الهه رضائی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی بازی درمانی بر کاهش کمرویی کودکان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد شاهرود

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

اثر بخشی بازی درمانی بر کاهش کمرویی کودکان

استاد راهنما:

دکتر الهه محمد اسماعیل

نگارش:

الهه رضائی

بهار ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت و اهمیت موضوع

اهداف تحقیق

اهداف آرمانی

هدف کلی

اهداف جزیی

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

فرضیه های فرعی

متغییرها

تعاریف اصطلاحات متغییرها

تعریف مفهومی (نظری)

تعریف عملیاتی متغییرها

مروری بر ادبیات و پیشینه ی تحقیق

مبانی نظری کمرویی

کمرویی از دیدگاه بین فرهنگی

کمرویی و احساس تنهایی

ویژگی های رفتاری افراد کمرو

تاثیر کمرویی بر تحول شناختی، رشد شخصیت و سازش بافتگی اجتماعی

بعد شناختی

بعد عاطفی – روانی – اجتماعی کمرویی

علل کمرویی

کمرویی ناشی از ترس

خانواده و فرزندان کمرو

مدرسه ، تقویت کمرویی با رشد اجتماعی

فشارهای اجتماعی و کمرویی

مبانی نظری بازی درمانی

تعریف بازی

نظریه های مربوط به بازی

تاریخچه بازی درمانی

عوامل درمانی بازی

روشهای مختلف بازی درمانی

رویکردهای بازی درمانی

رویکرد ارتباطی

رویکرد ساختارمند

فنون بازی درمانی

محدودیت های بازی درمانی

نقش بازی درمانگر

بازی درمانی گروهی

بازی درمانی فردی

بازی درمانی کوتاه مدت

ابزار بازی درمانی

مراحل اجرای بازی درمانی

فرایند بازی درمانی

نقش بازی درمانگر

محیط بازی درمانی

تحقیقات داخلی

تحقیقات خارجی

فصل سوم

روش شناختی تحقیق

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه

روش نمونه گیری

محیط پژوهش ،

معیارهای خروج

ابزار پژوهش و شیوه نمره گذاری

اعتبار و روایی ابزار پژوهش

پروتکل جلسات بازی درمانی گروهی

روش اجرای پژوهش

روش تجزیه تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل استنباطی

فصل چهارم نتایج تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

فرضیه های تحقیق

فرضیه اصلی

فرضیه های فرعی

یافته های مرتبط با تحلیل توصیفی پژوهش

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

فرضیه اصلی

فرضیه های فرعی

نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهادات

پیشنهادات کاربردی

پیشنهادات پژوهشی

منابع

چکیده:

کمرویی همواره با ناتوانی از کنار آمدن با زندگی اجتماعی، خانوادگی و حرفه ای مشخص می شود که می تواند به صورت کاهش حرمت نفس ، اضطراب، احساس تنهایی و طردشدگی و … بروز کند در صورت عدم أصلاح کمرویی در کودکان پیش دبستانی در اکثر موارد می تواند به اشکال و انواع مختلف در سنین بعدی و حتی تا بلوغ ادامه یابد و فرد را با مشکلات جدی روبرو سازد. یکی از مداخلات درمانی موثر در کاهش کمرویی بازی درمانی است . لذا این پژوهش با هدف اثربخشی بازی درمانی بر کاهش کمرویی در کودکان پیش دبستانی انجام شد. در این پژوهش تجربی از نوع پیش ازمون – پس آزمون با گروه کنترل تعداد ۳۰ کودک پیش دبستانی که در مراکز پیش دبستانی در سال تحصیلی ۹۵-۹۴ مشغول به آموزش بودند، به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. چک لیست رفتاری کمرویی به عنوان ابزار پژوهش قبل و بعد از اجرای متغیر مستقل ( بازی درمانی) اجرا گردید و سپس داده های بدست آمده با استفاده از روشهای آمار توصیفی و آمار استنباطی تحلیل کوواریانس مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که دو گروه در شرایط پیش از درمان تفاوت قابل توجهی در میزان کمرویی نداشتند. در حالیکه پس از مداخله مقدار ( ۱۸/۵۳) F مشاهده شده در سطح ۰۰۱ / ۰ >P معنی دار بود. با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت که بازی درمانی بر کاهش کمرویی کودکان پیش دبستانی مؤثر بوده است.

