فرشاد عظیم زاده هستم، فارغ التحصیل روانشناسی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “پیش­بینی تاب­آوری نوجوانان پسر از روی عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید بهشتی

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد روانشناسی

عنوان پایان نامه:

پیش­بینی تاب­آوری نوجوانان پسر از روی عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی

استاد راهنما:

جناب آقای دکتر محمود حیدری

استاد مشاور:

جناب آقای دکتر فتح­آبادی

اساتید داور:

دکتر امید شکری، دکتر علی­زاده محمدی

نگارنده:

فرشاد عظیم زاده

شهریور ۱۳۹۵

چکیده

این تحقیق با هدف تعیین پیش­بینی کننده­های فردی، اجتماعی و خانوادگی تاب­آوری نوجوانان پسر انجام شد. پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود. جامعه این پژوهش را کلیه دانش­آموزان متوسطه اول شهر تهران تشکیل داده بود. با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای نمونه­ای به حجم ۲۵۱ نفر انتخاب شد. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش، مقیاس هوش ریون، مقیاس تاب­آوری کانر و دیویدسون و مقیاس عوامل حفاظتی بود. برای تجزیه­وتحلیل داده­های به­دستآمده از آزمون­های آماری پیرسون، اسپیرمن و رگرسیون خطی مدل گام به گام استفاده شد. یافته­ها نشان داد که هوش و درآمد ماهیانه خانواده با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه آماری معناداری ندارند. سایر عوامل فردی (خودتنظیمی، حل مسئله، خوش­بینی، عزتنفس)، خانوادگی (حمایت/سلامت) و اجتماعی (عملکرد تحصیلی حمایت­شده، حمایت همسالان، مشارکت فعال در جامعه، حمایت/امنیت محله) با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت معناداری داشتند (۰۵/۰p< )، همچنین قادر بودند به­صورت معناداری تغییرات تاب­آوری را پیش­بینی کنند (۰۵/۰p< ) درنهایت باید گفت عوامل فردی (به­جز هوش)، عوامل خانوادگی (به­جز میزان درآمد ماهیانه خانواده) و عوامل اجتماعی می­توانند تابآوری نوجوانان پسر را پیش­بینی کنند.

کلمه ­های کلیدی: تاب­آوری، نوجوان، عوامل فردی، عوامل خانوادگی، عوامل اجتماعی

فهرست مندرجات

عنوان                                                                                                             صفحه

فصل اول

تعریف و بیان مسئله اصلی پژوهش                                                                           ۲

ضرورت و اهمیت انجام پژوهش                                                                             ۶

هدف­های انجام پژوهش                                                                                       ۷

فرضیه­ها و سؤال­های پژوهش                                                                                 ۸

متغیرها                                                                                                            ۹

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها                                                                            ۹

فصل دوم

تاب­آوری                                                                                                        ۱۶

منشأ تاب­آوری                                                                                                  ۲۰

مدل­های تاب­آوری                                                                                              ۲۳

الف. مدل جبرانی                                                                                               ۲۴

ب. مدل چالشی                                                                                                 ۲۴

پ. مدل عامل حفاظتی                                                                                         ۲۵

عامل­های حفاظتی                                                                                               ۲۶

1. عامل­های حفاظتی فردی ۲۸

عزت نفس                                                                                                       ۲۸

خودتنظیمی                                                                                                      ۳۰

خوش­بینی                                                                                                        ۳۱

حل مسئله                                                                                                        ۳۲

هوش                                                                                                             ۳۳

2. عامل حفاظتی خانوادگی ۳۵

حمایت/سلامت خانوادگی                                                                                     ۳۵

3. عامل­های حفاظتی اجتماعی ۳۶

باورهای اعتقادی/مذهبی بودن                                                                                 ۳۶

حمایت اجتماعی                                                                                                ۳۷

عملکرد تحصیلی حمایت شده                                                                                ۳۸

مشارکت فعال                                                                                                   ۴۰

حمایت/امنیت محله                                                                                             ۴۱

پیشینه تحقیق                                                                                                    ۴۲

فصل سوم

روش پژوهش                                                                                                   ۵۳

