افسانه بارانی کورانی هستم، فارغ التحصیل مشاوره در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی زوج درمانی معنوی بر کاهش آزار عاطفی زوجین شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مشاوره

عنوان:

اثر بخشی زوج درمانی معنوی بر کاهش آزار عاطفی زوجین شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر لادن معین

استاد مشاور:

دکتر صغری استوار

نگارش:

افسانه بارانی کورانی

تابستان ۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول : کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

ضرورت پژوهش

أهداف

فرضیه های پژوهش

تعریف اصطلاحات

فصل دوم : ادبیات و پیشینه پژوهش

ماهیت آزار عاطفی

ابعاد آزار عاطفی

شیوع آزار عاطفی

ویژگی های شخص آزار گر

تفاوت آزار عاطفی و خشونت

مقایسه آزار عاطفی و آزار جسمی بر فرد

عوامل مؤثر در آزار عاطفی

پیامدهای آزار عاطفی

عوامل مرتبط با آزار عاطفی

مواضع نظری در مورد آزار عاطفی

نظریه انگیزه کنترل

نظریه فمنیست

نظریه سبک دلبستگی

نظریه فرهنگی

نظریه انتقال بین نسلی خشونت

نظریه شناختی

نظریه انتخاب

نظریه های آزار دیدگی و تحمل آزار

نظریه درماندگی آموخته شده

نظریه سندرم استکهلم

نظریه وابستگی آسیب زا

نظریه درک خویشتن

نظریه خود ارتقایی

نظریه دلبستگی

درمان آزار و خشونت زناشویی

درمان مبتنی بر جنسیت

درمان های زوجی

تعریف معنویت

مذهب و معنویت

نظریه های معرویت

نیازهای معنوی

اهداف درمان معنوی

زوج درمانی معنوی

تفکر در خانواده درمانی وجودی

پیشینه پژوهش

بررسی تحقیقات انجام شده در خارج کشور

بررسی تحقیقات انجام شده در داخل کشور

فصل سوم: روش تحقیق

روش پژوهش جامعه آماری

حجم نمونه و روش

ابزار پژوهش

روش اجرای پژوهش

روش آماری تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: تحلیل یافته ها

تجزیه و تحلیل داده های توصیفی

یافته های کیفی

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

خلاصه ی پژوهش

یافته های پژوهش

بحث و نتیجه گیری

پیشنهادات

محدودیت های پژوهشی

منابع و مأخذ

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست ها

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر زوج درمانی معنوی بر کاهش آزار عاطفی زوجین شهر اصفهان انجام گردید. روش این پژوهش نیمه تجربی و از نوع پیش آزمون- پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بوده است. نمونه ی این پژوهش، ۳۰ زوج از والدین مراجعه کننده به مهد کودک و پیش دبستانی شهر اصفهان در سال ۱۳۸۹ بود آنها به صورت تصادفی منظم به عنوان نمونه هایی انتخاب و با جایگزینی تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند (۱۵ زوج در گروه آزمایش و ۱۵ زوج در گروه کنترل). فرضیه اصلی این پژوهش عبارت بود از : آموزش زوج درمانی معنوی آزار عاطفی زوجین را کاهش می دهد. متغیر وابسته در این پژوهش آزار عاطفی بود که با پرسشنامه ی آزار عاطفی ارزیابی شد. متغیر مستقل زوج درمانی معنوی بود که در ۷ جلسه تنظیم و در مورد گروه آزمایش اجرا گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل کواریانس، تحلیل شد نتایج نشان داد که آموزش زوج درمانی معنوی آزار عاطفی را کاهش می دهد ( ۰۱/ ۰>P). همچنین آموزش زوج درمانی معنوی ابعاد آزار عاطفی (آزار کلامی- انتقاد، غفلت – کناره گیری، سلطه گری و محدودیت اجتماعی) را کاهش داده است ( ۰۱/ ۰>P).