واژه های کلیدی: بازی درمانی، کمرویی، کودک

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

بجز هنگام خواب اکثر اوقات زندگی ما در رابطه با دیگران می گذرد و اساسا آدمی فقط در بودن با دیگران است که خود را ساخته و بارور و متعالی کرده و در یک کلام معنی پیدا می کند (ساداتیان، ۱۳۹۲)کمرویی یک ناتوانی و معلولیت فراگیر اجتماعی است. در هر جامعه ای درصد قابل توجهی از کودکان، نوجوانان و بزرگسالان با این اختلال رفتاری و عامل بازدارنده ی رشد شخصیت اجتماعی مواجه هستند. در بسیاری از مواقع کمرویی« اصلی ترین مانع شکوفایی قابلیتها، خلاقیتها و ایفای مسئولیتهاست». مگر اینکه بتوانیم، با تشخیص سریع و استفاده از روشهای صحیح تربیتی و درمانی مناسب و موثر از گسترش کمرویی و تشدید آن پیشگیری کنیم. باید توجه داشت که کمرویی می تواند به تدریج به صورت نوعی بیماری روانی در آید. بنابراین کمرویی باید هر چه زودتر شناسایی، پیشگیری و درمان شود (افروز، ۱۳۹۲)هیوز (۱۳۸۷)، نقل می کند:امروزه رویکرد های متفاوتی در روان درمانی کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. اما صرف نظر از جهت گیری خاص آنها، تقریبا همه آنها دارای یک باور مشترک هستند استفاده از بازی با محیط بازی، ویژگی اجتناب ناپذیر تشخیص و درمان کودکانی است که مشکل دارند (گورنی ، ۱۹۸۴). چرا بازی تا بدین اندازه در روان درمانی کودکان از اهمیت برخوردار است؟ در طول سال ها، تعدادی از روانشناسان مانند (امستر، ۱۹۴۳ ،گورنی ، ۱۱۹۸۴ گیومار ، ۱۹۸۴، نیکرسون ، ۱۹۷۳؛ شیفر ، ۱۹۸۵؛ تامپسون و رودالف، ۱۹۸۸).

دلایل زیر را ارائه کرده اند:

۱-بازی به کودکان اجازه می دهد تا احساسات خود را به صورتی کار آمد بیان کنند و برای انجام این کار، بازی راهی طبیعی است.

۲- بازی فرصت هایی را برای رهاسازی احساسات نظیر خشم ترس در اختیار کودکان قرار می دهد که بیان آنها به شیوه ای دیگر دشوار است، بازی به کودکان اجازه می دهد تا بدون ترس از سرزنش بزرگسالان ناکامی خود را بر سر وسایل بازی تلافی کنند. همچنین به دلیل اینکه رشد گفتاری کودکان چند گامی عقب تر از سرعت رشد شناختی آنان می باشد، آنان واکنش خود نسبت به محیط و میزان آگاهی خود از اتفاقات دور و بر خود را از طریق بازی نشان می دهند. در بازی درمانی اسباب بازی ها و ابزار هایی که در بازی های کودکان مورد استفاده قرار گرفته می شوند همانند کلماتی هستند که در زبان بازی کودکان (که زبان عملکردی است) مورد استفاده قرار گرفته می شوند. بنابر این بازی درمانی برای کودکان همانند مشاوره و روان درمانی برای بزرگسالان است (صمدی، ۱۳۹۳).

از دیگر اثرات درمانی بازی می توان به این نکته اشاره کرد که بازی می تواند تاثیرات تسکین دهنده و یا پرت کننده حواس از یک موضوع را داشته باشد و به راحتی موجب فرار از یک وضعیت بد شده و با موجب بی توجهی به اموری شود که از نظر فیزیکی و عاطفی ناخوشایند هستند (مثلا درد ) (شریدان ، ۱۳۸۷)بنابر این بازی درمانی رویکردی درمانی است که برای گستره ی وسیعی از کودکان مورد بهره برداری قرار می گیرد. از آن جمله: کودکان طرد شده و مورد غفلت واقع شده و کودکان که مورد آزار قرار می گیرند، کودکان پرخاشگر، کودکان اوتستیک، کودکان دارای وابستگی، کودکانی که بیماری های مزمن دارند، کودکان اسکیزوفرنیک ، کودکانی که اختلالهای ترس و اضطراب دارند، کودکان کم توان ذهنی، کودکان گوشه گیر وکمرو و ….. (محمد اسماعیل، ۱۳۸۷).