جامعه، نمونه آماری و روش نمونه­گیری                                                                      ۵۳

ابزار جمع­آوری داده­ها                                                                                          ۵۵

روش اجرا                                                                                                       ۵۸

روش تجزیه و تحلیل آماری                                                                                   ۵۸

فصل چهارم

مقدمه                                                                                                             ۶۰

(الف) توصیف داده­ها                                                                                          ۶۰

(ب) بررسی فرضیه­ها و سؤال­ها                                                                               ۶۲

فصل پنجم

بحث و نتیجه­گیری                                                                                              ۷۱

محدودیت­ها                                                                                                     ۹۶

پیشنهادات                                                                                                       ۹۶

منابع                                                                                                              ۹۷

فهرست جداول

عنوان                                                                                                             صفحه

جدول ۱-۲٫ نمایش وضعیت نوجوانان با توجه سطح مواجهه با خطر و پیامد آن                         ۱۷

جدول۱-۳٫ میزان تحصیلات والدین دانش­آموزان شرکت­کننده درپژوهش                                ۵۳

جدول ۲-۳٫ بررسی پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ                                          ۵۷

جدول ۱-۴٫ میانگین و انحراف معیار عامل­های حفاظتی و تاب­آوری نوجوانان پسر شرکت­کننده در پژوهش۶۰

جدول ۲-۴٫ ماتریس همبستگی عامل­های حفاظتی و تاب­آوری نوجوانان پسر شرکت­کننده در پروژه ۶۲

جدول۱۵-۴٫ پیش­بینی تغییرات تاب­آوری نوجوانان پسر از روی عامل­های حفاظتی فردی، اجتماعی و خانوادگی                                                                                                      ۶۴

جدول ۴-۴٫ مقایسه میزان تاب­آوری دانش آموزان پسر با توجه به منطقه جغرافیایی                    ۶۸

جدول ۵-۴٫ مقایسه میزان تاب آوری دانش آموزان پسر با توجه به پایه تحصیلی                       ۶۸

فصل اول

کلیات پژوهش

در سالهای اخیر دیدگاه پژوهشگران از سمت مدل مبتنی بر «کودکان در خطر[۱]» به سمت «مدل حفاظتی[۲]» تغییر کرده است. برای سال­ها، پژوهشگران بر این موضوع تمرکز داشتند که در کودکی که با مشکل مواجه است، چه خطایی رخ داده است (زولکوسکی و بولوک[۳]، ۲۰۱۲). در دهه­های گذشته پژوهشگران دریافتند که از یک سؤال حیاتی برای فهم رشد سالم کودکان و نوجوان غفلت کردند. آنها بیشتر به دنبال شناسایی عامل­های خطر بودند و از اینکه چه عامل یا عامل­هایی باعث می­شود کودکان و نوجوانان در عین روبرو شدن با برخی از عامل­های خطر به رشد خود ادامه دهند، غفلت کرده بودند (فرگوس و زیمرمن[۴]، ۲۰۰۵).

برخی از نوجوانان علیرغم مواجهه با عامل­های آسیب­زا، آسیب نمی­بینند و به عبارتی از خود تاب­آوری[۵] نشان میدهند (ماریشی[۶]، ۲۰۱۵). تاب­آوری اصطلاحی است که از علم فیزیک وارد حوزه روانشناسی شده است و برخی تاب­آوری را دستیابی به نتایج مثبت باوجود شرایط چالش­انگیز یا تهدیدکننده، تعریف کرده­اند (ماستن، ۲۰۰۱)، برخی دیگر، مقابله موفقیت­آمیز با تجارب آسیب­زا و اجتناب از مسیرهای منفی مرتبط با عامل­های خطر را تاب­آوری تعریف کرده­اند (لوتار، سیکتی و بیکر[۷]، ۲۰۰۰؛ گرامزی، ماستن و تلگن[۸] ، ۱۹۸۴) عده­ای تاب­آوری را کمی متفاوت تعریف می­کنند. به­عنوان مثال کانر و دیویدسون[۹] (۲۰۰۳) به توانایی فرد جهت برقراری تعادل زیستی-روانی در شرایط خطرناک، تاب­آوری می­گویند.

