رقیه وطن باف هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تاثیر بازی درمانی شناختی-رفتاری بر کاهش علائم اختلال نافرمانی مقابله ای و افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی تربیتی

عنوان:

تاثیر بازی درمانی شناختی- رفتاری بر کاهش علائم اختلال نافرمانی مقابله ای و افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

استاد راهنما:

دکتر شهرام واحدی

استاد مشاور:

دکتر میر محمود میر نسب

پژوهشگر:

رقیه وطن باف

بهمن ماه ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول کلیات پژوهشی

مقدمه

بیان مسأله

ضرورت و اهمیت پژوهش

اهداف تحقیق

هدف کلی اهداف جزئی

فرضیه پژوهشی

سوال پژوهش

نقش متغیرهای پژوهشی

متغیر مستقل: بازی درمانی شناختی رفتاری

متغیر وابسته: علائم اختلال نافرمانی مقابلهان و پیشرفت تحصیلی

متغیر کنترل جنسیت

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

اختلال نافرمانی مقابله ای

بازی درمانی شناختی رفتاری

پیشرفت تحصیلی

فصل دوم ادبیات پژوهش

مقدمه

تعریف باری نظریات مختلف

نظریه انرژی اضافی

نظریه پیش تمرین

نظریه استراحت و رفع خستگی

نظریه تکرار فعالیت های اجدادی

نظریه سوزان ایساکس

نظریه الشو ویگوتسکی

نظریه دی. وی. وینی کوت

نظریه جرومی برونز

نظریه اریک اریکسون

نظریه کریست آتی

نظریه ژان ژاک روسو

نظریه زیگموند فروید

نظریه آنا فروید

نظریه کارل راجرز

نظریه ژان پیاژه

طبقه بندی و سیر بازی

مرحله تمرینی حسی- حرکتی)

مرحله تخیلی

مرحله با قاعده

بازی درمانی

نظریه های بازی درمانی

بازی درمانی در روانکاوی

بازی درمانی آدلری

بازی در ماتی گشتالتی

بازی درمانی گروهی

بازی درمانی خانواده

کاربردهای مختلف بازی در درمان کودکان

کار برد تشخیصی

رابطه کاری

دفاع های کودکان

تسهیل بیان کلامی

تخلیه مطالب ناخود آگاه و تنش

اهمیت تکاملی بازی

مراحل بازی درمانی

وسایل بازی درمانی

اسباب بازی های واقعی و غیر نمایشی

اسباب بازی های نمایشی و مورد نیاز برای هیجانات تند

اسباب بازی های لازم برای بیان عواطف و ابزار خلاقیت

فنون بازی درمانی

تکنیک جادو (ساحرى)

عروسک بازی

خانه بازی

بازی با تداعی واژگان مربوط به خانواده

ویژگی های کلی درمان شناختی ر فتاری

بازی درمانی شناختی رفتاری

ارزیابی پیشرفت

اختلال نافرمانی مقابله ای

تعریف اختلال نافرمانی مقابله ای

ویژگی ها و اختلال های توأم

ویژگی های خاص وابسته به سن و جنسیت

الگوی خانوادگی

تشخیص افتراقی

پیشرفت تحصیلی

تعریف پیشرفت تحصیلی

مبانی نظری پیشرفت تحصیلی

عوامل پیشرفت یا افت تحصیلی

عوامل فردی

عوامل خانوادگی و اجتماعی

عوامل آموزشگاهی

پیشینه تجربی

اختلال نافرمانی مقابله ای

بازی در ماتی شناختی در قناری

پیشرفت تحصیلی

جمع بندی و نتیجه گیری

فصل سوم روش شناسی پژوهش

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزارهای پژوهش

روش اجرا

شیوه تحلیل داده ها

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

یافته های توصیفی

فصل پنجم جمع بندی و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پینشهادات

منابع

پیوست

مقدمه:

