چیمن سعیدی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم اجتماعی و روانشناسی دانشگاه رازی در سال ۱۳۹۲، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی تحول نظریه ذهن و رابطه آن با مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه رازی

دانشکده علوم اجتماعی

گروه روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

بررسی تحول نظریه ذهن و رابطه آن با مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان

استاد راهنما:

دکتر محسن حجت خواه

استاد مشاور:

دکتر آسیه مرادی

نگارش:

چیمن سعیدی

اسفند ماه ۱۳۹۲

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: طرح مسئله پژوهشی

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

هدف کلی: بررسی روند تحول نظریه ذهن و تعیین رابطه آن با مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان

اهداف اختصاصی

سوالات پژوهش

فرضیه های پژوهش

متغیرهای پژوهش

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

تعاریف مفهومی

تعاریف عملیاتی

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهش

نظریه ذهن

تاریخچه و خاستگاه های نظریه ذهن

رویکردهای نظری در زمینه نظریه ذهن

نظریه – نظریه

نظریه مدولار

نظریه شبیه سازی

نظریه باز نمایی

تحول نظریه ذهن

پایه های عصبی نظریه ذهن

زبان

تعریف

رشد زبان

مهارت های زبان

نظریه های رشد زبان

نظریه رفتارگرایی

نظریه فطری نگر

رویکرد سازنده گرایی

نظریه ویگوتسکی

مهارت های اجتماعی

تعریف

ویژگی های مهارت های اجتماعی

نظریه های رشد اجتماعی

نظریه شناختی- اجتماعی

یادگیری عامل

نظریه روان تحلیل گری فروید

نظریه تحول روانی اجتماعی اریکسون

نظریه شناختی

نارساخوانی

تعریف

نشانه های اختلال نارساخوانی

ملاک های تشخیصی اختلال نارساخوانی بر اساس DSM – IV – TR

علل اختلال نارساخوانی

مداخلات ترمیمی برای اختلال نارساخوانی

مروری بر مطالعات و پژوهش های انجام شده

پژوهش های داخلی

پژوهش های خارجی

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

متغیرهای پژوهش

جامعه آماری

نمونه آماری و روش نمونه گیری

ملاک های ورود

ابزار پژوهش

شیوه اجرای پژوهش

روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم : یافته های پژوهش

مقدمه

یافته های توصیفی

توصیف متغیرهای جمعیت شناختی

توصیف متغیرهای پژوهشی

یافته های استنباطی

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث در یافته ها

نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهادات

پیشنهادهای پژوهشی

پیشنهادهای کاربردی

پیوست

منابع

چکیده

یکی از موضوعات مهم در روابط بین فردی و درون فردی که از جایگاه مهمی در روان شناسی تحولی نگر برخوردار می باشد، شناخت اجتماعی است. طی دهه های اخیر بررسی علمی این نوع شناخت مورد توجه روان شناسان قرار گرفته و به بررسی ساز های آن پرداخته اند. نظریه ذهن مهم ترین مؤلفه شناخت اجتماعی و یک عمل شناختی است که گزارش نگرش های گزارهای، استاد این نگرش ها به دیگران و استفاده از آن برای توضیح و پیش بینی رفتار را مقدور می سازد و به عنوان مکانیسمی خاص جهت درک حالات درونی دیگران و پردازش حالات ذهنی آنها در تحول شناخت اجتماعی نقش حیاتی دارد. درک بهتر از روان شناسی انسان ها و تحول شناخت اجتماعی با تحولاتی که در محتوا و سطح سازمان یافتگی نظریه ذهن در کودکان رخ می دهد، مشخص می گردد. از عوامل مؤثر بر اکتساب و تحول نظریه ذهن می توان به مهارت های زبانی و مهارتهای اجتماعی اشاره کرد. هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی تحول نظریه ذهن و رابطه آن با مهارت های زبانی و مهارتهای اجتماعی کودکان نارساخوان است. این پژوهش از نوع کاربردی است و جامعه آماری شامل کلیه کودکان نارساخوان ساکن در شهر سنندج می باشد. نمونه شامل ۶۰ کودک با تشخیص اختلال نارساخوانی بود که به صورت نمونه گیری در دسترس از مراکز اختلالات یادگیری سنندج انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل آزمون نظر به ذهن ۳۸ سوالی (۳۸-TOM Test)، آزمون رشد زبان (۳: TOLD – P ) و پرسشنامه مهارت های اجتماعی (SSRS) فرم والدین می باشد و داده ها توسط برنامه آماری ۲۰-SPSS آنالیز شدند. نتایج حاصله نشان داد روند تحول نظر به ذهن در کودکان نارساخوان با توجه به سن صعودی است و تنوری ذهن با مهارت های زبانی و مهارتهای اجتماعی همبستگی معنادار دارد. همچنین بین مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی این کودکان همبستگی معنادار وجود دارد و در کارکرد کلی کودکان نارساخوان در آزمون نظریه ذهن، تفاوت معناداری میان دو جنس وجود ندارد.

