الهام مختاری هستم، فارغ التحصیل مشاوره در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تحلیل رابطه عملکرد خانواده با انواع هویت و پیش بینی سبک های مقابله با فشار روانی بر اساس عمکلرد خانواده و انواع هویت در دانشجویان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته مشاوره

عنوان:

تحلیل رابطه عملکرد خانواده با انواع هویت و پیش بینی سبک های مقابله با فشار روانی بر اساس عمکلرد خانواده و انواع هویت در دانشجویان

استاد راهنما:

دکتر احمد یار محمدیان

استاد مشاور:

دکتر لادن معین

نگارش:

الهام مختاری

زمستان ۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول : کلیات تحقیق

مقدمه

بیان مسأله

 ضرورت و اهمیت پژوهش

اهداف تحقیق

تعریف اصطلاحات ومفاهیم

تعاریف مفهومی

تعاریف عملیاتی

فصل دوم : ادبیات پژوهش

 بخش اول: فشار روانی و سبک های مقابله با آن

 تعاریف استرس

 مدل مقدماتی استرس

اثرات فشار روانی بر جسم و روان (پیامد های استرس)

 نظریه هانس سلیه

 نظریه توماس هولمز و همکارانش

 نظریه استرس روانی لازاروس

 تعریف مقابله

 شناسایی انواع مهارت های مقابله

 تعریف سبک های مقابله با فشار روانی

سبک مسئله مدار

سبک هیجان مدار

سبک اجتناب مدار

بررسی تاریخی و تحولی شکل گیری مفهوم مقابله

 نظریه لازاروس

 نظریه تکاملی و سازگاری رفتاری

 نظریه تحولی چرخه زندگی

 منابع شخصی

مقابله به عنوان فرایند

بخش دوم : عملکرد خانواده

انواع خانواده

رویکرد های مختلف به خانواده

رویکرد جامعه شناختی به خانواده

رویکرد روانشناختی به خانواده

دیدگاه های نظری مرتبط با خانواده

 نظریه سیستم ها و رویکرد ساختاری به خانواده

نظریه روان پویایی

 رویکرد های استراتژیک به خانواده

 نظریه ارتباطات

رویکرد تجربی

 تعریف عملکرد خانواده

ارزیابی عملکرد خانواده

 مدل های ارزیابی خانواده

مدل مک مستر

مدل ساختاری ارزیابی خانواده

مدل چند وجهی السون

مدل بیورز

نقش عملکرد خانواده در مقابله با فشار های روانی

بخش سوم: هویت

شکل گیری هویت در نوجوانی

مدل های شکل گیری هویت

چهار وضعیت هویت من در دیدگاه مارسیا

خصوصیات و ویژگی های افراد در هر کدام از پایگاه های هویت

 هویت تحقق یافته

 تعلیق هویت (هویت به تعویق افتاده )

 وقفه هویت یابی (هویت زود شکل گرفته)

پراکندگی هویت (هویت آشفته)

 تغییر هویت در نوجوانی

مکانیسم های تغییر هویت

 تأثیر خانواده بر پایگاه های هویت

 پیشینه پژوهشی

تحقیقات خارج از کشور

 تحقیقات داخل کشور

 فرضیات پژوهش

سوالات پژوهش

جمع بندی

 فصل سوم : روش پژوهش

 روش پژوهش

جامعه آماری

 نمونه آماری

 ابزارهای پژوهش

آزمون گسترش یافته اندازه های عینی هویت خویشتن (۲– EOM -EIS )

