الهام سعیدی نیا هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “شناسایی رابطه ابعاد والدگری، رابطه والد-کودک و مشکلات رفتاری کودکان مادران معتاد” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

شناسایی رابطه ابعاد والدگری، رابطه والد- کودک و مشکلات رفتاری کودکان مادران معتاد

استاد راهنما:

دکتر بهروز دولت شاهی

استاد مشاور:

دکتر پروانه محمد خانی

نگارنده:

الهام سعیدی نیا

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول(کلیات تحقیق )

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت

اهداف پژوهش

اهداف کلی

اهداف اختصاصی

اهداف کاربردی

سوالات پژوهش

فرضیات پژوهش

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

ابعاد والدگری

رابطه والد کودک

مشکلات درونسازی

مشکلات برون سازی

مادر معتاد

فصل دوم (پیشینه تحقیق )

مقدمه

مشکلات رفتاری

تعریف مشکلات رفتاری

شیوع مشکلات رفتاری

تبیین مشکلات رفتاری

تعامل شخص محیط

عوامل روانشناختی

نظریه تعامل خانواده

مدل بوم شناختی اجتماعی

رویکرد های مقابله ای

روش های کاهش مشکلات رفتاری کودکان در بستر خانواده

بازسازی روابط خانوادگی

تغییر افکار منفی والدین

کاهش استرس والدین

مبانی نظری رابطه والد – کودک

رابطه مادر کودک بر اساس دیدگاه کوهات

رابطه مادر کودک بر اساس نظریه اریکسون

رابطه مادر کودک بر اساس نظریه دلبستگی

رابطه مادر کودک بر اساس نظریه راجرز

مبانی نظری فرزند پروری

سیر تحول در مبانی شیوه فرزند پروری

ابعاد تعاملات والدین – فرزندان

دیدگاه نظری پارکر

انواع سبک فرزندپروری

سبک فرزندپروری مقتدر

سبک فرزندپروری مستبد

سبک فرزند پروری سهل گیر

سبک فرزندپروری مسامحه کار

رابطه مشکلات رفتاری کودک لا رفتار والدین

مبانی خانواده و ارتباط با فرزندان

دلبستگی

ابراز عواطف مثبت در خانواده

تاثیرات اعتیاد بر فرزندان خانواده

تعریف اعتیاد و شیوع آن در زنان

اعتیاد پیامد های خانوادگی اعتیاد

اعتیاد و تاثیرات آن بر فرزند پروری و رابطه والد-فرزند

تاثیرات رفتاری اعتیاد والدین بر کودکان

پژوهش های انجام شده در حوزه اعتیاد و مشکلات رفتاری

فصل سوم (روش شناسی تحقیق )

مقدمه

نوع مطالعه

جامع مورد مطالعه

ابزار پژوهش

الف) پرسش نامه والدگری آلاباما

ب) مقیاس رابطه والد – کودک

ج) سیاهه رفتاری کودک

شیوه اجرا

روش تجزیه و تحلیل داده ها

ملاحظات اخلاقی

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل داده ها )

مقدمه

یافته های جمعیت شناختی

داده های استنباطی

پیش فرض همگنی واریانس ها

پیش فرض نرمال بودن توزیع داده ها

نتایج تحلیل واریانس یک راهه

فصل پنجم (بحث و نتیجه گیری)

مقدمه

بحث و بررسی یافته ها

نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های پژوهشی

پیشنهاد های اجرایی

چکیده :

هدف : تحقیق حاضر با هدف مقایسه ابعاد والدگری، رابطه والد کودک و مشکلات رفتاری کودکان و رابطه این متغیر ها در بین مادران معتاد و غیر معتاد انجام شد.

روش : تحقیق از نوع پس رویدادی است. نمونه مورد مطالعه ۸۰ مادر معتاد و ۸۰ مادر غیر معتاد با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و از نظر ویژگی های جمعیت شناختی با همدیگر همنا شدند. ابزار های مورد استفاده شامل پرسشنامه های والدگری، رابطه کودک- مادر و مشکلات رفتاری بود برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل رگرسیون و آن ها استفاده شده.

یافته ها: نتایج تحقیق نشان داد که ابعاد والدگری ( ۰۵ / ۰>P)، ارتباط والد فرزند( ۰۰۱ / ۰>P) و مشکلات رفتاری کودکان ( ۰۰۱ / ۰>P) در مادران معتاد متفاوت از مادران غیر معتاد بود.

نتیجه گیری: با توجه به ارتباط بالای بین اعتیاد مادران و مشکلات رفتاری کودکان، مداخلات روانشناسی لازم است در راستای کاهش آثار مشکلات اعتبادی مادران بر کودکانشان مورد استفاده قرار بگیرند.