پژوهشگران علاقه­مند هستند دریابند چرا برخی از نوجوانان از خود تاب­آوری نشان میدهند؟ در یکی از مطالعات پیشگام در زمینه تاب­آوری، ورنر و اسمیت (۱۹۸۹) با انجام یک مطالعه طولی که چند دهه به طول انجامید (از تولد نوزادان تا دهه چهارم عمر آنها) دریافتند که کودکان و نوجوانان تاب­آور در مقایسه با غیرتاب­آورها از هوش، مهارت­های ارتباط کلامی، اعتمادبه­نفس و ظرافت بالاتری برخوردار بودند. همچنین، دختران تاب­آور در مقایسه با همسالانشان که مشکلات جدی داشتند بیشتر قاطع، مستقل، خودگردان، متعادل، مطمئن و قوی بودند. علاوه بر این، دختران نوجوان تاب­آور در فعالیت­ها و زندگی خود از حس کنترل درونی بالاتری برخوردار بودند. اکثریت نوجوانان تاب­آور نگرش مثبتی نسبت به خانواده و مدرسه داشتند. نوجوان تاب­آور در مقایسه با همسالان خود که مشکلات روان­شناختی جدی داشتند، حمایت اجتماعی بیشتری از شبکه دوستان، خانواده و اعضای اجتماع دریافت می­کردند.

پاسترنک و مارتینز[۱۰] (۱۹۹۶)  دریافتند که پنج عامل حفاظتی مهم برای رشد تاب­آوری نوجوانان منبع کنترل درونی، عزت­نفس، مهارت­های شناختی، مهارت­های اجتماعی و داشتن حس امید به آینده است. اسکالز[۱۱](۱۹۹۹) حضور یک بزرگسال مراقب را یک عامل مهم در تاب­آوری نوجوانان معرفی کرده است. چندین پژوهش نشان دادند که خودتنظیمی در تاب­آوری دخیل است (عبداله­زاده رافی، ۱۳۹۳؛ ماستن و کوآتسورث، ۱۹۹۸). چند مطالعه فراتحلیلی و مروری با بررسی پژوهش­های صورت گرفته در حوزه تاب­آوری عوامل حفاظتی را به­صورت کلی در سه دسته فردی، خانوادگی و اجتماعی قرار داده­اند (اریکسون، کیت، آندرشد و آندرشد[۱۲]، ۲۰۱۰؛ استیث، لیئو، داویس، بویکن، آدلر[۱۳] و همکاران، ۲۰۰۹). این مطالعات به استخراج عامل­های حفاظتی مهم در این سه حوزه پرداختند. در حوزه فردی مهمترین عامل­های حفاظتی عبارت بودند از سلامت خوب، تاریخچه رشدی مناسب، هوش بالاتر از متوسط، سرگرمی­ها و علایق، روابط خوب با همسالان و عوامل شخصیتی از قبیل خلق­وخوی آسان، سبک­های انطباقی فعال، عزت­نفس مثبت، مهار­ت­های اجتماعی خوب، منبع کنترل درونی، تعادل بین جستجوی کمک و استقلال، خودتنظیمی/هیجانی اثربخش، نگرش مثبت به زندگی (دینداری، خوش­بینی) و حل مسئله اثربخش (کولیشاو[۱۴] و همکاران، ۲۰۱۶؛ کازان و دومیترسکو[۱۵]، ۲۰۱۵؛ بل، رومانو و فلین[۱۶]، ۲۰۱۵؛ دیاگنئولت[۱۷] و همکاران، ۲۰۱۳؛ اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰؛ استیث و همکاران، ۲۰۰۹). مهمترین عامل­های حفاظتی خانوادگی شامل دلبستگی ایمن، روابط گرم و مثبت والد- کودک، محیط خانوادگی حمایتگر، نظارت بر فرزند توسط والدین، محیط خانوادگی حمایتگر، کمک مراقب، رابطه باثبات با والدین، والدین دارای مهارت­های سازگاری خوب، انتظارات خانواده از رفتارهای جامعه­پسند و تحصیلات بالای والدین بود (کولیشاو و همکاران، ۲۰۱۶؛ کازان و دومیترسکو، ۲۰۱۵؛ بل، رومانو و فلین، ۲۰۱۵؛ موتا و ماتوز، ۲۰۱۱۵؛ اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰؛ استیث و همکاران، ۲۰۰۹). عوامل اجتماعی مهم نیز عبارت بودند از وضعیت اقتصادی اجتماعی متوسط به بالا، دسترسی به مراقبت سلامتی و خدمات اجتماعی، استخدام باثبات والدین، داشتن خانه، دینداری خانواده، مدارس خوب، بزرگسال حامی خارج از خانواده که نقش یک الگو و راهنما را ایفا می­کند (کولیشاو و همکاران، ۲۰۱۶؛ کازان و دومیترسکو، ۲۰۱۵؛ بل، رومانو و فلین، ۲۰۱۵؛ موتا، کاستا و ماتوز[۱۸]، ۲۰۱۵؛ ساندرز و مانفورد [۱۹]، ۲۰۱۴؛ اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰؛ استیث و همکاران، ۲۰۰۹).

