الهه نجفیان دهکردی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه پیام نور در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی رابطه شیوههای فرزند پروری با اختلالات رفتاری و آمادگی اعتیاد در فرزندان ۹ تا ۱۲ ساله معتادان خود معرف به مراکز درمانی و کودکان دارای والدین غیر معتاد در شهر شهرکرد” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه پیام نور

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

بررسی رابطه شیوههای فرزند پروری با اختلالات رفتاری و آمادگی اعتیاد در فرزندان ۹ تا ۱۲ ساله معتادان خود معرف به مراکز درمانی و کودکان دارای والدین غیر معتاد در شهر شهرکرد

استاد راهنما:

دکتر مهناز علی اکبری دهکردی

استاد مشاور:

دکتر محمد اورکی

نگارش:

الهه نجفیان دهکردی

زمستان ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

مقدمه

بیان مسأله پژوهش

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

اهداف پژوهش

سؤالات پژوهش

سؤال اصلی اول

فرضیه های پژوهش

تعاریف مفاهیم نظری و عملیاتی متغیرها

تعریف نصری متغیرها

تعریف عملیاتی متغیرها

مقدمه

شیوه های فرزند پروری

اهمیت پرورش در خانواده

انواع خانواده

معرفی خانواده ی نابسامان

انواع شیوه های فرزند پروری

آزادی مطلق در خانواده

توجه به اقتدار و کار کرد نظام خانواده

خانواده یک نهاد اجتماعی

روابط بین والدین و فرزند و مستقل شدن فرزند

کنترل از سوی والدین

والدین قاطع و اطمینان بخش

والدین خود گامه و مستبد

والدین مساوات طلب، سهل گیر و بی بند و بار

اجتماعی شدن

الگوهای رفتار والدین

خواهران و برادران

ترتیب تولد

عدم حضور پدر و شاغل بودن مادر

منظومه ی خانوادگی

تعریف اختلال رفتار

طبقه بندی اختلال های روانی

اختلال های کودکی تا چه میزان رواج دارد؟

تفاوت های مربوط به جنسیت

وضعیت روانی کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری

دوره های مختلف مطالعات همه گیر شناسی اختلالات رفتاری

همه گیر شناسی

تعریف اعتیاد

تاریخچه اعتیاد در جهان و در استان

تشخیص اعتیاد و شناسایی معتاد

عوامل موثر بر اعتیاد

انواع مواد

علل وابستگی به مواد

فاکتورهای محیطی و اجتماعی

مفهوم و کارکردهای خانواده و آمادگی اعتیاد در فرزندان

نقش خانواده در پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر و درمان

در مان

روش های درمانی دیگر

درمان وابستگی بعد از سم زدایی

سوابق پژوهش

پژوهش های خارجی

پژوهش های داخلی

جمع بندی

مقدمه

طرح پژوهشی

جامعه آماری

نمونه پژوهشی

روش نمونه گیری

شرایط ورود به نمونه

خصوصیات نمونه

ابزار پژوهش

مقیاس درجه بندی اختلالات رفتاری مایکل راتر

روایی و پایایی مقیاس راتر فرم B

روایی پرسشنامه

پایایی پرسشنامه

پرسشنامه فرزندپروری پژوهش و الدین

مقیاس ایرانی آمادگی اعتیاد (IAPS )

شیوه اجرا

روش تجزیه و تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل توصیفی یافته های پژوهش

تجزیه و تحلیل استنباطی بافته های پژوهش

بحث درباره یافته های پژوهشی

فرضیه اصلی اول

نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

پیشنهادات پژوهش

منابع

پیوست

چکیده:

هدف : این پژوهش به منظور بررسی رابطه شیوه های فرز تا پیروزی با اختلالات رفتاری و آمادگی اعتیاد در فرزندان ۹ تا ۱۲ ساله معتادان خود معرف به مراکز درمانی و مقایسه آنها با فرزندان دارای والدین غیر معتاد بود. روش : به این منظور انجام این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی در دسترس تعداد ۳۱۷ کودک دارای والدین معتاد ۹ تا ۱۲ ساله ( دختر و پسر ) را از ۱۵ مرکز درمانی دولتی و خصوصی ترک اعتیاد در سطح شهر شهر کرد که داوطلبانه جهت درمان مراجعه نموده بودند و تعداد ۳۱۷ کودک همکلاسی آنها که دارای والدین غیر معتاد بودند انتخاب شدند. پرسشنامه فرزند پروری دیاناباوم ریند توسط والدین این کودکان ، پرسشنامه اختلالات رفتاری راتر فرم معلم توسط معلم آنها و پرسشنامه آمادگی اعتیاد دکتر زرگر توسط خود این کودکان تکمیل گردید. طرح پژوهش : طرح پژوهش حاضر از نوع همبستگی و چند متغیری می باشد اطلاعات به دست آمده با استفاده از روش های همبستگی و رگرسیون چند متغیری ، همچنین تی مستقل و روش تحلیل واریانس چند متغیری تحلیل شد. یافته ها: نتایج نشان داد که بین شیوه های فرزندپروری با اختلالات رفتاری رابطه وجود دارد . شیوه فرزند پروری مستبدانه در سطح ۰۵ / ۰>p با اختلالات رفتاری رابطه مثبت دارد و شیوه فرزندپروری سهل گیرانه با اختلالات رفتاری در سطح ۰۱ / ۰ >p رابطه مثبت دارد. همچنین بین شیوه های فرزند پروری مستبدانه و سهل گیر والدین با آمادگی اعتیاد فرزندان رابطه مثبت وجود دارد و بین اختلالات رفتاری با آمادگی اعتیاد رابطه مثبت وجود دارد و بین شیوه های فرزند پروری والدین ، اختلالات رفتاری و آمادگی اعتیاد فرزندان والدین معتاد با والدین غیر معتاد تفاوت معنی دار وجود دارد . نتیجه گیری : با توجه به اینکه نتایج این پژوهش نشان داد که شیوه فرزند پروری والدین می تواند در پیش بینی اختلالات رفتاری و امادگی عتیاد فرزندان معتادان و غیر معتادان نقش داشته باشد لذا نه تنها نتایج این پژوهش برای خانواده ها مهم می باشد بلکه می تواند مورد توجه مراکز درمان اختلالات ، مراکز مشاوره و مددکاری و به ویژه آموزش و پرورش و همین طور مراکز درمان اعتیاد بهزیستی قرار گیرد تا با سرمایه گذاری بیشتر در حیطه های آموزش رسمی و غیر رسمی و در همان سال های ابتدایی شکل گیری شخصیت کودکان در آموزش خانواده ها در زمینه غنی سازی محیط خانواده کوشا باشند.

واژگان کلیدی: شیوه های فرزند پروری، اختلالات رفتاری، آمادگی اعتیاد، والدین معتاد و غیر معتاد.

فصل اول:

مقدمه:

واقعیت های زندگی خانواده ها حاکی از آن است که بسیاری از آنان آشنائی کافی در زمینه رشد و پرورش فرزندانشان را ندارند . فراوانند کودکانی که تحت سرپرستی ناقص یکی از والدین به سر می برند با نابسامانی های خانوادگی نظیر مناقشات پدر و مادر با اعتیاد یک یا هر دو سرپرست خانواده و با بویژه فقر فرهنگی ، دشوار بهای بزرگی را در راه رشدشان ایجاد می کند . گستره این گونه مشکلات به قدری وسیع است که گروه بزرگی از کودکان در معرض مخاطرات روانی و فکری و اجتماعی قرار دارند . کودکان با اختلالات رفتاری بخشی از جامعه ای را تشکیل می دهند که در آن میزان شیوع پاره ای از اختلالات بیشتر از یک جامعه عادی است . تنوع تعاریف متخصصان از اختلال های عاطفی و رفتاری کودکان بیانگر دامنه وسیع این اختلال هاست که گفته شده تا پانزده درصد از کودکان مبتلا به آن هستند . در جوامعی که زندگی حالت عادی دارد ( نه حالت بحرانی با جنگی و امثال آن ) بین ۵ تا ۷ درصد کودکان دچار سطوح مختلفی از این اختلال ها هستند ( دهقانی ،۱۳۸۳ ) , کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری در برخورد با دیگران مشکلاتی دارند . آنان غالبا رفتاری می کنند که با وضعیتی که در آن قرار گرفته اند متناسب نیست ، این مشکل ویژگی های گوناگونی دارد که عبارتست از :

