشی برای درمان کودکان نیز استفاده می شود زیرا کودکان اغلب در بیان شفاهی احساساتشان دچار مشکل هستند بنابراین از طریق بازی می توانند احساساتشان را بهتر نشان دهند( پورتر ، هرناندز دریف و جسی، ۲۰۰۷). بازی درمانی روشی است که به وسیله ی آن بازی، به عنوان روش درمانی کودک به کار برده می شود تا به او کمک کند، فشار های احساسی خویش را تحت کنترل قرار دهد (شیاسی، ۱۳۸۷).رویکرد های گوناگونی برای انجام بازی درمانی وجود دارد. انتخاب این رویکرد ها به زمینه ای که مداخله در آن صورت می پذیرد و نیز دیدگاه نظری و حرفه ای درمانگر و نیازهای کودک وابسته است (صمدی،۱۳۸۹). یکی از این رویکردها بازی درمانی رفتاری شناختی میباشد که هماهنگ سازی مداخلات رفتاری و شناختی در پارادایم بازی درمانی می باشد( کنل ، ۱۹۹۰). بازی درمانی با این رویکرد کوتاه مدت، محدود به زمان، دارای ساخت رهنمودی و مشکل مدار است و به رابطهی درمانی بی عیب و نقص وایسته می باشد (محمداسماعیل، ۱۳۸۲). درمانگران در پژوهش های خود اثربخش بودن این رویکرد بازی درمانی را بر مشکلات رفتاری کودکان نشان داده اند (مقدم ابراهیم پور ، محمودپور، ۲۰۱۵). به طور کلی از آنجایی که اختلالات رفتاری بخش وسیعی از اختلالات دوران کودکی و نوجوانی را شامل می شوند و بر کارکردهای تحصیلی دانش آموزان نیز اثر گذارند(غباری بناب، پرند، خانزاده فیروزجاه، موللی، نعمتی، ۱۳۸۸)، شناسایی این اختلالات در کودکان به خصوص کودکان کار و خیابان که با مشکلات اجتماعی بیشتری مواجه هستند، و همچنین انجام مداخلات درمانی نظیر بازی برای کاهش این مشکلات اهمیت می باید.
بیان مسئله
طبق تعریف یونیسف کودکان زیر ۱۸ سال که عمده وقت خود را بدون سر پرستی و نظارت بزرگسالان به مشاغل رده پایین می گذرانند کودکان خیابانی خوانده میشوند. ( یونیسف، ۲۰۱۲) این کودکان در شهرهای بزرگ برای ادامهی بقای خود مجبور به کار یا زندگی هستند(یونیسف، ۱۹۹۷) یونیسف حضور و زندگی در خیابان و کار برای ادامهی بقا را دو عنصر اساسی شمرده شدن کودکان در زمرهی کودکان خیابانی می داند. کودکان کار به دلیل نابسامانی های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و غیره از آموزش، بهداشت، تغذیه، امنیت، بازی و دیگر حقوق خود محروم مانده و ناگزیر به کار در کارگاه ها، خیابان ها، منازل، مزارع، بنادر، کوره پزخانه ها و غیره می باشند ( باقری ، ۱۳۸۴). با گسترش شهرنشینی ، فقر و سایر مشکلات اجتماعی، مشکل کودکان خیابانی نیز در حال گسترش است (ری، میشرا ، بیسواس، ۱۹۹۹) طبق تخمین بونیسف در سال ۱۹۸۸، ۱۰۰ میلیون کودک در خیابان های شهر در سراسر جهان در حال رشد هستند، چهارده سال بعد، در سال ۲۰۰۲، یونیست به همین ترتیب گزارش داد که : ” در آخرین برآوردها تعداد این کودکان به بالاتراز ۱۰۰ میلیون نفر رسیده است. “. به تازگی این سازمان افزوده است که : تعیین تعداد دفیق کودکان خیابانی غیر ممکن است ، اما این رقم تقریبا به طور قطع به دهها میلیون نفر در سراسر جهان می رسد. این احتمال وجود دارد که تعداد این افراد در حال افزایش باشد (بنیتز . ۲۰۰۷)، بر پایه برآوردهای سازمان بین المللی کار (ILO)، دست کم ۱۲۰ میلیون کودک ۱۴ تا ۱۵ ساله در کشورهای رو به توسعه به کار تمام وقت و بیش از ۲۵۰ میلیون