آمنه کجوری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۸۹، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری کودکان ۶-۳ ساله شهر شیراز” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

اثر بخشی خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری کودکان ۶-۳ ساله شهر شیراز

استاد راهنما:

دکتر صدرالله خسروی

استاد مشاور:

دکتر حجت الله  جاویدی

نگارش:

آمنه کجوری

تابستان ۱۳۸۹

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت و اهمیت پژوهش

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف جزئی

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

فرضیه های جزئی

تعریف واژه ها و اصطلاحات

تعاریف نظری واژه ها

خواب

پرخاشگری

تعاریف عملیاتی واژه ها

خواب

پرخاشگری

فصل دوم :گستره نظری و پیشینه پژوهش

مقدمه

گسترده نظری مربوط به پژوهش

خواب و رویا

مفهوم خواب

الکتروفیزیولوژی خواب

مراکز نورونی، مواد نورو هومورال و مکانیزم هایی که موجب خواب می شوند

تنظیم خواب اثرات فیزیولوژی خواب

اهمیت خواب در سلامت انسان

کم خوابی و عوارض آن بر سلامت انسان

استراتژی هایی که به خواب خوب کمک می کند

پرخاشگری

مفهوم پرخاشگری

انواع پرخاشگری

نظریه های گوناگون راجع به پرخاشگری

نظریه غریزی

نظریه ناکامی

نظریه یادگیری اجنماعی

نظریه علل محیطی

نظریه زیست شناختی

تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع پژوهش

تحقیقات خارجی

تحقیقات داخلی

نتیجه گیری

فصل سوم : روش اجرای پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزار پژوهش

مداخله و روش اجرای پژوهش

محتوای آموزش

روش تجزیه و تحلیل آماری

فصل چهارم: تحلیل داده ها

مقدمه

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها

تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث در نتایج

نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

منابع

چکیده

هدف از این پژوهش، بررسی اثر بخشی خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری کودکان ۶-۳ ساله بود. این پژوهش نیم آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل و آزمایش بود. با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای تعداد ۳۰ نفر که در پرسشنامه پرخاشگری واحدی نمره حداقل ۵۶ را کسب کرده بودند انتخاب شدند و به صورت تصادفی به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند. گروه آزمایش به مدت ۴ جلسه تحت آموزش تنظیم خواب شبانه قرار گرفتند. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که بین میزان پرخاشگری گروه آزمایش و گروه کنترل تفاوت معنی داری وجود داشت، بدین معنی که پرخاشگری گروه آزمایش به طور معنی داری پایین تر از گروه کنترل بود( ۰۱/ ۰ >=P) و همینطور در مورد ابعاد پرخاشگری (فیزیکی- تهاجمی، کلامی- تهاجمی، تکانشی) نتایج پژوهش نشان داد که تفاوت معنی داری بین گروه آزمایش و گروه کنترل وجود داشت ( ۰۵/ ۰ >=P) اما در بعد پرخاشگری رابطه ای تفاوت معنی داری بین دو گروه آزمایش و کنترل مشاهده نگردید. بر اساس نتایج این پژوهش می توان نتیجه گرفت که خواب کافی و متناسب با سن به طور معنی داری موجب کاهش میزان پرخاشگری کودکان می شود.