واژگان کلیدی: نظریه ذهن، مهارت های زبانی، مهارت های اجتماعی، نارساخوانی

بیان مسأله:

شناخت اجتماعی یکی از ابعاد شناخت در روان شناسی معاصر به ویژه روان شناسی تحولی به شمار می آید. شناخت اجتماعی با فهم بازنمایی ها و فرایندهای ذهنی که در امر قضاوت اجتماعی و رفتار اجتماعی انسان نقش دارد، مرتبط است (اسمیت و سیمن ، ۲۰۰۷).در چند دهه اخیر شناخت اجتماعی کودکان بیش از پیش توجه پژوهشگران را به خود معطوف نموده است. یکی از مهم ترین سازه های این شناخت، نظریه ذهن است (دوهرتی ،۲۰۰۹). نظریه ذهن توانایی شناختی فهم حالت های ذهنی و اسناد آن به دیگران است. اصطلاح نظریه ذهن را برای توضیح توانایی کودک در تفسیر رفتار افراد با استناد به حالت های ذهنی خود و دیگران به کار برده اند (کالب و همکاران، ۲۰۱۰؛ لیند و باولر ،۲۰۰۹). کودکان به واسطه این توانایی قادر خواهند بود واکنش های دیگران را بر مبنای حالت های ذهنی همچون باورها، احساسات، علایق، انگیزه ها و مقاصد درک و پیش بینی کنند (فوس و ستی ۲۰۱۳).در علوم شناختی سوالات اساسی در این زمینه عبارت اند از: توانایی نظریه ذهن چگونه شکل می گیرد؟ فرایند شکل گیری باورها و قضاوت درباره حالت های ذهنی دیگران در نظام شناختی چگونه تحول می یابد؟ افراد مختلف این توانایی شناختی را چگونه بروز می دهند؟ کدام دسته از ساختارهای شناختی با عصب شناختی با شکل گیری نظریه ذهن در ارتباط هستند و نظریه ذهن چه ارتباطی با مهارت های اجتماعی دارد (گلدمن ، ۲۰۱۲). پژوهش های زیادی در این راه تلاش کردند تا دانش ما در مورد توانایی کودکان برای درک دیدگاه خود و دیگران با توجه به حالت های ذهنی مانند باور، میل، قصد و غیره را روشنی بخشند. به این خاطر پژوهشگران در صدد شناخت عواملی هستند که در به وجود آمدن و تحول نظریه ذهن کودکان تأثیر دارند (تیریون – ماریسیا کس و نادر – گرس بویس ،۲۰۰۸).نتایج برخی از این پژوهش ها حاکی از آن است که زبان در اکتساب و ادراک حالت های ذهنی نقشی کلیدی ایفا می کند (استینگتون ، ۲۰۰۱، هریس و همکاران، ۲۰۰۵ میلیگان و همکاران، ۲۰۰۷ ها گز ، ۲۰۱۱).توانایی نظریه ذهن که ذهنی سازی نیز نامیده شده، به صورت باز نمایی پیوسته وضعیت ذهنی خود و دیگران مطرح می شود (گریگوری و همکاران، ۲۰۰۲). از طرفی زبان یک سامانه چند منظوره است که از آن در ارتباطات اجتماعی و باز نمایی های روانی فردی استفاده می شود (استینگتون و بیرد ،۲۰۰۵) به واسمله زبان کودکان در تعاملات اجتماعی، مبادلات محاوره ایی، بازی وانمود سازی، داستان سرایی و فعالیت های دیگری مشارکت می جویند که توانایی آن ها را در مرتبط ساختن اعمال و رفتار های آشکار با حالت های ذهنی که مستقیما قابل مشاهده نیستند، پرورش می دهد (نلسون ، ۲۰۰۵).