روشنک نیک پور هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز در سال ۱۳۸۷، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی نظریه ذهن در خصوص تحول مفهوم عامل های انسان و غیر انسان در کودکان ۳ تا ۶ ساله” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شیراز

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی تربیتی

عنوان:

بررسی نظریه ذهن در خصوص تحول مفهوم عامل های انسان و غیر انسان در کودکان ۳ تا ۶ ساله

نگارش:

روشنک نیک پور

استاد راهنما:

دکتر بهرام جوکار

تیر ماه ۱۳۸۷

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: مقدمه

مقدمه مبانی نظری

نظریه ذهن و دیدگاههای مطرح در آن

نظریه ذاتی بودن نظر به بخشی نظریه شبیه سازی

نظریه نظریه مفهوم عامل

تحول مفهوم عامل انسان تحول مفهوم عامل غیر انسان

تحول مفهوم خدا از دو دیدگاه انسان پنداری و آمادگی

بررسی نحوه ی اسناد باور غلط به خدا و انسان

اهمیت پژوهش

بیان مسأله

فصل دوم: تحقیقات پیشین

شواهد تجربی مربوط به تحول عامل انسان

شواهد تجربی مربوط به تحول عامل غمایی و تمیز عامل از غیر عامل

شواهد تجربی مربوط به تمیز عامل از غیر عامل

شواهد تجربی مربوط به تحول عامل غایی

شواهد تجربی مربوط به تحول عامل تجنی

شواهد تجربی مربوط به تحول عامل بازنمایی

شواهد، تجربی مربوط به تحول مفهوم عامل غیر انسان

شواهد تجربی مربوط به فرضیه ی انسان پنداری

شواهد تجربی مربوط به فرضیه ی آمادگی

پژوهش هایی چالش انگیز برای فرضیهی انسان پنداری

شواهد مربوط به نظریه ی ذهن و نحوه استان باور اشتباه

فرضیه های پژوهش

تعریف عملیاتی

متغیرهای پژوهش

فصل سوم: روش تحقیق

شرکت کنندگان پژوهش

ابزارهای جمع آوری اطلاعات

مصاحبه ی اولیه تکالیف باور غلط

تکلیف انتقال غیر منتظره ( خانه عروسک)

تکلیف محتوای شگفت انگیز

روش اجرا

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم: یافته های تحقیق

یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش

فراوانی پاسخ های کودکان به تکالیف باور غلط

بررسی سؤالات و فرضیات پژوهش

بررسی تفاوت میان عامل ها

بررسی تفاوت میان عامل های انسان و غیر انسان

بررسی تأثیر سن بر نحودی اسناد باور غلط به مادر

بررسی تأثیر سن بر نحودی اسناد باور غلط به خدا

بررسی تأثیر سن بر نحوهی اسناد باور غلط به فرشته

بررسی تأثیر سن بر نحوه ی اسناد باور غلط به جادوگر

بررسی تفسیر فرضیه ی آمادگی ( خداگونه بودن عامل ها)

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

تفسیر نتایج سؤالات و فرضیات پژوهش

بررسی تفاوت میان عامل ها

بررسی تفاوت میان عامل های انسان و غیر انسان

بررسی تأثیر سن بر نحوه ی استاد باور غلط به مادر

بررسی تأثیر سن بر نحوهی اسناد باور غلط به خدا

بررسی تاثیر سن بر نحوه ی استاد باور غلط به فرشته

بررسی تأثیر سن بر نحوهی اسناد باور غلط به جادوگر

بررسی تفسیر فرضیهی آمادگی (خداگونه بودن عامل ها)

نتیجه گیری کلی

کاربردهای نظری و عملی پژوهش

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

منابع

پیوست ها

چکیده:

یکی از پیچیدهترین بابلیت های شناختی اتسن، نظریه ی ذهن با توانایی استاد حالات ذهنی، به منظور تفسیر رفتار دیگران” و درک مفهوم “عامل الستم عامل هر نیء با موجودی است که تصور می شود به شکلی هدفمندانه و بر اساس باورها و اسهال خود رفتار کند. از این دیدگاه می توان حالات ذهنی را به عامل های انسان و غیر انسان اسناک داد، هدف از پژوهش حاضر بررسی چگونگی استاد حالات ذهنی و پیش بینی رفتار عامل های انسان مادر و یک عروسک په نام علی و غیر انسان ( خدا، فرشته و جادوگری» در کودکان ۳ تا ۶ سال است. شرکت کنندگان این پژوهشی ۱۵۰ کودک ( ۷۹ دختر ) و (۷۱ پسر) بودند که به روش خوشهای چند مرحلهای از مهد کودک و پیش دبستانی های شهر شیراز انتخاب شدند. برای هر کودک یک مصاحبه باز به همراه دو تکلیف باور غلط ( تکلیف خانه عروسک و محتوای شگفت انگیز به شیوه انفرادی اجرا و چگونگی پیش بینی رفتار عامل ها بر اساس باورهای غلط مورد بررسی قرار می گرفت. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که کودکان رفتار جادوگر(عامل غیر انسان را شبیه انسان پیش بینی می کنند. در مورد دیگر عوامل غیر انسان معنی فرشته و خدا نتایج با یافته های مربوط به جادوگر همسو نبود. به این ترتیب که در دیدگاه کودکان این عوامل با کمترین سطح باور غلط عمل می کنند نتایج در مجموع حکایت از آن داشت که همگام با افزایش من کودکان به شیوه های متفاوتی رفتار عامل های انسان و غیر انسان را پیش بینی می کند، به نظر میرسد فرهنگ و آموزه های خانواده نقش بسزایی در پیش بینی رفتار عامل ها و تفکیک آنها داشته است.

واژه های کلیدی: نظریه ذهن، مفهوم عامل انسان، مفهوم عامل غیر انسان.