کلید واژه ها: خواب، پرخاشگری، کودکان پیش دبستانی

مقدمه

دستگاه عصبی کودک همانند دستگاه عصبی بزرگسالان به درجه رشد و نمو کامل نرسیده ، چون رشد ادامه دارد و به عبارت دیگر، کودک در حال تغییر و تحول است و به همین ترتیب ، رفتار او نیز در حال تغییر و تحول خواهد بود کودکان در مقابل فشار های زندگی عکس العمل های نسبتا تند و سریع از خود بروز می دهند و به همین منوال هم به محض اینکه فشارهای وارده از بین رفت ، واکنشهایشان نیز تغییر می یابد. ولی از آنجا که شدیدا به والدین و دیگران وابسته اند و از نظر توانمندیهای جسمانی و ذهنی نارس هستند، در مقابل فشار ها و ناراحتیها تنها کاری که می توانند بکنند بروز اختلالات رفتاری است . در واقع رفتار کودک زبان گوبای اوست ، هر چه کودک در ارتباط با دیگران و بیان احساسات و نیازهای خود، مشکلات بیشتری داشته باشد، دارای اختلالات رفتاری و روانی بیشتری خواهد بود. والدین و پزشک ، هیچ کدام شبوه بیان کودک را بخوبی درک نمی کنند. چون کودک در بروز احساسات خود از قبیل درد، محرومیت اضطراب و ترس عاجز و ناتوان است . بنابر این ، برای بروز آنها از علایم جسمانی خاص مانند شب ادراری، کم و بد خوابی ، بیقراری ، بی اشتهایی ، دل درد و تهوع که به صورت اختلالات رفتاری مطرح هستند استفاده می کند. پس باید به این امر توجه داشته باشند که هر نوع رفتار غیر عادی کودک با هر نوع ناراحتی جسمانی که علت عضوی نداشته باشد را به عنوان عکس العملی مناسب به شرایطی که در محیط اطراف کودک وجود دارد، در نظر بگیریم (جمال فر، ۱۳۸۶).یکی از این اختلالات رفتاری، پرخاشگری و رفتارهای ناسازگارانه است که در این سن از شیوع بالایی برخوردار است . رفتار پرخاشگرانه موضوعی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران و محققان علوم اجتماعی را با توجه به تحقیقات انجام شده در کودکان کم سن و سال، خواب و اختلالات رفتاری با هم مرتبط شناخته شده اند. خواب، یکی از نیازهای حیاتی انسان مخصوصا در کودکان و نوزادان است که مزایا و اهمیت فراوانی دارد. خواب نرمال برای رشد عادی و سلامت روانی و سلامت ایمنی بسیار مفید است . والدین معمولا نگران خواب کودکان خود هستند با این وجود دانشمندان تحقیقات کمی در این زمینه انجام داده اند.دانشمندان خواب را بعنوان یک حالت رفتاری تعریف می کنند که در آن میزان پاسخگویی به محیط و واکنش به آن کم می شود ( کارسکادون و دمنت ، ۱۹۸۹). با این وجود کاربرد خواب را باید با تحقیقات بیشتر معین نمود. خواب را زمانی در نظر می گیرند که در آن ذهن و بدن به حالت استراحت قرار دارند. اما در حقیقت ، خواب دوره زمانی از فعالیتهای عصبی و فیزیولوژی می باشد. خواب تنها حالتی از استراحت نیست بلکه زمانی از فعالیت شدید مغزی است که عملکرد لایه های بالاتر کورتکس را فعال می کند. برخی اوقات ، مغز در حالت خواب از زمان بیداری نیز فعال تر می باشد(داهی ،۱۹۹۸)نوزادان و کودکان بیشتر اوقات خود را در خواب می گذرانند. از این رو این پدیده در رشد مغز و بدن مؤثر می باشد تا سن ۳ سالگی کودک بیش از آن که بیدار باشد را در خواب گذرانده است (داهی ، ۱۹۹۸). طی تحقیقاتی که توسط مکینی و همکاران (۲۰۰۳) انجام شده است بیانگر اهمیت خواب و اثر بخشی آن بر تمرکز حواس، سازگاری ، افزایش کارکرد مغزی و بالا رفتن سیستم ایمنی می باشد. لذا این پژوهش در پاسخ گویی به این سؤال است که آیا تغییر در خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری کودکان تأثیر دارد یا خیر؟