کلید واژه ها : زوج درمانی معنوی ، آزار عاطفی، ابعاد آزار عاطفی

مقدمه:

ازدواج پیمانی مقدس، شرعی و قانونی بین زن و مرد برای یک زندگی اجتماعی جدید با یکدیگر است در ازدواج مرد و زن به طور آزادانه متعهد می شوند، تا واحد پویایی به عنوان خانواده ایجاد کنند. در طول زندگی مشترک متغیرهای گوناگونی از جمله در آمد، اشتغال، سلامت فرزندان و رضایت مندی جنسی بر نحوه ارتباط زوجین تأثیر می گذارد روابط زناشویی رضایت بخش، زیر بنای عملکرد خوب خانواده است و باعث رشد شایسنگی و توانایی سازگاری و انطباق در بین اعضای خانواده می شود، افراد متاهلی که زندگی آنان پایدار است و از زندگی زناشویی خود رضایت کافی دارند، عموما عمر طولانی دارند، بیشتر احتمال دارد از سرطان نجات یابند، تغذیه سالم و مطلوب دارند و کمتر دچار بیماری افسردگی و مشکلات روانشناختی می شوند. پژوهش ها نشان داده اند که کودکانی که والدین آنان ازدواج پایدار و همراه با سازگاری داشته اند وضعیت تحصیلی بهتری دارند و کمتر به الکل و مواد مخدر روی می آورند، (پروسپرو و همکاران .۲۰۰۹) در فرهنگ های غربی اکثر جوانان انتظارات بالایی از روابط زناشویی دارند. بسیاری از جوانان مجرد انتظار ازدواج دائم را دارند و نیز می خواهند با همسرشان رابطه جنسی انحصاری، صادقانه، همراه با علاقه صمیمیت و حمایت داشته باشند. با وجود این، شواهد موجود، گویای این حقیقت است که زوجین در عصر حاضر در برقراری و حفظ روابط صمیمانه و داشتن زندگی زناشویی رضایتمند، با مشکلات متعددو ناهماهنگی هایی روبرو هستند(فیشر و مک دولتی ،۲۰۰۸). پژوهش برومن (۲۰۰۰، به نقل از مکانیک و همکاران، ۲۰۰۸)، نشان داد که چهار پنجم از متأهلین میشیگان از ازدواج خود رضایت دارند. در بسیاری از ازدواج ها، علائم نارضایتی در چند سال اول زندگی مشاهده می شود (پروسپرو و همکاران، ۲۰۰۹). کاهش سازگاری با خطر بالای جدایی همراه است، مخصوصا اگر خطر پرخاشگری فیزیکی بین زوجین وجود داشته باشد. بالغ بر چهل درصد از مراجعین بهداشت روانی، درگیر مشکل زناشویی هستند و همکاران، ۲۰۱۰).خانواده ها در معرض انواع آسیب ها، بحرانها و تعارض های زناشویی، کودک آزاری، فرزندان فراری و خشونت زناشویی قرار دارند. این اختلالها باعث می شود تا خانواده تتواند به عملکرد اساسی خویش یعنی رابطه ی عاطفی و رعایت حقوق اعضا عمل کند (مشکاتی، ۱۳۸۱). یکی از این اختلالها خشونت است، و خشونت به هر طریقی که در خانواده تحقق یابد، باعث تزلزل و سستی خانواده می شود. با توجه به اینکه هسته ی اصلی و اساسی جامعه خانواده است، پدیده ای مثل خشونت در خانواده به عنوان یک آسیب جدی در نظر گرفته می شود. خشونت از