بیان مسئله

عامل­های مختلفی که به­عنوان عوامل حفاظتی[۲۰] شناخته می­شوند، به نوجوانان کمک می­کنند بر سختی­های که می­توانند آنها را دچار مشکل سازند، غلبه کنند. این عامل­ها می­توانند به خود نوجوان (مانند خودتنظیمی، حل مسئله، خوش­بینی، باورهای اعتقادی)، خانواده(مانند سلامت والدین و حمایتگر بودن آن­ها) یا اجتماع (امنیت و حمایت اجتماع) وی مرتبط باشند (اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰). بااین­حال، چندین سؤال بی­پاسخ در رابطه بین عامل­های حفاظتی و تاب­آوری وجود دارد؛ تاکنون مهمترین عامل حفاظتی مشخص نشده است. همچنین، به نظر می­رسد برخی از عامل­های حفاظتی دخیل در تاب­آوری وابسته به جنسیت هستند. برای مثال، داشتن یک رابطه تعمیم­یافته با خانواده ممکن است برای دختران ضروری­تر باشد تا پسران. همچنین، جو مثبت خانوادگی ممکن است برای پسران بیش از دختران به­عنوان یک عامل حفاظتی دخیل در تاب­آوری عمل کند (واندربیلت-اِ و شو[۲۱]، ۲۰۰۸). از سوی دیگر، عامل­های حفاظتی دخیل در تاب­آوری ممکن است برای کودکان در سنین و مراحل رشدی مختلف، متفاوت عمل کنند (ماستن و کواتورث، ۱۹۹۸٫ برای مثال، نوزادان به مراقبشان وابسته بوده و به تغذیه و گرمی برای زنده ماندن نیاز دارند درحالی­که با افزایش سن، دیگر عامل­های حفاظتی با اهمیت می­شوند، مانند رابطه با دیگر بزرگسالان، همسالان، پیشرفت در مدرسه (واندربیلت-اِ و شو، ۲۰۰۸؛ دورالک[۲۲]، ۱۹۹۸). برعکس، از اهمیت برخی از عامل­های حفاظتی دخیل در تاب­آوری با افزایش سن کاسته می­شود مانند دلبستگی به مراقب اولیه که در سنین اولیه بسیار با اهمیت است. علاوه براین، عامل­های مرتبط با مدرسه مانند محیط مدرسه مثبت، نگرش مثبت به مدرسه و فعالیت­های بعد از مدرسه مرتبط با کودکان سن مدرسه هستند (اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰). با توجه به اینکه برخی از عامل­های حفاظتی مرتبط با سن هستند، این سؤال مطرح می­شود که عامل­های حفاظتی فردی، خانوادگی و اجتماعی دخیل در تاب­آوری در دوره­ی نوجوانی کدامند؟

