آیلین چهار دولی هستم، فارغ التحصیل برنامه ریزی درسی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز در سال ۱۳۹۲، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی درک دبیران دوره متوسطه شهرستان شاهین دژ از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد د ر رشته برنامه ریزی درسی

عنوان:

بررسی درک دبیران دوره متوسطه شهرستان شاهین دژ از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان

استاد راهنما:

دکتر اسکندر فتحی آذر

استاد مشاور:

دکتر یوسف ادیب

پژوهشگر:

آیلین چهار دولی

۱۳۹۲

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه بیان مساله

ضرورت انجام تحقیق

اهداف تحقیق

هدف کلی

اهداف جزئی

سوالات تحقیق

تعریف واژگان

فصل دوم: پیشینه پژوهش

مقدمه

مبانی نظری تحقیق

تعاریف هویت

نظریه های هویت

نظریه کنش متقابل نمادین

نظریه جدا افتادگی اجتماعی

نظریه هویت اجتماعی

رویکردهای هویت

هویت ملی

هویت قومی

عوامل موثر بر هویت

رشد اجتماعی

پیشینه تجربی تحقیق

مطالعات داخلی

مطالعات خارجی

جمع بندی و نتیجه گیری

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

مقدمه

جامعه آماری

نمونه آماری

حجم نمونه

روش نمونه گیری

ابزار گردآوری داده ها

اعتبار و قابلیت اطمینان ابزار پژوهش

چگونه جمع آوری داده ها

روش کار

نوع روش تحقیق

روش تحلیل داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

مضمون های به دست آمده از تحلیل یافته ها

مفهوم هویت

ویژگی ها و مشخصات شناسنامه ای

چیستی و کیستی فردی و بیان تفاوت ها

هویت انتسابی و هویت اکتسابی

هویت اجتماعی و هویت فردی

هویت ملی و هویت قومی

هویت از بعد تفکر و شناخت

هویت از بعد تعصب

مفهوم رشد اجتماعی

تعاملات و کنش میان افراد

تطبیق خود با هنجارهای اجتماعی

عوامل موثر هویتی و تاثیر آنها در ایجاد بحران هویت

گروه همسالان

خانواده

رسانه ها

تغییرات جنسی (سن و مقطع تحصیلی)

عدم شناخت درست و اصولی فرهنگ

تضاد و عدم توانایی انتخاب

عدم وجود بحران در هویت

واکنش معلمان در برابر هویت ملی و تنوع هویت های قومی

قومیت

ملیت

توجه به هویت فومی در کنار هویت ملی

تاثیرات رسیدن به هویت و رشد اجتماعی در آینده فرد

استقلال در تفکر

شناخت هدف و مسیر زندگی

شهروند سالم

نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و دست بایی به هویت دانش آموزان از دیدگاه  معلمان

برنامه های ارائه شده در مدارس برای دست یابی دانش آموزان به هویت و رشد اجتماعی

اقدامات آموزشی و تکمیلی جهت تسریع رسیدن به هویت و رشد اجتماعی در مدارس

اقدامات موثر جهت ارتقاء رشد اجتماعی

فعالیت های جمعی و گروهی

آموزش مهارت های اجتماعی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

مضمون های به دست آمده از تحلیل یافته ها

مفهوم هویت

مفهوم رشد اجتماعی

عوامل موثر هویتی و تاثیر آنها در ایجاد بحران هویت

واکنش دبیران در برابر هویت ملی و تنوع هوث های قومی

توجه به هویت قومی در کنار هویت ملی

تاثیرات رسیدن به هویت و رشد اجتماعی در آینده فرد

نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و دست یابی به هویت

اقدامات موثر جهت ارتقاء رشاد اجتماعی و دست یابی به هویت

خلاصه و جمع بندی

محدودیت های تحقیق

پیشنهاد ها

پیشنهاد های کاربردی

پیشنهاد های پژوهشی

منابع و مآخذ

چکیده:

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی درک دبیران از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان در مقطع متوسطه است . این تحقیق از نوع کیفی و پدیدارشناسی است. جامعه آماری شامل کلیه دبیران دوره متوسطه شهرستان شاهین دژ می باشد . بنابراین بر اساس روش نمونه گیری هدفمند ، مصاحبه های نیمه سازمان یافته با ۱۶ دبیر در شهرستان شاهین دژ در خصوص نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان صورت گرفت . جهت دستیابی به روایی سوالات مصاحبه از نظرات اساتید صاحب نظر استفاده شد و برای حصول اطمینان از پایایی داده های پژوهش از روش مطالعه ی مکرر، مقایسه مستمر داده ها ، خلاصه سازی و دسته بندی اطلاعات بدون اینکه داده ها آسیبی ببینند استفاده گردید. داده های بدست آمده از این مصاحبه با استفاده از روش پیشنهادی اسمیت (۱۹۹۵) مورد تحلیل قرار گرفت . ۷ مضمون اصلی از یافته ها استخراج شد که می توانند درک دبیران را از نقش نظام آموزشی و مفهوم هویت و رشد اجتماعی را به تصویر بکشند. یافته ها نشان داد که دبیران مفهوم هویت و رشد اجتماعی و همچنین عوامل موثر هویتی را در ابعاد مختلف تجربه نموده اند . به طوریکه در آنها در زمینه مفهوم هویت کاملا با نظرات کلیدی اریکسون مبتنی بر تعهد و بحران هم سو می باشد . همچنین آنها به خوبی توانستند که به ابعاد هویت اشاره کرده و فرق آنها را بازگو کنند . نظرات آن ها از عوامل موثر بر هویت مثل گروه دوستان ، رسانه، خانواده ، سن و مقطع تحصیلی ، عدم شناخت درست و اصولی فرهنگ و تضاد و عدم توانایی انتخاب و جهانی شدن و همچنین اقدامات نظام آموزشی جهت رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان با نظریات رایج هم سو می باشد.

کلید واژه : مفهوم هویت ، مفهوم رشد اجتماعی ، درک دبیران ، دوره متوسطه .

فصل اول:

مقدمه:

وظیفه ی آموزش و پرورش افراد جامعه ، به عنوان عاملی پایه و بنیادی ، بر عهده ی نظام تعلیم و تربیت است ، اهمیت عملکردهای آموزش و پرورش تا آنجاست که روسو آن را کشتی نجات دهنده کی بشر اجتماعی، کانت ، ابزاری برای انسان نمودن می داند (نقیب زاده ۱۳۸۱). رشد اجتماعی پایه و اساس زندگی فرد را تشکیل می دهد و موجب رشد و شکوفایی عقلانی می گردد . از طرف دیگر بحث هویت و شناخت چیستی و گیستی خود نیز از اهداف مهم آموزش و پرورش می باشد . کولی معتقد است که مدرسه عامل اجتماعی گردان فرد و آموختن محبت ، همدلی و وفاداری و همکاری با دیگران است . مهارت های اجتماعی که در خانواده به طور طبیعی آموخته می شود ، در محیط های رسمی آموزشی با تکیه بر اصول اجتماعی شدن و با به کار گیری دانش روان شناسی و علوم تربیتی به کودکان و نوجوانان آموخته می شود (لطف آبادی ،۱۳۶۹ در کار تلج و میلبرن ؛ آشتیانی۱۳۷۶)، یکی از اهداف عالی نظام رسمی آموزش و پرورش کشور، اجتماعی کردن صحیح کودکان و نوجوانان است ؛ زیرا رشد و تحول اجتماعی در سایه اجتماعی شدن ، سازگاری و برقراری ارتباط مطلوب با دیگران میسر است ، از بین تمام سازمانهایی که نقش کلیدی در اجتماعی کردن افراد دارند ، مدرسه اولین جایگاه رسمی تجربه اجتماعی کودکان است و در این زمینه نقش تعیین کننده دارد (فاتحی زاده ، نصر اصفهانی و فتحی ،۱۳۸۴). بنابراین از آنجائی که بحث هویت و رشد اجتماعی از اهداف مهم آموزش و پرورش می باشد و درک معلمان نیز از بحث هویت و رشد اجتماعی در عملکرد آنها در مدرسه تأثیر خواهد داشت ؛ لذا در پژوهش حاضر به بررسی در ک دبیران از تقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان پرداخته می شود.

بیان مسئله:

هدف کلی آموزش متوسطه در نظام جدید آموزش و پرورش کمک به رشد هماهنگ نیروهای جسمانی و روانی و پرورش شخصیت و اخلاق از یکسو و برآوردن نیاز های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در آینده از سوی دیگر است . در هدف های دوره متوسطه که در کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسیده به مسائل مربوط به رشد اجتماعی و رشد هویت افراد تیز توجه شده است (ملکی، ۱۳۸۰). اجتماعی شدن با فرایند رشد اجتماعی یکی از نیازهای اساسی بوده و کسب مهارتهای گوناگون در عرصه زندگی را دانش آموزان ، بعد از خانواده در مدرسه به عنوان یک اجتماع بزرگتر می آموزند و از جمله این رفتارها و مهارت های اجتماعی می توان حس همکاری، همدردی با همنوعان ، آداب و معاشرت ، رقابت در عرصه زندگی ، سازگاری با دیگران ، رعایت نظم و ترتیب ، انفاق و از خود گذشتگی ، طرز تفکر صحیح و منطقی ، احترام به حقوق دیگران و حل مسائل و مشکلات را نام برد. امروزه بر همگان روشن است که مدرسه یک وظیفه اجتماعی دارد که اهمیت آن کمتر از بعد آموزشی با آموزش و پرورش فردی نیست و مدرسه همچون خانواده یک واحد اجتماعی است و در شکل گیری شخصیت اجتماعی فرد بسیار موثر استو دیگر اینکه هیچ فردی به تنهایی و دور از اجتماع نمی تواند زندگی کند و وقتی در اجتماع زندگی می کند در گروه های مختلف اجتماعی عضویت پیدا می کند ( به نقل از توفیقی، ۱۳۸۹). آنگاه میزان موفقیت وی در گروه های اجتماعی بستگی به این دارد که تا چه اندازه آموزش لازم را برای برقراری روابط احترام آمیز و مطلوب با دیگران دیده باشد ، چه تعاملاتی داشته باشد و خلاصه تا چه حد از رشد اجتماعی برخوردار باشد . د روان شناسان، میزان سازگاری فرد با جامعه و دیگران را متناسب با رشد اجتماعی فرد می دانستند » (خدایاری فرد، ۱۳۷۱. نقل از توفیقی ۱۳۸۹). نوجوانی یک دوره انتقالی از وابستگی دوران کودکی به استقلال و مسئولیت پذیری دوران جوانی و بزرگسالی است . در این دوره نوجوان با دو مساله اساسی در گیر است به بازنگری و بازسازی ارتباط با والدین ، بزرگسالان و جامعه ، و بازشناسی و بازسازی خود به عنوان یک فرد مستقل و در همین مرحله انسجام جنبه های مختلف بدنی ، جنسی و تصور از خویش به صورت هویت واحد شکل می گیرد و پاسخگویی به سوال اساسی امن کیستم؟» به تدریج در ذهن نوجوان تحقق می یابد (لطف آبادی ، ۱۳۸۵). رشد هماهنگ نوجوان در تمام زمینه ها و شکل گیری هویت منسجم و مستقل ، ضرورتی انکار ناپذیر در تعلیم و تربیت این مرحله است (رضوی ، ۱۳۸۸). تاثیر زمینه های اجتماعی و فرهنگی بر چگونگی شکل گیری هویت نوجوانان از سایر عوامل بیشتر است و عوامل اجتماعی و فرهنگی اساسی ترین نقش را در هویت یابی غیر شخصی فرد ایفا می کند . به نظر جنکینز ” شرط حیات اجتماعی هویت است اما هویت فردی نیز که در خویشتنی تجسم بافته و بطور کلی در جامعه ساخته می شود ، یعنی در فرایند اجتماعی شانات اولیه و فرایند های جاری تعامل اجتماعی که در چارچوب آنها افراد در طول عمرشان خود و دیگران را تعریف و باز تعریف می کنند (جنکینز ، ۱۳۸۳) – با توجه به مطالب فوق، می توان پیش بینی کرد که ارتباط با همسالان ، نفوذ و الدین و… که از مولفه های رشد اجتماعی است رابطه ای جدی با هویت یابی فردی دانش آموزان دارد . به نظر اریکسون (۱۹۶۸)، هویت عبارت است از افتراق و تمیزی که فرد بین خود و دیگران می گذارد . از دید او هویت یک سازه روانی اجتماعی است که شامل طرز فکر، عقاید فرد و نحوه ارتباط او با دیگران می شود. هویت فردی نیز جنبه هایی از هویت است که کمک می کند فرد خودش را از دیگران جدا کند و شامل دسته ای از ارزش ها، باورها و هدف هایی است که فرد دارد و از دید دیگران پنهان نیست (جوکار ، ۱۳۸۵). بدیهی است که هدف اصلی تعلیم و تربیت ایجاد زمینه های مناسب جهت رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه دانش آموزان است . در راستای رسیدن به این شکوفایی در ابعاد مختلف جسمی ، عاطفی ، ذهنی ، فرهنگی ، معنوی و اجتماعی ، یعنی رشد همه جانبه ، لازم است شرایط ، امکانات و محیط را فراهم ساخت تا فراگیران بتوانند آمادگی و شایستگی لازم را برای زندگی مطلوب را کسب کنند . یکی از ابعاد مختلفی که سخن از شکوفایی در آن بعد شد ، بعد اجتماعی است و از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است و بر همین مبنا یکی از جنبه های روانی انسان جنبه اجتماعی است که از طریق ادراکات و زبان و اندیشه ها موجبات ارتباط افراد با همدیگر فراهم می آید (شریعتمداری ، ۱۳۷۳). فرد حدود ۱۲ سال از عمر خود را در محیط مدرسه و در ارتباط با همسالان می گذراند . در این سالهای مهم رشد جسمی و روانی و اجتماعی، رفتارها و نگرش های معلمان و دانش آموزان و روابط حاکم بر مدرسه و حتی امکانات و فضای فیزیکی مدرسه تاثیر انکار ناپذیری بر هویت بایی، شکوفایی استعدادها و پیشرفت تحصیلی ، سلامت جسمی و روانی افراد دارد، اگر مدرسه را واحدی اجتماعی بدانیم و با رویکرد مشارکتی بر این واحد اجتماعی بنگریم، بسیاری از برنامه های آموزش و پرورش را در تعامل متقابل با اعضای آن و با هزینه ها و یا تنش کمتر و با کیفیت بهتر می توانیم اجرا کنیم . مدرسه نهادی اجتماعی و نمایانگر فرهنگ یک جامعه است که به کودکان جهان بینی ، عادات و رسوم و مهارت ها و دانش خاصی را منتقل می کند. در مدرسه است که کودک شیوه های برقراری ارتباط با دیگران را می آموزد. نفوذی که مدرسه در اجتماعی کردن دارد ، هم به دلیل وجود شاگردان و هم به دلیل وجود معلمان و برنامه های درسی است ( آذین ، موسوی ، ۱۳۸۸). نظریه تفکر و عملکرد بر این واقعیت است که فرایند فکری معلم ، اعمال و رفتار او را شکل می دهد و عامل مهم در برون رفتار وی ، در کلاس درس می باشد ( فتحی آذر ، ۱۳۸۲) ، آذین و موسوی ( ۱۳۸۸ ) در طی تحقیقی نشان می دهند که بین عملکرد دبیران در کلاس و سازگاری اجتماعی دانش آموزان رابطه مثبت معناداری وجود دارد . یعنی هر چقدر دیران عملکرد بالاتری در کلاس درس داشته باشند ، سازگاری دانش آموزان آنها بیشتر است و برعکس . بنابراین هر اندازه درک دبیران از نقش نظام آموزشی در روند رشد اجتماعی و هویت عمیق تر باشد به نوعی در عملکرد خود در کلاسهای درسی تشان خواهند داد . بنابراین از آنجائیکه در این پژوهش به بررسی درک دبیران پرداخته می شود و همچنین بیشتر پژوهش های انجام یافته در خصوص هویت و رشد اجتماعی به صورت کمی می باشند ، لذا در پژوهش حاضر به بررسی درک دبیران از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان به روش کیفی پرداخته می شود . بدین ترتیب ، با توجه به اهمیت موضوع، سوال عمده این پژوهش این است که درک دبیران مقطع متوسطه از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی و هویت دانش آموزان چگونه است؟