بیان مسئله

الگوی خواب در طول زندگی تغییر می کند هر چند که کیفیت و کمیت خواب همیشه در گرو عوامل فردی (سن و جنس ) ، روانی و محیطی می باشد. صاحب نظران معتقدند الگوی خواب در نژاد و فرهنگهای مختلف دستخوش تغییراتی می گردد. تغییر سبک زندگی و شیوه رفتاری افراد طی قرنهای منمادی الگوی خواب را نیز مناثر ساخته است . برنامه های تلویزیونی متنوع ، ماهواره ، کامپیوتر ، امکان خرید و تفریح تا پاسی از شب موجب تاخیر در زمان خواب شب شده است و از آنجایی که زمان آغاز به کار و بیداری صبحگاهی ثابت می باشد ، افراد در طول زمان به کم خوابی دچار شده اند، کم خوابی کیفیت زندگی را کاهش داده و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی و عاطفی را به مخاطره می اندازد. تاثیر خواب بر فرایند رشد و تکامل اهمیت خواب دوران کودکی را دو چندان می سازد. خواب تکامل عاطفی، عملکرد شناختی ، یادگیری و تمرکز کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد (شوقی، ۱۳۸۵)خواب یک حالت منظم ، تکرار شونده و به آسانی برگشت پذیر اورگانیسم است که با بی حرکتی نسبی و بالا رفتن قابل توجه آستانه واکنش به محرکهای خارجی در مقایسه با حالت بیداری مشخص است . خواب از دو حالت فیزیولوژیکی تشکیل یافته است . خواب حرکت آهسته چشم و خواب سریع چشم ، در خواب آهسته چشم که از مراحل ۱ تا ۴ تشکیل یافته است اکثر اعمال فیزیولوژیک در مقایسه با بیداری کاهش می یابد.خواب موجب دونوع اثر فیزیولوژیک می شود نخست اثر بر روی خود سیستم عصبی و دوم اثر بر روی دیگر ساختارهای بدن. به علاوه فرد متعاقب بیداری مقرط برای دوره های طولانی تحریک پذیر یا حتی دچار جنون می شود. به این ترتیب می توان فرض کرد که خواب در برخی حالات بطور معمول تعادلی در سطح طبیعی فعالیت و تعادل طبیعی میان قسمت های مختلف سیستم عصبی مرکزی ایجاد می نماید (گایتون ، ۱۹۹۶ ، ترجمه عریان ، ۱۳۸۰)کم خوابی کودک را در معرض مشکلات جسمی، روانی و عاطفی فرار می دهد. کاهش حافظه و اختلال در تمرکز پیامدهای ناگوار و جبران ناپذیر بر روی وضعیت تحصیلی کودک بر جای می گذارد . دراک و همکاران (۲۰۰۳) در تحقیق خود نشان دادند کودکان دچار کم خوابی نسبت به سایر همسالان خود عصبانی تر بوده بیشتر از مدرسه غیبت می کنند، در کسب موفقیتهای تحصیلی ناموفق تر می باشند ، رضایت کمتری از خود دارند و حتی بیشتر به بیماری دچار می شوندکلیگمن و همکاران (۲۰۰۸)، اظهار می دارند که طبق برنامه استاندارد جهانی حداقل میانگین خواب کافی برای کودکان ۳ تا ۶ ساله ۱۱ تا ۱۲ ساعت در شبانه روز می باشد.در تحقیقی که در داخل کشور به منظور بررسی الگوی خواب کودکان انجام شد به این نتیجه رسیده اند که کودکان پیش دبستانی کشور ما نسبت به استاندارد جهانی ۲ ساعت کمتر می خوابند (همتی ،۱۳۸۶) پس می توان نتیجه گرفت که بررسی و اصلاح الگوی خواب کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. پرخاشگری موضوعی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران و محققان را به خود مشغول داشته است . با وجود تعاریف متعدد پرخاشگری اغلب صاحب نظران بر این باورند که پرخاشگری با حملات عمدی آزاردهنده و کریگ و داج (۱۹۹۴) پرخاشگری را یک پدیده تحولی می دانند که به دلیل نقص کودک در پردازش اطلاعات اجتماعی رخ می دهد. آرچر (۲۰۰۱) این قضیه را مورد تردید قرار می دهد، زیرا کودکان پرخاشگر قدرت دستکاری روابط اجتماعی و فهم و درک موقعیت ذهنی و عاطفی قربانی را دارند، و از پرخاشگری رابطه ای به عمد برای آزار دیگران استفاده می کنند. آرچر (۲۰۰۱) بر اساس شواهد موجود معتقد است که کودکان پرخاشگر تمایل به ادامه پرخاشگری در بزرگسالی دارند. (کازدن ۱۹۹۷۰)، همینطور پرخاشگری دوران خردسالی پیش بینی کننده رفتارهای پرخطر بعدی است. تحقیقات نشان می دهند کودکان نظر به اهمیت بررسی پرخاشگری کودکان و به منظور شناخت بهتر این مشکل در فرهنگ ایرانی و همینطور با توجه به نقش حیاتی خواب بر سلامت روح و روان در این تحقیق بر آن شدیم که اثر بخشی خواب شبانه را در کاهش میزان پرخاشگری کودکان ۳ تا ۶ ساله ارزیابی کنیم.

