باقر غفاری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۸۸، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی میزان شیوع اختلالات یادگیری و تعیین نیمرخ هوشی دانش آموزان تیزهوش پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه اصفهان

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

گروه روان شناسی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی کودکان استثنایی

عنوان:

بررسی میزان شیوع اختلالات یادگیری و تعیین نیمرخ هوشی دانش آموزان تیزهوش پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر شعله امیری

استاد مشاور:

دکتر حسین مولوی

پژوهشگر:

باقر غفاری

مهر ماه ۱۳۸۸

فهرست مطالب

عنوان

مقدمه

بیان مساله

اهمیت تحقیق و کاربرد آن

اهداف تحقیق

هدف های اصلی

هدف های فرعی

سوالهای تحقیق

سؤالات اصلی

سؤالات فرعی

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

میزان شیوع

تعریف نظری

تعریف عملیاتی

تیزهوشان مبتلا به اختلالات یادگیری

تعریف نظری

تعریف عملیاتی

اختلال خواندن

تعریف نظری

تعریف عملیاتی

اختلال ریاضی

تعریف نظری

تعریف عملیاتی

اختلال املا

تعریف نظری

اختلال بیان نوشتاری

تعریف نظری

تعریف عملیاتی

دوم: پیشینه پژوهش

مقدمه

همه گیر شناسی و انواع آن

تعاریف تیزهوشی

تاریخچه تیزهوشی

سیب شناسی

وراثت

محیط

ویژگی های کودکان تیزهوش

ویژگی های بدنی کودکان تیزهوش

ویژگی های اخلاقی

ویژگی های شخصیتی

ویژگی های تحصیلی تیزهوشان

ویژگی های شناختی تیزهوشان

ویژگی های عاطفی تیزهوشان

میزان شیوع تیزهوشی

نیمرخ های افراد تیزهوش

اختلالات یادگیری

تعاریف اختلالات یادگیری

تاریخچه اختلالات یادگیری

ویژگی ها و اختلالات توأم با اختلالات یادگیری

میزان شیوع اختلالات یادگیری

مقایسه اختلالات یادگیری با اختلالات دیگر

علل اختلالات یادگیری

عوامل زیست شناختی و جسمانی

عوامل ژنتیکی

عوامل محیطی

نظریه های مختلف درباره اختلالات یادگیری

طبقه بندی اختلالات یادگیری

مشکلات دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری

سه ملاک برای تشخیص کودکان مبتلا به اختلال یادگیری

ملاک ناهمخوانی

ناهماهنگی در رشد و تحول

ناهماهنگی بین عملکرد و انتظارات

ملاک استثنا

طبقه بندی اختلالات یادگیری در { TR- IV – DSM)

اختلال خواندن

میزان شیوع اختلال خواندن

اختلال ریاضی

میزان شیوع اختلال ریاضی

اختلال در بیان نوشتاری

میزان شیوع اختلال در بین نوشتاری

اختلال یادگیری که به گونه ای دیگر مشخص نشده است

کودکان تیزهوش مبتلا به اختلال یادگیری _

تعریف دانش آموزان تیزهوش مبتلا به اختلال یادگیری

تاریخچه تیزهوشان مبتلا به اختلال یادگیری

ویژگی های دانش آموزان تیزهوش میتلا به اختلال یادگیری

تقاط فوت دانش آموزان تیزهوش مبتلا به اختلال یادگیری

نقاط ضعت دانش آموزان تیزهوش با اختلالات یادگیری

دشواریهای علمی

علائم عاطفی

رفتارها .طبقه بندی دانش آموزان تیزهوش مبتلا به اختلال یادگیری

تشخیص دانش آموزان تیزهوش میتلا به اختلالات یادگیری

پیش آگهی اختلالات یادگیری در دانش آموزان تیزهوش

سوابق تاریخی تدوین آزمون هوشی وکسلر کودکان

محاسن و محدودیت های آزمون هوشی وکسلر کودکان

خرده آزمون های آزمون هوشی وکسلر کودکان

مقیاس های کلامی آزمون هوشی وکسلر کودکان

مقیاس های عملی آزمون هوشی وکسلر کودکان

کاربرد آزمون هوشی وکسلر کودکان در اختلالات یادگیری

تفاوت هوشبهر های کلامی- عملی

نمره های عامل

طیفه های بناتاین

پژوهش های انجام شده در داخل و خارج کشور

میزان شیوع اختلالات یادگیری در تیز هوشان

نیمرخ دانش آموزان تیزهوش مبتلا به اختلالات یادگیری در مقیاس تجدید نظر شده هوشی در کودکان

