رها حمیدی نژاد هستم، فارغ التحصیل روانسنجی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال ۱۳۹۴، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی ویژگی های روانسنجی مقیاس طرحواره جنسی زنان و رابطه آن با نقش جنسیتی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد تهران مرکزی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، گروه روانشناسی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش: روانسنجی

عنوان:

بررسی ویژگی های روانسنجی مقیاس طرحواره جنسی زنان و رابطه آن با نقش جنسیتی

استاد راهنما:

دکتر رویا کوچک انتظار

استاد مشاور:

دکتر پریسا تجلی

پژوهشگر:

رها حمیدی نژاد

تابستان ۱۳۹۴

چکیده:

پژوهش حاضر بررسی ویژگی های روانسنجی مقیاس طرحواره جنسی زنان و رابطه آن با نقش جنسیتی را مورد مطالعه قرار می دهد. بدین منظور گروه نمونه ای با حجم ۳۶۰ نفر زن به شیوه نمونه  برداری در دسترس انتخاب و به پرسشنامه طرحواره جنسی زنان و مقیاس تفاوت های معنایی نقش جنسی (SDSR) پاسخ دادند. برای تعیین ویژگی های روانسنجی سؤالات پرسشنامه از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. ضریب اعتبار پرسشنامه از طریق فرمول کلی آلفای کرونباخ ۷۷۵ / ۰ محاسبه شد. نتایج تحلیل عاملی تاییدی نشان داد ضرایب مسیر به دست آمده از برازش نسبتا خوبی برخوردار است، با در نظر گرفتن این موضوع که تعدادی سوال حذف شدند، به این دلیل که با فرهنگ و ملیت ما همخوانی نداشتند. برای تعیین رابطه بین طرحواره جنسی زنان و تفاوت های معنایی نقش جنسی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد، نتایج نشان داد بین طرحواره جنسی و تفاوت های معنایی نقش جنسی رابطه معنی داری وجود ندارد.

واژه های کلیدی: طرحواره جنسی زنان، نقش جنسیتی، ویژگی های روانسنجی

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

سوالات پژوهش

تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش .

تعریف نظری

تعریف عملیاتی

فصل دوم: مروری بر پیشینه پژوهش

مقدمه

نقش جنسیتی

تعریف نقش جنسیتی

تاریخچه نقش جنسیتی

نظریه های نقش جنسیتی

نظریه های زیست شناختی

نظریه های روان شناختی

نظریه یادگیری اجتماعی

نظریه های جامعه شناختی

نظریه شناختی

نظریه طرحواره های جنسیتی

عوامل موثر بر نقش جنسیتی

عوامل شخصیتی

تقدیر گرایی / خردگرایی

سنت گرایی/ نوگرایی

میل به پیشرفت

طرحواره جنسی

بازاندیشی در مفهوم جنس و جنسیت

کلیشه های جنسی

تعریف کلیشه

مفهوم کلیشه های جنسیتی

فرآیند یادگیری کلیشه های جنسیتی

تاثیر کلیشه های جنسیتی

تعریف طرحواره

تاریخچه پیدایش مفهوم طرحواره

تعریف طرحواره جنسی

مدل طرحواره های جنسی

انواع طرحواره های جنسی در مردان و زنان

پیشینه پژوهشی

پیشینه داخلی

پیشینه خارجی فصل سوم: روششناسی پژوهش

مقدمه

جامعه آماری

حجم نمونه و روش نمونه گیری

ابزار پژوهش

مقیاس طرحواره جنسی

اعتبار و روایی نمره گذاری مقیاس طرحواره جنسی

اعتبار مقیاس طرحواره جنسی

روایی مقیاس های طرحواره جنسی

نمره گذاری طرحواره جنسی زنان

آزمون تفاوت های معنایی نقش جنسی

هنجاریایی آزمون تفاوت های معنایی نقش جنسی

اعتبار آزمون تفاوت های معنایی نقش جنسی

نمره گذاری تفاوت های معنایی نقش جنسی

روش جمع آوری اطلاعات

روش تجزیه تحلیل آماری فصل چهارم: یافته های پژوهش

تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

تحلیل توصیفی

تحلیل استنباطی فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث

سوال اول

سوال دوم

سوال سوم

سوال چهارم

یافته جانبی

محدودیت های تحقیق

پیشنهادهای تحقیق

پیشنهادهای کاربردی

منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست

مقدمه:

نظریه پردازان سیستمی، مشکلات زوجین و نارضایتی زناشویی را ناشی از وجود الگوهای ارتباطی ناکارآمد بین زوجین و اصولا پدیده ای بین فردی می دانند. آنها معتقادند ایجاد و حفظ روابط صمیمانه در جریان ازدواج یک مهارت و هنر است که بر سلامت روانی زوجین تاثیر فراوان دارد و بخشی از این مهارت برگرفته از نگرش های آنان به مفاهیم ازدواج، رضایت زناشویی و رابطه جنسی است. نوعی از شناخت ها که در رابطه زناشویی مهم می باشد، طرحواره ها هستند. طرحواره، مفهومی در روان شناسی شناختی است که به بررسی این نکته می پردازد که افراد چگونه می اندیشند، چگونه ادراک و پردازش می کشند و چگونه اطلاعات را به یاد می آورند. طرحواره چارچوب دانش کلی فرد درباره یک موضوع خاص است. سندرا بم روانشناس، نظریه طرحواره جنسیتی را تدوین کرده است (بم، ۱۹۸۱)، طرحواره جنسیتی ارتباط نزدیکی با خودپناداره دارد. به عقیده بم، افراد تا حدی طرحواره های جنسیتی مختلف دارند و این تغییر محتوا شاید نتیجه انواع اطلاعاتی است که فرد در خانواده و فرهنگ و جامعه در رابطه با جنسیت در سراسر دوران زندگی خود با آن مواجه شده است. زنانی که دارای طرحواره جنسی مشیت می باشند در مقایسه با زنانی که دارای طرحواره های منفی می۔ باشند، احساس بهتری در مورد تجربیات جنسی خود دارند این طرحواره مثبت، آنان را به سوی وارد شدن به یک رابطه جنسی رضایت بخش هدایت می کند (کریم نژاد نیارق و همکاران، ۱۳۸۹). اندرسون و سیر انووسگی (۱۹۹۶) طرحواره جنسی را به عنوان تعمیم شناختی ابعاد جنسی فرد تعریف کرده اند. آنها اظهار کرده اند که این طرحوارها از تجارب قبلی فرد نشات گرفته و طیف وسیعی از ابعاد جنسی از جمله گرایش های جنسی، رفتارهای جنسی و بازنمایی شناخت هویت جنسی فرد را در بر می گیرند. از آنجایی که تصور قرد از خودش بر نحوه رفتار وی تاثیر می گذارد، گمان می رود که طرحواره های جنسی بر فرآیند پردازش اطلاعات جنسی و همچنین هدایت رفتار جنسی تاثیر بگذارد. ساندرا یم از واژه طرحواره جنسی استفاده می کند و آن را یک ساختار شناختی یا شبکه ای از ارتباطات می داند که ادراکات فرد را سازماندهی و هدایت می کند. بم با استفاده از طرحواره جنسیتی به مفهوم سازی فرآیند نقش پذیری جنسیتی یعنی کسب آن دسته از ویژگی ها و رفتارهایی می پردازد که فرهنگ یک جامعه برای زنان و مردان، مناسب تشخیص می دهد و فرآیند نقش پذیری را ناشی از پردازش طرحواره جنسی فرد می دانند، به این صورت که یک آمادگی عمومی و انگیزش درونی برای پردازش و طبقه بندی اطلاعات متناسب با جنس افراد، توجه و رفتار را به سوى نفش پذیری جنسی هدایت می کند. در واقع زنان و مردان، هویت جنسی و رفتار جنسی خود را در چارچوب نقش های جنسیتی شکل می دهند. رفتار جنسی در متن یک نظام جنسیتی شکل می گیرد. نظام جنسیتی ساختاری اجتماعی – فرهنگی دارد و کلیشه های فرهنگی آنچه را که رفتار جنسی بهنجار است برای زنان و مردان تعریف می کند ( خمسه، ۱۳۸۳). افراد در درون جامعه با نقش جنسیتی شود آشنا می شوند، یعنی مجموعه انتظاراتی درباره رفتاری که برای افراد دارای آن جنس مناسب تلقی می شود. این انتظارات بسته به نحوه تعریف زنانگی و مردانگی فرق دارد. در نتیجه این تعاریف گوناگون یک سری کلیشه های جنسیتی (بر آمده از این تمایزهای جنسیتی در تمام جوامع بوجود می آیند که در تمام سطوح ارتباطات و فعالیت های زنان و مردان تاثیر داشته و طرحواره های ذهنی را درباره زنانگی و مردانگی تشکیل می دهند. (حجازی و رضادوست، ۱۳۹۱). درمانگران بالینی و سکس درمانگران نقش مهمی در آگاهی دادن و کمک به افراد ایفا می کنند. آگاهی از طرحواره های جنسی و تصحیح کلیشه های موجود، نقش مهمی در ارتباط سالم و رابطه رضایت بخش پایه ریزی می کند. مطالعه در این زمینه موجب تهیه ابزار معتبر و روا برای شناسایی یک الگوی صحیح از طرحواره جنسی زنان خواهد بود و همچنین گامی در جهت درمان های بالینی در جامعه و آگاهی خانواده ها فراهم خواهد کرد که از اهداف اصلی این پژوهش است.