کودک به کارهای گوناگون خانگی و نیمه وقت اشتغال دارند. آسیا ۶۱% آفریقا ۳۲ % و آمریکای لاتین از این رقم را به خود اختصاص دادهاند ( کلانتری، ۱۳۸۵). آمار واقعی کودکان کار و خیابان در ایران به دلیل ابهامات در تعاریف و نامشخص بودن مصادیق این کودکان دقیق و واقع بینانه نمی باشد. رئیس سازمان بهزیستی در گفتگو با روزنامهی قدس در سال ۱۳۸۱ اعلام می کند که در حال حاضر ۸ هزار کودک خیابانی در مراکز دولتی و غیردولتی نگهداری می شوند. همچنین قنبرپور بیان می کند که ۴۰۰ هزار کودک زیر ۱۵ سال به کار دائمی مشغول هستند و از تحصیل محرومند(۱۳۸۱). بروجردی، معاون اجتماعی وزارت کشور در سال ۱۳۸۱ در مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که ۱۷۰۰ کودک خیابانی از سطح شهر تهران جمع آوری شده است (حسینی، ۱۳۸۲). بی خانمانی، کودکان را در معرض انواع کجروی ها و رفتار های ضد اجتماعی قرار میدهد(هانگ ، منک ، ۲۰۰۱). طبق پژوهش های انجام شده، رفتارهای نابهنجار همچون حواس پرتی، گوشه گیری، پرخاشگری، تأخیرهای کلامی، اختلال در خواب، تعامل های اجتماعی نامناسب و رفتارهای حرکتی ناقص (مولنار ۱۹۹۱)، در کودکان کار و خیابان وجود دارد، که این مشکلات و اختلالات رفتاری در کودکان کار و خیابان پر سیر زندگی عادی آنها تأثیر می گذارد. عمده ترین این مشکلات رفتاری شامل افسردگی و اضطراب( باسوک و همکاران، ۱۹۹۰؛ اقبال ، ۲۰۱۲)، گوشه گیری، پرخاشگری (مولنار، ۱۹۹۱ باسوک وهمکاران، ۱۹۹۰)، شکایات جسمانی (میلر و لاین، ۱۹۸۸)، مشکلات تفکر و تمرکز(لازوف ، ۱۹۸۹) می باشد و همین طور طبق پژوهش های انجام شده (باسوک و همکاران، ۱۹۹۰؛ مستن، ۱۱۹۹۰ مولنار ، ۱۹۸۸) کودکان خیابانی بیش از کودکان فقیر که با خانواده زندگی می کردند و با کودکان بهنجار از سطوح بالایی از افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و یا مشکلات رفتاری برخوردار هستند. در زمینه ی این مشکلات رفتاری اختباخ (۱۹۹۱) اختلالات رفتاری را به دو طبقه ی کلی اختلالات درونی سازی و اختلالات برونی سازی تقسیم کرده است. اختلالات رفتاری در کودکان باعث ایجاد مشکلات فراوانی برای معلمان ، مسئولین مدرسه و متخصصان و خانواده ها می شود و در نتیجه تعداد قابل توجهی از این کودکان ترک تحصیل کرده و فرصت های آموزشی و پادگیری مهارت های مختلف را از دست می دهند(اشر هانلی ،۱۹۹۶) و همچنین وجود این مشکلات رفتاری در کودکان باعث ایجاد احساسات منفی در کودک و در نتیجه بدرفتاری با دیگران می شود. این امر باعث می شود که کودک از جانب معلمان و همسالان طرد شود و در بین دیگران محبوبیتی نداشته باشد (کافمن، ۲۰۰۱). با توجه به آثار مذکور و پیامد های بلندمدت مشکلات رفتاری بر زندگی کودکان لزوم انجام برنامه های مداخلاتی جهت کاهش شدت نشانه ها و از بین بردن آن ها اجتناب ناپذیر است. اغلب درمان هایی که در مورد کودکان و نوجوانان با اختلالات رفتاری صورت می گیرد، در چهار چوب رویکردهای گوناگون قرار دارند، دارودرمانی، روان درمانی، خانواده درمانی، گروه درمانی، بازی درمانی تعدادی از این رویکردهای درمانی را تشکیل می دهند( برزگر، ۱۳۹۲). یکی از روش های مورد استفاده در بهبود اختلالات رفتاری کودکان، بازی درمانی است. از سال ۱۹۲۰ به بعد بازی درمانی به عنوان