هر نوع آن می تواند مهمترین عامل از هم گسیخنگی بنیادی ترین بخش جامعه، یعنی خانواده باشد و وقوع آن بسیاری از کار کردهای خانواده ی سالم را از بین می برد، (صالحی و صالحی، ۱۳۸۴)خشونت در تمام اقوام، نژادها، مذاهب و زمینه های اقتصادی، اجتماعی روی می دهد انجمن روانشناسی امریکا ،۱۹۹۶). از میان انواع خشونت در زندگی زناشویی، آزار عاطفی بسیار شایع تر از انواع دیگر آن است. معمولا خشونت جسمی، همراه با آزار عاطفی روی می دهد (کوکر و همکاران، ۲۰۰۵)، آزار عاطفی در بین خانواده های ایرانی بسیار شایع است و ترخ آن در بین خانواده های تهرانی بسیار بالا است. این میزان، از میزان آن در برخی کشورها از جمله امریکا بیشتر و با برخی کشورها برابر است (شمس، اسفند آباد و امامی پور ۱۳۸۲).آزار عاطفی یکی از عوامل اصلی و عمده تا کار آمد خانواده و اشکال در روابط زوجین است و یکی از علل اصلی طلاق و جدایی محسوب میشود (انجل ،۲۰۰۳) آزار عاطفی یکی از موضوع های مهم و قابل بررسی است. بیشتر مربیان گفته اند که آزار عاطفی بسیار زیان بار تر از خشونت جسمی است و تأثیرات شدیدتری نسبت به خشونت جسمی در فرد باقی می گذارد (فولینگ استاد،۲۰۰۰) آزار عاطفی یکی از عوامل اقدام به ترک همسر و پایان بخشیدن به ازدواج است (آریاس ۲۰۰۳).گاهی هفته ها و ماه های اول ازدواج، عدم توافق های جدی و مکرری تولید می گردد و چنانچه حل نگردد، می تواند رضایت و ثبات زندگی زناشویی را تهدید کند (فیشر ومک نولتی ۲۰۰۸). حتی در بین زوجین رضایتمند هم ممکن است مشکل به وجود آید تحقیقات نشان داده است شیوه ی ارتباطی پر حل موفقیت آمیز تعارضات زوجین تاثیر زیادی دارد. بین سازگاری اجتماعی و سازگاری زناشوئی ارتباط مثبت و قوی وجود دارد. به علاوه، هماهنگی ارزش ها با سطح رضایت زناشویی زوجین ارتباطی مثبت دارد. زوج هایی که به آسانی افکار و احساسات خود را با یکدیگر در میان می گذارند و قادر به پذیرش و درک احساسات یکدیگر هستند، روابط زناشوئی بهتری دارند (گندلوف، ۲۰۰۹).زن و شوهرهایی که توانایی برقراری ارتباط مناسب را دارا هستند روابط رضایتمندانه تری دارند . تحقیقات متعدد نشان داده است که تعامل منفی زن و شوهر در ایجاد نگرش منفی و وقوع طلاق با جدایی، متغیر پیش بینی کننده قوی است و آموزش مهارت های ارتباطی و زناشویی برای کسب رضایت زناشویی مؤثر است (سیدر و همکاران، ۲۰۰۹).بر این اساس لازم است تحقیقات کاربردی زوج درمانی و راه کارهایی برای افزایش سازگاری و کاهش تعارضات و ناسازگاری صورت گیرد تا در آینده از پیامدهای نامطلوب روانی اجتماعی طلاق وناسازگاری زناشویی بر روی خانواده های ایرانی و فرزندان آن ها پیشگیری گردد.