بیان مساله:

انگیزه و میل جنسی همانند سایر انگیزه های بنیادین آدمی، بخش جدایی ناپذیر ماهیت زیستی، روانی و اجتماعی او را تشکیل میدهد و روشن است که ارضای این انگیزه نقش بسیار مهمی در سلامت فرد و اجتماع و دستیابی به آرامش و آسایش ایفا می کند. تجارب نشان داده است که دانش و آگاهی نسبت به مسائل جنسی زندگی را تغییر می دهد و اغلب آن را بهتر می کند، اما گاهی اوقات بین آموخته های فرد و پیوند او با زندگی شکان وجود دارد (وستیمر ، ۲۰۰۵ به نقل از اوحدی و همکاران، ۱۳۸۹). در حوزه شناخت درمانی یک در اولین نوشته های خود به مفهوم طرحواره اشاره کرده است. طرحواره ها سازه هایی هستند که بر اساس واقعیت یا تجربه شکل می گیرند و به عنوان واسطه، پاسخ های رفتاری افراد را تحت تاثیر قرار می دهند و در ساختار روان درمانی، طرحواره به عنوان یک عامل سازمان بخش در نظر گرفته می شود که برای درک تجارب زندگی فرد ضروری است. برخی از طرحواره ها به ویژه آنها که عمدتا در نتیجه تجارب ناگوار دوران کودکی شکل می۔ گیرند، ممکن است هسته اصلی اختلالات شخصیتی و مشکلات بین فردی باشند. پانگ ، کلو سکور ، وبشار طرحواره های ناسازگار اولیه را الگوی هیجانی و شناختی خود آسیب رسانی تعریف می کنند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته اند و در زندگی تکرار شده و بر نحوه تعبیر و تفسیر تجارب و رابطه با دیگران تاثیر می گذارند. بم تیز نظریه طرحواره جنسیتی را اینگونه مطرح می کند، طرحواره، مفهومی در روان شناسی شناختی است که به بررسی این نکته می پردازد که افراد چگونه می اندیشند، چگونه ادراک و پردازش می کنند و چگونه اطلاعات را به یاد می آورند. به عقیده بم، افراد تا حدی طرحواره های جنسیتی مختلف دارند و این تغییر محتوی شاید نتیجه انواع اطلاعاتی است که فرد در خانواده و فرهنگ و جامعه در رابطه با جنسیت در سراسر دوران زندگی خود با آن مواجه شده است (کریم نژاد نیارق و همکاران، ۱۳۸۹). نقش های جنسیتی، مجموعه ای از باورهای مشترک فرهنگی در باره رفتار و صفات شخصیتی و سایر ویژگی های مردان و زنان است. روان بنه های نقش جنسیتی مجموعه ای از تداعی های مرتبط با جنسیت است که زمینه اصلی پردازش اطلاعات را بر اساس جنسیت نشان می دهد (بم، ۱۹۸۳). نظریه روان بنههای جنسیتی که توسط بم (۱۹۸۳) مطرح شد، ادعا می کند میزان استفاده هر فرد از روان بنه – های جنسیتی به منظور درک و ارزیابی دیگران و همچنین برای هدایت رفتارشان متفاوت است. برخی از افراد به شدت رفتارها و نقش ها را به یک جنسیت مرتبط می دانند نه به جنسیت دیگر، در حالیکه افراد دیگر تمایل کمتری به درک رفتارها و نقش ها به عنوان رفتارها و نقش های خاص برای یک جنس دارند(معارف و همکاران، ۱۳۹۳). کلیشه های فرهنگی مجموعه ای از باورهای مشترک فرهنگی در باره صفات شخصیتی و سایر ویژگی های مردان و زنان است. تشکیل کلیشه های جنسیتی بازتاب طبیعی کاربرد طرحواره های جنسیتی است (بم، ۱۹۸۳؛ به نقل از خمسه، ۱۳۸۳). به عنوان مثال زنان در فرهنگ ما پذیرفته اند که درباره تمایلات جنسی خود در زندگی زناشویی کمتر صحبت کنند و نارضایتی خود را کمتر ابراز دارند، آنها با این کلیشه روبرو هستند که یک زن خوب هرگز راجع به رفتار جنسی خود صحبت نمی کند. بنابراین با در نظر گرفتن این که رفتار جنسی همواره در هاله ای از ابهام قرار دارد و تا پیش از ایجاد اختلال های جدی در کار کرد جنسی، آگاهی های کافی در این خصوص داده نمی شود. تحقیقات زیادی برای تبیین و حل این معضل یا راه های حفظ و تقویت نهاد ازدواج صورت گرفته است.بستان (۱۳۸۵) به بازنگری نظریه های نقش جنسیتی پرداخته. ذوالفقاری و همکاران (۱۳۸۷) پژوهشی در مورد رابطه بین طرحواره های ناسازگار اولیه با ابعاد صمیمیت زناشویی انجام داده و طرحواره های پیش بینی کننده عدم صمیمیت را تعیین کرده اند. کریم نژاد نیارق و همکاران (۱۳۸۹) پژوهشی در مورد رابطه رضایت و طرحواره های جنسی با رضایت زناشویی دانشجویان زن متاهل انجام داده اند. یوسفی و همکاران (۱۳۸۹) اثربخشی آموزش مبتنی بر مدل طرحواره ها را در ارتقای رضایت زناشویی بررسی کرده اند. معارف و همکاران (۱۳۹۳) به بررسی رابطه سبک های هویت و نقش های جنسیتی زوجین با رضایتمندی زناشویی پرداخته اند. شریعتمدار (۱۳۹۳) پژوهشی در مورد بررسی کیفی طرحواره های جنسیت و انتظارات از نقش آسیب زننده به ازدواج انجام داده است. تحقیقاتی که تا به حال در مورد کلیشه سازی جنسیتی انجام شده اند، بیشتر مبتنی بر مفهوم تبعیض جنسیتی و القای این طرحواره ها از جانب اجتماع است. در حالی که پژوهش ها به این مسئله که خود فرد چقدر در به وجود آوردن این طرحواره ها آگاه یا تداوم بخش این کلیشه سازی است، کمتر پرداخته اند. یکی از ابزارهای طراحی شده در خصوص طرحواره جنسی، پرسشنامه طرحواره جنسی زنان است با سه زیر مقیاس پر شور-رمانتیک، صریح-راحت و خجالتی-محتاط. ابزاری معتبر برای سنجش طرحواره جنسی زنان به شمار می آید، با توجه به تفاوت های فرهنگی در بکارگیری ابزارهای معمول در دیگر کشورها و با عنایت به این مطلب که بحث طرحواره جنسی ابعاد مختلف جنسی از جمله گرایش های جنسی، رفتارهای جنسی و بازنمایی شناختی هویت جنسی فرد را در بر می گیرند و از آنجا که تصور فرد از خودش بر نحوه رفتار وی تاثیر می گذارد، گمان می رود که طرحواره جنسی بر فرآیند پردازش اطلاعات جنسی و همچنین هدایت رفتار جنسی تاثیر بگذارد و رابطه جنسی فرد را در تمام طول زندگی تحت تاثیر قرار دهد، این پژوهش در جستجوی یافتن پاسخ به این پرسش است که آیا پرسشنامه طرحواره جنسی زنان از ویژگی های مطلوب روانسنجی در میان زنان متاهل ساکن شهر کرج بر خوردار است؟

