دکتر کوروش شهبازی هستم، فارغ التحصیل روانپزشکی از دانشگاه علوم پزشکی تهران، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “کاربرد بیوفیدبک در اختلالات اضطرابی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علوم پزشکی تهران

دانشگاه پزشکی

پایان نامه

برای دریافت درجه دکترای راونپزشکی

موضوع:

کاربرد بیوفیدبک در اختلالات اضطرابی

استاد راهنما:

دکتر محمد صادقی

استاد مشاور:

دکتر شکرالله طریقتی

نگارش:

دکتر کوروش شهبازی

چکیده

اختلالات اضطرابی شایع ترین علت مراجعه به پزشکان داخلی و روانپزشکان است که با روشهای مختلف درمان می شوند. امروزه، اختراع و ابداع دستگاهها و ابزارهای الکترونیک به تشخیص و درمان واکنش های فیزیولژیک ناشی از اضطراب کمک های شایان توجهی کرده است.اگر بتوان پاسخ افراد به استرس را تغییر داد، اضطراب از بین می رود. وقتی شخص یاد بگیرد که قادر به کنترل محیط خویش است و حوادث محیطی را با تواناییهای خویش تغییر می دهد، فشار روانی کاهش خواهد یافت. در مداخلات درمانی این تحقیق که روی ۴۵ نفر از : دانشجویان دانشگاه تهران در سالهای ۷۶–۷۵ انجام شد. سه گروه ۱۵ نفری انتخاب شدند که گروه اول به کمک دستگاه بیوفیدبک GSR درمان می شدند و گروه دوم داروهای ضد اضطراب دریافت می کردند و گروه سوم به عنوان گروه شاهد هیچ درمانی را دریافت نمی کردند، همگی این بیماران در مصاحبه روانپزشکی و آزمون اضطراب کتل مبتلا به اختلال اضطرابی بودند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که گروه درمان شده به کمک بیوفیدبک به اندازه دریافت کنندگان دارو بهیودی علائم اضطرابی نشان داده و درمان با بیوفیدبک در مقایسه با گروه گواه با اطمینان ۹۵ در کاهش اضطراب مؤثر است. هنگامی که فرد در معرض آموزش های آرام سازی و بیوفیدبک قرار می گیرد، احساس بهبودی نموده و این بهبودی را ناشی از تلاش خود می داند و با مشاهده تغییرات در دستگاه بیوفیدبک احساس توانمندی کرده و این توانمندی در کاهش اضطراب وی بسیار مفید است.