جمع بندی

سوم: روش تحقیق

مقدمه

طرح کلی تحقیق

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

حجم نمونه

روش نمونه گیری

ابزار گردآوری داده ها و پرسشنامه ، مصاحبه و …)

روش اجرای تحقیق روش تحلیل آماری

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

توصیف داده ها تحلیل استنباطی داده ها یافته های جانبی

فصل پنجم :بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث در یافته های تحقیق

محدودیت های تحقیق

پیشنهادهای تحقیق

پیوست پیوست ۱: فرم الف: مقیاس دوم آزمون هوشی نابسته به فرهنگ کتل

پیوست ۲: پاسخنامه آزمون تجدید نظر شده هوشی وکسلر کودکان

پیوست ۳ پرسشنامه ویژگی های جمعیت شناختی

پیوست ۴: چک لیست غربالگری تیزهوشان مبتلا به اختلالات یادگیری

پیوست۵: که چک لیست های غربالگری اختلالات یادگیری

پیوست۶ : آزمون تشخیصی خواندن پایه های چهارم و پنجم

منابع و مأخذ

چکیده:

هدف پژوهش بررسی میزان شیوع اختلالات یادگیری و تعیین نیمرخ هوشی دانش آموزان تیزهوش پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی شهر اصفهان بود. جامعه آماری شامل دانش آموزان تیزهوش پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی شهر اصفهان بود. حجم نمونه شامل ۱۸۷۹ دانش آموز بود که از ۳۰ مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه نواحی پنجگانه آموزش و پرورش اصفهان با روش نمونه گیری خوشهای چند مرحله ای انتخاب گردید، از دانش آموزان آزمون هوش کتل به عمل آمد. سپس بر روی ۱۵۰ دانش آموز که نمره بالاتر از ۱۲۰ را در آزمون کتل کسب کرده بودند، آزمون تجدید نظر شده هوش وکسلر کودکان اجرا گردید. سپس بر اساس نمرات کسب شده در آزمون وکسلر، نظر معلم، نمرات درسی دانش آموز، چک لیست ها و آزمونهای تشخیصی اختلالات یادگیری، تعداد ۲۸ نفر از آنها دارای اختلال یادگیری بودند. آزمون های به کار گرفته شده در پژوهش، آزمون تابسته به فرهنگ کتل، آزمون تجدید نظر شده هوشی وکسلر کودکان چک لیست غربالگری تیزهوشان مبتلا به اختلالات یادگیری، چک لیست غربالگری اختلالات یادگیری، آزمون تشخیصی ایران کی ممت، آزمونهای تشخیسی خواندن و املا بود. نتایج تحقیق نشان داد، میزان شیوع اختلالات یادگیری در تیزهوشان ۷ / ۱۸ درصد، که شامل ۳ / ۳ درصد اختلال خواندن، ۶ درصد اختلال ریاضی، ۴ درصد اختلال املا، ۷/۴ در سد اختلال دست خدا و ۷ / ۰ درصد اختلال بین نوشتاری بود. همچنین بر اساس تحلیل واریانس نیمرخ هوش وکسلر، در کلیه خرده آزمونها، به استثنای خرده آزمون شباهتها، تفاوت معنی داری بین دانش آموزان تیزهوش و دانش آموزان تیز هوش مبتلا به اختلال یادگیری مشاهده شد، علاوه بر این براساس مقایسه متغیرهای جمعیت شناختی تفاوت معنی داری بین میزان تحصیلات مادر، تعداد فرزندان و معدل در گروه تیزهوش مبتلا به اختلال یادگیری با گروه تیزهوش وجود داشت، اما در سایر متغیرها أمیزان تحصیلات پدر، شغل پدر، وضعیت اجتماعی – اقتصادی و …) تفاوت معنی داری مشاهده نشد. هم چنین تفاوت های جنسیتی در خرده آزمونهای وکسلر در رمزگردانی و فراخنای ارقام مشاهده شد که میانگین هر دو خرده آزمون در دختران بیشتر از پسران بود. نتایج، براساس مقایسه پژوهش های ارائه شده و مبانی نظری مورد تبیین قرار گرفته است.