بیان مساله:

خشونت عبارت از هر گونه سوءرفتار جسمی، کلامی، جنسی و عاطفی است که نسبت به شخص دیگر اعمال می شود و به سلامتی و عزت نفس فرد آسیب وارد می کند (کار، ۱۳۸۴). در میان انواع خشونت، خشونت خانوادگی پدیده ای است که کمتر به آن توجه شده است. در ۲۰ سال اخیر به این حقیقت که خشونت در خانه مشکل بزرگ و مهمی است پی برده اند و این مسأله در اولویت مسائل مورد بحث بین المللی قرار گرفته است ، در کنفرانس بین المللی زنان، که در سال ۱۹۷۵ در مکزیکوسیتی برگزار شد، مسأله ی کشمکش های موجود در خانواده مطرح گردید . در پیشرفته ترین کشورهای جهان، زنان و کودکان با تبعات و عوارض ناشی از خشونت خانوادگی روبه رو هستند و آزار های جسمی و روانی، تندرستی، تعادل عاطفی و روانی آنها را به خطر می انداخته است. عمده ترین مساله در همسر آزاری، بدرفتاری و خشونت با زبان است که در حیطه ی آزار روانی قرار دارد. همسران بد رفتار غالبا از خانواده ای هستند که رفتارهای خشن در بین آنها عادی بوده و شخص در دوران کودکی شاهد بدرفتاری و گنگ خوردن اعضای خانواده، مخصوصا زنها بوده است (براهیمی، ۱۳۸۷).خشونت زناشویی معمولا به چهار شیوه عمده ۱- جسمی ۲- کلامی ۳- عاطفی ۴- جنسی اعمال می گردد. از بین انواع خشونت نوع عاطفی آن شایع تر است . همچنین اثرات ناشی از آن مخرب تر از خشونت جسمی است (گامبوا ،۲۰۰۶).تعاملات نامناسب و ناکارآمدی که زوجین درگیر آن هستند در چند سال اول ازدواج منجر به افزایش پرخاشگری های زبانی در رابطه زناشویی می شود. الگوی رفتاری آزار عاطفی از قبیل اهانت کردن، بیزاری، ترس یا کناره گیری عاطفی از همسر پیش بینی کننده فروپاشی رابطه و گامهایی در جهت جدایی زوجین است (گاتمن ، ۱۹۹۶؛ به نقل از هالفورد، ترجمه تبریزی و همکاران، ۱۳۸۵). آزار عاطفی را می توان هر گونه رفتاری که برای سلامت همسر زیان آور باشد یا هر گونه رفتاری که به قصد آسیب رساندن به سلامتی همسر صورت پذیرد تعریف کرد (تالمن، ۱۹۹۲؛ به نقل از مکانیک و همکاران، ۲۰۰۸) در ایران آزار عاطفی هر گونه رفتاری است که شرافت، آبرو و اعتماد به نفس فرد را خدشه دار می سازد. این رفتار به صورت انتقاد ناروا، تحقیر، بدرفتاری، بددهنی، تمسخر، توهین، فحاشی، متلک، تهدید به طلاق با ازدواج مجدد اعمال می شود (براهیمی، ۱۳۸۷) آزار عاطفی می تواند ابعاد گوناگونی داشته باشد از جمله: آزار کلامی در این مورد شخص آزر گر بر همسر خود اسم نادرست می گذارد، او را به نام های ناروا صدا می زند، عبارات کنایه آمیز، نیش دار و طعنه آمیز بکار می برد تا عزت نفس همسر خود را پایین آورد و تحقیر کند (هامامرمن وبرتت ،۲۰۰۳). احاطه ی محدود کننده ، در این نوع آزار، فرد آزارگر، همسر خود را از تعاملات اجتماعی محروم می کند و جلوی ایجاد روابط دوستانه او با دیگران را می گیرد (مورفی و هوور، ۲۰۰۵). کناره گیری و اجتناب اشامل روشهای اجتناب و دریغ داشتن حمایتهای عاطفی از همسر است. شخص آزار گر همسر خود را از صمیمیت، واکنش مناسب و شایسته بی نصیب می کند (هامامرمن وبرنت، ۲۰۰۳)، سلطه گری والعاب؛ که به قصد ایجاد ترس در همسر از طریق تهدید به پرخاشگری انجام می گیرد (مورفی وهوور،۲۰۰۵). شخص آزارگر جوی مملو از ترس ایجاد می کند و همسر خود را با چاقو با اسلحه تهدید می کند (هامامرمن وبرتت، ۲۰۰۳).