-شاتوانی کودک در همراه گردان سریع و صحیح خود با انتظارات محیطی که در آن قرار گرفته اند .

– بی خبری از رفتارهای مناسب در همراه گردان سریع و صحیح خود با انتظارات افراد .

– شکل زمانی و پاسخگوئی تأخیری به گونه ای که تغییرات ایجاد شده در اوضاع چنان است که پاسخ دیگر مناسب با این احوال نیست.

– وقوف بر پاسخ صحیح نیست به انتظارات دیگران و در عین حال انتخاب کردن آزادانه پاسخ نامناسب که باعث از بین رفتن پاسخ مورد نظر مثبت یا منفی از جانب محیط می شود .

– یادگیری پاسخ نادرست به یک وضعیت معین.

چنین کودکانی اغلب به نظر معلمشان بی علاقه به مدرسه و فاقد اشتیاق به ادامه تحصیل و بی توجه به

کار هستند ، آنها اغلب مردود می شوند ، سطوح پایین تری از پیشرفت را نشان می دهند و در مقایسه

با همسالان خود که از لحاظ سنی موقعیت اجتماعی و اقتصادی و دیگر متغیرهای جمعیت شناسی با آنها همانند هستند ، زودتر ترک تحصیل می کنند ( دهقانی ،۱۳۸۳).

اختلال های رفتاری که خود را به صورت انواعی از الگوهای رفتاری غیر انطباقی کم و بیش متفاوت از زمانی به زمان دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر نشان می دهند، تا جایی که تاریخ بشر نشان داده است مردان و زنان و کودکان زیادی را مبتلا کرده است ( کاستلو و کاستلو ، ترجمه پور افکاری، ۱۳۸۳).

نقش ارتباطات درون خانوادگی ، ارتباط والدین با هم ، والدین – فرزندان و فرزندان با یکدیگر در شکل گیری شخصیت افراد ، آرامش خاطر ، اعتماد به نفس ، توانسازگاری و نهایتا بروز رفتارهای مناسب و عالم ابتلا به اختلالات روانی شایان توجه است ( محرابی۱۳۸۳).

رنه (۲۰۰۲) معتقد است والدین باید کودک خود را درک کنند و با فشاری عاقلانه به شخصیت آنان لطمه نزنند ، بی توجهی والدین ، نشان ندادن علاقه و عدم مهر و محبت و تبعیض در میان کودکان ، رفتار خشونت آمیز و تنبیهات بدنی، موجب ناراحتی روانی بسیار ناگواری است (به نقل از کوهی ، ۱۳۸۰).

بر اساس یافته های پژوهشهای بدست آمده بین خانواده و بهداشت روانی حاکم بر آن رابطه وجود دارد، یعنی بین سبک های فرزند پروری و بهداشت روانی افراد ارتباط می باشد . در صورتیکه والدین مستبد پیش

از سایر والدین، اضطراب فرزندان را فراهم می آورند، بعد از این سبک والدین بی اعتنا قرار دارند ( رائر ،

۲۰۰۱). والدین نوجوانان معتاد، بیشتر از سبک والدینی استیلادی و طرد کنندگی استفاده می کنند ( هواسی، ۱۳۸۰).