واژگان کلیدی: مادر معتاد، والدگری، رابطه و الفن- فرزند، مشکلات رفتاری

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

خانه و خانواده نخستین و مهم ترین محیط اجتماعی و واحد اصلی تجربه ی بشری است که کودک تحت سرپرستی و مراقبت قرار داده و رشد و تکامل کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد. از این رو پیش از تمام محیط های اجتماعی دیگر در رشد و تکامل فرد تاثیر دارد(نژاد, ۱۳۷۲) در میان روابط و تعاملات کودک در خانه ، تعامل والد – کودک قوی ترین منبع برای سازمان دادن به تجربه کودک است چرا که مراقبت عاطفی مادر از کودک موقعیتی را فراهم می کند که جهان از طریق آن برای کودک به نمایش در می آید و اینگونه با دنیای پیرامون خود آشنا می شود. هم چنین کیفیت تعامل بین نوزاد و مراقبت کننده اصلی او در طی سال اول برای رشد هیجانی ، اجتماعی او محوری می باشد. مدل های حیوانی نشان داده است که بیان ژن در مناطق مغزی مرتبط با عملکرد اجتماعی – هیجانی ممکن است تحت تاثیر کیفیت تعامل کودک – مراقب قرار بگیرد(مرکز ملی رشد کودک دانشگاه هاروارد ۲۰۰۹ ) بر اساس مدل تعاملی، رشد کودک حاصل تبادل پویای دو طرفه دائمی بین کودک و محیط پرورشی اش است ( ۲۰۰۶ , & Morris  Bronfenbrenner).هر گونه بروز مشکل بر سر راه شکل گیری تعامل منسجم بین مادر – کودک می تواند در ایجاد اختلالات هیجانی و نابهنجاری های روانی در فرزند تاثیر بگذارد.از این میان ، مشکل اعتیاد مادر می تواند تهدیدی برای کیفیت رابطه مادر کودک بشمار برود. مادران با این مشکل ، کمتر به نیاز های بچه حساس اند و از نظر هیجانی کمتر با کودک در گیر میشوند و توانایی سازگاری هیجانی کمتری در مقایسه با مادران عادی دارند( , Burns , Chethik , Burns , & Clark 1991). هم چنین سو مصرف مواد، هشیاری حسایست نسبت به نشانه های محیطی ، تنظیم هیجانی ، قضاوت و جنبه هایی از عملکرد اجرایی و مهارت های حرکتی والد معتاد را مختل می کند. تمام این ظرفیت ها برای فراهم آوردن رفتار های فرزند پروری زمان متد، پاسخ دهنده و با ثبات محوری هستند( Azar2002)بر اساس آخرین آمار ها در دنیا ، یک مطالعه ملی در ایالت متحده در سال ۲۰۱۲ میزان ۵ / ۷ میلیون کودک ۱۷ ساله و کوچکتر با حداقل یک والد معتاد زندگی می کند بیشتر از یک سوم این جمعیت (۳۵٫۹) در صد از این بچه ها ۵ ساله و کوچکتر هستند( ۲۰۱۱ ,Abuse) متاسفانه آمار دقیقی از تعداد کودکان با مادر معتاد در ایران وجود ندارد. این کودکان ممکن است در معرض آسیب هایی قرار بگیرند که از جهات زیر حایز اهمیت است : ۱- اساسا کودکانی که با والدین معتاد زندگی می کنند اغلب در معرض یک سری ریسک فاکتور های محیطی از قبیل بی خانمانی ، فقر و خشونت که با نتایج منفی در کودک همراه است قرار دارند( ,Nair Schuler, Black, Kettinger, & Harrington, 2003).

۲- فرزندان مصرف کنندگان مواد در معرض خطر طیفی از پیامد های منفی شامل رفتار های درون فکنانه ( اضطراب و افسردگی ) و رفتار های برون فکنانه ( پرخاشگری و رفتار های ضد اجتماعی ) ، اختلالات روانپزشکی و مشکلات تحصیلی و مصرف زود هنگام مواد مخدر و تجربه آزار قرار دارند.( , AsanbeHall.& Bolden, 2008)

بیان مسئله:

بطور کلی کیفیت مراقبت از فرزند میان زنان معتاد به طور بالقوه از چند راه تحت تاثیر مواد مخدر قرار دارد. اول در طی بارداری جنین زنان معتاد در معرض ماده مخدر قرار می گیرد. تاثیر در معرض مواد قرار گرفتن بر رشد جنین متغیر است. ولی یک اثر واضح آن تاثیر بر رشد تورونی جنین است که منجر به رشد ناقص در بازه زمانی طولانی مدت و پیامد های رفتاری در کودک می شود. این تاثیر ممکن است شامل چگونگی پاسخ نوزاد به فعالیت های مراقیتی والد باشد. دومین تاثیر محدود به دوران بارداری نمی شود بلکه بعد از تولد ، کودک به صورت منفعلانه در معرض استنشاق دود حاصل از مصرف مواد قرار دارد. این استنشاق در فاز دیگر رشد تورونی کودک رخ می دهد، سوم بعد از تولد کودک ، مصرف مواد به طور بالقوه رفتار های فرزند پروری را مختل می کند. سو مصرف مواد هشیاری ، حساسیت نسبت به نشانه های محیطی ، تنظیم هیجانی ، قضاوت و جنبه هایی از عملکرد اجرایی و مهارت های حرکتی والد معتاد را مختل می کند. تمام این ظرفیت ها برای فراهم آوردن رفتار های فرزند پروری زمان مند، پاسخ دهنده و با تبات بنیادی هستند. چهارم علاوه بر تاثیر مستقیم مواد بر کیفیت مراقبت از فرزند زنان معتاد ، بسیاری مشکلات فرزندپروری والد معتاد به خاطر عوامل روانی وفاکتور های محیطی است که با اختلال مصرف مواد هم آیند هستند (۲۰۰۲ ,Azar ). بنابراین بسیاری از خصایص بچه هایی که از جنسیتی در معرض مواد قرار گرفته اند به طور کلی باعث می شود که فرزند پروری این مادران ، تحت تاثیر قرار بگیرد. نوزاد تازه متولد شده ای در معرض مواد قرار گرفته است ، با احتمال بروز مشکلات رفتاری – نوروتی شامل پاسخ های سازمان نیافته به محرک های عادی ، رفتار های ناساز گارائه خواب و خوردن ، تمایل برای پیش تحریکی روبرو است & , Robins , Mills , Krulewitch 1993 ,Herrmann)، مراقبت از بچه با این خصایص، فرزندپروری را  به خودی خود دشوار می سازد. اگر مادر نیز دانش کافی درباره مراقبت و رشد بچه و نیاز های خاص نوزاد در معرض مواد قرار گرفته را نداشته باشد منجر به تعامل دو طرفه کودک – مادر مختل ، نقص در ارتباط و مشکلات رفتاری و رشدی بچه می شود.(۱۹۹۹ , Beckwith , Howard , Espinosa , & Tyler )طبقی از این آسیب شناسی ها در این فرزندان شامل ، اختلالات درونی ساز و برونی ساز است به طور مثال مطالعات چندگانه نشان دادند که فرزندان افراد معتاد و وابسته به مصرف الکل ، در معرض خطر بیشتر بروز مشکلات برونی سازی شامل اختلال سلوک ، نافرمانی مقابله جویانه ، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی قرار دارند(۲۰۰۵ ,.Kuperman et al).هر دو نوع مشکلات رفتاری نوعی بروز بد کار کردی است رفتار های برونی ساز شامل پرخاشگری و رفتار های مجرمانه است . رفتار های درونی ساز شامل اضطراب، افسردگی ، شکایت های جسمی و رفتار های کناره جویانه است .(۲۰۰۳ , Bongers , Koot , Ende , & Verhulst). تحقیقات حیطه آسیب شناسی کودک تمرکز بیشتری بر مشکلات برونی ساز داشته اند احتمالا به دلیل اینکه که معلم و والد کودک رفتار های برونی سازی را بیشتر مخرب تصور می کنند و کودکان با مشکلات پروتی ساز بیشتر احتمال دارد که در مراحل بعدی زندگی مشکلات اجتماعی و تحصیلی را تجربه کنند. هر چند مشکلات درونی سازی توجه کمتری دریافت کرده اند ولی این مشکلات دوران کودکی مانند اضطراب و رفتار های کناره جویانه با پیامد هایی در رشد کودک همراه است و هم چنین مشکلات درونی سازی دوران کودکی مشکلات درونی سازی دوران بزرگسالی را پیش بینی می کند.( & , KarTeman , de Haas , van Tuijl , van AkenDeković, ۲۰۱۰)در تحقیقات طولی مشکلات برونی سازی کودکان به توسط کنترل منفی مانند انتقاد والدین ، نادیده گرفتن کودک و پیش درگیری والدین پیش بینی شده است. ( ۲۰۰۸ , Bradley & Conwyn ). علاوه بر این مشکلات برون سازی با نمایش کمتر گرمی و پاسخ گویی مثل تشویق ، لبخند و ارتباط جسمی پیش بینی شده است. (۲۰۰۵ , Olson , Sameroff , Kerr , Lopez , & Wellman) هم چنین یک مطالعه نشان داده است که کنترل منفی و فقدان گرمی در طول نوزادی با مشکلات درونسازی دوران پیش دبستانی همراه(Mäntymaa, Puura, Luoma, Salmelin, & Tamminen, 2004).در مفهوم سازی ابعاد فرزند پروری به ۲ شیوه مقتدرانه ، مستبدانه و سهل گیرانه برای توضیح تاثیر شیوه فرزند پروری بر مشکلات هیجانی روانی کودک نیز نتایجی حاصل آمد. به طور مثال بین شیوه فرزند پروری سهلگیرانه و مستبدانه با پیامد هایی مثل مشکلات درونی سازی و برونی سازی و مشکلات توجهی ارتباط وجود دارد. بعلاوه بین شیوه فرزند پروری مقتدرانه (انعطاف پذیر ، دموکراتیک با مرز های مشخص و یک طبقه وسیع از پیامد های مثبت در بچه مثل مهارت ها اجتماعی موثر و موفقیت در مدرسه رابطه وجود دارد.(۲۰۰۵ , Aunola & Nurmi )با توجه به بررسی ادبیات تحقیق می توان نوشت، فرزند پروری زنان معتاد تحت تاثیر دو عامل قرار دارد اول تحت تاثیر مستقیم مواد مخدر، مادر معتاد در حوزه های مختلف روانشناختی قابلیت فرزند پروری مناسب را از دست می دهد . دوم زنان معتاد تجارب غفلت و آزار در تاریخچه رشدی خود دارند که این مساله نیز فرزند پروری آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد.از طرفی مطالعات نشان دادند که فرزندان این مادران بیشتر در معرض خطر بروز مشکلات هیجانی قرار دارند، بنابراین با توجه به تاثیر مهم و غیر قابل انکار شیوه فرزند پروری و ابعاد آن بر بروز مشکلات بروتی سازی و درونی سازی، در اینجا این سوال مطرح می شود که شیوه فرزند پروری این مادران چگونه است؟ و چگونه با مشکلات هیجانی و رفتاری کودکشان ارتباط دارد و آن ها را پیش بینی می کند؟ با توجه به اینکه مطالعات اندکی در کشورمان در این زمینه انجام شده است دانستن این نکته که شیوه فرزند پروری مادران معتاد ایرانی با توجه به مسایل فرهنگی خاص جامعه ، چه رابطه ای با وجود علایم برون ریز و درون ریز کودکانشان دارد می تواند کمک موثری در پیشگیری و درمان اختلالات فرزندانشان داشته باشد.