کلیدواژه ها: میزان شیوع، اختلال یادگیری دانش آموزان تیزهوش، دانش آموزان تیز هوش مبتلا به اختلال یادگیری

فصل اول کلیات تحقیق

مقدمه

بدون تردید مهمترین سرمایه هر جامعه ای، منابع انسانی می باشد و در میان منابع انسانی، افراد تیز هوش از جایگاه ویژه ای برخوردارند. در نتیجه هر جامعه ای که در صدد توسعه و پیشرفت باشد، باید به افراد تیز هوش توجه ویژه نموده و شرایط پیشرفت همه جانبه این افراد را فراهم نماید (اژه ای، ۱۳۸۳).امروزه از نظر آموزشی مسئله ای شگفت آورتر و در عین حال متأثر کننده تر از این موقعیت وجود ندارد که یک کودک نیز هوش نتواند در پایه تحصیلی خود مطابق توانایی ذهنی اش، عمل کند (امریک ۱۹۹۲). پدیده عدم پیشرفت تحصیلی در تیزهوشان مسئله جدیدی نمی باشد. ترمن در مطالعات اولیه خویش بارها به این مسئله اشاره کرده بود، مجموعه ای از عوامل باعث شده که پدیده عدم پیشرفت تحصیلی تیزهوشان کانون توجه و تحقیقات بیشتری قرار گیرد. در یک بررسی کتاب شناسی در زمینه تیزهوشی (گوآن ، ۱۹۶۱) ۸۲ مرجع مربوط به عدم پیشرفت تحصیلی از سال های ۱۹۵۱ الی ۱۹۶۱ موجود است که ۵۷ مورد از آنها مربوط به سال های ۱۹۵۷ تا ۱۹۶۱ می باشد. در عوض در همان سالها تنها ۴۷ مرجع مربوط به خلاقیت وجود داشته است (به نقل از نیولند ، ۱۹۷۶).اهمیت این مسئله در بافته های زیتل و بالارد (۱۹۷۸) منعکس شده است. این دو پژوهشگر سه تحقیق را مورد بررسی قرار دادند که در آنها نتایج نگران کننده ای وجود داشت. در تحقیق اول ۶/ ۵۴ درصد از ۲۵۱ دانش آموز تیزهوش برجسته، پایین تر از توانایی های ذهنی خود کار می کردند. مهم تر اینکه قسمت اعظمی از این دانش آموزان حداقل در سعلوحی حدود ۴ کلامی پایین تر از توانایی خود عمل می کردند. تحقیق دوم که تحلیلی بر روی ترک تحصیل کنندگان دبیرستان های آیوا بود، ۶/۱۷ درصد از دانش آموزان تیزهوش (که بهره هوشی آنان ۱۲۰ یا بالاتر بود) دبیرستان را به پایان نرسانده بودند. و بالاخره تحقیق سوم که یک مطالعه طولی بر روی بیش از ۲۰۰ هزار نفر دانش آموز دبیرستانی بود نشان داد که بیشتر از ۱۳ درصد از دانش آموزان تیزهوش علاقه ای به تحصیلات دانشگاهی نداشته و فقط کمتر از ۳۰ درصد از والدین این دانش آموزان گزارش کردند که مایلند فرزندانشان بعد از دبیرستان به تحصیلات عالیه بپردازند کیتانو ، ۱۹۸۶).امروزه به اعتقاد اکثر صاحب نظران، یکی از مهمترین عوامل افت تحصیلی دانش آموزان تیزهوش، بروز اختلالات یادگیری می باشد، اخیرا، مطالعات بسیاری بر این نکته تأکید داشته اند که دانش آموز می تواند در حالیکه تیز هوش باشد، دارای اختلال یادگیری نیز باشد پیر(تو ، ۱۹۹۹ ترجمه گلشنی و دیگران، ۱۳۸۵). به دانش آموزانی که واجد شرایط تیزهوشی و نیز عملکرد عالی بوده اما بروز اختلالات یادگیری در آنها باعث ایجاد برخی مشکلات پیشرفت تحصیلی قابل ملاحظه گردیده، تیزهوشان مبتلا به اختلال یادگیری می گویند (وین فیلد و دیگران، ۲۰۰۶).