نقش بسیار مهم خانواده در تربیت فرزندان بر کسی پوشیده نیست این کانون مقدس خانواده است که اعضای جامعه را می پرورانند و تحویل می دهال . قرر نادان قبل از سنین مدرسه در خانواده به سر می برند آنها حتی در سنین مدرسه نیز به جز حدود ۱ ساعت در هر شبانه روز بقبه وقت خود را در خانه می گذرانند و از همه جوانب از خانواده تأثیر می پذیرند و هر اندازه امنیت روانی در خانواده بیشتر باشد به همان نسبت فرزندان ، سالمتر تربیت خواهند شد . در جوامع پیشرفته کنوئی ، خانواده مسائل و مشکلات گوناگونی دارد . یکی از این مسائل و مشکلات اعتیاد است (اعظمی، ۱۳۸۴). هرگز هیچ جامعه ای نمی تواند به سلامت برسد مگر آنکه از خانواده ای سالم برخوردار باشد . خانواده به عنوان پایه اصلی در جامعه پذیری کودک تأثیر بسزایی دارد . نتیجه صدها تحقیق و پژوهش علمی و تجربی نشان می دهد که محیط های نامساعد خانوادگی معمولا کودکان ناسازگار و ناامنی را به همراه دارد، و باز تاب محیط های سرشار و آکنده از عشق و تفاهم و دوستی ، کودکان شاد ، ساز کار و دارای اعتماد به نفس می باشند و بدیهی است موارد استثنایی را نباید شاد یاد گرفت از سوی دیگر به لحاظ فقدان و با کمبود مؤسسات با مراکزی برای هدایت و راهنمایی خانواده ها در زمینه پرورش فرزندان و چاره جویی هنگام رویارویی با مشکلات ، نقش آموزشگاه ها و مدارس دشوارتر می شود ( ثوابی نژاد ۱۳۸۳) – پژوهش نارکو” (۲۰۰۹) نشان داد که یکی از عوامل مهمی که می تواند فرد را به سوی الکلی یا معتاد شدن سوق دهد شرایط نامساعد خانوادگی شخصی در دوران کودکی است . به عقیده شاملو اعتیاد در معنای وسیع ، عبارتست از رفتاری که براثر عادت ، بر فرد چنان مسلط می شود که کاملا و یا تا حدی رفتارهای سالم او را تحت تأثیر قرار می دهد و آنها را زیر سیطره خود در می آورد. در عمل ، اصطلاح اعتیاد ، به استفاده مکرر و زیاد از مواد مخدر و محرک و الکل اطلاق می گردد. البته تا اندازه ای که فرد نسبت به آنها وابستگی شدید عاطفی و جسمی پیدا کنند . از معنای اعتیاد چنین استنباط می شود که فرد مبتلا به آن ( معتاد ) میل بسیار شدیدی نسبت به ماده مورد اعتیاد پیدا می کند و بدون توجه به عواقب و عوارض آن می خواهد از طریق ماده مورد نظر به ارضای خاطر بپردازد (احمدوند، ۱۳۸۷).مصرف مواد مخدر امروزه به بلائی عظیم تبدیل شده که بشریت را تهدید به نابودی می کند به طوری که بسیاری از سازمان ها و مؤسسات رسمی و معتبر بین المللی به صورت نظام مند و دست اندر کار مبارزه با مواد مخدر شده اند . اولین جایی که تحت آسیب های ناشی از مواد مخدر متوجه آن می گردد خانواده است و اگر والدین مصرف کننده مواد باشند آسیب متوجه فرزندان و اگر فرزندان دچار مصرف باشند باز آسیب متوجه خانواده خواهد بود. مصرف مواد در والدین می تواند آثار زیانباری را برای اعضاء  بالأخص فرزندان داشته باشد که این آثار در جنبه های گوناگون جسمی و روانی می تواند مورد بررسی قرار گیرد ( کوهی ، ۱۳۸۵).