بررسی­ها نشان می­دهند که بافت­ها و فرهنگ­های متفاوت بر عامل­های حفاظتی که بیشترین اثر را بر تاب­آوری دارند، تأثیر می­گذارند. یک عامل حفاظتی ممکن است در یک بافت فرهنگی عامل حفاظتی باشد ولی در بافت دیگری اینگونه نباشد (هووارد، دریدن و جانسون[۲۳]، ۱۹۹۹). برای مثال، یک نوزاد ماسایی در صحرای افریقا اگر دارای خلق­وخوی دشوار باشد بیشتر شانس زنده ماندن دارد، درحالیکه نوزادان با خلق­وخوی آسان نرخ زنده ماندن پایین­تری دارند (ماستن و کواتورث، ۱۹۹۸)؛ بنابراین یک عامل حفاظتی در یک بافت، ممکن است در بافت دیگری عامل حفاظتی به­حساب نیاید. جوامع در حال رشد کردن هستند و به­طور فزاینده­ای به سمت چند فرهنگی پیش می­روند، بنابراین بیشتر احساس نیاز می­شود که چیزهای بیشتری در مورد عامل­های حفاظتی دخیل در تاب­آوری در بافت­ها و فرهنگ­های مختلف آموخته شود (لوتار و سیکتی، ۲۰۰۰).

مسئله دیگر در این زمینه این است که برخی از عامل­ها که به­عنوان عامل حفاظتی دخیل در تاب­آوری در نظر گرفته می­شوند، خود می­توانند عامل خطر نیز باشند مانند هوش. هوش بالا می­تواند به­عنوان یک عامل حفاظتی برای کودکان در مقابل بزهکاری به­حساب آید درحالی­که همین عامل می­تواند به­عنوان عامل خطری برای مشکل­های هیجانی به­حساب آید. در برخی از بررسی­ها مشخص شده است که نوجوانان دارای هوش بالاتر در مقایسه با همسالان دارای هوش پایین­تر، از مشکل­های هیجانی بیشتری برخوردار بودند حتی زمانی که سطح عوامل خطرآفرین در آنها مشابه بود (واندربیلت-اِ و شو، ۲۰۰۸؛ کاندلی[۲۴]، ۲۰۰۶).

مشابه هوش، حمایت همسالان نیز در برخی از بررسی­ها به­عنوان عامل حفاظتی دخیل در تاب­آوری نشان داده شده است (کر، پریوس و کینگ[۲۵]، ۲۰۰۶؛  دمونت و پرووُست[۲۶]، ۱۹۹۹). درحالی­که بررسی­های دیگری وجود دارند که حمایت همسالان را به­عنوان عامل خطر در برابر اختلال­های رفتاری و هیجانی در نظر می­گیرند (برندگان، ویتارو و بوکووسکی[۲۷]، ۲۰۰۰؛ باررا و گارسا -جونز[۲۸]، ۱۹۹۲). برای نمونه، دوبو، ادوارز و ایپولیتو[۲۹] (۱۹۹۷) نشان دادند که سطوح بالای حمایت دوستان با سطوح بالای رفتارهای ضداجتماعی کودکان ارتباط دارد.

از سوی دیگر مطالعه گذشته اکثراً تاب­آوری را به­عنوان سازه­ای دو قطبی (وجود دارد/ندارد) در نظر گرفته­اند درحالی­که برخی از پژوهشگران معتقدند که تاب­آوری سازه­ای است (طیفی) که افراد به میزان­های متفاوت از آن برخوردارند (کانر و دیویدسون، ۲۰۰۳)؛ بنابراین مهم است دریابیم اگر تاب­آوری را به­عنوان سازه­ای دارای طیف در نظر بگیریم، پیش­بینی کننده­های معنادار آن کدامند؟

ضرورت و اهمیت انجام پژوهش

شناخت تاب­آوری، عامل­های دخیل در آن و استفاده از این عامل­های برای رشد تاب­آوری در نوجوانان بسیار با اهمیت است. یافته­های پژوهشی نشان می­دهند رشد تاب­آوری در کودکانی که در بحران هستند، به­منظور کاهش بزهکاری طولانی­مدت و تبدیل­شدن آنها به بزرگسالانی متعهد ضروری است (آلن[۳۰] و همکاران، ۲۰۰۶، به نقل از خباز، بهجتی و ناصری، ۱۳۹۰). با توجه به اهمیت بحث تاب­آوری در غلبه بر شرایط نامناسب و پیشگیری از انحراف نوجوانان، شناسایی عواملی که سبب افزایش تاب­آوری نوجوانان می­شود، بسیار با اهمیت است (خباز، بهجتی و ناصری، ۱۳۹۰).