اهمیت و ضرورت

در حال حاضر مساله اعتیاد یکی از عمده ترین مشکلات کشور است. کشور ما در همسایگی دو کشور بزرگ تولید کننده مواد مخدر ، افغانستان و پاکستان موسوم به هلال طلایی قرار گرفته است که سالانه بیش از ۳۵۰۰ تن انواع مواد مخدر در این دو کشور تولید می شود و دارای مرز مشترکی به طول ۱۹۲۵ کیلومتر مربع با کشور های فوق است. بر اساس گزارش های موجود ، ایران بیشترین میزان شیوع مصرف را نسبت به جمعیت دار است و مطالعات قبلی نشان می دهد که با ضریب رشد ۸ درصد هر روز بر بزرگی آن افزوده می شود (آفرین، کاظم & عمران) بر اساس آمار های ستاد مبارزه با مواد مخدر سالیانه ۵۰۰ تن مواد مخدر در کشور مصرف می شود و یک میلیون و ۳۲۵ هزار معتاد در کشور وجود دارد که از این تعداد ۹ درصد را زنان تشکیل می دهد و تعداد معتادان زن کشور در سال جاری در مقایسه با سال گذشته ۵ درصد افزایش یافته است. در قسمتی دیگر از این آمار اشاره می شود که ۶۳ درصد معتادان از جمعیت نمونه متاهلند و همین امر سبب افزایش شمار زنان معتاد نیز می شود چرا که مردان متاهل می توانند زنان خود را نیز میتلا به اعتیاد کنند. هم چنین به دلیل قیمت ارزان تر مواد مخدر صنعتی ، باور های غلط ، تبلیغات شبکه های ماهواره ای و تبلیغات منفی مبنی بر اینکه این مواد باعت لاغری ، چاقی می شود و توزیع آن ها در مراکز ورزشی و آرایشگاهی از دلایل افزایش میزان استفاده بویژه در زنان شده است. با توجه به مطالعات انجام شده ، فرزندان این قشر رو به رشد جامعه ما با مشکلات برونی سازی و درونی سازی بیشتری مواجه هستند. با عدم کنترل علایم رفتاری و هیجانی آن ها ، این کودکان که به آسیب های اجتماعی حساس تر هستند در آینده تبدیل به افراد دارای مشکلات اجتماعی (بزهکاری ، اعتیاد و غیره) می شوند و بار سنگینی را بر هزینه های فرهنگی و اقتصادی جامعه تحمیل می کنند. با بررسی شیوه فرزند پروری مادران معتاد می توان به مشکلات خاص کودکانشان توجه نمود و در آموزش مهارت های والدینی و تربیت فرزند به این مادران کمک های ویژه ای نمود تا از تشدید و دوام مشکلات هیجانی رفتاری کودکانشان جلوگیری شود. این امر به نوبه خود بر محیط و اعضای دیگر خانواده ، مدرسه و جامعه تاثیر میگذارد. در ضمن در صورت بدعملکردی هر کدام از ابعاد فرزند پروری این مادران می توان بر روی آن تمرکز نمود و در روند کار درمان آن را اصلاح کرد و در نتیجه پیش از آنکه گستره مشکلات کودکانشان فزونی یابد ، از پیامد های یاد شده پیشگیری نمود. نتایج این پژوهش می تواند در مراکزی که این مادران و کودکانشان به آن ها ارجاع می شوند مورد استفاده درمانی و آموزشی قرار گیرد.