امکان این که کودکان تیزهوش، مبتلا به اختلالات یادگیری باشند، نخستین بار توسط هالینگورث در سال ۱۹۲۰ مطرح گردید (به نقل از کولانجلو و داویس ، ۲۰۰۳)، اما توجه جدی به این حوزه، از گردهمایی که در سال ۱۹۸۱ در دانشگاه جان هاپکینتر ، با حضور متخصصان هر دو حوزه تیزهوش و اختلالات یادگیری برگزار گردید، آغاز شد (لویت و لیو اندوسکی ، ۲۰۰۶).گاندرسون، میچ و ریس (۱۹۸۷) خاطرنشان ساختند که کودکان تیزهوش مبتلا به اختلال یادگیری به دلیل شیوه های نامناسب شناسایی، اغلب مورد غفلت قرار می گیرند. آنها ممکن است نمرات تحصیلی متوسطی کسب نمایند و با مسئولین مدرسه در نمرات آنان ناهماهنگی هایی را مشاهده کنند که برای شناسایی این کودکان به عنوان دانش آموزان اختلال یادگیری ضروری است ( پیرتو، ۱۹۹۹؛ ترجمه گلشنی و دیگران، ۱۳۸۵). اکثریت دانش آموزان تیزهوشی که مبتلا به اختلال یادگیری هستند، در سیستم های آموزشی در شکاف بین تیز هوشی و اختلال یادگیری پنهان مانده و به ندرت شناسایی می گردند (کاکاوند، ۱۳۸۵).تعداد زیادی از دانش آموزان تیزهوش که دارای اختلال یادگیری می باشند، در مدارمی عادی تحصیل می کنند. متخصصان معتقدند به دو دلیل این گونه دانش آموزان در مدارس عادی به سر می برند. نخست اینکه تشخیص دقیق چنین دانش آموزانی برای متخصصان تربیتی کار دشواری می باشد. دوم با توجه به اینکه چنین دانش آموزانی نیز هوش می باشند، نیز هوشی آنها ماسکی برای اختلال یادگیری آنها می باشد یار محمد بان و شاکری نیا ، ۱۳۸۷).در چند سال اخیر به روانشناسان و متخصصان حوزه تعلیم و تربیت تلاش های گسترده ای را جهت تسهبل شناسایی و تشخیص دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری انجام دادهاند. اساس تشخیص اختلالات یادگیری بر اجرای آزمون های انفرادی هوش و موفقیت تحصیلی می باشد. هنگامی وجود اختلال یادگیری ثابت می شود که موفقیت تحصیلی فرد در یک با چند حوزه بگونه ای بارز از آن چیزی که توسط تیم رخ شناختی وی قابل پیش بینی است، کمتر باشد (ایلوارد ویر آون ترجمه برادری، ۱۳۷۷)، نخستین مرحله در تشخیص اختلالات یادگیری، تعیین نیمرخ شناختی دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری می باشد. براساس تحقیقات صورت گرفته ، به نظر می رسد بهترین آزمون هوش در این قلمرو، آزمون هوشی وکسلر کودکان (WISC) است که بهره هوش کلامی و عملی را به صورت جداگانه به دست می دهد (دادستان، ۱۳۸۴).