مشکلات کودکان جهان به سرعت در حال افزایش و نیازمند توجه جدی است. بنابراین باید عواملی که باعث افزایش مشکلات کودکان می شود را بررسی کرد و به دنبال راه هایی بود تا خانواده ها و جامعه به این کودکان کمک کنند. واضح است که بعضی از کودکان در خانواده هایی به دنیا می آیند و بزرگ می شوند که صمیمیت و محبت حاکم بر آنها، بهترین محیط را برای رشد و نمو آنان فراهم می آورد. بسیاری از این افراد، در خردسالی و نوجوانی مراحل رشاد را با موفقیت پشت سر می گذارند و در بزرگسالی نیز انسان هایی سالم و خودشکوفا می شوند. به نظر می رسد عده ای دیگر نیز بر ناملایمات دوران کودکی خود غلبه و پس از آن زندگی ثمربخش و سازنده ای را دنبال می کنند. این کودکان از نوعی قدرت انعطاف و بهبود پذیری برخوردارند که با وجود بی مهری، سوء رفتار، فقر و دیگر شرایط زیان باری که در محیط خانواده با آنها روبرو بوده اند، زندگی سالمی را در پیش می گیرند. با آنکه بعضی از کودکان برای ادامه بقا در محیط خانوادگی محروم، از قدرت انعطاف و بهبود پذیری برخوردارند، عده کثیری نیز دچار مشکلات هیجانی، رفتاری، اجتماعی و مشکلاتی دیگر می شوند که باید آنان را برای مداوا نزد متخصص بهداشت روانی برد.هر جامعه ای برای پیشرفت و رشد در ابعاد مختلف اجتماعی اقتصادی و فرهنگی و … نیاز به افرادی دارد که از نظر روانی و جسمانی سالم باشند. با توجه به اینکه کودکان امروز، صاحبان بلافصل آینده جامعه هستند، سلامتی و بیماری آنان در سلامتی و بیماری جامعه فردا و نسل های آینده اثراتی قابل توجه خواهد داشت، بنابراین، لازم است به سلامت روانی جسمانی این قشر عظیم بیشتر توجه شود و گام هایی اساسی در جهت پیشگیری و درمان بیماری ها و اختلالات روانی و رفتاری آنان برداشته شود (باقری، ۱۳۷۳). به طور خلاصه، مشکلات رفتاری همه جنبه های زندگی فردی و اجتماعی کودکان را تحت تأثیر قرار می دهند. اثرات بلند مدت این اختلالات بر ابعاد مختلف زندگی کودک، خانواده و جامعه و همچنین تداوم بسیاری از آن ها در دوران بزرگسالی، این اختلالات را در کانون توجه بسیاری از پژوهش های مختلف قرار داده است (ماش و بارکلی ، ۲۰۰۲). در مجموع، تحقیقات معتبر انجام شده در جهان نشان داده اند که میزان اختلالات رفتاری در کودکان سنین دبستانی در مناطق مختلف متغیر بوده و معمولا بین ۲ تا ۱۲ درصد است که در غالب موارد بررسی شده، میزان شیوع این اختلالات در پسران بیشتر از دختران بوده است. علاوه بر آن نتایج بررسی های انجام شده نشان می دهد که میزان شیوع این اختلالات در دانش آموزان پایه های چهارم و پنجم دبستان بیش از سایر پایه هاست (باقری، ۱۳۷۳)، استدلال محقق برای مطالعه این گروه از کودکان، تقارن دوره ابتدایی با شروع اختلال های رفتاری است تا بتوان در حیطهی اقدامات پیشگیرانه گام مؤثری برداشت. زیرا با توجه به تغییرات شناختی و اجتماعی این مقطع سنی، بروز اختلال های رفتاری، نمود آشکارتری می یابد.