ضرورت و اهمیت پژوهش

تحقیقات نشان داده است که خواب در حفظ سلامت روحی و جسمی بسیار مؤثر است و بیشتر اطلاعات راجع به خواب نرمال و کاربردهای آن مبتنی بر تحقیقاتی است که تاثیرات محرومیت از خواب و بی خوابی را مورد بررسی قرار داده اند. این تحقیقات در بزرگسالان و حیوانات روی نتایج فیزیولوژی و ایمنی فقدان خواب تمرکز داشته و نشان داده اند که خواب در حفظ کاربردهای ترمال بدن و نوع کاربرد سیستم ایمنی نقش دارد. به ویژه دانشمندان معتقدند که خواب نقش مهمی در رشد و بهبود بافتهای بدن ، یادگیری و حافظه و بهبود سیستم ایمنی بدن ایفا می کند. کیفیت و با کمیت نامناسب خواب می تواند تاثیری منفی روی توانایی تمرکز داشته باشند. در مطالعات مختلف نشان داده شده است بر خلاف تصور ، کم خوابی در کودکان از شیوع بالایی برخوردار می باشند. رفع کم خوابی تنها با برنامه ریزی بر اساس شناخت الگوی خواب کودکان این گروه سنی امکان پذیر است .از آنجایی که بر اساس شواهد موجود کودکان پرخاشگر تمایل به ادامه پرخاشگری در بزرگسالی دارند(گازدن، ۱۹۹۷) با شناخت این مشکل کودکان، می توان از ادامه این رفتار پیشگیری کرد (گودوین . .. انجام این تحقیق گامی است در جهت ایجاد الگوی صحیح خواب و برخورداری کودکان این مرز و بوم از فواید خواب خوب و بالتبع آن داشتن رفتارهای مناسب در بین کودکان پیش دبستانی تا شاید با شناخت صحیح الگوی خواب بنتوان گام های مؤثری در بهبود روابط خردسالان و کاهش رفتارهای ناسازگارانه و پرخاشگرانه آنها برداریم.

اهداف پژوهش

هدف کلی

تعیین میزان خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری کودکان ۶-۳ ساله

اهداف جزئی

۱-تعیین اثر میزان خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری کلامی – تهاجمی کودکان ۶-۳ ساله

۲، تعیین اثر میزان خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری فیزیکی – تهاجمی کودکان ۶-۳ ساله

٣. تعیین اثر میزان خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری رابطه ای کودکان ۶-۳ ساله

4. تعیین اثر میزان خواب شبانه در کاهش میزان پرخاشگری تکانشی کودکان ۶-۳ ساله

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی خواب شبانه کافی در کاهش میزان پرخاشگری کودکان ۶-۳ ساله تاثیر دارد .

فرضیه های جزئی

۱-خواب شبانه کافی در کاهش میزان پرخاشگری کلامی – تهاجی کودکان ۶-۳ ساله تأثیر دارد .

۲- خواب شبانه کافی در کاهش میزان پرخاشگری فیزیکی – تهاجی کودکان ۶-۳ ساله تأثیر دارد .

تعریف واژه ها و اصطلاحات

در این تحقیق خواب شبانه به عنوان متغیر مستقل و پرخاشگری به عنوان متغیر وابسته لحاظ شده است

تعاریف نظری واژه ها

خواب خواب یک حالت منظم و به آسانی برگشت پذیر ارگانیسم است که با بی حرکتی و بالا رفتن قابل توجه أسنانه واکنش به محرکهای خارجی در مقایسه با حالت بیداری مشخص است (کاپلان و سادوک،۲۰۰۳).

پرخاشگری : پرخاشگری با حملات عمدی آزار دهنده و مضر برای قربانی بروز می کند که به شکل پرخاشگری فیزیکی نظیر زدن ، هل دادن پا به شکل واکنشی به معنی پاسخ دفاعی به محرکهای ادراک شده مبنی بر تهدید و ترس و با محرکهای تحریک کننده توام با عناد و دشمنی و پابه شکل بیش فعالی به معنی حضور رفتار پرخاشگرانه در غیاب عوامل محرک اما به قصد اذیت و غلبه و زور تعریف شده است. (کوی و داج(۱۹۹۸).

تعاریف عملیاتی واژه ها

خواب:

منظور از خواب در این پژوهش میزان و مدت خواب در شبانه روز بر حسب سن کودکان حداقل ۱۱ تا ۱۲ ساعت می باشد که والدین بر اساس مصاحبه بالینی ساختار یافته گزارش می کنند.