بیان مسئله

انسان اصالتا موجودی اجتماعی است و نیازمند برقراری ارتباط با دیگران، بسیاری از نیاز های على انسانی و شکوفا شدن استعداد ها و خلاقیت هایش فقط از طریق تعامل بین فردی و ارتباطات اجتماعی می تواند فعلیت یابد. هر جامعه ای درصد قابل توجهی از کودکان، نوجوانان و بزرگسالان بدون آنکه تمایلی داشته باشند، ناخواسته خودشان را در حصاری از کمرویی محبوس می کنند و شخصیت واقعی و قابلیتهای ارزشمندشان در پس کمرویی، ناشناخته می ماند( افروز، ۱۳۹۲). زیمباردو و هندرسون (۲۰۰۱) کمرویی را این گونه تعریف می کنند: کمرویی یک توجه افراطی به خود و اشتغال ذهنی افکار، احساسات و واکنش های فیزیکی است که می تواند حداقل شامل یک ناراحتی اجتماعی ضعیف تا یک ترس اجتماعی بازدارنده و شدید باشد. کودک خجالتی در موقعیت های نا آشنا و هنگام تعامل و گفت وگو با دیگران عصبی و مضطرب می شود. یک کودک خجالتی، زمانی که تصور کند مورد توجه اطرافیانش قرار گرفته است بینهایت ناراحت و پریشان می شود. این کودک ترجیح می دهد شاهد بازی کودکان دیگر باشد، ولی خود به بازی آن ها نپیوندد. این نکته مهم است که بدانیم بیشتر کودکان در شرایط مختلف قدری احساس خجالت و کمرویی می کنند، ولی کودکانی که این مشکلات را بصورت حاد دارند، در تمام اوقات زندگیشان احساس خجالت و کمرویی می کنند (سلحشور، ۱۳۸۷)در بررسی علل گوشه گیری، به طور مشخص می بایست به شرایط و عوامل خانوادگی، ویژگیهای شخصی و شخصیتی، نظام باور ها و رفتار های فردی، موقعیت های روانی و اجتماعی اشاره کرد (افروز، ۱۳۹۲)، از دیگر عوامل مهمی که در کمرویی کودکان دخیل است و رابطه ی علت و معلولی با کمرویی کودکان دارند، می توان موارد زیر را برشمرد:

۱-خلق و خو و پیوند عاطفی: دو عامل ارث (طبع و مزاج) و نوع پیوند عاطفی کودک و والدین مهمترین عوامل تعیین کننده ی اجتماعی شدن کودک هستند.

۲- افسردگی: احساس تنهایی مهم ترین عامل افسردگی است و از طرف دیگر گوشه گیری، کمرویی و تنهایی خود می تواند منجر به افسردگی شود.

۳- اختلال شخصیتی در سنین راهنمایی به بعد گوشه گیری و کمرویی یکی از بافته های ثابت برخی از اختلالات شخصیتی (خصوصا اختلال شخصیت منزوی) است.

۴- درخودماندگی

۵- اضطراب و ترس اجتماعی

۶- کمبود توجه و تمرکز و بیش فعالی (سادتیان، ۱۳۹۳)

از طرف دیگر، از جنبه روان شناختی عواملی مانند: احساس حقارت (ناچیز و منفور بودن)، عزت نفس پایین، ترس و عدم توانایی و مهارت در انطباق با محیط، تنبیه و توهین شدن در دوران کودکی سبب بروز کمرویی می شوند (منصوری، ۱۳۹۱). افراد کمرو مشکلات جدی در مسائل اجتماعی، شغلی و تحصیلی برخوردارند، کمرویی به اختلال از دست دادن فرصت ها معروف است. چون فرد کمرو نمی تواند استعداد هایش را شکوفا کند و به موقعیت هایی که لیاقتش را دارد برسد (بهشتیان، ۱۳۸۹). نکته مهم در بیان این مشکل این است که کودکانی که فاقد مهارت های اجتماعی هستند و با خودپنداره ی ضعیفی دارند، بیشتر احساس خجالت می کنند (سلحشور، ۱۳۸۷). این کودکان احساس بی کفایتی کرده و به دنیای درون خود پناه می برند و بیش از حد متواضع هستند، حتی اگر با مسئله ای مخالف باشند، جرأت مخالفت با نظر دیگران را ندارند. کودکان کمرو نسبت به مسائل اطراف خود حساسیت بیش از حدی دارند و با کسی حرف نمی زنند و گاه در هنگام شدت ناراحتی ناخن های خود را می جوند. رفتار چنین کودکانی همواره با شک و تردید همراه است و مواقعی پسروی های ناگهانی را بدنبال دارد (افروز، ۱۳۹۲)کیت (۲۰۰۷) معتقد است که بسیاری از افراد کمزو به جنبه های منفی شخصیتشان زیاد توجه دارند و آن ها نقاط ضعفشان را بزرگ و نقاط قوتشان را کم ارزش می دانند.زیمباردو (۲۰۰۰) کمرویی را در سه مقیاس طبقه بندی کرده است که عبارتند از :