راتر (۱۹۹۱) بیان داشته است هر کودک و نوجوانی که با محرومیت روبرو شده باشد از پای در نمی­آید و بسیار مهم است که دریابیم چرا اینگونه است و چه چیزی از آنها در برابر خطراتی که با آن روبرو شدند، محافظت می­کند. به­صورت مشابهی، گارمزی و همکاران (۱۹۸۴) بیان داشته­اند ضروری است که درک کنیم چرا تجارب یکسانی طیف وسیعی از پاسخ­ها را در افراد مختلف ایجاد می­کند. چه عامل یا عامل­هایی برای برخی از کودکان این احتمال را ممکن می­سازد که باوجوداینکه مشکلات زیادی بر سر راه آنها قرار دارد، سلامتی خود را حفظ کنند؟

بسیار با اهمیت است که بفهمیم چرا برخی از نوجوانان تاب­آور هستند؟ چه خصوصیات فردی، خانوادگی یا اجتماعی در این نوجوانان وجود دارد که از آنها در برابر سختی­ها حافظت می­کند؟ در صورت یافتن پاسخ برای سؤال­های مطرح شده در این بخش، می­توانیم از این خصوصیات برای طراحی مداخلات و بهتر از آن، برای پیشگیری استفاده کنیم و جلوی مشکل­های بعدی را بگیریم.

هدف­ های پژوهش

هدف کلی

پیش­بینی تاب­آوری نوجوانان پسر از روی عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی

هدف­ های ویژه

تعیین رابطه هوش با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه خودتنظیمی با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه حل مسئله با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه خوش­بینی با تاب­­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه عزت­نفس با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه ساختار اعتقادی (مذهبی بودن) با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه حمایت/سلامت خانواده با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه عملکرد تحصیلی حمایت­شده با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه حمایت همسالان با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه مشارکت فعال در جامعه با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه حمایت/امنیت محله با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه تحصیلات والدین با تاب­آوری نوجوانان پسر

تعیین رابطه میزان درآمد ماهیانه والدین با تاب­آوری نوجوانان پسر

فرضیه­ها

خودتنظیمی با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

حل مسئله با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

خوش­بینی با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

عزت­نفس با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

ساختار اعتقادی (مذهبی بودن) با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

حمایت/سلامت خانواده با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

عملکرد تحصیلی حمایت­شده با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

حمایت همسالان با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

مشارکت فعال در جامعه با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

حمایت/امنیت محله با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

تحصیلات والدین با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد درآمد ماهیانه والدین با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد

سؤال­ها

آیا هوش با تاب­آوری نوجوانان پسر رابطه دارد؟

کدام یک از عامل­های حفاظتی فردی، اجتماعی و خانوادگی پیش­بینی کننده تاب­آوری نوجوانان پسر هستند؟

متغیرها

الف. متغیر ملاک: تاب­آوری

ب. متغیرهای پیشبین: عاملهای حفاظتی (فردی، اجتماعی و خانوادگی)

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تاب­آوری.

تعریف مفهومی: به توانایی فرد جهت برقراری تعادل زیستی-روانی در شرایط خطرناک، تاب­آوری گویند (کانر و دیویدسون ، ۲۰۰۳).

تعریف عملیاتی: منظور از تاب­آوری نمره­ای است که از پاسخ افراد به پرسشنامه تابآوری[۳۱] (کانر و دیویدسون،

۲۰۰۳) به دست می­آید. هرقدر نمره فرد در این پرسشنامه بیشتر باشد از تاب­آوری بالاتری برخوردار است.

حمایت/سلامت خانواده.

تعریف مفهومی: به مجموعه­ای از رفتارهای والدین که هدف اصلی آنها کمک به رشد بهینه فرزند است، حمایت/سلامت خانواده گفته می­شود (دومنچ رودریگز و همکاران، ۲۰۰۹).