اختلال های رفتاری به طور چشمگیری بر عملکرد تحصیلی – اجتماعی کودکان، تأثیر منفی می گذارند (فروع الدین عدل، ۱۳۷۲)؛ به عقیده بسیاری از متخصصین و محققین، اختلالات رفتاری یکی از علل اصلی افت تحصیلی در میان دانش آموزان است و انجام اقدامات اساسی برای کاهش اختلالات و به تبع آن کاهش مشکلات تحصیلی از مهم ترین مسائل مورد علاقه متخصصان علوم رفتاری و روانشناسی است (لامبرت و ساندووال، ۱۹۸۰). بررسی شیوع اختلال های رفتاری در جهان به قدری دارای اهمیت است که تا کنون بالغ بر ۱۰۰ پژوهش در کشورهای مختلف جهان در این خصوص انجام شده است، برای مثال، می توان به تحقیق راتر (۱۹۹۸) در انگلیس و کاستلو، انگلاد، یورت، استنگل ، تولید و ارکانلی (۱۹۹۹) در آمریکا اشاره کرد. میزان شیوع اختلالات دوران کودکی بین ۶ تا ۱۹ درصد برآورد شده است (ماش و بارکلی ، ۲۰۰۲). این بررسی ها عمدتا بر کودکان مبتلا به اختلالات رفتار ایذایی متمرکز بوده اند، چرا که این اختلالات بخش وسیعی از موارد بالینی را شامل شده است ( کاز دین و الن ، نقل از کوستین، لیچته، اسمیت، ونس و لاک ، ۲۰۰۴) و تأثیر گسترده ای بر کودک، خانواده، معلمان و جامعه دارند (ماش و بارکلی، ۲۰۰۲).یکی از رایج ترین روش های درمانی که در حوزه اختلالات رفتاری کودکان دارای کاربردهای وسیعی است، روش بازی درمانی است. بازی عنصری مهم در رشد بسیاری از مهارت های زندگی مثل باد گبری قوانین و حل مسئله است. کودکان با کسب مهارت ها از طریق بازی می توانند آنها را تبدیل به عادت ها و عملکردها کنند. بازی به رشد علائق، ارزش ها و انگیزش کمک می کند. کودکان از طریق بازی بهتر می توانند بر محیطشان مسلط شوند. کودکان در بازی، از طریق کشف محیط و انجام مهارت های حرکتی، پابه ای را با می کنند که بعدا با استفاده از آنها، به طور مؤثر با بزرگسالان تعامل برقرار نمایند (و یکس-نلسون ، ۱۳۷۱). بازی درمانی یک تکنیک درمانی کودک است که برای درمان مشکلات و اختلالات کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. هر چند کاربردهای بازی درمانی برای کودکان مشکل دار در مقالات مختلف مورد تأکید قرار گرفته است، ولی اندازه گیری رفتار های مشکل دار، هدف و تظاهرات تغییر آن به ندرت گزارش شده است. از بازی درمانی در درمان انواع اختلالات کودکان مثل افسردگی کودکان، ترس های کودکان، مشکلات رفتاری که ریشه اضطرابی دارند، شب ادراری، ناخن جویا، دروغ گفتن، پرخاشگری، بیش فعالی، کمبود توجه و … استفاده شده است و در بسیاری از موارد، موثر ارزیابی گردیده است ( گراهام ، ۱۹۹۸: هانسر، میسلر و اوویوز، ۲۰۰۰). قاسمی (۱۳۷۷) نشان می دهد که بین بازی کودکان و رشد اجتماعی آن ها رابطه معناداری وجود دارد. در پژوهش حاضر با بهره گیری از بازی درمانی برای کاهش مشکلات کودکان دارای اختلال نافرمانی مقابله ای گام هایی برداشته می شود.