مقیاس عملکرد خانواده

پرسشنامه شیوه های مقابله با استرس

روش اجرای پژوهش

روش های آماری

ملاحظات اخلاقی

 فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

داده های توصیفی پژوهش

 آمار استنباطی

فصل پنجم : نتیجه گیری

یحث در یافته های فرضیه های اصلی

 یحث در یافته های فرضیه های جزئی

 یحث در یافته های سوالات

نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهاد های پژوهشی

پیشنهاد های کاربردی

 منابع

 منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست  

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی رابطه عملکرد خانواده با پایگاه هویت و پیش بینی سبکهای مقابله با فشار روانی براساس عملکرد خانواده و انواع هویت در دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان به اجرا درآمد. به همین منظور از بین ۸ دانشکده دانشگاه اصفهان در طی سال ۹۱-۱۳۹۰ تعداد ۱۲۰ دانشجوی دختر سال سوم کارشناسی به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند، سپس آزمودنیها سه پرسشنامه عملکرد خانواده یلوم (FFS) و اندازه های عینی هویت خویشتن (۲ EOM -EIS  بنیون و آدامز) و مقابله با بحران اندلر و پارکر (CIss) را تکمیل نمودند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از ضریب همبستگی پیرسون و ضریب رگرسیون چندگانه استفاده گردید. نتایج نشان داد که بین عملکرد کلی خانواده و انواع هویت با سبکهای مقابله با فشار روانی رابطه معنی دار وجود دارد ( p<0/05). همچنین بین انواع هویت و سبکهای مقابله با فشار روانی رابطه معنی دار وجود دارد ( p<0/05).

نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش می توان گفت که نوع کیفیت عملکرد خانواده بر نوع هویتی که فرزند کسب می کند تاثیر می گذارد و هویتی که فرزند کسب کرده است به نوبه خود یکی از سه سبک مقابله ای در برابر فشار روانی را پیش بینی می کند.

کلید واژه ها: عملکرد خانواده ، پایگاه هویت، سیکهای مقابله با فشار روانی.

فصل اول:

مقدمه:

فشار روانی به واکنشهایی اشاره دارد که فرد در برابر موقعیتهایی که خواسته ها، قیود یا فرصتهابی را ایجاد می کنند نشان می دهد. وقتی آدمی با تغییرات غیر معمول یا غیر منتظره مثل بلایای طبیعی، ناکامیها و تعارضات مواجه می شود فشار روانی را عملا احساس می کنند. هرگاه چنین تغییراتی با بحران شدیدتری در زندگی با در شروع دوره بحرانی رشد همراه شود فشار روانی شدید تری تجربه می شود که فرد برای سالم زیستن باید بتواند به نحو مناسبی با آنها مقابله کند (آقازاده ، ۱۳۸۹).منظور از مقابله ، روش مواجهه با دشواریها و کوشش برای غلبه بر آنها می باشد. مهارتهای مقابله با کنار آبی فنونی هستند که برای هر اقدامی در دسترس قرد قرار دارند. بعنوان مثال در فائق آمدن بر فشار روانی، مهارتهای عمومی بعنی مهارتهایی نظیر تفکر سازنده، روبرو شدن با مشکلات به محض بروز، انعطاف در رفتار و به خود پس خوراند دادن درباره سیکهای کارآمد و ناکارآمد هر موقعیت مفروض می تواند کارآیی داشته باشد (ساراسون و ساراسون ، ۱۹۹۸ ترجمه نجاریان و همکاران، ۱۳۸۷).نکته حائز اهمیت در رابطه با موارد فوق اینست که ببینیم چه عوامل، امکانات و پا محیطهایی بهتر می توانند تواناییهای اختصاصی و عمومی فوق الذکر را جهت مقابله با منابع فشار روانی و عوارض ناشی از آن در اختیار انسان قرار دهند و یا به عبارتی چه منابع محیطی و فردی با ایجاد توانمندیهای فوق در ارتباط می باشد. مطالعه کتب روانشناسی و انسان شناسی موارد بیشماری را مطرح می کنند که می توانند انسان را در این زمینه یاری رسانند (احمدی، ۱۳۸۳)همه این کتب و منابع نفش خانواده و چگونگی عملکرد آن را به عنوان یکی از اولویتهای برتر خود در این زمینه مطرح می نمایند و معتقدند که هر انسانی با توجه به زمینه تربیتی و ویژگی های شخصیتی و پیشینه ژنتیکی و محیطی به گونه ای خاص توان مقابله با فشارهای روانی را پیدا می کند. مطالعه خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی و سلول اصلی جامعه و با کوچکترین واحد بنیادی جامعه مورد توجه بسیاری از جامعه شناسان، مردم شناسان و روانشناسان اجتماعی بوده است. این امر با توجه به تأثیرات گسترش صنعت و رشد شهرنشینی در ابعاد و زمینه های مختلف مربوط به خانواده، اهمیت بیشتری یافته و محققان را بر آن داشته تا جهت بررسی مسائل انسانی، این نهاد را مورد تحقیق قرار دهند (وثوقی و نیک خلق، ۱۳۸۴).از طرفی می دانیم آنچه که زمینه ساز رفتار سازگارانه انسان در محیط زندگی خویش می باشد، کیفیت مطلوب و سالم عواملی است که ساخت شخصیت او را از سالهای اولیه کودکی در اولین محیط اجتماعی یعنی خانواده شکل داده است. نقش خانواده به عنوان اولین محیط آموزش در ایجاد یا عدم ایجاد اختلالات رفتاری، پیدایش بیماریها و اختلالات روانی و چگونگی کنار آمدن با آنها انکار ناپذیر است چرا که محیط خانواده نخسنین محیطی است که الگوهای جسمی، عاطفی و شخصیتی فرد در آن پیر پزی و به تدریج شکل می گیرد و در این رهگذر خانواده به عنوان کانون عشق و محبت، کانون آموزش و عاطفه، انتقال دهنده تمدن و فرهنگ و کلاس اول زندگی ایفای نقش نموده و باعث تکوین شخصیت و تعادل روانی و اجتماعی فرد می گردد (علوی، ۱۳۸۸)در شرایط کنونی جوامع که فشارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و فشار ناشی از کار و برخوردهای نظری و ارزشی فراوان است، خانواده باید محل امن و قابل اعتماد برای اعضاء خود باشد در غیر این صورت سلامت روانی اعضاء خانواده و نتیجتا سلامت روانی جامعه به خطر می افتد (احمدی، ۱۳۸۳)با پیچیده تر شدن جوامع از ابعاد گوناگون و ضرورت باقتن مهارتهای جدید، ساختهای اجتماعی متمایز می شوند لذا تمدن صنعتی و شهری مدرن از انسان دو چیز مطالبه می کند اول توانایی کسب مهارتهای بسیار تخصصی و دیگری قابلیت تطابق سریع یا شرایط اجتماعی و اقتصادی دائما متغیر. خانواده به موازات این تغییرات دستخوش تغییراتی می شود این نهاد در پاسخ به نیازهای فرهنگ جامعه، نقش حمایت و اجتماعی کردن اعضاء خود را تقبل و رها کرده و به عبارتی دو نقش متفاوت ایفا می کند یکی داخلی که حمایت روانی- اجتماعی از اعضا می باشد و دیگری خارجی که پرون سازی با فرهنگ و انتقال آن است (مینوچین . ۱۹۹۴ ترجمه ثنایی، ۱۳۸۵).در این فرایند خصوصا در قسمت اول انسانها با توجه به تفاوتهای فردی با مطالبات فوق به گونه های متفاونی برخورد می نمایند. عده ای به دو مطالبه فوق و کل فرایند مطرح شده به نحوی مطلوب پاسخ داده و عده ای دیگر که تعداد آنها به مراتب بیش از گروه اول است در جریان کسب مهارت ها و تطابق سریع با شرایط اجتماعی و اقتصادی متغیر دچار مشکلات و مصائب زیادی می شوند و در نهایت سلامت روانی آنها در معرض خطر قرار می گیرد که اگر بخواهند روند عادی زندگی شان ادامه داشته باشد باید بتوانند به نحوی با منابع استرس و فشار روانی ناشی از مشکلات فوق به عنوان یک پدیده مهم تأثیر گذار در کل فرایند زندگی به شکل مطلوبی مقابله نمایند (ریو، ۲۰۰۶، ترجمه سیدمحمدی، ۱۳۸۸).یکی از مراحل رشدی، مرحله جوانی است. در این مرحله روابط زیر منظومه والدینی با جوان نیز باید از حالت والدین – نوجوان به حالت والدین – بزرگسال جوان تغییر کند (مبنوچین ، ترجمه ثنایی، ۱۳۸۵) والدین در این مرحله حساس می بایست با در پیش گرفتن شیوه های ارتباطی مناسب، ته مهار کننده و نه مبالغه آمیز، احساس همدلی، جوان را پرورش دهند (میکوچی ، ترجمه همتی، ۱۳۸۸).ابراز آشکار عشق و صمیمیت به فرزند در این شرایط بحرانی باعث افزایش عزت نفس، مناسبات سازنده و رضایت بخش با دیگران، توانایی دقت به جوانب مختلف مسائل و احساس با کفایتی از هویت خود در جوانان میشود (آیزنبرگ و مک نالی، ۲۰۰۶ به نقل از لطف آبادی، ۱۳۸۹ پ) رفتار های ماهرانه والدین (همچون توضیح دادن، پذیرش و همدلی کردن نسبت به رفتارهای محدود کننده (همچون قضاوت کردن، کم اهمیت کردن ) . در این مرحله باعث تسهیل رشد هویت جوان می گردد (هارتر، ۲۰۰۱، به نقل از قسامی، ۱۳۸۳). و دلبستگی قوی جوان با والدینش باعث می شود که جوان کمتر با همسالان درد سرساز درگیر شود و از مسیر رشد مناسب منحرف گردد (گات فردسون و هیرشی ۱۹۹۸، به نقل از میکوچی، ۱۳۸۹).عدم پاسخگویی والدین به مشکلات شناختی و تحصیلی با روابط نابهنجار اجتماعی، اختلالات عصبی، آشفتگی های روانی – زیستی و ارتکاب جرایم جوان همراه است (پاولسون ، ۱۹۹۹، به نقل از لطف آبادی، ۱۳۸۹ ب). بنابراین نقش خانواده در این دوره از زندگی بسیار حائز اهمیت است.