تعریف عملیاتی: منظور از حمایت/سلامت خانواده نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس حمایت/سلامت خانواده مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب[۳۲]  (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

خوش­بینی.

تعریف مفهومی: به انتظار نتایج مثبت از سوی فرد در هنگام مواجهه با فشارها و مشکلات عمده، خوش­بینی گفته می­شود (کارور و شییر، ۲۰۰۲).

تعریف عملیاتی: منظور از خوش­بینی نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس خوشبینی مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

حل مسئله.

تعریف مفهومی: حل مسئله به فرایندی گفته می­شود که در آن فرد مسئله را تشخیص می­دهد، آن را تعریف می­کند، راه­حلهای ممکن برای آن را در نظر می­گیرد، یک راه­حل را اجرایی می­کند و در آخر بر میزان موفقیت آن راه­حل نظارت می­کند (پرتز، نپلز و استرنبرگ[۳۳]، ۲۰۰۳).

تعریف عملیاتی: منظور از حل مسئله نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس حل مسئله مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

خودتنظیمی.

تعریف مفهومی: خودتنظیمی به یک فرایند چندگانه اشاره دارد که افراد از آن برای کنترل رفتار، حالت­ها و فرایندهای شناختی خود استفاده می­کنند (بائمیستر و وهس[۳۴]، ۲۰۰۴).

تعریف عملیاتی: منظور از خودتنظیمی نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس خودتنظیمی مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

عزت­نفس.

تعریف مفهومی: عزت­نفس یا احساس ارزشمندی به توجه مثبت یا منفی فرد به خودش، اشاره دارد (لونگمور، مَنینگ، گیوردانو و رودولف[۳۵]، ۲۰۰۴).

تعریف عملیاتی: منظور از عزت­نفس نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس عزت­نفس مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

باورهای اعتقادی یا مذهبی بودن.

تعریف مفهومی: مذهب را نظام شکل گرفته­ای از باورها، آیین­ها، اعمال و مشارکت­ها که جهت روحانی و مقدس دارد، تعریف کرده­اند (جوسفسون و دل، ۲۰۰۴).

تعریف عملیاتی: منظور از باورهای اعتقادی نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس باورهای اعتقادی مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

هوش.

تعریف مفهومی: هوش توانایی یافتن رابطه بین پدیده­هاست به ویژه در مواقعی که از نظر ظاهری تشابه کمی دارند (بهرامی، ۱۳۸۵ ، ص ۱۱۰).

تعریف عملیاتی: منظور از هوش نمره­ای است که از پاسخ افراد به مقیاس هوش ریون ( ۱۹۶۲) به دست می­آید.

عملکرد تحصیلی حمایت­شده.

تعریف مفهومی: به فراهم­سازی حمایت­ها در زمینه­های مختلف به­خصوص تحصیل، ایجاد محیط امن در مدرسه و نظارت بر رفتار دانش­آموزان، عملکرد تحصیلی حمایت­شده گفته می­شود (بلک، گرنارد، سوسمن و رورباخ[۳۶]، ۲۰۱۰).

تعریف عملیاتی: منظور از عملکرد تحصیلی حمایت­شده نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس عملکرد تحصیلی حمایت­شده مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

حمایت همسالان.

تعریف مفهومی: به میزان ادراک فرد از محبت و حمایت هم سن و سال­ها، حمایت همسالان گفته می­شود. رایج­ترین تعریف بر در دسترس بودن و کیفیت ارتباط افرادی که در مواقع مورد نیاز، منابع حمایتی را فراهم می­کنند، تأکید دارد (هاپسی[۳۷]، ۲۰۰۲).

تعریف عملیاتی: منظور از حمایت همسالان نمره­ای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس حمایت همسالان مقیاس تاب­آوری در برابر آسیب (مدسن، ۲۰۱۰) به دست می­آید.

مشارکت فعال در جامعه.

تعریف مفهومی: منظور از مشارکت فعال داشتن سرگرمی، عضویت در گروه و شرکت در فعالیت­های فوق­برنامه است (عبدالهزاده رافی، ۱۳۹۳).