بیان مسأله:

از آنجا که دانش آموزان نیروی فعال و پویای جامعه به شمار می روند، تلاش برای از میان برداشتن مشکلات آنان و فراهم نمودن شرایط و امکانات برای آنان ضروری به نظر می رسد. از جمله این مشکلات می توان به اختلالات رفتاری آنان اشاره کرد. یکی از شایع ترین اختلال های رفتاری، اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) است که تقریبا همیشه در روابط بین فردی و عملکرد تحصیلی کودک تداخل می کند، این کودکان اغلب دوست و رفیقی ندارند و روابط انسانی برای آنها رضایت بخش نیست. کودکان ODD علی رغم هوش کافی، به دلیل عدم مشارکت و مقاومت در برابر انتظارات بیرونی و اصرار پر حل مشکلات به کمک دیگران، در مدرسه پیشرفت چندانی ندارند و ممکن است مردود شوند. مشکلات یاد شده موجب کاهش اعتماد به نفس، تحمل کم در ناکامی ها، خلق افسرده و حملات کج خلقی می شوند (سادوک و سادوک، ۱۳۸۲). پیش آگاهی این اختلال نامطلوب بوده و کودکان مبتلا در سال های آینده در معرض خطر رشد مشکلات دیگری همچون اختلال سلوک، خلقی، بیش اضطرابی، مصرف مواد و الکلیسم (سادوک و سادوک، ۱۳۸۲؛ باربارا، ریچارد، جولی، رابرت، و هاوارد، ۲۰۰۴؛ مارمرستین، ۲۰۰۶؛ میلن و ادواردر ،۲۰۰۱) و نیز اختلال شخصیت ضد اجتماعی و رفتار های بزهکارانه در دوران بلوغ و بزرگسالی قرار می گیرند (سادوک و سادوک، ۱۳۸۲؛ میلن و ادواردز، ۲۰۰۱ء لوبر، بورکلی، لاهی، و ینترز و زورا ، ۲۰۰۰ ریچارد، باربارا، اندرو، جان و آدریان ۲۰۰۲). ابعاد مختلف این اختلال مبنای نظریه پردازی ها و پژوهش های عملی زیادی قرار گرفته است و به دلیل مشکلات رو به رشدی که اختلال نافرمانی مقابله ای در زندگی کودک و اطرافیان او ایجاد می کند، توجه بسیاری از پژوهشگران به روش های درمانی این اختلال جلب شده است. در طول سالیان متمادی روش های درمانی متنوعی برای مواجهه با مشکلات شناختی رفتاری و هیجانی کودکان مبتلا به اختلال بی اعتنایی مقابله ای به کار گرفته شده است. به طور کلی می توان مداخلات مربوط به اختلالات ایذایی از جمله اختلال نافرمانی مقابله ای را در سه قلمرو درمانگری های کودک محور (داویسن ، ۲۰۰۵)، درمانگری های مدرسه محور (تری، روسل، چرکل، مورهاوس، سوتان، لای ولوری ۲۰۰۰) و درمانگری های خانواده محور (ساندرس ، ۲۰۰۳؛ ساندرس، تورنر و مار کی دادس ، ۲۰۰۳) قرار داد. به نحوی که برنامه های آموزش مهارت های اجتماعی برای افزایش انعطاف پذیری و تحمل ناکامی در بین همسالان و درمان شناختیرفتاری برای آموزش حل مسئله و کاهش منفی گرایی بوده است (آکادمی روان پزشکی کودک و نوجوان امریکا ، ۲۰۰۷). مداخلات کودک محور به طور مستقیم بر روی مجموعه مهارت های اجتماعی کودک تمرکز دارد. نتایج پژوهش ها حاکی از آن است که برای پیشگیری و اصلاح بسیاری از اختلالات رفتاری به ویژه اختلال رفتار مقابله ای و بی اعتنایی به عنوان نخستین با مهم ترین گام می بایست به ارزیابی و پرورش مهارت های فردی و اجتماعی کودکان پرداخته شود؛ زیرا اگر بخواهند از حداکثر ظرفیت های ذهنی و توانمندی های بالقوهی خود بهره مند شوند، می بایست از نگرشی مثبت نسبت به خود و هم چنین انگیزه های قوی برای تلاش برخوردار شوند (نقل از هارجی و ساندرز، ۱۳۷۷). با توجه به نقص در مهارت های اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال رفتار مقابله ای و بی اعتنایی، برنامه های درمانی و آموزشی گوناگونی برای بهسازی و درمان این گونه مشکلات تدوین شده است. بازی درمانی شناختی رفتاری یکی از رویکردهای روان درمانی کودکان است که در آن درمانگر با توجه به نوع مشکل کودک، اسباب بازی ها و ابزار خاصی را برمی گزیند، موضوع با داستان بازی را با توجه به نیاز های هیجانی و نقص های شناختی یا رفتاری کودک انتخاب می کند و با مشارکت فعال خود ضمن بازی، الگوهای جدید و مورد نیاز شناختی و رفتاری را به کودک می آموزد و امکان یادگیری و تمرین این الگوها را به وسیله بازی برای وی