مقدمه

انسان که جزئی از هستی بیکران است، به ناگزیر وابسته به سایر اجزای هستی است و با آنها ارتباط دائم دارد. اگر هستی بدون انسان را طبیعت بنامیم، می توانیم بگوییم که انسان و طبیعت تجانس دارند و همواره متقابلا بر یکدیگر نفوذ می کنند. در جریان زندگی هر انسان روابط پیچیده فراوانی میان او و محیط که شامل طبیعت و سایر انسانهاست برقرار می شود این روابط که انسان را به طبیعت و انسان های دیگر وصل می دهد چون در ارگانیسم (بدن) انعکاسی می یابد، ذهن نام میگیرند.  ارگانیسم انسان در آغاز کار تنها قادر به فعالیت های ساده است. این فعالیت های ساده که همانا بازتاب های فطری یا مسامحتاً کنشهای غریزی اند نسبت به دگرگونی های زندگی انسان ثابت می نمایند. با این همه در جریان زمان دراز به اقتضای محیط، کمابیش دگرگونی میپذیرند .تصادم ارگانیسم و محیط به تغییر هر دو می انجامید. محیط با کار انسانی تغییر می کند.و انسان به تحریک محیط تکامل می یابد و بازتاب های فطری را به صورت بازتاب های شرطی با کنش های غیر غریزی در می آورد، آگاهی با شناخت نتیجه این کنش هاست در مرحله شناخت حسی، تحریک های محیط از طریق حواس بر ارگانیسم اثر می گذارند تحریک محیط  نسبت به صورتی مهم در مغز انعکاس می یابد و احساس emantin)) نام می گیرد و سپس به صورتی مشخص در می آید و ادراک (perception) می گردد، انسان بر اثر ادراک به وجوه یک نمود جزئی پی می برد ادراک با قطع تحریک خارجی از میان میرود ولی اثر آن موجد نگار یا تصویر ذهنی می شود. نگار های ذهنی اگر به انتهای تحریک های بعدی محیط به صورت اصیل خود تجلی کند، یادآوری دست می دهد و اگر با سیمایی دگرگون رخ نمایند تخیل پیش می آید، ارگانیسم همواره در برابر ادراکات و نیز در برابر نگارهای ذهنی واکنش و حالی به خود می گیرد که در روانشناسی عاطفه نام دارد.در مرحله شناخت منطقی، ادراکات یا نگارهای ذهنی که نماینده صریح نمودهای جزئی جهان بیرونی اند به سبب برخورد با ادراکات پیشین مقایسه و سنجیده و رده بندی می شوند، پس عناصر خصوصی و استثنایی ادراک به کار می روند و عناصر اصلی و مهم آن تمرکز می باید. در نتیجه، ادراک با نگار جزئی و سطحی که متعلق به یک نمود معین و حاکی از ظواهر آن نمود است، به یاری نگارها یا ادراکات پیشین تعمیم می پذیرد، تحت نامی عام در می آید و ذات یا ماهیت آن نمود و تظاهر آن را نمایش می دهد. ادرا که یا نگار ذهنی پس از طی این جریان مفهوم concept)) نامیده می شود. از برخورد و گسترش مفهومها در وهله اول حکم (Judgement) و در وهله دوم استنتاج reasoning)) فراهم می آید. حکم گویای روابط نسبتاً دور و ژرف واقعیت است و استنتاج از جمع شدن حکم های متعدد و حصول حکمی وسیع تر به دست می آید (االستقرا) و این حکم وسیع تر به سبب شباهت هایی که به احکام سابق ذهن دارد، مشمول آن احکام می شود و بدین وسیله دقت و صراحت یا روشنی بیشتری می یابد (قیاس). بنابر این استقراه و قیاسی در هر استنتاجی دخیل اند و از یکدیگر جدایی ندارند چون شناخت ناشی از برخورد انسان و محیط چگونگی شناخت هر کسی در هر مورد بسته به چگونگی برخورد او با محیط است. حال اگر به دلایلی این شناخت دچار اشکال گردد، تمام فرایندی که توضیح داده شد اختلال پیدا کرده و به صورت اضطراب نمایان می گردد. انسان در طول تاریخ با توجه به شرایط فکری فرهنگی و رشد تکنولژیکی راههای مقابله با اضطراب را آموخته است که در ظاهر متفاوت اما در اصل مشابه بوده است. یا روش حل مسئله را که تمرکز روی مشکل است انتخاب کرده و یا روی احساسات و عواطف تمرکز کرده و عواطف را تغییر داده است.امروزه پیشرفتها و جهش های بسیار وسیع و قابل توجه در علوم بین رشته ای مهندسی پزشکی باعث شده که به کمک متخصصان این رشته ها هر روز بیش از پیش از دشواری درمان بسیاری از بیماریهایی که زمانی به جهت فقدان تکنولژیکی لازم بی درمان یا صعب العلاج تصور می شدند کاسته شود. اعمال جراحی درمانهای فیزیکی، لیزر درمانی و بسیاری فن آوریهای نوین حداقل تبعات ممکن را بر بیمار وارد می سازد. در این میان روشهای درمان در روانپزشکی نیز که عمدتا محدود به روشهای کلاسیک، مانند شیوه های مختلف روان درمانی و رفتار درمانی، بود تا حدود زیادی دگرگون شده و با راه یافتن دانش فنی پیشرفته در روان شناسی و به دنبال آن، بکارگیری ابزار دقیق و معتبر می توان شاهد تغییرات عمده ای در شیوه های سنجش، تشخیص و درمان ویژگی ها و ناهنجاری های روانی بوده و بدین ترتیب با عینیت یافتن بسیاری از داده ها می توان از تفسیرهای ذهنی و سلیقه ای اجتناب و با اطمینان بیشتری نتایج به دست آمده را تحلیل کرد.در این رابطه می توان به دستگاه های بیوفیدبک اشاره کرد که در واقع حاصل همکاری تنگاتنگ علومی چون روانشناسی فیزیولوژی و الکترونیک است و هم اکنون نویدهای بسیار امید بخش در ارتباط با درمان بسیاری از اختلالات روانی و جسمی را به ارمغان آورده است.سیستم های پیچیده و دقیق و بسیار حساس بیوفیدبک این امکان را فراهم می سازند که بسیاری از جزئی ترین تغییرات بیولوژیک فیزیولوژیک و نورولوژیک درونی که ئیش از این ناپیدا و دور از دسترس قلمداد می شدند آشکار شده و به گونه ای کاملاً واضح در معرض دید یا شنود بیمار قرار گیرند تا بیمار با استفاده از آموزشها و تمرین های لازمه توان اعمال کنترل ارادی بر فرآیندهای فیزیولوژیک غیر ارادی بدن خویش را به دست آورد.