علاوه بر مهارت های زبانی که جزء عوامل درونی مؤثر بر رشد نظریه ذهن هستند (میلیگان و همکاران، ۲۰۰۷)، به نقش مهارت های اجتماعی در تحول این توانایی نیز می توان اشاره کرد (استینگتون و ادوارد ، ۲۰۱۰). نظریه ذهن تنها شامل فهم حالت های ذهنی نیست، بلکه در ک محرک اجتماعی و هماهنگی توجه در فعالیت های توجه مشترک را نیز در بر می گیرد (هاگر ولیکمن ،۲۰۰۴). مهارت های اجتماعی رفتار های قابل مشاهدها تعریف پذیر و اکسایی هستند که به فرد کمک می کنند از عملکرد در یک موقعیت نتایج مثبتی را به دست آورد و رفتاری را بروز دهد که از نظر اجتماع پذیرفتنی باشد (اولی و وارن ، ۲۰۱۰). پژوهش ها نشان داده اند کودکانی که توسط آموزگاران خود از نظر اجتماعی با کفایت ارزیابی شدند از نظریه ذهن تحول یافته تری برخوردار بودند و در محیط مدرسه شادتر و از نظر همسالانشان به عنوان افرادی محبوب شناخته شدند (استینگتون، ۲۰۰۳). با توجه به این که نتایج پژوهش ها حاکی از وجود ارتباط بین مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی است (مارتن و همکاران، ۲۰۰۵؛ کارول ، ۲۰۰۷؛ مک اون و همکاران، ۲۰۰۹؛ ستی کلیر و همکاران، ۲۰۱۱ اونز ، ۲۰۱۱) و بر اساس داده های نظری، این ارتباط دو طرفه، نقشی کلیدی در روند رشد کودک ایفا می کند؛ لذا شناخت ماهیت دفیق ارتباط زبان و مهارت های اجتماعی، محققان را به ارائه فرضیه در این زمینه وا داشته است. گارفیلد و همکاران (۲۰۰۱) بیان کردند که تنوری ذهن وابستگی یکپارچه ایی با زبان و تجربه اجتماعی دارد و به وسیله الحاق اکتساب زبان با رشد اجتماعی کودک ایجاد می شود (گارفیلد، ۲۰۰۱).ترکیب توانش های ژیانی و اجتماعی برای رشد در ذهن خود و دیگران مهم انگاشته شده است. این تبیین دارای دو پیش فرض است: نخست این که کودکان خردسال در مقایسه خود با دیگران نوعی حس آگاهی از خویش را پرورش می دهند. دوم به موازات رشد زبان، آنها مشارکت در مکالمات را از طریق اختصاص دادن عبارات کلامی به حالت های درونی آغاز می کنند (سیگال و همکاران، ۲۰۰۱). اختلالات یادگیری و نارساخوانی تحت عنوان اختلالات عصبی تحولی شناخته شده اند (پریسیلا ، ۲۰۱۱). اختلالات یادگیری شامل مشکلات جدی در فرایند اکتساب یک یا چند مورد از توانایی های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات می باشد. نارساخوانی یک نارسایی عصب شناختی است که با دشواری غیر قابل انتظار در کسب مهارت خواندن، علارغم داشتن بهره هوشی لازم و انگیزش کافی، مشخص می شود (فرر و همکاران، ۲۰۱۰). دانش آموزان با ناتوانی های یادگیری مهارت های اجتماعی ضعیفی دارند (واینر ، ۲۰۰۴)، در پردازش اطلاعات اجتماعی با مشکل مواجه هستند ( بامینگر و همکاران، ۲۰۰۸) و از لحاظ اجتماعی طرد شده و منزوی هستند (استیل و همکاران، ۲۰۰۸). همچنین پژوهش ها نشان می دهند که ۳ / ۹۱ درصد کودکان با هر نوع اختلال یادگیری، یک اختلال زیاتی هم داشته اند (بنر و همکاران، ۲۰۰۹). نتایج پژوهش ها حاکی از آن است که کارکردهای زبانی کودکان نارساخوان ضعیف تر از کودکان نرمال همسن شان است (گریتس و بری ، ۲۰۰۹) و نارساخوانی با ضعف مهارت های زبانی و دشواری در یافتن لغات صحیح جهت بیان حالات خود، همراه می باشد (و گل ،۲۰۱۰). با توجه به مطالب مطرح شده و با در نظر گرفتن نقش مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی در اکتساب و تحول نظریه ذهن و همچنین با توجه به ضعف این مهارت ها در کودکان با ناتوانی های یادگیری، پژوهش حاضر تلاشی است جهت بررسی رابطه نظریه ذهن با مهارت های زبانی و اجتماعی کودکان نارساخوان.