فراهم می کند. بنابر این پژوهشگران، بازی درمانی شناختی رفتاری را که ترکیبی از تکنیک های سنتی بازی درمانی با تکنیک های شناختی- رفتاری است به کار بردند. شواهد نشان داده است که چنین رویکردهایی در رشد مهارت های حل مسأله و مهارت های اجتماعی کودکان و دیگر راهکار های انطبافی و ساز گارائه ی شناختی رفتاری مفید و مؤثرند. این نوع بازی درمانی، امکان تعامل فعال کودک و مشارکت فعال وی را در درمان خود می طلبد و در نتیجه، مزایایی که در این رویکرد وجود دارد نقایص سایر رویکردها را تا حد زیادی بر طرف می کند (گرالد ، ۱۹۹۹).به طوری که کار دین در این راستا اشاره می کند که یکی از مهم ترین مزایای بازی درمانی شناختی رفتاری این است که اهداف و روش های درمانی کاملا اختصاص یافته دارد. چنین رویکردهایی، امکان تعیین اهداف درمانی روشن و واضح را فراهم می سازد. در زمینه موفقیت بازی درمانی شناختی- درمانی، بدون توجه به رویکرد درمانگر، اکثر بازی درمانگران معتقدند که در ۸۰ درصد موارد، درمان های آنها موفقیت آمیز است. مکانیزم تأثیر این رویکرد از طریق اصلاح تصورات ناساز گارائه و تغییر عقاید و نگرش های مرتبط با نشانه های بیماری صورت می گیرد و تعامل دوجانبه و پیچیده بین شناختها، هیجان ها و رفتار و محیط را مورد توجه قرار می دهد. این درمان برای کودکان دبستانی و پیش دبستانی طراحی شده و کودک، عضوی فعال در تغییر رفتار خود است (گرالد، ۱۹۹۹ء محمد اسماعیل، ۱۳۸۳). با توجه به اینکه اختلال بی اعتنایی مقابله ای با درجات بالایی از آسیب در مهارت های اجتماعی، تعاملات خانوادگی و عملکرد تحصیلی مرتبط است (اسیر و همکاران،۲۰۰۶): همچنین با در نظر گرفتن این نکته که بیشتر پژوهش هایی که در زمینه اختلال نافرمانی مقابله ای صورت گرفته است، پر مداخلات خانوادگی تأکید داشته و بالاخص اثربخشی برنامه فرزندپروری مثبت در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار _گرفته (جلالی، شعیری، طهماسبیان و پوراحمدی، ۱۳۸۸ء ساندرس، ۲۰۰۰) و مهارت های شناختی و تحصیلی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است و از آنجا که بازی درمانی شناختی- رفتاری و اثرات آن بر درمان اختلال های شایع در کودکان به ویژه در داخل کشور کمتر مورد توجه و پژوهش قرار گرفته است.همچنین بررسی پیشینه پژوهش های انجام شده در زمینه بازی درمانی و اثر بخشی آن، احتمال این که بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری به عنوان یک تکنیک درمانی بتواند نقش مؤثری در درمان و کنترل اختلال نافرمانی مقابله ای داشته باشد، تقویت می گردد.یادگیری و پیشرفت تحصیلی کودکان می تواند تحت تأثیر وضعیت عاطفی رفتاری آنان قرار گیرد. کودکان با اختلالات عاطفی رفتاری در مقایسه با کودکان عادی کمتر قادرند از توانایی های هوشی خود بهره گیرند و در نتیجه امکان دارد که یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان تحت تأثیر این موضوع (مشکلات رفتاری) قرار گیرد. بلک و هرسن (۱۳۸۴)، معتقدند آموزش شناختی- رفتاری در کاهش باورها با بازخوردهای ناکارآمد تحصیلی اثر دارد برخورد آموزش و پرورش، نظام مدرسه و معلمان در مورد تشخیص و ارزشیابی وضعیت تحصیلی دانش آموزان عموما بدون توجه به مسئله مشکلات رفتاری صورت می گیرد و این امر زمینه احساس ناتوانی و حقارت، افت تحصیلی و حتی ترک تحصیلی بسیاری از دانش آموزان را فراهم می آورد (لطف آبادی، ۱۳۸۶). در همین راستا و با در نظر گرفتن این مسئله که کودکان مبتلا به اختلال رفتار مقابله ای و بی اعتنایی مشکلاتی را در زمینه ی مهارت های اجتماعی و موفقیت تحصیلی دارند، همچنین با توجه به نتایج پژوهش های پیشین، پژوهش حاضر در نظر دارد به این سؤال پاسخ دهد که آیا بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی- رفتاری می تواند شادت علایم اختلال نافرمانی مقابله ای را کاهش داده و پیشرفت تحصیلی این دانش آموزان را ارتقاء بخشد؟