آزار عاطفی به دلیل ایجاد استرس مزمن تاثیر زیان بار تری از خشونت جسمی بر جای می گذارد لیندا ،۲۰۰۷). بدن در مواجه با استرس حاد با افزایش موقتی هورمون اپی نفرین ونوراپی نفرین از خود دفاع می کند. اما در آزار عاطفی استرس حاد نیست بنابراین بدن از خود دفاع می کند لذا آسیب شدیدتر است (ناپولیتانو ، ۲۰۰۵ به نقل از براهیمی، ۱۳۸۷). زنان آزاردیده ی عاطفی، سلامت پایین تری نسبت به زنانی دارند که مورد آزار قرار نگرفته اند( لیندا، ۲۰۰۷) از جمله عواقب متقی آزار عاطفی برای سلامتی زوجین، اضطراب، افسردگی، ترس مرضی و عزت نفس پایین است (مکانیک و همکاران ۲۰۰۸). آزار عاطفی می تواند منجر به نشانه های افسرده خوبی، شکایات جسمانی، خستگی مزمن، سر درد، مشکلات معده ای روده ای و کمر درد و همچنین پیش بینی کننده اختلال استرس پس از ضربه مکانیک و همکاران، ۲۰۰۸)، افسردگی و اضطراب (لیندا، ۲۰۰۷) باشد.آزار عاطفی بین زوجین می تواند علت آسیب های روانی شدید باشد . قربانیان آزار عاطفی ممکن است از افسردگی، اضطراب، افکار خودکشی، عزت نفس پایین، ترس، کاهش اعتماد و اختلال استرس پس از ضربه رنج ببرند (لیندا، ۲۰۰۷). افرادی که قربانی آزار عاطفی توسط همسر می شوند، مجبورند بهای آن را با از کار افتادگی ادراکی، از بین رفتن اعتماد بنفس، عدم کفایت در مدیریت خانواده ، تقلیل جاه طلبی در محیط کار، گریز از مشارکت در امور اجتماعی، بازسازی رفتار خشونت آمیز در بچه ها عدم موفقیت کودکان در تحصیل، پناه بردن به داروهای روان گردان، مواد مخدر ، الکل و از دست دادن اعتبار خانوادگی و اجتماعی بپردازند (کار، ۱۳۸۴).آزار عاطفی وسیله ی قدرتمند بی نظیری برای رسیدن به نتایج دلخواه فرد اعمال کننده ی آزار است. برعکس خشونت جسمی که مشخص و عینی است، تشخیص آزار عاطفی و گزارش آن مشکل است و این موضوع باعث شده که در روابط و تعاملات زوجی به صورت نامشهود عمل کند و مرکز توجه واقع نشود آزار عاطفی به این دلیل که ساختار سلسله مراتبی مبتنی بر جنسیت را تشدید می کند و کنترل های اجتماعی بر زنان را بسیار زیرکانه تر از خشونت جسمی اعمال می دارد، مشکل آفرین است و توجه خاصی را می طلبد (لیندا،۲۰۰۷)وقتی زندگی زناشویی ناخوشایند باشد، نه فقط مرد و زن بلکه فرزندان هم عذاب می کشند خصومتهای زناشویی سطح استرس بچه ها را به طور مزمن بالا می برد.کودکانی که در خانواده های دارای خصومت زناشویی می کنند در نوجوانی در مقایسه با همسالان خود بیشتر دچار فرار از مدرسه ، افسردگی ، طرد از سوی همسالان ، مشکلات رفتاری (به ویژه پرخاشگری)، پیشرفت کم در مدرسه و حتی شکست در تحصیل می شوند (گاتمن ، ۱۳۸۵، ترجمه مصباح و همکاران)، فرزندان والدین پرخاشگر ، در تعامل و مهارتهای حل تعارض زناشویی دچار نقطه نقطه ضعف هایی هستند (هالفورد ، ۱۳۸۵، ترجمه تبریزی و همکاران و حتی آزار عاطفی نسبت به خشونت فیزیکی پیش بینی کننده قوی تری برای مشکلات رفتاری کودکان است (پانوز بو، تافت، بلک ، کانن و مورفی ،۲۰۰۷).برای مواجهه با آزار عاطفی رویکردهای مختلفی وجود دارد، یکی از این رویکردها مزوج درمانی معنوی است، زوج درمانی معنوی، مدلی در درمان زوجین است که بر پایه عقاید و مفاهیم و یکتور فرانکل قرار دارد ، عقیده اصلی در زوج درمانی معنوی آن است که انواع مختلف نشانه های بیماری و نیز مشکلات مختلف، می توانند خلأ وجودی را در خانواده های که در تجربه کردن و کشف حس معنای خانواده ناتوان هستند، پر کنند (لانتز، ۲۰۰۲).