فهرست

فصل اول: مقدمه :

– بیان مسأله

– اهمیت و ضرورت تحقیق

– فرضیه تحقیق

فصل دوم: پیشینه تحقیق

الف) بیوفیدبک

– تاریخچه پسخوراند زیستی

– تعریف پسخوراند زیستی

– چگونگی تأثیر پسخوراند زیستی در کاهش اضطراب

– کاربردهای پسخوراند زیستی

– انواع دستگاههای بیوفیدبک و موارد استفاده آنها

– جمع بندی و انتقادات

ب) اضطراب|

– انواع و سطوح اضطراب

– تنیدگی و اضطراب

– دیدگاه های نظری درباره اضطراب

– علایم اضطراب و تنیدگی

– مروری بر تحقیقات انجام شده

فصل سوم: روش تحقیق

-طرح تحقیق

– جامعه آماری

– نمونه و روش نمونه گیری

– ابزار تحقیق

– متغیرها و تعریف عملیاتی آن ها

– شیوه اجرای متغیر مستقل

– روش آماری

فصل چهارم: ارائه یافته های تحقیق

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

• بحث و نتیجه گیری
• محدودیت های تحقیق
• پیشنهادات
• منابع
• پیوست
• خلاصه تحقیق

فصل اول: مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت تحقیق

فرضیه تحقیق

۲ – ۱) بیان مساله

موضوع این تحقیق، تأثیر آموزش پسخوراند زیستی و داروهای آرامبخش در کاهش اختلالات اضطرابی در آزمودنی ها می باشد. به دلیل پیشرفت جوامع، صنعتی شدن، پیدایش مشکلات اقتصادی، اجتماعی و تراکم جمعیت، انسان امروزی در معرض استرس های فراوان قرار داشته و مشکلات از هر سو او را احاطه کرده است. با توجه به این شرایط، یافتن روشی که تنش ناشی از زندگی ماشینی را کاهش دهد و در عین حال عوارض نداشته باشد بسیار ضروری به نظر می رسد. بیوفیدبک به عنوان یک روش درمانی در کاهش اضطراب، در مقایسه با داروها که عوارض متعددی دارند، می تواند بسیار مفید باشد و بیمار بدون صرف هزینه سنگین، با یادگیری فنون مختلف می آموزد که با اضطراب خویش مدارا کند و با تغییر نگرش به کمک کنترل فرایندهای فیزیولژیک به آرامش مطلوب برسد.

۳ – ۱) اهمیت موضوع

حالتهای اضطرابی، هم در میان مراجعان به روان پزشک و هم مراجعان به پزشک عمومی فراوان دیده می شود. تقریبا ۸ درصد کلیه بیماران روانی سرپایی مبتلا به حالتهای اضطرابی هستند. اختلالات اضطرابی شایعترین اختلالات روانی هستند که مزمن و ناتوان کننده بوده و باعث اهش در عملکرد شغلی و اجتماعی و صرف هزینه های گزاف برای کنترل بیمار می شوند.دهه ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ دهه مغز اعلام شده است و مطالعات زیادی در مورد مغز انسان جریان دارد. در طول سالها معلومات ما درباره مغز، نحوه کار آن و اینکه وقتی دچار بیماری و آسیب نیست چه اتفاقی روی می دهد بطور قابل ملاحظه ای بیشتر شده است که حاصل آن، تغییرات عمیق در عرصه مراقبت های طبی و روانپزشکی است که باعث کاستن از هزینه ها می گردد.کشف چگونگی به وجود آمدن اضطراب و پیشرفتهای فن آوری نوین پزشکی، لزوم تحقیق هر چه بیشتر در درمان این اختلال شایع را نشان می دهد.اهمیت درمانهای غیردارویی، از جمله بیوفیدبک، امساک بیماران ایرانی از مصرف دارو و ترس از اعتیاد و عوارض دارویی، عدم دستیابی آسان به داروها و نایاب بودن آنها و کاهش هزینه درمان است، یا به کار بردن بیوفیدبک در کنترل اضطراب، بیماران می پذیرند که فنونی را آموخته اند که در مدارا با علائمشان به آنها کمک می کند، عوارض ندارد؛ کم هزینه است و همیشه در دسترس می باشد.