اهمیت و ضرورت پژوهش

رویکرد نظریه ذهن آخرین روند پژوهشی درباره تحول شناخت اجتماعی کودکان می باشد که هدف آن بررسی هر چه دقیق تر ذهن کودکان و کنش های آن است. پژوهشگران معتقدند که این حوزه پژوهشی به صورت یک ساختار نظری مهم و یک موضوع پژوهشی انعطاف پذیر در آمده است (ولمن و همکاران،۲۰۰۱).توانایی نظریه ذهن در کودکان بهنجار در سنین سه تا پنج سالگی تحول می یابد (نیوتن و جنوى ، ۲۰۱۰) اما اکتساب این توانایی در بعضی از گروه های جمعیتی خاص با مشکل مواجه می شود. پژوهش ها نقص نظریه ذهن را در کودکان اتیستیک (کانیستون و همکاران، ۲۰۱۱)، کودکان دچار اختلال بیش فعالی و نقص توجه (گیورتس و همکاران، ۲۰۱۰)، کودکان ناشنوا با والدین شنوا (پترسون ، ۲۰۰۴)، کودکان مبتلا به آسیب بینایی (گرین و همکاران، ۲۰۰۴) و کودکان کم توان ذهنی (ابه­دوتو ، ۲۰۰۴)، نشان داده است. همچنین نقص های مختلف این توانایی در اختلال اسکیزوفرنیا (یرونه ، ۲۰۰۵)، اختلال دو قطبی (بورا و همکاران، ۲۰۰۵)، اختلالات شخصیت (فوناجی و بتمن ، ۲۰۰۶) و اختلالات نوروپسیکولوژی از قبیل آسیب آمیگدال (فاین و همکاران، ۲۰۰۱) و زوال عقل تامپورال جلویی (گریگوری و همکاران، ۲۰۰۲) بررسی شده است. از این رو بررسی این ظرفیت شناختی در کودکان با ناتوانی های یادگیری نیز ضروری به نظر می رسد. اگرچه پژوهش های زیادی در ارتباط با کودکان دچار اختلالات یادگیری، صورت گرفته است، با این حال پیشینه پژوهشی بیانگر آن است که تاکنون محورهای رشد شناخت اجتماعی در این کودکان بررسی نشده است. موضوع زمانی اهمیت خود را نمایان می سازد که بدانیم، هدف از آموزش این کودکان، ارتقاء توانایی، استعداد، علاقه و همچنین آماده نمودن آن ها برای انجام مسئولیت های فردی و اجتماعی و نیل به پیشرفت تحصیلی بوده و بدون تردید موفقیت این کودکان بدون دارا بودن توانایی های اجتماعی اساسی، بعید به نظر می رسد، از آن جایی که مهارت های شناخت اجتماعی به ویژه توانایی نظریه ذهن (به عنوان مهم ترین سازه روان شناختی شناخت اجتماعی )، نقش بنیادینی در دست یابی به بسیاری از مهارت های ارتباطی و کفایت های اجتماعی کودکان دارد، طرح ریزی برنامه های آموزشی با تأکید بر رشد مهارت های بین فردی و با هدف کمک به کودکان در کب رفتارهای مناسب، ضروری به نظر می رسد. طراحی چنین برنامه هایی قبل از هر چیزی مستلزم شناسایی و معرفی محورها و مؤلفه های اساسی شناخت اجتماعی و بررسی و تبیین عواملی است که با تحول آن مرتبط هستند. ارتباط توانایی نظریه ذهن با رشد زبان و مهارت های اجتماعی از یک سو و مسائل اجتماعی، ارتباطی و ژیانی که کودکان با ناتوانی های یادگیری با آن مواجه اند از سوی دیگر، لزوم بررسی رابطه متغیرهای نظریه ذهن، مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی را مطرح می سازد.

اهداف پژوهش

هدف کلی: بررسی روند تحول نظریه ذهن و تعیین رابطه آن با مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان

اهداف اختصاصی

• تعیین رابطه نظریه ذهن با مهارت های زبانی کودکان نارساخوان
• تعیین رابطه نظریه ذهن با مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان

. تعیین رابطه مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان.