بیان مسأله پژوهش

کودکی که به دنیا می آید ممکن است عالی ترین و کامل ترین امکانات رشد را دارا باشد . وی ممکن است آمادگی و ظرفیت آن را داشته باشند که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و به برترین کمالات دست یابد . کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیطی مناسب در اختیارش قرار گیرد تا ببالد و نشو و نما یابد و جایگاه ارجمند خویش را در این دنیا بیاید . اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دستیابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد. محدودیت های محیط زندگی گروهی از کودکان چنان زیاد است که بقای آن نیز نامیسر می شود (نلسون ریتایکس ، ایزارائیل ، آلن لسی ، ترجمه منشی طوسی، ۱۳۸۱) می توان تصور کرد در خانواده ای که یکی از والدین در دام اعتیاد گرفتار است چقدر نقش ها دچار مشکل می شوند . چنانکه ریچارد بلوم (۲۰۰۳) اظهار داشت در این خانواده ها سختگیری و انسجام و نظارت کافی وجود ندارد . همچنین سطوح بالای استرس و تعارضات خانوادگی ، خشونت ، والدگری ناکافی ، تماس کم والد – کودک و نیز غفلت و سوء رفتار والدین از مواردی است که در پژوهش های پیشین در مورد این خانواده ها مشاهده شده است ( کوهی ، ۱۳۸۵). تا قبل از قرن بیستم به بیماری های روانی کودکان بیشتر به صورت مینیاتوری از بزرگسالان نگاه می شد اما از اوایل قرن بیستم با شروع مطالعات نفلام دار بر روی جنبه های مختلف کودکان ، اختلالات روانی آنان نیز به صورت مستقل مورد توجه قرار گرفت و مشخص شد در اکثر موارد، تفاوت های رفتاری نابهنجار و بهنجار در کودکان به وضوعی که در مورد بزرگسالان مشاهده می شود قابل تعیین نیست و برخی از اعمال علامتی کودکان ممکن است بخشی از رشد بهنجار آنان محسوب شود. مثلا وجود بدخلقی ممکن است بیانگر منفی گرایی طبیعی یک کودک نوپا باشد. از طرف دیگر بدخلقی در یک کودک شش ساله ، به دنبال یک تحریک منحصر به فرد ممکن است دال بر وجود یک اختلال روانی – اجتماعی باشد . به طور کلیقضاوت در مورد این که آیا رفتار کودک یک متغیر تحولی است با نشانی از یک مسأله جدی تر، به سن کودک ، تکرار و شدت تعداد نشانه به خصوص میزان اختلال در عملکرد بستگی دارد ( شاملو ، ۱۳۸۲ و جلیلی و فرشی ، ۱۳۸۴). کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری نمی توانند تکالیف مدرسه را در سطحی که مورد رضایت اولیاء مدرسه باشد ، انجام دهند ، آنها احتمالا از کمبودهای تحصیلی که در سطوح پیشرفت و مهارت های خاص به ویژه در خواندن منعکس می شوند ، رنج می برند ( رانتر ، ۲۰۰۴ به نقل از هوش ور ، ۱۳۸۸). صرف نظر از آنکه اختلال رفتاری به چه صورتی ظاهر می شود این رفتار بازتابی از فشارهایی است که کودک آن را حس می کنند و اطرافیان وی نیز قادر به فهمیدن هستند . بنابراین اختلال رفتاری حاصل تعامل رفتاری کودک با محیط اطراف وی است . یکی از محیط هایی که کودک با آن در ارتباط است خانواده است . خانواده تخستین و منحصر به فردترین نهاد اجتماعی است که سلامت و موفقیت هر جامعه را مرهون سلامت و رضایتمندی اعضای آن دانسته اند و تأثیر هر یک