ضرورت انجام تحقیق :

وظیفه ی نظام آموزشی ، آموزش محتوای درسی به فراگیران می باشد . اما آموزش محتوای درسی وسیله ای برای هدف والای نظام مثل دستیابی به هویت و رشد اجتماعی می باشد . در بیان اینکه چرا هویت و رشد اجتماعی مهم بوده و از ضرورت برخوردار است می توان به این نکات اشاره کرد :نوجوانی مرحله ای است که با تغییرات اساسی در خود و نیز تشکیل یک هویت پایدار همراه است . به اعتقاد اریکسون (۱۹۶۸) مهم ترین هدف دوران نوجوانی ، رشد بک هویت شخصی است . فرایند رشد هویت یک فرایند پیش رو تاده است که شامل یکپارچه سازی آگاهانه اعتقادات فرد راجع به خودش ، اعتقاد فرد به اینکه دنبال نگاه دیگران راجع به او چگونه است و تعهد نسبت به ارزش های شخصی و هدف های زندگی است (شوارتز ۲۰۰۵ نقل از خباز ، سعدی پور، فرخی). همه هویت ها به نوعی هویت اجتماعی محسوب می شوند ( جنکینز ، ۱۹۶۹ )، زیرا هیچ هویت جدا از فضا اجتماعی معنی ندارد و شکل گیری هویت در فرایندهای اجتماعی شدن ریشه دارد ، اما نباید تصور کرد که هویت اجتماعی یک بار برای همیشه شکل می گیرد. تغییر و دگرگونی همچنان که قات جامعه و تاریخ است ، در هویت اجتماعی نیز رایج است . بنابراین هویت امری اکتسابی است که در جریان تعاملات فرد و در درون فضای زندگی شخصی شکل می گیرد (هاگ و آبرامز ۱۹۸۸نقل از میرهاشمی و حید ر پور ، ۱۳۸۹)، بنابراین چگونگی شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزانمبتنی بر عوامل مختلفی است که هر یک به نوعی می توانند تاثیرات متفاوتی در بر داشته باشند .شناخت دقیق این عوامل اجتماعی و محیطی به دلیل تاثیر گذاری در ایجاد اختلال در روند هویت یابی مهم و ضروری می باشد . بنابر مطالب گفته شده ضرورت پرداختن به این موضوع از ۲ جهت حائز اهمیت می باشد:

نخست اینکه دانش آموزان مهم ترین سرمایه های انسانی و آینده سازان جامعه هستند . آگاهی و اطلاع از میزان رشد اجتماعی آنان و نحوه ی تعریف و برداشت آنان از جنبه های مختلف هویت خویش برای هر نوع برنامه ریزی اجتماعی و فرهنگی آنان لازم و ضروری است. ثانیا از آنجا که در نظام های آموزشی معلمان نقش اصلی را در شکل دهی و آشنایی افراد با هویت خود و ایجاد زمینه برای رشد اجتماعی دارند ، لذا بررسی در ک تجربیات دبیران از مقوله های هویت و رشد اجتماعی دانش آموزان ضروری و با اهمیت می باشد.

اهداف تحقیق

هدف کلی:

تعیین درک دبیران از نقش نظام آموزشی در رشت اجتماعی و هویت دانش آموزان

اهداف جزئی

۱٫تعیین درک معلمان از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی دانش آموزان

٢. تعبین درک معلمان از نقش نظام آموزشی در رشد هویت دانش آموزان

سوالات تحقیق :

1. تجربه و ادراکات معلمان از نقش نظام آموزشی در رشد اجتماعی چیست ؟

۲. تجربه و ادراکات معلمان از نقش نظام آموزشی در رشد هویت چیست؟

تعریف واژگان

تعریف مفهومی ادراک : ادراک واسطه با میانجی افکار و اعمال است و آمیختگی آن ها را منعکس می کند . در این تحقیق ادراکات شامل تجربیات ، برداشت ها و تفسیرها می باشد .

تعریف مفهومی هویت : هویت به معنای چه یو شان و چه کسی بودن و شناساندن و حقیقت و ماهیت چیزی است و در پاسخ چه کسی بودن و چگونه بودان مطرح می گردد.

تعریف مفهومی رشد اجتماعی : به مجموعه متواری از مهارت های اجتماعی و رفتارهای انطباقی فرا گرفته شده مربوط است که فرد را قادر می سازد ، با افراد دیگر روابط متقابل و مطلوب داشته باشد، واکنش های مثبت بروز دهند و از رفتارهایی که پیامد منفی دارند ، اجتناب ورزد .

فصل دوم:

مقوله هویت و رشد اجتماعی از اهداف کلی آموزش متوسطه می باشد که در کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسیده است . بنابر این ، در پیشینه نظری این فصل ابتدا نظرات موجود در حیطه هویت و رشد اجتماعی و ابعاد آن و عوامل موثر بر هویت و رشد اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد و در بخش پیشینه تجربی برخی از پژوهش های انجام یافته در مورد هویت و رشد اجتماعی بررسی می شوند .

مبانی نظری تحقیق

تعاریف هویت

هویت کلمه ای است عربی که در زبان فارسی به جای واژه ی انگلیسی ( identity) به کار می رود (الطائی ،۱۳۷۸) . هویت مفهومی است که در علوم مختلف دارای فضای مفهومی خاصی است . هویت در علوم اجتماعی بیشتر از دیدگاه جامعه شناسی خرد و روان شناسی اجتماعی و آراء دانشمندانی نظیر کولی ، مید و روزنبرگ سرچشمه می گیرد و در دیدگاه اندیشمندانی مثل ناجفل ،جان ترنر، اسمیت ، پیتر بورک ،جنگنیز مک کال و دیگران توسعه می یابد . مبل و کولی هر چند مستقیما از هویت و هویت اجتماعی بحث نمی کنند ولی دیدگاهشان راجع به خود و به خود آینه سان ، و«دیگری تعمیم یافته» مقامات بحث در مورد هویت را فراهم می کند.مقوله ای بنام هویت سابقه ای به بلندای تاریخ بشریت دارد . از آن زمانی که انسان احساس کرد باید به کیستی و چیستی خود در برابر حیوانات و طبیعت پاسخ گوید. مقوله ای به نام هویت شکل گرفت …