سوالات پژوهش

• روند تحول نظریه ذهن در کودکان نارساخوان ۷-۹ ساله چگونه است؟

. آبا کار کرد کلی کودکان نارساخوان در آزمون نظریه ذهن با توجه به جنسیت آنان با یکدیگر

تفاوت دارد؟

فرضیه های پژوهش

. نظریه ذهن با مهارت های زبانی کودکان نارساخوان رابطه دارد.

. نظریه ذهن با مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان رابطه دارد.

. بین مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی کودکان نارساخوان رابطه وجود دارد.

کتغیر های پژوهش

. متغیر پیش بین: مهارت های زبانی و مهارت های اجتماعی

. متغیر ملاک: نظریه ذهن

. متغیر کنترل شده: سنف هوش، سابقه ابتلا به اختلالات جسمی و رفتاری، میزان برخورداری از امکانات آموزشی و محیطی

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

تعاریف مفهومی:

نظریه ذهن

نظریه ذهن را به عنوان یک توانایی در انسان تعریف کرده اند که به وسیله آن فرد دست به پیش بینی و شرح دادن رفتار خود و دیگران می زند و برای انجام این کار به حالات ذهنی مانند تمایلات، باورها، ادراکات و هیجانات رجوع می کند (دوهرتی، ۲۰۰۹).

* مهارت های زبانی

مهارت های زبانی توانایی استفاده بهینه از زبان هستند و عنوانی است که به مهارت های ارتباط گیری مانند: گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن داده شده است. مهارت های زبانی در دو دسته کلی مهارت های دریافتی (ادراکی) و مهارت های بیانی (تولیدی) طبقه بندی شده است (منجیری و همکاران، ترجمه محمدزاده، ۱۳۸۷).

• مهارت های اجتماعی

مهارت های اجتماعی را به عنوان رفتارهای قابل مشاهده و قابل اندازه گیری تعریف کرده اند که استقلال، قابلیت پذیرش و کیفیت مطلوب زندگی را بهبود می بخشد. این مهارت ها برای سازش یافتگی و کار کرد بهنجار مهم هستند و نارسایی در مهارت های اجتماعی به طور نزدیکی با اختلالات روانی و مشکلات رفتاری مرتبط هستند (ماتون و همکاران، ۲۰۰۰) _

* نارساخوانی

نارساخوانی زیر مجموعه اختلالات یادگیری و اختلالی عصب شناختی با منشا ژنتیکی است. این اختلال با نارسایی در اکتساب و تحول خواندن، زیان به ویژه زبان بیانی و پردازش واج شناختی، هجی کردن و نوشتن، علارغم داشتن بهره هوشی و زمینه اجتماعی آموزشی کافی، مشخص می شود ( پریسیلا، ۲۰۱۱).

تعاریف عملیاتی

. نظریه ذهن

در این پژوهش نمره ای که کودکان در آزمون نظریه ذهن (۳۸-TOM Test) به دست آوردند ملاک بود. این آزمون نظریه ذهن کودکان را در سه سطح می سنجد و از جمع نمرات این سه سطح نمره کلی توانایی نظریه ذهن به دست می آید.

مهارت های زبانی

نمره ای که کودکان در آزمون رشد زبان (۳: TOLD – P ) کسب کردند. این آزمون دارای ۶ خرده آزمون اصلی و ۳ خرده آزمون تکمیلی می باشد و بر مبنای الگوی نظری تدوین آن، با ترکیب های متفاوت نمرات استاندارد خرده آزمون ها، ۶ خرده مهارت زبانی شامل: گوش کردن، سازماندهی، صحبت کردن، معناشناسی، تحوو زیان گفتاری را می سنجد.

. مهارت های اجتماعی

در این پژوهش نمره به دست آمده از ارزیابی کودکان در پرسشنامه نظام درجه بندی مهارت های اجتماعی (SSRS) فرم والدین ملاک بود. این پرسشنامه از دو بخش مهارت های اجتماعی و مشکلات رفتاری تشکیل شده است. در پژوهش حاضر با توجه به هدف کلی، تنها بخش مهارت های اجتماعی این مقیاس مشتمل بر خرده آزمون های همکاری، قاطعیت و خویشتن داری، استفاده شده است. از جمع نمرات این خرده آزمون ها ثمره کلی مهارت اجتماعی حاصل می گردد.

* نارساخوانی

در این پژوهش تشخیص اختلال نارساخوانی توسط معلمان بالینی مراکز اختلالات یادگیری بر اساس ملاک۔ های تشخیصی DSM- IV – TR  و با استفاده از آزمون تشخیص نارساخوانی نما صورت می گیرد.