بیان مساله

این تحقیق به بررسی میزان شیوع اختلالات یادگیری و تعیین نیمرخ هوشی دانش آموزان تیزهوش پایه های چهارم و پنجم ابتدایی شهر اصفهان می پردازد. بیش از یک قرن است که متخصصان علوم تربیتی ، روان شناسی و آسیب شناس گفتار و زبان در پی تشخیص و درمان مشکلات کودکان با اختلالات یادگیری بوده اند (والاس و مک لافلین ، ترجمه منشی طوسی، ۱۳۷۳). اصطلاح “اختلالات یادگیری بر ناتوانی آن گروه از کودکان دلالت دارد که در یک یا چند فرایند روان شناختی پایه که با شناخت با استفاده از زبان، صحبت کردن با نوشتن ارتباط دارد، مشکل دارند. این اختلال ممکن است به صورت ناتوانی در گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن با انجام محاسبات ریاضی، آشکار شود. این اصطلاح شامل حالاتی تظهر معلولیت های ادراکی، آسیب مغزی، اختلال جزئی کار کرد مغز، نارساخوانی و زبان پریشی رشدی می باشد. این اصطلاح کودکانی را که مشکلات یادگیری آنها ناشی از معلولیت های بینایی، شنوایی با حرکتی، عقب ماندگی ذهنی، اختلال هیجانی با وضعیت نامساعد محیطی، فرهنگی و یا اقتصادی هستند، در بر نمی گیرد (لرنر ۱۹۹۷).راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، شیوع اختلالات یادگیری را ۲ تا ۱۰ درصد، جمعیت دانش آموزان مدارس بیان کرده است (IV – TR- DSM) ؛ ترجمه نیکخو و آوادیس، ۱۳۸۵). در حالیکه لرنر (۱۹۹۷)، دامنه اختلالات یادگیری را حدود ۱ الى ۳۰ درصد جمعیت مدرسه رو بیان می کند.هنگامی که برای اولین بار مربیان آموزشی شروع به توصیف کودکانی کردند که به نظر می رسید کودکان تیزهوشی باشند اما با اختلالات یادگیری مواجه بودند، بسیاری این توصیف را یک تناقض می دانستند. ز پرایک تفکر کلیشه ای از زمان شرمن (۱۹۲۵) شایع شده بود که دانش آموزان تیزهوش به طور کلی در تست های هوش نمره های بالا می گیرند و در مدرسه نیز عملکرد خوبی دارند (برودی و میلز ، ۱۹۹۷) در بسیاری از مواقع، جهت توصیف این دانش آموزان، که تیزهوشان مبتلا به اختلال یادگیری هستند، از اصطلاح استثنایی بودن دو جانبه استفاده می گردد (بارتون و استارتس، ۱۹۸۹ : زیگلر، ۱۹۹۵ بام واون.۲۰۰۳: برودی و میلز، ۲۰۰۴ و به نقل از رایز و مریسون ، ۲۰۰۷). احتمال وقوع اختلالات یادگیری در تیزهوشان حداقل به اندازه وقوع این اختلال در دانش آموزان معمولی ( ۱۰ – ۱۵ درصد) می باشد (سیلورمن، ۲۰۰۲؛ به نقل از کولانجلو و داویس، ۲۰۰۳). دیکس و شیفر (۱۹۹۷؛ به نقل از پرتر، ۱۹۹۹) عنوان نموده اند که در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان تیز هوش می توانند، به اختلالات یادگیری مبتلا شده باشند. همچنین جانسون (۱۹۹۷، به نقل از پرتر، ۱۹۹۹) معتقد است که تقریبا ۲ تا و در صد کودکانی که مبتلا به اختلالات یادگیری هستند ممکن است، تیز هوش هم باشند. در یک تحقیق از ۲۴۱ دانش آموز با نمرات هوشبهر بیش از ۱۶۰، پدران به دانش آموز (۱۶ درصد) گزارش دادند که کودکان آنها، دارای نارساخوانی با مشکلات یادگیری دیگری بوده اند. به نظر می رسد که با افزایش هوشبهر خطر بروز اختلالات یادگیری نیز افزایش یابد (راجرز و سیلورمن، ۱۹۹۶ ؛ به نقل از کولانجلو و داویس، ۲۰۰۳)دانش آموز تیزهوش مبتلا به اختلالات یادگیری، مشکلاتی مربوط به برخی از موانع پادگیری با همه ی آنها را تجربه می کند (وین فیلد و دیگران، ۲۰۰۶). دانش آموزان تیزهوش بیشتر از سایر دانش آموزان از اختلالات یادگیری رنج می برند و بسیاری از دانش آموزان کم پیشرفت در حقیقت تیز هوش مبتلا به اختلال یادگیری هستند. اختلالات یادگیری اساسا می تواند نمرات هوشبهر را کاهش داده و از واجد شرایط بودن این دانش آموزان جهت استفاده از برنامه های تیزهوشان جلوگیری نماید (سیلورمن ، ۲۰۰۲؛ به نقل از کولانجلو و داو پس، ۲۰۰۳).بر اساس تحقیقات بام و اون (۱۹۸۸)، دانش آموزان تیزهوش مبتلا به اختلالات یادگیری، دارای عملکرد تحصیلی ضعیف و از نظر روانی افرادی کمرو بوده و در کلاس، علی رغم آشفته بودن، نسبت به دانش آموزان معمولی، خلاقیت بیشتری از خود نشان می دهند (کولانجلو و داویس، ۲۰۰۳). نتایج تحقیقات نشان می دهد که عزت نفس پایین، مشکلات اجتماعی شدن، منفعل بودن و انگیزش پاپین از خصوصیات مهم این کودکان می باشد دیکس و شیفر، ۱۹۹۶).تقریبا ۸۰ درصد از تیزهوشانی که اختلال یادگیری دارند یادگیری های خود را از طریق توانایی های بصری و فضایی اکتاب نموده و مشکلاتی را در پردازش توالی شنیداری نشان می دهند(سیلورمن، ۱۹۹۴ و به نقل از لویت و لیواندوسکی، ۲۰۰۶). این دانش آموزان در مقیاس هوش وکسلر در رمزگردانی، فراخنای عددی و ریاضی ضعف نشان داده و اغلب در خرده آزمون شباهت ها بالاترین نمرات را کسب می کنند (سیلورمن، ۲۰۰۲؛ به نقل از کونجلاو و داویس، ۲۰۰۳).