۱-در سطح رفتاری به صورت عدم بلاغت کلام ، صحبت با صدای کوتاه، بازداری، کناره گیری، خجالت

۲- در سطح عاطفی بصورت عزت نفس پایین، نگرانی، افسردگی ۳- در سطح شناختی به صورت ترس از ارزیابی منفی است.

باس (۱۹۸۰) اشاره دارد که کمرویی اساسأ رفتاری اکتسابی و آموخته شده است و برای درمان و برطرف کردن آن باید یادگیری زدایی صورت گیرد و رفتار تازه و مطلوب اجتماعی در فرد فراگیر شود. به نظر می رسد که کمرویی بعنوان یک معضل اجتماعی و مشکل آفرین می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده مانعی در جهت تحول و بروز توانایی های افراد باشد (عطار طوسی، ۱۳۹۳).بر اساس یک مطالعه زمینه یابی توسط فیلیپس و لندرث (۱۹۹۸ به نقل از جرالد ۱۹۹۹) بازی درمانی مناسب ترین روش درمان برای کودکان ۱۱- ۳ سال شناخته شده است. این روش درمانی رویکرد فعالی است که می توان آن را بصورت فردی و یا گروهی بکار برد. بازی درمانی بگونه ای به کودکان اجازه می دهد تا بواسطه بازی، احساسات هشیار و ناهشیارشان را آشکار سازند (محمد اسماعیل، ۱۳۸۳). همچنین این روش یکی از شیوه های درمانی است که می تواند موجب کاهش نشانه های کمرویی و گوشه گیری اجتماعی و در نتیجه کاهش تاثیرات منفی آن بر زندگی کودک شود. بازی درمانگران، اهداف بازی را بصورت رشد خودپختگی و رشد ارتباط دسته بندی کرده اند. در زمینه رشد خود، کودکان از بازی برای بیان احساسات و افکار، کشف علایق و کسب احساس کنترل بر روی محیط استفاده می کنند و در مورد فرایند پختگی یا رسش بازی می تواند بمنظور رشد و توسعه مهارت های حرکتی، شناختی، زبانی و حل مسأله بکار برده شود که فرصت آگاهی یافتن از محیط خود را به کودک می دهد ، سرانجام اینکه بازی با دیگران و بازی با وسایل بازی متنوع می تواند مهارتهای اجتماعی کودکان و توانایی آنها را در همکاری و همدلی با دیگران افزایش دهد (والن ، ۲۰۱۱).پژوهش هایی که در مورد تاثیر بازی درمانی انجام شده است، نشانگر تأثیر مثبت آن در بهبود مشکلات رفتاری کودکان است و تقریبا در تمامی طبقات تشخیصی کاربرد دارد (نورمحمدی، ۱۳۹۳ملک و همکاران، ۱۳۹۰؛ افتخاری، ۱۳۹۳)با توجه به موارد اشاره شده در بالا و نقش درمانی بازی، این پژوهش سعی دارد اثر بازی درمانی بر کاهش کمرویی کودکان را مورد بررسی قرار دهد تا در نهایت بتوان از نتایج حاصل از این پژوهش به ارائه راهکارهای موثری برای کاهش کمرویی در کودکان دست یافت.