اهداف پژوهش:

هدف کلی

شناسایی شیوه فرزند پروری مادران معتاد

شناسایی ارتباط شیوه های فرزند پروری مادران معتاد با مشکلات درونی سازی و پروتی سازی کودکانشان

اهداف اختصاصی

۱-­شناسایی ابعاد والدگری ( مشارکت ، فرزند پروری مثبت ، نظارت ، انضباط متناقض و تنبیه جسمانی ) مادران معتاد

۲- شناسایی رابطه والد – کودک در حوزه تعارض ، وابستگی و رابطه مثبت کلی مادران معتاد

٣- تعیین میزان علایم و نشانه های مشکلات رفتاری درون ریزی شده کودکان با مادران معتاد

۴- تعیین میزان علایم و نشانه های مشکلات رفتاری برون ریزی شده کودکان با مادران معتاد

۵- تعیین نقش ابعاد والد گری و رابطه مادر کودک در پیش بینی مشکلات رفتاری کودکان

اهداف کاربردی

با شناسایی ابعاد والدگری و رابطه مادر – کودک و ارتباط آن ها با مشکلات رفتاری کودکانشان ، می توان برنامه های آموزشی و پیشگیرانه لازم برای این مادران و کودکانشان تهیه کرد. و از گسترده تر شدن مشکلات فرزندان این قشر جامعه مان جلوگیری کرد. و به نیاز های خاص کودکانشان پاسخ داد.

سوالات پژوهش

۱-­آیا میان شیوه فرزند پروری مادران و مشکلات درونی سازی و پروتی سازی فرزندانشان ارتباط وجود دارد؟

۲- ابعاد والدگری و رابطه والد کودک چه مقدار از مشکلات رفتاری درونی سازی را پیش بینی می کنند؟

۳-  ابعاد والدگری و رابطه والد کودک چه مقدار از مشکلات رفتاری برونی سازی را پیش بینی می کنند؟

فرضیات پژوهش

۱-­مادران معتاد مشارکت ، فرزند پروری مثبت ، نظارت کمتری در والدگری کودکان انجام می دهند.

۲-مادران معتاد انضباط متناقض و تشبیه جسمانی بیشتری در تربیت کودکانشان استفاده می کنند.

٣- مادران معتاد تعارض ، و ایستگی بیشتری در رابطه والد فرزندی شان دارند.

۴- مادران معتاد رابطه مثبت کمتری در رابطه والد فرزندی شان دارند.

۵- علایم و نشانه های مشکلات رفتاری درون سازی در کودکان با مادران معتاد بیشتر است.

۶- علایم و نشانه های مشکلات رفتاری برون سازی در کودکان با مادران معتاد بیشتر است.

۷- زیر مقیاس های والدگری و رابطه والد – کودک توان پیش بینی مشکلات رفتاری درون ریز و برونریز را دارند.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

ابعاد والدگری:

تعریف مفهومی:

والدگری واژه ای است که با در مورد مادری کردن و تاکید بر مراقبت یک بزرگسال از کودک بکار می رود یا به جنبه های خاص مراقبت از فرزند که از هر دو والد انتظار میرود اشاره دارد به عبارت دیگر، به الگو های خاص رفتاری که توسط والدین در مورد یک کودک بکار برده می شود سبک والد گری گفته می شود.

تعریف عملیاتی : در پژوهش حاضر منظور از ابعاد والدگری نمره ای است که مادر از پاسخ دادن به تمام سوالات مقیاس والد گری آلاباما کسب میکنند و نمره مادر در هر کدام از ابعاد فرزندپروری مثبت ، فقر نظارت ، انظباط متناقض ، تنبیه جسمانی نشان دهنده وضعیت والدگری مادر است.