بیان مساله

زندگی در جامعه امروزی به علت ماشینی شدن و تسلط تکنولوژی برآن از حالت سکون و آرامش قبلی خود خارج شده دائما موقعیتهای فشارزای زیاد، روند طبیعی زندگی انسان را مختل کرده و بویژه بعد روانی وجود او را آزار می دهد و او را جهت ادامه زندگی به چالش می طلبد و اگر انسان بخواهد در این چالش موفق باشد باید نسبت به سبکهای مختلف مقابله با فشارهای روانی و منابع ایجاد کننده آن شناخت داشته و بداند که کدامیک از این روشها سلامت روانی او را بهتر تامین می نمایند(نور بالا و نریمانی، ۱۳۸۵).از مهمترین راه های کنار آمدن با فشار روانی رفتار سازگاری با مقاوم بودن می باشد در خانواده هایی که ارتباط میان اعضاء و ساخت داخل خانواده ها براساس نزدیکی و صمیمیت و تفاهم بین افراد استوار است همه اعضاء نسبتأ علیه فشارهای زندگی مقاوم و مصون هستند (مینوچین، ۱۹۹۴، ترجمه نایی، ۱۳۸۵).به طور کلی، راههای کنار آمدن با فشارهای روانی سه زمینه اصلی رفتارهای مقابله ای را در بر می گیرد که عبارتند از مقابله مسأله دار، مقابله هیجان مدار و مقابله اجتنابی (اتوکلاین برگ، ۱۹۵۴، ترجمه کاردان، ۱۳۶۹). از طرفی به نظر هنگلر و همکاران برخی از نظریه پردازان روان درمانی خانواده مشکلات رفتاری در خانواده را عموما به سه زمینه، الگوهای تعامل خانوادگی، اشکال در برخورد با فشارهای زندگی و گذر از مرحله رشد و اشکال در عملکرد اعضاء ربط می دهند (هنگر و همکاران، ۲۰۰۵ به نقل از احمدی، ۱۳۸۳). بنابر این نحوه عملکرد خانواده نقش مهمی در مقابله با فشارهای روانی دارد، عملکرد خانواده تلاش مشترکی است برای برقراری و حفظ تعادل در خانواده، خانواده دارای عملکرد یک منظومه باز است که اعضای خانواده به طور عاطفی به هم پیوسته اند ولی با این وجود، برای گسترش هویت به خودی خود تشویق شده اند. فضای چنین خانواده ای مملو از عشق و پذیرش بدون قید و شرط هر عضو خانواده است. در نتیجه این عشق و پذیرش ، خانواده می تواند تعارض را تحمل کند و با میل و رغبت، درخواست کمک اعضا را وقتی نیازمند کمک اند اجابت کند (پیکر ستان، ۱۳۸۹). همچنین نوع هویت کسب شده فرزندان در خانواده سبک مقابله خاسی را پیش بینی می کند، هویت مجموعه ای منسجم از ارزشهای شخصی با در نظر گرفتن اهداف شغلی، روابط و ارزش های سیاسی و مذهبی می باشد (اریکسون، ۱۹۶۸، به نقل از فابر ، ادواردز ، بور ، وچلر ۲۰۰۳). هویت یک جنبه اساسی و درونی است که به کمک آن یک فرد با گذشته اش مرتبط شده و احساس نداوم یکپارچگی می کند.در واقع هویت مفهوم ذهنی یک فرد از خودش است (وبر، ۱۹۸۵، به نقل از شکرشکن و دیگران، ۱۳۸۰)، چگونگی شکل گیری هویت علاوه بر اینکه اثر مستقیمی بر سلامت روانی فرد دارد، بر جنبه های مختلفی از شخصیت، افکار، منش و رفتار فرد نیز موثر است. مثلا تحقیقات نشان داده افرادی که سطوح پائین تری از تمایز و هویت را دارا هستند، سطوح بالاتری از اضطراب و تنش مزمن و نیز علائم و نشانه های جسمی و روانی را تجربه می کشند همچنین ۴ نوع هویت داریم : هویت تحقق یافته، هویت تعلیق یافته، هویت زود شکل گرفته (وقفه در هویت یابی)، هویت پراکنده (فیلیپس ، و پیتمن ،۲۰۰۷). از آنجایی که هر فرد تحت تأثیر خانواده خود می باشد یعنی نوع عملکرد خانواده و نحوه تعاملات اعضا هویت فرزندان را شکل می دهد و همچنین نوع هویت فرزندان که در درون خانواده شکل گرفته ، سبک مقابله خاصی را در برابر فشارهای روانی زندگی شکل می دهد، پس نتیجه می گیریم که محیط خانواده و عملکرد آن و همچنین هویت فرزندان با هم چگونگی کنار آمدن فرزندان در برابر فشارهای روانی و مشکلات را پیش بینی می کنند.بی یرز و گوسنز (۲۰۰۸) به بررسی روابط والدین و شکل گیری هویت پرداختند و دانشیان (۱۳۸۳) به بررسی رابطه دلبستگی به والدین و همسالان با شیوه های مقابله با فشار روانی و عزت نفس در دانش آموزان پرداختند.اگر چه تحقیقات مختلفی در زمینه تأثیر خانواده بر شکل گیری هویت با تأثیر خانواده بر سبکهای مقابله با فشار روانی در خارج از کشور انجام شده، اما در داخل کشور تعداد اندکی پژوهش در این رابطه انجام گرفته و اکثر پژوهش ها هم بر روی سبک هویت انجام شده و نه پایگاه هویت و از طرفی ایران کشوری است با جمعیت جوان و همچنین استرس بخش اجتناب ناپذیری از زندگی است و تأثیر عملکرد خانواده و پایگاهی از هویت بر انتخاب سبکی که فرد برای مقابله با استرس و فشار روانی به کار می گیرد بسیار موضوع مهمی می باشد. حال در این پژوهش ما این موضوع را بررسی می کنیم که آیا ابعاد عملکرد خانواده با انواع هویت رابطه دارد؟ و همچنین آیا می توان سیکهای مقابله با فشار روانی را از روی ابعاد عملکرد خانواده و انواع هویت پیش بینی کرد؟