ضرورت و اهمیت موضوع:

گرچه پیشینه توجه به نیازها و مشکلات روانی کودکان بعنوان قشر خاص و دارای ویژگیهای منحصر بفرد خود و نه بعنوان بزرگسالان کوچک اندام، به بیش از چند دهه نمی رسد، لیکن در همین مدت کوششهای بسیاری در جهت شناخت و تبیین و طبقه بندی و ارائه روشهای درمانی برای اختلالات دوران کودکی بعمل آمده است. اختلالات رفتاری طیف وسیعی از مشکلات کودکی از جمله گوشه گیری را در بر می گیرد (عیسی زاده، ۱۳۸۶). با اینکه برخی روانشناسان نظیر کتل بر این عقیده اند که بعضی افراد با زمینه با سندرم کمرویی متولد می شوند اما باید توجه داشت بحث درباره سندرم کمرویی و استعداد بیشتر کودکان در ابتلا به آن، بمعنای ارثی بودن کمرویی نیست. بدیهی است که کودکان کمرو متعلق به والدینی هستند که خودشان کمرویی دارند، لیکن این بدان معنی است که این قبل کودکان کمرویی را یاد گرفته اند (افروز، ۱۳۹۲). واضح است که بسیاری از مشکلات فردی، اجتماعی و روانی افراد ریشه در دوران کودکی دارد و گوشه گیری و انزوای کودک را بایستی علامتی جدی گرفت و بدرستی علت آن را شناخت و با آن برخورد کرد. این انزوا طلبی و کمرویی در بطن جامعه فرد را با مشکلات زیادی اعم از عدم توانایی ایجاد رابطه با دیگران و به تبع آن ناتوانی در یادگیری، کسب آگاهی ها و مهارت های مختلف مواجه می کند (سادتیان، ۱۳۹۲).درباره شیوع کمرویی و درصد فراوانی افراد کمرو، با توجه به تعریف پدیده کمرویی از دیدگاه بین فرهنگی و نگرش متفاوت و متنوع جوامع مختلف نسبت به این پدیده، کار ساده ای نمی تواند باشد. اما می توان گفت پدیده کمرویی فوق العاده فراگیر است و درصد قابل توجهی از کودکان، نوجوانان و بزرگسالان جامعه دچار کمرویی هستند (افروز، ۱۳۹۲). همچنین زیمباردو (۱۳۸۰) کمرویی را یک مشکل فردی بی سروصدا می داند که چنان شایع گشته که می توان آن را یک بیماری اجتماعی نامید. روندهای موجود در اجتماع نشان می دهند که در خلال سالهای آینده به خاطر افزایش انزوا، رقابت و تنهایی افراد، این مشکل افزایش خواهد یافت. اگر هرچه زودتر این بیماری را درمان نکنیم فرزندان و آیندگان مازندانیان کمرویی خویش خواهند گردید (سعادتیان، ۱۳۹۲)این نکته مهم است بدانیم که در مهدکودک ها، کلاسهای کودکستانی و آمادگی می باید تا آنجا که ممکن است از آموزش مستقیم پرهیز شود و همه فعالیتهای کودکان از جمله بازی به گونه ای غیرمستقیم تحقق یابد و چنانچه آموزشهای مختلف را بتوانیم ماهرانه در قالب بازیهای گوناگون مناسب و مورد پسند کودکان درآوریم، کودکان خود مهارتهای لازم را خواهند آموخت (شارپ ، ۱۳۸۹). از طرفی، همانطور که یک فرد بی سواد در هر سنی که باشد آموزش را از همان جایی آغاز خواهد کرد که یک کودک شش ساله آغاز می کند، یعنی الفبا و … بازی درمانی را نیز می توان الفبای بسیاری از فرایند های رواندرمانی دانست، چرا که دارای یکی از اصلی ترین اجزای درمان یعنی انعطاف پذیری و تسهیل برقراری رابطه مخصوصا با کودکان می باشد (رمضانی، ۱۳۸۹).یکی از روش های درمانی که در زمینه درمان کمرویی وجود دارد بازی درمانی است . در این نوع درمان همانند آن گونه از درمانهایی که افراد بزرگسال از طریق آن با سخن گفتن مشکلات خود را بیان می کنند، به کودک فرصت داده می شود تا احساس های آزاردهنده و مشکلات درون خود را از طریق بازی بروز دهد و آنها را به نمایش بگذارد (حجاران، ۱۳۷۵). همچنین این روش درمانی غیر مستقیم، تعاملی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در جستجوی راه هایی برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است و در طی این تعاملات بین فردی با درمانگر کودک، پذیرش ، تخلیه هیجانی ، کاهش اثرات رنج آور، جهت دهی مجدد تکانه ها و تجربه های هیجانی تصحیح شده را تجربه می کند (محمد اسماعیل، ۱۳۸۹).بنابراین با توجه به فواید بازی درمانی، اهمیت و نقش سازنده بازی درمانی در آموزش و همچنین بهبود مشکلات رفتاری کودکان، خصوصا کودکانی که در سنین پیش دبستانی قرار دارند و آگاهی از این مطلب که در صورت عدم اصلاح مشکلات رفتاری کودکان، اکثر آنها می تواند در سنین بعدی و حتى بعد از بلوغ به اشکال و انواع مختلف ادامه یافته و حتی باعث اختلالات شدید و جدی تری در زمینه فردی، اجتماعی و روانی می شود. لذا طراحی و کاربرد برنامه های درمانی و آموزشی از طریق بازی از اهمیت و ضرورت بسیار زیادی برخوردار است.