ضرورت و اهمیت پژوهش

دوران کودکی از مهم ترین مراحل زندگی است که در آن شخصیت فرد پایه ریزی شده و شکل می گیرد. اغلب ناسازگاری ها و اختلالات رفتاری در نوجوانی و بزرگسالی، از بی توجهی به مسائل و مشکلات عاطفی رفتاری دوران کودکی و عدم هدایت صحیح در روند رشد و تکامل ناشی می شود. با پذیرش این والعبث، أخیرا توجه فزاینده به پیشگیری و درمان مشکلات و اختلالات دوران کودکی معطوف شده است ( کارت رایت – هاتون ، ۲۰۰۵). یکی از شایع ترین اختلالات رفتاری که در سن دبستان بروز می کند، اختلال بی اعتنایی مقابله ای است (انستیتو ملی سلامت روان، نقل از فلاناگان و اسکو ایول، ۲۰۰۶ موگان و همکاران، ۲۰۰۶) که میزان شیوع آن بین ۲ تا ۱۶ درصد در میان کودکان پیش دبستانی یا اوایل سن مدرسه و در مرحله قبل از نوجوانی بروز می کند، این اختلال با نشانه هایی چون از کوره در رفتن، مشاجره با بزرگسالان، سرپیچی فعالانه از مقررات و درخواست های بزرگسالان و یا عدم همکاری با آن ها، تعمد در ناراحت کردن دیگران، سرزنش دیگران به خاطر اشتباهات و سوء رفتار خود، زودرنجی و زود ناراحت شادان از دست دیگران، دلخوری عصبانیت و نیز کینه توزی و انتقام جویی خود را نشان می دهد (انجمن روان پزشکی آمریکا، ۱۳۸۱؛ سادوک و سادوک ۱۳۸۲ ).پیشرفت تحصیلی این دانش آموزان به ویژه در خواندان و دیگر مهارت های کلامی اغلب پایین تر از سطح انتظار سنی و هوشی است. این کودکان با اخراج از کلاس یا مدرسه روبرو هستند و مشکلاتی در سازگاری با دیگران دارند. این امر ممکن است سبب افت تحصیلی شود (یوسفی، عرفانی، خیر آبادی و قانعی، ۱۳۷۹). پیش آگهی اختلال نامطلوب بوده و کودکان مبتلا در سال های آینده در رشد مشکلات بعدی از جمله شکست تحصیلی و ناسازگاری هیجانی هستند (هادزایک، کوپلند، استنگر و ادورث ، ۲۰۰۴). گذشته از تأثیری که این اختلال بر مسائل اجتماعی و تحصیلی و ارتباط با اعضای خانواده می گذارد، چنانچه بدون درمان رها شود در بیش از ۷۵ درصد موارد به اختلال سلوک و اختلال ضد اجتماعی و دیگر آسیب های روانی بزرگسالی که مرتبط با پرخاشگری و خشونت هستند، تبدیل می شود (به نقل از هاردا و همکاران،۲۰۰۴).در باب علت شناسی اختلال عوامل زیادی مطرح شده که از مهم ترین آنها می توان به نقص در کنترل خشم و مهم تر از همه، نقص در مهارت های زندگی اشاره کرد (بالیس و دیویس ، ۱۹۹۷). بسیاری از پژوهشگران از جمله گلدستین و کراشر، در سال ۱۹۸۷، سام و همکاران، در سال ۱۹۹۰ ولاگریکا و سانتو گروسی، در سال ۱۹۹۱، نداشتن مهارت های لازم در شرایط بحرانی را از اساسی ترین مشکلات کودکان با فرمان می دانند ( نقل از پور احمدی و جلالی، ۱۳۸۴). فراوانی این مسأله در کودکان مبتلا به ۷۲ درصد گزارش نشده است (بالیس ودیویس، ۱۹۹۷).