۴ – ۱ ) فرضیه تحقیق

در این تحقیق برای بررسی روابط بین متغیرهای مورد مطالعه فرضیه تحقیق به صورت زیر مطرح می شوند تا بتوان بر اساس نتایج حاصل از تحقیق به آنها پاسخ داد: الف: بیوفیدبک در کاهش علائم اضطرابی بیماران اضطرابی موثر است ب: بین روش پسخوراند زیستی و داروهای ضد اضطراب در کاهش اضطراب تفاوت وجود دارد.

فصل دوم: پیشینه تحقیق

الف) بیوفیدبک

– تاریخچه پسخوراند زیستی

– تعریف پسخوراند زیستی

– چگونگی تأثیر پسخوراند زیستی در کاهش اضطراب

– کاربردهای پسخوراند زیستی

– انواع دستگاههای بیوفیدبک و موارد استفاده آنها

– جمع بندی و انتقادات

ب) اضطراب|

– انواع و سطوح اضطراب

– تنیدگی و اضطراب

– دیدگاه های نظری درباره اضطراب

– علایم اضطراب و تنیدگی

– مروری بر تحقیقات انجام شده

بیوفیدبک

تاریخچه پسخوراند زیستی

علاقه به یادگیری کنترل ارادی فرایندهای غیرارادی، مانند ضربان قلب، فشارخون، تنفس و غیره از دیر باز در ذهن بشر وجود داشته است در آیین مسیحیت در مجموعه فیلوکالیا اطلاعات بسیاری درباره انتخاب وضعیت جسمی متناسب، نفس کشیدن، نیاز به تمرکز و داشتن قدرت و توان ایجاد تصاویر و رویت های درونی را مشاهده می کنیم. یکی از عرفای مسیحی به نام تئوفان درکلوس در اشاره به وضعیت متناسب می نویسد: ” مانند یک سیم ویلن باشید، با دقت خاصی هماهنگی پیدا کنید، نه شل و لخت باشید و نه زیاد محکم و کشیده به نظر بیایید؛ بدن راست، شانه ها کمی به عقب، وضعیت سر راحت، و فشار و تنش تمام عضلات متوجه قلب باشد.به این ترتیب مشاهده می کنیم که برای رسیدن به این حالات علاوه بر آرام سازی، آگاهی و هشیاری هم لازم است. کابالاه سیمای باطنی آیین یهود به معنای دریافت کردن است که از جریان عرفانی پر قدرتی سرچشمه می گیرد که در دوران تولد حضرت مسیح وجود داشته و اندیشه های عرفانی یونان باستان هم بر آن اثر گذاشته و بعد به تدریج رنگ و بوی یهودیت به خود گرفته و جذب این آیین شده است و در آن در زمینه خواستن، دانستن، جرأت کردن و سکوت کردن گفتگو می شود. در بوداییگری از تمرکز و آرام سازی به صورتهای متنوعی استفاده می شود در حقیقت باید بگوییم که فلسفه بودا در نتیجه تمرکز و آرام سازی حاصل شده است. در زیر سایه درخت “بو” بود که گائوتاماسیدار تا به تمرکز طولانی پرداخت و پس از دست یافتن به روشنایی بودا گردید.لغت بودا در زبان سانسکریت یعنی فرد کاملا روشن شده اند. معمولا این لغت در اشاره به شخصیت تاریخی خاصی اطلاق می گردد ولی این امکان هم وجود دارد که به زنجیره ای از بوداهای بعدی نیز اطلاق شده باشد. همان طوری که احتمالا قبلا هم این عنوان به کسان دیگری اطلاق می­گردیده است. پس از آن که بودا به روشنی رسید، در بقیه عمر کوشش کرد تا با موعظه بقیه افراد جامعه را هم به درستکاری راهنمایی کند. او در ۸۰ سالگی وفات یافت در حالی که روش روحی جدیدی را در اختیار مردم گذاشته بود.موعظه های بودا همه مهم و مجموعه ای از حکمت برای رسیدن انسانها به آرامش جسمی و روانی بود. در این راستا او ۸ اصل را مقابل بشریت نهاد. او معتقد بود که مجموعه این تعالیم با گذر از این راهها به سعادت و رفع آلام منتهی می گردد. آنها عبارتند از: نگرش درست، تصمیم درست، گفتار درست، معیشت درست، سیر و سلوک درست، آگاهی درست و تمرکز و آرام سازی درست. بودا معتقد بود که با مراعات و کاربرد این اصول انسان از هر درگیری و ناراحتی رها شده و به آرامش فکر می رسد.خود بودا به تمرکز و آرام سازی اهمیت زیادی می داد و آن را به عنوان یکی از ۸ راه درست رسیدن به رستگاری و نجات معرفی می کرد که در حقیقت این راهها ۸ فرمان آیینی بودائیان بودند.