اهداف تحقیق

– اهداف آرمانی

کاربرد موثر بازی درمانی در کاهش مشکلات رفتاری کودکان .

هدف کلی

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش کمرویی کودکان پیش دبستانی

اهداف جزیی

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش احساس تنهایی کودکان

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش وابستگی کودکان

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش بی تفاوتی کودکان

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش کناره گیری کودکان

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش انفعالی بودن کودکان

اثربخشی بازی درمانی بر کاهش طردشدگی کودکان .

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

بازی درمانی بر کاهش کمرویی کودکان مؤثر است

فرضیه های فرعی

بازی درمانی بر کاهش احساس تنهایی کودکان مؤثر است .

بازی درمانی بر کاهش وابستگی کودکان مؤثر است.

بازی درمانی بر کاهش بی تفاوتی کودکان مؤثر است.

بازی درمانی بر کاهش کناره گیری کودکان مؤثر است.

بازی درمانی بر کاهش انفعالی بودن کودکان مؤثر است.

بازی درمانی بر کاهش طرد شدگی کودکان مؤثر است.

متغیر ها

متغیر مستقل: آموزش بازی درمانی

متغیر وابسته : کمرویی متغیر کنترل: سن ۷-۵ سال

تعاریف اصطلاحات متغیرها

تعریف مفهومی (نظری)

بازی درمانی: بازی درمانی یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین، در جست و جوی راههای برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است، بطوری که کودک در طی تعاملات بین فردی با درمانگر، پذیرش، تخلیه هیجانی، کاهش اثرات رنج آور، جهت دهی مجدد تکانه ها و تجربه هیجانی تصحیح شده را تجربه می کند (محمد اسماعیل،(۱۳۸۹).

کمرویی: کمرویی یعنی توجه بیش از حد به خود، اعمال، گفتار و یا حتی رفتار خود. ترس از روبرو شدن با دیگران، ترس از ایجاد ارتباط با دیگران، ترس و نگرانی از مورد تایید قرار نگرفتن و با نگرانی از مورد استهزا قرار گرفتن، جرأت اظهار نظر و بیان احساسات نداشتن، زیاد به قضاوت دیگران اهمیت دادن و مرور افکار غیر منطقی و اتوماتیک منفی به هنگام مواجه شدن با یک موقعیت تازه و یا افراد ناآشنا و صرف نظر کردن از پرسش، صحبت و یا حتی پاسخ گفتن به سوالات مطرح شده البته گاهی هم افراد کمرو، هول و هراس خود را زیر پوشش نوعی استهزا و تمسخر مخفی می کنند (زیمباردو، ۱۹۹۶).

تعریف عملیاتی متغیرها:

بازی درمانی: در پژوهش حاضر، بازی درمانی یک بسته آموزشی مبتنی بر تکنیک های بازی درمانی گروهی است که طی ۱۰ جلسه ۴۵ دقیقه ای و به صورت دو جلسه در هفته برگزار می شود محمد اسماعیل، ۱۳۹۳).

کمرویی: ثمره حاصل از چک لیست رفتاری کمزونی(کسب نمره ۹۰- ۱۸۰) که برای سنجش کمر و بی در کودکان استفاده قرار گرفت(حسینی، ۱۳۸۴).