وظیفه اصلی درمانگر در زوج درمانی معنوی، تسهیل و تشویق زوجین در جهت جستجوی معنا در خانواده است. (لانتز ،۱۹۹۹ ،۱۹۹۸، هارپر ،۱۹۹۸، به نقل از لانتز، ۲۰۰۲) زوج درمانی معنوی جهت گیری معنایی است که معنا رابه عنوان اولین و مهم ترین دلیل رفتار انسان می داند و معتقد است خانواده بهترین فرصت برای اغلب مردم است که معنا را تجربه، خلق با کشف کنند (لاتنز، ۱۹۹۴).در زوج درمانی معنوی، درمانگر بیشتر نشانه ها و مشکلات را به عنوان نشانه این که جستجوی خانواده برای معنا دچار اختلال شده است مورد توجه قرار می دهد و این که اعضای خانواده آن چه را که فرانکل (۱۹۸۸) خلأ معنا با نشانه های بیماری و مشکلات پر خواهد شد.اختلال جنسی، اضطراب ، سوء استفاده جنسی، افسردگی و اختلال خوردن همه مشکلاتی است که می توانند در سرزمین حاصل خیز خلا وجودی خانواده رشد پیدا کنند (فرانکل، ۱۹۷۹، لانتز، ۱۹۸۶ لوکاس ، ۱۹۹۶)، وقتی که درمانگر به طور موثر قادر باشد فرایند آگاهی خانواده را تسهیل کند، این فرایند، خلا وجودی خانواده و از بین خواهد برد و رشد نشانه ها نیز کاهش پیدا می کند (لانتزی ۱۹۸۶، لوکاس ، ۱۹۹۶، ویسگپ و جلسن . ۱۹۹۸ به نقل از لانتز، ۲۰۰۲)معنا و تعادل خانواده ارتباط نزدیک و منقابل باهم دارند (لانتز، ۱۹۹۴). معنویت در خانواده می تواند تعامل سالم را در خانواده تحریک کند و تعاملات سالم می تواند آگاهی بیشتر از معنابابی را در خانواده تحریک کند. به عبارت دیگر فقدان آگاهی در مورد معنا در خانواده ، می تواند تعامل ناسالم را تحریک کند، همچنین، تعامل سالم اعضاء می تواند به آگاهی بیشتر آن ها از معناها در خانواده کمک کند (لانتز، ۲۰۰۰)فرانگل (۱۹۹۸) به طور آشکار اشاره کرد که درمانگر هرگز نمی تواند حس معنارا به مراجع بدهد . برای فرانگل و دیگر معنا درمانگران (جیلک ، ۱۹۸۲، ویسکپ ، ۱۹۹۸، لوکاس، ۱۹۹۶). درمان تجربه آگاهی است که در آن درمانگر فعالیتهای بازتابی و عملی را برای کمک به مراجعان به کار میبرد. و بامعناها و ظرفیت های معنوی آن ها که به تاخودآگاه معنایی رانده شده اند تماس برقرار می کند. ناخودآگاه معنایی در شکل یک به نشان داده شده است.ناخوداگاه معنایی می تواند در مورد خود، خانواده شبکه و حتی سطوح فرهنگی سازمان ها مورد بررسی قرار گیرد (فرانکل ، جیلک، ۱۹۸۲، لاتتر، ۱۹۹۸، به نقل از لانتز، ۲۰۰۲)پژوهش حاضر قصد دارد تاثیر روش زوج درمانی معنوی را بر کاهش آزار عاطفی زوجین مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. لذا این تحقیق ، ضمن بررسی اثربخشی زوج درمانی معنوی بر کاهش آزار عاطفی، گام کوچکی در جهت تعیین صحت و سقم ادعای لانتز مبنی بر تأثیر زوج درمانی، معنوی بر درمان زوجین مشکل دار خواهد بود.از آنجایی که آزار عاطفی بر سلامت روان افراد، روابط زوجین و رفتار فرزندان تأثیر می گذارد، و در اکثر موارد آزار عاطفی علت عمده ی ازدواج های شکست خورده می باشد . و همچنین از آنجایی که زوج درمانی معنوی با استفاده از شیوه های عینی و رفتاری به تصحیح رابطه ی همسران می پردازد، بنابراین با عنایت به اهمیت نقش رفتار و ارتباط در روابط متقابل زوجین، مهمترین سوال پیش روی محقق این است که آیا زوج درمانی معنوی بر کاهش آزار عاطفی زوجین شهر اصفهان تاثیر دارد؟