برای توجیه ضرورت اجرای این طرح باید گفت که محور اصلی فعالیت های آموزش و پرورش در دبستان ها بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است و کمتر توجهی به تفاوت های فردی کودکان و تأثیری که عوامل رفتاری – عاطفی بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی کودکان می گذارد نشان نمی دهند و همچنین کمتر تلاش علمی جهت کاهش این اختلالات به عمل می آورند. با توجه به شیوع گسترده اختلالات رفتاری در بین دانش آموزان و اثرات سوء این اختلالات پر تحصیل و سایر جنبه های زندگی فرد، توجه به این مشکل بسیار ضروری به نظر می رسد. شاید تأکید بر اهمیت تأثیر سو، اختلال رفتاری بر عملکرد تحصیلی باعث شود که دست اندرکاران نظام آموزشی مسائل رفتاری کودکان را مورد توجه قرار داده و در صدد برنامه ریزی برای اصلاح رفتار دانش آموزان و ایجاد محیط مطلوب تر برآیند، محیطی که خود تقویت کننده اختلالات نباشد بلکه همیشه جهت آن کاستن از مشکلات دانش آموزان باشد.این نکته که معمولا کودکان را در حد آغاز مدرسه ی ابتدایی به مراکز تخصصی بهداشت روانی ارجاع می دهند، اهمیت برنامه های پیشگیری زودرس را آشکار می سازد؛ چرا که تأخیر در بازشناسی مشکلات کودکان، اغلب موجب می شود تا موقعیت منفی به صورت گسترده ای بر تحول کودک اثر گذارد و مشکلات مادی و معنوی تقریبا حل نشدنی در راه باز پروری با درمان ری ایجاد شود. بنابراین روشی که امکان باز شناسی و اصلاح زودرس چنین موقعیت های مخاطره آمیزی را ممکن سازد، می تواند بسیار کمک کننده باشد و باعث ارتقاء بهداشت روانی آنها شود (ویکس- نلسون، ۱۳۷۱).با توجه به اینکه شیوع اختلال نافرمانی در میان دانش آموزان از جمله مشکلاتی است که خانواده ها، مدارس و جامعه را تحت تأثیر قرار داده است، هر گونه تلاشی که در زمینه ی شناسایی و تشخیص، پیشگیری، کنترل و درمان صورت گیرد و بهداشت روانی جامعه را ارتقا بخشد، ارزشمند است. همچنین با توجه به آمار و ارقام داده شده دربارهی افزایش کودکان مبتلا به اختلال های رفتاری از یک طرف و طغیان های مادی و معنوی ناشی از این اختلال ها و کمبود نیروی انسانی متخصص از طرف دیگر ضرورت اقدامات پیشگیرانه بیش از پیش، مورد تأکید قرار می گیرد.

اهداف تحقیق

هدف کلی

تعیین اثر بازی درمانی شناختی رفتاری بر کاهش علائم اختلال نافرمانی مقابله ای و افزایش تحصیلی دانش آموزان

پیشرفت

اهداف جزئی

۱-تعیین اثر بازی درمانی شناختی رفتاری بر کاهش علائم اختلال نافرمانی مقابله ای

۲- تعیین اثر بازی درمانی شناختی رفتاری بر افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارای اختلال نافرمانی مقابله ای

فرضیه پژوهش

بازی درمانی شناختی- رفتاری موجب کاهش علائم اختلال نافرمانی مقابله ای دانش آموزان می شود .