رابطه والد کودک

تعریف مفهومی:

رابطه والد -کودک شامل ترکیبی از رفتار ها ، احساسات و انتظارات منحصر به فردی است که بین مادر و فرزندش وجود دارد . این ارتباط به صورت متقابل بوده و شامل یک فرایند بی وقفه از روابط دوجانبه می باشد . به عبارتی دیگر ، منظور از رابطه والد- کودک ، تعامل و رابطه متقابلی است که بین والدین و فرزند وجود دارد و هر کدام بر یکدیگر تاثیر می گذارند.

تعریف عملیاتی:

در پژهش حاضر ، منظور از رابطه والد – کودک نمره ایست که مادر از پاسخ دادن به سوالات مقیاس رابطه والد – کودک (CPRS) بدست می آورد.

مشکلات درون سازی:

تعریف مفهومی:

نشانگان درون سازی اشاره به گروهی از نشانه های عرضی درونی شده با معطوف به درون و تحت کنترل فرد قرار دارد. این نشانه ها معمولا خود فرد را آزار می دهد و شامل افسردگی، اضطراب ، گوشه گیری و شکایات جسمانی می شود. در پژوهش حاضر ، منظور از نشانگان درون ریز تصره ای است که کودکان سنین ۱۲ تا ۷ سال مادران معتاد و مادران غیر معتاد از سیاهه رفتاری کودک (CBCL )، فرم والدین در زیر مقیاس های مشکلات درون سازی بدست می آورند.

مشکلات برون سازی :

تعریف مفهومی:

سازه مشکلات برون سازی اشاره به گروهی از مشکلات رفتاری دارد که در رفتار معطوف به خارج فرد ظاهر می شود و نمایانگر واکنش منفی فرد به جهان خارج است. این رفتار ها شامل رفتار های مخرب پرخاشگری و فزون کنشی می باشد.

تعریف عملیاتی:

در پژوهش حاضر، منظور از نشانگان برون سازی نصره ای است که کودکان سنین ۱۲ تا ۷ سال مادران معناد و مادران غیر معناد از سیاهه رفتاری کودک (CBCL ، فرم والدین در زیر مقیاس های مشکلات برون سازی بدست می آورند.

مادر معتاد:

تعریف مفهومی:

معتاد عبارت است از شخصی که در نتیجه استعمال متمادی دارو در بدن وی حالت مقاومت اکتسابی ایجاد شده به قسمی که استعمال مکرر آن موجب کاسته شدن تدریجی اثرات آن می گردد و پس از مدتی فرد معتاد می تواند مقادیر سمی دارو را در بدن بدون ناراحتی تحمل کند و در صورتی که دارو به بدن او غرسد اختلالات روانی و فیزیکی موسوم به ستاره محرومیت حاصل می شود (کفاشیان ۱۳۸۰). تعریف عملیاتی منظور از مادر معتاد در پژوهش حاضر، زن معتاد دارای فرزند در دامنه سنی ۶ تا ۱۲ ساله است که توسط پزشک در کمپ های ترک اعتیاد واقع در شهر تهران بر اساس ملاک های مطرح شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، تشخیص اختلال مصرف ماده برای وی گذاشته شده است.

فصل دوم:

مقدمه:

اولین و مهم ترین محیطی که شکل گیری رفتار های فرزندان را پایه ریزی می کند خانواده است. اساسی ترین دوران رشد شخصیتی و روانی هر انسانی دوران کودکی و کودکی اوست که گذر مناسب از این دوران تضمین کننده رشد تکاملی وی در مراحل بعدی زندگی است. در نحوه برخورد و تربیت فرزندان تیز نقش مادر خاص و ویژه است زیرا به جرئت می توان گفت که مادر در خانواده بیشترین وقت را صرف رابطه و نحوه ی تربیت فرزندان می نماید. ابعاد فرزند پروری اعمال شده توسط مادر و کیفیت برقراری رابطه او با فرزندش عامل مهم و اساسی در سلامت روان کودک می باشد. مطالعات بسیاری نشان می دهند کیفیت ابعاد فرزند پروری با مشکلات رفتاری در کودکان رابطه دارد به گونه ای که روش های ناکارآمد فرزند پروری شامل منفی گرایی و فقدان گرمی، آسان گیری بی ثباتی و فقدان پاسخگویی در پرور نافرمانی نقش دارد. فرزند پروری نه تنها در رفتار های حال حاضر کودک ، بلکه در بروز مشکلات رفتاری دوره های بعدی نیز موثر است. از طرفی اعتیاد مادر می تواند به ابعاد فرزند پروری و کیفیت بهینه رابطه والد کودک لطمه وارد کند، چرا که مادر معناد اغلب ممکن است از نظر جسمی و عاطفی در دسترس کودکشان نباشند. در ابندای این فصل به تعریف و شیوع مشکلات رفتاری می پردازیم در ادامه مبانی نظری ابعاد فرزند پروری و رابطه مادر کودک را تشریح می کنیم و سپس به توضیح اعتیاد و اثرات آن بر کیفیت مراقبت از فرزند می پردازیم.