از افراد و هر یک از روابط مثبت یا منفی آنها از دوام و عمق و شدت زیادی برخوردار است ( گلدبرگ و گلدبرگ ،۲۰۰۷) به عقیده راس ( ۱۹۹۷، ترجمه مهریار و یوسفی ، ۱۳۸۶) وقتی اختلال روانی در میان است که رفتار نشان داده شده توسط کودک با یک معیار اجتماعی قراردادی و نسبی مغایرت داشته باشد ، به این معنی که رفتار مزبور با چنان فراوانی با شدتی بروز کند که بزرگسالانی که در محیط کودک زندگی می کنند آن را در اوضاع و احوال مزبور بیش از حد لازم کم یا زیاد تشخیص دهند. در حقیقت دیر زمانی است که معلوم شده برخی از گرایش های تربیتی والدین با پیدایش رفتارهای غیر انطباقی کودکان رابطه دارد ( استراتون و هربرت ، ۲۰۰۳ ) شیوه های انضباطی والدین غالبا بر حسب تعامل بین دو بعد رفتاری آنها ، در تغییر است . بعد نخست ، به بررسی رابطه عاطفی با کودک می پردازد و حدود آن از رفتاری پاسخده ، پذیرا و کودک محور آغاز می شود و به رفتاری بی توجه و طرد کننده که مرکزیت آن به نیازها و امیال والدین گذاشته شده است ختم می شود . بعد دوم ، کنترل والدین بر کودک را در بر می گیرد و از رفتاری محدود کننده و مطالبه کنند تا روش آسانگیر و بی ادعا متغیر است و در آن برای رفتار کودک، محدودیت های “پذیرش در برابر طرد” مختصری منظور شده است. از ترکیب این دو بعد مهم بعنی الگوهای قاطع و اطمینان بخش، خودکامه ” آسان گیری در برابر سختگیری” و ” مستبد شدن در برابر مساوات و سهل طلبی ” شکل می گیرد و والدین قاطع واطمینان بخش هم برای رفتار خود مختار انه و هم رفتار منضبط اعتبار قائلند و آنان روابط کلامی را تشویق می کنند و وقتی از اقتدار خود به عنوان والدین استفاده می کنند و کودک را از چیزی منع می کنند با از او انتظاری دارند ، برایش دلیل می آورند . کودکانی که در این خانواده ها پرورش می یابند به تدریج به بلوغ شناختی و اجتماعی نزدیک می شوند و چیزی نمی گذرد که باید برای زندگی خودشان قبول مسئولیت کنند . در واقع معین بودن هدفها و انتظام و تربیت امور خانوادگی ، راه و رسم زندگی آنها را روشن می سازد ( هترنیگتون ، پارک ، ترجمه طهوریان و همکاران، ۱۳۸۳ ، ماسن و همکاران ترجمه یاسایی ، ۱۳۷۲ و شریعتمداری ، ۱۳۸۴). متخصصین علوم تربیتی نیز پس از بررسی خانواده های مختلف نتیجه گرفتند که شیوه فرزند پیروزی قاطع ، رشد خودمختاری کودک را تقویت می کند . در حالی که روش استبدادی فقط در حضور والدین باعث اطاعت فرزندان می شود . بعنی استقلال واقعی کودک را از بین می برد و در او این احساس را ایجاد می کند که همیشه باید دیگران او را هدایت کنند در باره فرزند پروری و خود مختاری کودک بهترین بررسی از بامرلید ( ۲۰۰۴ ) است . او نشان داده که سه نوع روش فرزند پروری وجود دارد که هر کدام به طور خاص در رشد خودمختاری کودکان و نوجوانان تأثیر می گذارد، روش مستبدانه ، روش سهل گیرانه و روش قاطع , پترسون و پنگ (۲۰۱۰) نشان دادند که مهمترین نارسایی در مهارت های والدین عبارتند از : انضباط ضعیف ، سرزنش ، تهدید ، نق زدن به کودک و استفاده بیشتر از تنبیه بالشی است ، روش مستبدانه که غالبا با تنبیه بدنی همراه است.