ضرورت و اهمیت پژوهش

علیرغم پیشرفت شدید و چشمگیر در هر زمینه تلاش بشری، امروزه جوامع انسانی پرسر دوراهی قرار دارند گرایش انسانها در جهت انحراف و گمراهی در تمامی مراحل رشد آنها وجود دارد، با این حال دوران جوانی، از نظر پذیرش و اتخاذ یک هویت منفی و سو عملکرد برای فرد، دوره حساس و آسیب پذیری تلقی می گردد (اریکسون، ۱۹۶۸، به نقل از ساندهو و تانگ، ۲۰۰۶). عدم توفیق در کسب هویت نتایج و پیامد های وخیمی دارد، از جمله احساس بیگانگی است که به اعتقاد السن (۱۹۶۹)، (تقل از ساندهو و تانگ ، ۲۰۰۶)، باید به عنوان بیماری عصر مدرن تلقی گردد. فردی که دچار احساس بیگانگی می شود تنها بوده و به عنوان فردی کاملا بازنده، تاموفق و بیگانه تلقی می شود. جوانان دارای احساس بیگانگی اغلب به سمت فرقه ها یا دیگر گروه های فرعی جذب می شوند که آنان را از مسیر مستقیم و اصلی منحرف می سازد. بیگانگی همچنین باعث ایجاد سوء ظن به افراد بزرگتر (بزرگسالان)، عدم پذیرش ارزش های شخصی خود و دید منفی نسبت به جهان اطراف می شود (ساندهو و نانگ، ۲۰۰۶)مطابق نظر اریکسون اگر شکل گیری هویت به درستی انجام نپذیرد، جوان نمی تواند با موفقیت وارد مرحله ششم – یعنی صمیمیت در مقابل انزوا – گردد و در نتیجه بر روابط زناشویی و خانوادگی آینده اش نیز تاثیر منفی خواهد گذاشت (کرامر ، ۲۰۰۴). ذکر موارد فوق اهمیت بررسی تأثیر جنبه های مختلف کار کرد خانواده بر مسئله هویت یابی جوان را آشکار می سازد خصوصا بررسی این تأثیر در دختران جوان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.زیرا دختران امروز مادران فردایند و نیز می دانیم که در هر خانواده ای محور و رکن اساسی خانواده، مادر است. ایجاد یک جو مناسب عاطفی در خانه و تیز برقراری صمیمیت، محبت و احترام بین اعضای خانواده وظیفه ای است که بر دوش مادر است. از سوی دیگر بخش اساسی رشد و تربیت فرزندان به عهده مادر است. اگر دختران امروز احساس روشن و مطمئنی از این که چه کسی هستند نداشته باشند چگونه می توانند به طریقی صمیمانه با دیگران ارتباط برقرار کنند و محور و مرکز یک خانواده موفق باشند، از طرف دیگر استرس بخش اجتناب ناپذیری از زندگی است.افراد در زندگی روزانه با مسائلی مواجه می شوند که اجتناب از آنها با تغییرشان برای آنها مقدور نیست. تعجبی ندارد که تصوری چنین قوی وجود دارد که استرس چاره ناپذیر است و قسمت بهنجاری از زندگی می باشد. چرا که اگر استرس طولانی نشود در شرایط استرس زا می توان رشد کرد و شکوفا شد در نتیجه اگر افراد روش صحیح برخورد با مشکلات و رویداد های استرس زا را بدانند و بتوانند به شیوه صحیح با آن