مشکلات رفتاری

تعریف مشکلات رفتاری :

اختلال رفتاری، اختلالی است که در خلال آن کودک یا نوجوان رفتار هایی را بروز می دهد که دارای فراوانی و شدت خیلی بالا بوده و نسبت به انتظارات و هنجار های اجتماعی انحراف داشته باشد. کودک مبتلا به مشکلات رفتاری کودکی می دانند که رفتار هایش به اندازه ای نامناسب است که شرکت او در کلاس درس، باعث از هم گسیختگی حواس یا آشفتگی ذهن سایر همسالان شده و فشار بیش از حدی به معلم و والدین وارد می کند( ۲۰۰۴ , Maughan , Rowe , Messef , Goodman , & Meltzer). در تعریف اختلالات رفتاری کودکان آن دسته از رفتار های نابهنجار تلقی می شود که ضمن عدم تناسب با سن ، شدید ، مزمن یا مداوم باشد. گستره ی این رفتار ها شامل رفتار های بیش فعالی تا پرخاشگرانه تا رفتار های گوشه گیرانه می شود. ویژگی اینگونه رفتار ها اینست که اولا تاثیر منفی بر فرایند رشد و انطباق مناسب کودک با محیط دارد ، ثانیا مزاحمت هایی را برای زندگی دیگران بوجود می آورد(۲۰۰۱ ,Moffitt).بعضی از مشکلات روان شناختی مانند افسردگی، گوشه گیری، پرخاشگری، بی خیالی و بی ثباتی و … حتی اگر به صورت یک اختلال یا بیماری در نیامده باشند هم می توانند نگران کننده باشند. گاهی مسائلی به ظاهر ساده بر اثر تداوم منجر به پدیده های خطرناکی چون خود کشی، بزهکاری و جنایت می شوند. مشکلات روان شناختی نه تنها کودک را آزار می دهند، بلکه دردسر هایی را برای خانواده و والدین نیز به وجود می آورند. یک کودک گوشه گیر به طور معمول چندان در خانه قابل تحمل نیست و یک کودک پرخاشگر در مدرسه، مشکلاتی را به وجود می آورد. اغلب مرز نامحسوسی بین رفتار های ضد اجتماعی و بزهکاری وجود دارد. آزار رساندن، نزاع، آسیب به اموال عمومی، اخلالگری در مدرسه، فرار از مدرسه، رانندگی غیر قانونی یا خطرناک، مزاحمت های جنسی و …( , Burke , Loeber , & Birmaher 2002) نمونه هایی از مشکلات رفتاری هستند که می توانند به سادگی به بزهکاری تبدیل شوند. اگر مینای اجتماعی و فرهنگی رفتار های مشکل آفرین توجه داشته باشیم، در خانواده و به خصوص مدرسه می توان اقدامات پیشگیرانه را پیش بینی و اجرا کرد. مشکلات رفتاری پیش از کودکی شروع می شود و در طول نوجوانی ممکن است شدت یاید. محیط خانه، رابطه ای بسیار قوی با مشکلات رفتاری دارد، وضعیت اقتصادی خانواده های مستعد مشکلات رفتاری در مقایسه با خانواده های بدون این رفتار ها در سطح پایین تر است. میزانی از ترک مدرسه برای پسرهای دارای مشکلات رفتاری وجود دارد. تقریبا یک سوم کسانی که در کودکی به مشکلات رفتاری می پردازند، در دوران بزرگسالی جرم های شدید مرتکب می شوند ( ۲۰۰۱ Mofitt) ارزش های اجتماعی و فرهنگی، نقش تاثیر گذاری در تعریف و تعیین حدود رفتار های مشکل آفرین دارند. بدون بهره مندی از نگرش های فرهنگی، نمی توان رفتار هایی را که مشکل آفرین محسوب می شوند، به درستی تشخیص داد. این نگرش در چند مورد به کمک ما می آید؛ رفتار های مشکل آفرینی وجود دارند که ممکن است به صورت هنجار در آمده باشند، اما با ملاک ارزش های فرهنگی، همچنان مشکل محسوب می شوند. به همان نسبت که شفافیت ملاک های فرهنگی موجب تفکیک درست رفتار های مشکل آفرین و غیر آن می شود، ابهام در این ملاک ها هم، تشخیص را با دشواری مواجه خواهد کرد. شناخت فرهنگ باعث می شوند در اصلاح و درمان نیز با چنین نگرشی به سراغ رفتار های مشکل آفرین برویم ضعف نگرش های فرهنگی باعث خواهند شد دیدگاه های حقوقی و مبتنی بر بزهکاری و جرم تقویت شوند. بر اساس فرهنگ و معیار های جامعه ما، شدت و ضعف یک مشکلات رفتاری با جوامع دیگر متفاوت خواهد بود، انحرافات جنسی، مصرف مواد مخدر، مشکلات بهداشت روانی و رفتار های ضد اجتماعی نمونه های شاخصی از رفتار های مشکل آفرین محسوب می شوند.