سؤال پژوهش

آیا بازی درمانی شناختی- رفتاری موجب افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارای اختلال نافرمائی مقابله ای می شود؟

نقش متغیرهای پژوهش

متغیر مستقل بازی درمانی شناختی رفتاری

متغیر وابسته: علائم اختلال نافرمانی مقابله ای و پیشرفت تحصیلی

متغیر کنترل: جنسیت

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

اختلال نافرمانی مقابله ای

تعریف مفهومی اختلال نافرمانی مقابله ای: طبق چهارمین ویراست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ( DSM – IV) اختلال بی اعتنایی مقابله ای الگوی عود کننده رفتار منفی کارائه توأم با بی اعتنایی، نافرمانی و خصمانه نسبت به اولیاء قادرت توصیف می شود با آنها جر و بحث می کند. این کودکان زودرنج هستند و غالبا زود از کوره در می روند فعالانه نسبت به درخواست ها و مقررات بزرگسالان بی اعتنایی با عدم همکاری نشان می دهند. همچنین این کودکان مسئولیت اشتباهات خود را نمی پذیرند و غالبا برای رفتارها و اشتباهات خود، دیگران را سرزنش می کتاد (سادوک و سادوک، ۱۳۸۲). تعریف عملیاتی برای اندازه گیری این متغیر از سیاههای رفتاری کودک (CBCL) و فرم گزارش معلم ( TRF) و مصاحبه تشخیصی از والدین بهره گرفته خواهد شد.

بازی درمانی شناختی- رفتاری

تعریف مفهومی بازی درمانی شناختی رفتاری از جمله روش های موثر بازی درمانی، روش شناختیرفتاری است. در این روش همانند درمان بزرگسال ها، بر تأثیر باورها با نگرش های ناسازگار انه با ناکارآمد تاکید می شود. پیش فرض مورد استفاده آن است که واکنش کودک به یک رویداد، متأثر از معانی و مضامینی است که به رویداد نسبت می دهد. با در نظر داشتن این موضوع، بازی درمانگران شناختی- رفتاری همواره سعی می کنند از طریق تسهیل کسب مهارت های رفتاری جدید و فراهم آوردن تجاربی که تغییر شناختی را تسهیل کند، به کودک و نوجوان کمک کنند. بدین ترتیب، روند درمان با سنجش دقیق عواملی شروع می شود که مشکل رفتاری با عاطفی کودک را ایجاد می کند، سپس روش هایی ارایه می شود که به منظور افزایش توانایی رفتاری طراحی شده اند و نیز قتونی که برای تصحیح شناخت های اشتباه با تاساز گارانه به کار می روند (اسپنس، دوناوان و بیرچمن ، ۲۰۰۰). تعریف عملیاتی برنامهی مداخله ای بازی درمانی شناختی رفتاری در این پژوهش به طور خلاصه شامل ۱۰ جلسه یک ساعته می باشد که توسط محقق اجرا می شود. سرفصل های قابل اجرا در این مداخله در جدول ۳-۲ آمده است.

پیشرفت تحصیلی

تعریف مفهومی پیشرفت تحصیلی: پیشرفت تحصیلی عبارت است از میزان دستیابی دانش آموزان به اهداف آموزشی از پیش تعیین شده که از آنان انتظار داریم در کوشش های یادگیری خود به آنها پرسند (سیف، ۱۳۸۰). تعربف عملیاتی: در این پژوهش ملاک پیشرفت تحصیلی نمره ای است که از آزمون محقق ساخته برای دروس ریاضی، علوم، تعلیمات اجتماعی و بخوانیم بنویسیم تهیه شد، در دوره قبل و بعد از مداخله در طی نیمسال اول تحصیلی ۹۱-۹۲ به دست آمد.