اهمیت و ضرورت پژوهش:

مفاهیم و فرآیندهای جنسیتی بر رفتار، افکار، احساسات فردی و تعامل های بین فردی اثر می گذارد و به تعیین ساختارهای اجتماعی کمک می کند، و سرانجام، تفاوت های جنسیتی را تداوم می بخشد (اکرم خمسه، ۱۳۸۳). در طول دهه گذشته، متخصصان بهداشت روانی طرحواره های جنسی را به عنوان یکی از عوامل مهم و موثر در تجارب جنسی به رسمیت شناخته اند. رضایت جنسی با طرحواره های جنسی ارتباط دارد. آندرسون و سیرانووسکی (۱۹۹۸) نشان دادند که زنان دارای طرحواره مثبت نسبت به زنان دارای طرحواره منفی، رضایت جنسی بیشتری دارند. بنابراین شناخت تمایلات جنسی به عنوان عاملی پیشگیرانه در راستای تحکیم و حفظ بنیان های خانواده امری ضروری به نظر می رسد. یکی از ویژگی های که آندرسون و همکاران در مورد طرحواره های جنسی بیان کردند، توانایی آنها در هدایت رفتار فعلی و آینده فرد می باشد. طرحواره ها سازه های تقریبا ثابتی هستند که در تفسیر اطلاعاتی که فرد از محیط دریافت میکند نقش دارند، بنابر این نوع برخورد فرد با رابطه جنسی و