(۲۰۰۹ , Canino & Bernal , Jiménez – Chafey , & Domenech Rodriguez :(Alegria, 2008)به نظر می رسد که تقسیم بندی کلی از مشکلات رفتاری دوران کودکی نخستین بار توسط آکرسون ( ۱۹۴۹ ویس و دیگران ۱۹۹۸) صورت گرفته است. وی برخی سندرم ها مانند اضطراب، افسردگی، شکایات جسمانی را در طبقه ی درونی سازی و برخی مانند پرخاشگری و بزهکاری را در طبقه ی برونی سازی شده جای داد. این تفکیک اسامی میان مشکلات بوونی سازی شده و درونی سازی شده توسط تعدادی از مطالعات تحلیل عاملی تایید شده است. پس از آن آکرسون، آشنباخ و آدلبروک با استفاده از تحلیل عاملی و به منظور استنتاج ابعاد دوگانه ی آسیب شناسی روانی کودکان و کودکان اصطلاحات درونی سازی شده و برونی سازی شده را به عنوان ابزاری برای مقوله بندی معرفی کردند. این اصطلاحات شامل گستره وسیعی از آسیب شناسی روانی است ، اختلالات برونی سازی شده ، الگو های رفتاری سازش نایافته کودکان در موقعیت های مختلف هستند که مشکلاتی برای اطرافیان ایجاد می کنند. مشکلات رفتاری کودک که ناشی از ضعف مهار گری اوست ، به تعارض بین کودک با بافت اجتماعی منجر می شود. (۱۹۹۳ ,Blackburn). اختلالات برونی سازی نوعا به واسطه ی ترکیبی از کنش های تکانه ای افراطی ، پرخاشگرانه و بزهکارانه مشخص می شود این اختلالات که شامل گستره وسیعی از رفتار های برون ریز ، از قبیل رفتارهای آزاردهنده ولی ملایم مانند عدم توافق و بدخلقی تا رفتارهای وخیم تر مثل پرخاشگری فیزیکی و دزدی است در قالب اختلال بیش فعالی و کمبود توجه با اختلال سلوک در ۵-DSM آمده اند و تاثیر گسترده ای بر کودک، خانواده و اطرافیان کودک (معلمان و همسالان و -) و در مجموع بر کل جامعه دارند. شایع ترین نشانه در اختلالات برون ریز پرخاشگری است که در پسرها ۵ برابر دختران دیده می شود( ,.Schaeffer et al 2006) رفتار های پرخاشگرانه با رشد کودک تغییر شکل می دهند. اشکال زودرس پرخاشگری که از دومین سال زندگی قابل مشاهده اند به صورت بی قراری، گریه زیاد و لجبازی ظاهر می شوند. الگوی رفتاری پرخاشگری در سطح دبستان ممکن است به شکل لاف زنی، قلدری و بذله گویی افراطی، در سطح راهنمایی به سورت جنگجویی و در سطح دبیرستان به صورت حمل سلاح های سرد و گرم و مصرف مواد مخدر بروز کنند. رفتار های پرخاشگرانه این گروه از کودکان و نوجوانان، به طرد شدن آن ها از گروه همسالان و نتایج ضعیف تحصیلی منجر می گردد.(۲۰۰۳ , Poulin & Boivin , 2000E Igar , Arlett , & Groves).در مقابل اختلالات درونی سازی شده نیز طیفی از اختلالات خلقی را در بر می گیرد که حاکی از نشانگانی مانند غم، احساس گناه، نگرانی، گوشه گیری اجتماعی و جسمانی سازی است. اختلالات درونی شامل یک آشفتگی هسته ای در هیجانات و خلفیات است. نشانه شناسی این اختلالات غالبا در بر گیرندهی احساسات حقارت، خودآگاهی زیاد، کناره گیری اجتماعی، کم رویی، ترس از فقدان می شود. رفتار های درونی سازی معمولا مسایل مربوط به خود را شامل می شود که اساسا ماهیت این مشکلات در مقابل مشکلات بیرونی، پنهان تر و از این رو تشخیص و ارزیابی آن ها اغلب مشکل تر است. در واقع مشکلات برونی سازی بر این اساس از مشکلات درونی سازی مجزا می شوند که این مشکلات بیشتر منعکس کننده ی تعارض کودک با