یک شیوه ی درمانی مورد استفاده قرار گرفت. در بازی درمانی رویکردهای گوناگونی وجود دارد که با توجه به زمینه ای که در آن مداخله صورت می گیرد و دیدگاه نظری درمانگر و همچنین نیاز های کودکان، یکی از این رویکرد ها انتخاب می شود. از جمله مهم ترین این رویکرد ها عبارتند از : بازی درمانی روان پویابی، بازی درمانی کودک محوره بازی درمانی گشتالتی و بازی درمانی شناختیرفتاری. بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری هماهنگ سازی مداخلات رفتاری و شناختی در پارادایم بازی درمانی می باشد(کنل ، موره ، ۱۹۹۰)، بازی درمانی به دو صورت فردی و گروهی اجرا میشود(محمد اسماعیل، ۱۳۸۳). مکانب نظری بازی درمانی طبق نظر لندرت (۱۳۹۰)، در ۴ حوزهی بازی درمانی روان تحلیلگری، بازی درمانی تخلیهای ، بازی درمانی رابطه ای و بازی درمانی غیررهنمودی قابل ذکر است. بازی درمانی روان پویایی به دنبال کار فروید با هانس، توسط آتافروید و ملانی کلاین برای درمان مشکلات کودکان گسترش یافت. در ۱۹۱۹ ملانی کلان از بازی به جای تداعی آزاد که توسط کلام صورت می گرفت، برای تحلیل استفاده کرد. آنافر وین نیز از بازی برای تشویق و ترغیب کودک در شکل دادن رابطه ای عاطفی بین کودک و درمانگر استفاده کرد. بازی درمانی رهایشی در سال ۱۹۳۰ توسط دیوید لوی شکل گرفت و بر تخلیه ی هیجانی در بازی تأکید نمود. در این شیوه درمانگر صحنه ها و اسباب بازی ها را عوض می کند و از طریق آن واکنش اضطرابی کودک را آشکار می کند. در نظریهی دیگر بازی درمانی یعنی بازی درمانی ارتباطی که توسط جسی تافت (۱۹۳۲) و فردریک آلن (۱۹۳۴) شکل گرفت و از کارهای اتو راتک نشأت گرفته بود اهمیت کمتری برای گذشته و ناهشیار قائل بود و بر شکل گیری رابطه بین درمانگر و مراجع تأکید می کرد. بازی درمانی غیر رهنمودی به دنبال مطالعات کارل راجرر گسترش یافت و درمان فردمحور خوانده شد. ویرجینیا اکسلاین (۱۹۴۷) از دیگر نظریه پردازان این شیوه از بازی درمانی بود. در این شیوه تلاشی برای مهار و تغییر کودک صورت نمی گیرد و هدف این است که کودک به خود آگاهی و هدایت خود دست یابد لندرث، ۱۳۹۰).علاوه بر رویکرد های ذکر شده، بازی درمانی با رویکرد شناختی رفتاری، رویکردی است که در آن تکنیک های سنتی بازی درمانی با تکنیک های شناختی- رفتاری ترکیب شده و در رشد مهارت های حل مسئله و مهارت های اجتماعی کودکان و دیگر راهکار های انطباقی و سازگارانه شناختی رفتاری مؤثر بوده است (جرالد، ۱۹۹۹). طبق پژوهش های انجام شده بازی درمانی در درمان بسیاری از اختلالات کودکان مانند اضطراب (اصلی زاده، عارفی، فرهادی، شیخ محمدی، ۱۳۹۱)، افسردگی (زارع پور، خشکناب، کاشانی نیا، بیگلریان، باباشهابی، ۱۳۸۸) ترس ها (گارزا ، براتون ، ۲۰۰۵ جلالی، آقایی، مولوی، احمدی، ۱۳۸۷)، پرخاشگری (قادری اصغری مقدم، شعیری، ۱۳۸۵) کمبود توجه (رای اسکاتلکورب ، تیسای ۲۰۰۷ء جنتیان توری، شفتی مولوی، سماواتیان، ۱۳۸۷) مؤثر بوده است. اما در پژوهشی که توسط کمیجانی و هاشمی آذر (۱۳۸۹) با هدف بررسی تأثیر بازی درمانی بر کاهش اختلالات رفتاری دانش آموزان آزاردیده ای جسماتی هیجانی ۱۲ -۹ ساله شهر تهران انجام شد، بازی درمانی در کاهش افسردگی اضطراب این دانش آموزان مؤثر بوده است اما اختلالات رفتاری، پرخاشگری،