مقدمه

زندگی روزمره مستلزم درک یکدیگر و غنا بخشیدن به روابط بین فردی است. انسان در گستره تعاملات اجتماعی همچنان که خود را به مثابه موجودی واجد اندیشه و احساس درک می کند. به تدریج در می یابد که دیگران نیز هدفمند و دارای باور و میل هستند، موجوداتی که مطابق با مقاصد خویش دست به عمل می زنند. بنابراین بهینه سازی تعاملات، مستلزم درک این نکته است که دیگران چه احساسی دارند؟ به چه چیزی می اندیشند و چگونه بر اساس فکر و احساسشان “عامل” بروز رفتارها هستند؟مفهوم “عامل”یا درک انسان ها به مثابه عامل شناختی، یکی از برجسته ترین مباحث تحولی است که امروزه توجه فراوانی را به خود اختصاص داده است. به لحاظ مفهومی، عامل هر شیء با موجودی است که به نظر می رسد کاری را هشمتنانه و مطابق با نیات درونی خود انجام دادم است (یارت، ریچرت و دربزنگا. ۲۰۰۱). مفهومی که علی رغم پیچیدگی ظاهری در تاروپود زندگی روزمره جای گرفته است. در گستره ی تعاملات روزمره، برای هر فرد دیگران به مثابهی عامل هایی هدفمند ادراک می شوند. یعنی به نظر می رسد دیگران به دلیل نوعی نگرش، تفکر یا احساس و به طور کلی بر اساس مقاصدی خاص، رفتاری را انجام داده و عامل بروز آن هستند. بنابراین هر فرد پر اساس برداشت خود و درکی که از مقاصد دیگران (عامل ها) داشته، سعی در تعبیر و تفسیر رفتارها دارد.اگرچه ممکن است مقاصدی که از رفتار عامل ها استنباط شده لزوما مبتنی بر واقعیت نباشد، اما درک مفهوم “عامل” اهمیت بسزایی در روابط بین فردی دارد. چرا که این ادراک سبب می شود رفتارها نه به عنوان عملکردهایی که در خلا اتفاق می افتند که به عنوان رخدادهایی معنادار ادراک شوند. علاوه بر این، در نظر گرفتن دیگران ” به عنوان “عامل ” از این جهت حائز اهمیت است که به افراد توان پیش بینی و توضیح علل رفتار را می دهد (نابت سوما، بارت و آتران ۲۰۰۴)، این نوع ادراک مستلزم نوعی توانایی شناختی است که در سال های اخیر تحت عنوان “نظریه ذهن “”، توجه فراوانی را به خود اختصاص داده است ( آپرلی . ۲۰۰۸).نظریه ذهن، توصیفی است برای توانایی شناختی درک “دیگران به عنوان “عامل” یا به عنوان افرادی که در سایه باورها و اعمال خود گام بر می دارند (آستینگتون و باریالت ۲۰۰۱) چگونگی تحول این توانایی در انسان و اینکه کودک، چگونه و چه زمان قادر است رفتار عامل ها را بر اساس نیاتشان پیش بینی کند، از مباحث چالش انگیز رشد شناختی محسوب می شود سیمون  ۲۰۰۴: دان ، ۲۰۰۰، فلاول ۲۰۰۰). وقتی کودک متوجه می شود که دیگران می توانند افکار و احساساتی داشته باشند که با افکار و احساسات خودش متفاوت است. به یکی از مهمترین دستاوردهای تخولی دست یافته است، دست آوردی که سنگ بنای تعاملات اجتماعی است ( فلاول، ۲۰۰۰، ولمن، کراس و واتسون ، ۲۰۰۱). این ادراک اجتماعی، به آگاهی از حالتهای ذهنی دیگران وابسته است. منظور از حالات ذهنی، افکار، احساسات، باورها و نگرش هایی است که کودک آنها را به خود با دیگران اسناد می دهد ( سیمون ۲۰۰۴)، منظور از اسناد حالات ذهنی، توضیح با پیش بینی رفتارها با توجه به باورها، احساسات، امیال و نگرش هایی است که از رفتار عامل ها برداشت شده است بنابراین رفتار می تواند برگرفته از حالات ذهنی مختلف باشد اما برای تعمیر و پیش بینی رفتار می بایست به ذهن فرد کننده ی کار یا عامل انجام دهنده ی آن رجوع کرد.بر اساس شواهد تجربی، دستیابی کودک به نظریه ذهن بین سن ۳ تا ۵ سالگی ایجاد می شود (ولمن، گراس و واتسون ، ۲۰۰۱، بارت و همکاران، ۲۰۰۱؛ اشنایدر ۲۰۰۴). از این زمان کودک قادر است از زاویه دید سایر افراد دنیا را نظاره کند و اندیشه ها، احساسات و به طور کلی حالات ذهنی را به خود با دیگران اسناد دهد یعنی خود را به جای آنها قرار داده و فکر کند که چگونه حالات ذهنی آنها می تواند دلیل رفتارهایشان باشد. همچنین، می تواند انسان ها را به عنوان “عامل ” ادراک کند ( بارت و همکاران، ۲۰۰۱). اما در دنیای خیال انگیز کودک حتی در جهان اندیشمندانه بزرگسالان انسان ها تنها موجوداتی نیستند که ” ململ ” محسوب می شوند ( بارت و همکاران، ۲۰۰۱).علاوه بر انسان، یکسری از پدیده ها هدفمند و دارای احساسات، باورها و حالات ذهنی پنداشته میشوند و به همین دلیل، مفهوم “عامل” طیف گستردهای از پدیده ها – از انسان حیوانات و موجودات فراطبیعی گرفته تا ماشین های هوشمند را شامل میشود ( بارت و همکاران، ۲۰۰۱)، میتوان نتیجه گرفت که در خصوص هر یک از این عامل ها نیز نوعی نظریه دهن وجود دارد. یعنی مجموعه اهداف، احساسات و باورهایی خاص، برای توجیه رفتار هر یک از این عامل ها در نظر گرفته می شود. اما سؤال اینجا است که این عامل ها چگونه در ذهن مفهوم سازی می شوند؟اگرچه چگونگی شکل گیری برخی از عامل های غیر انسان”، مانند خدا و حیوانات، در گستره ادبیات پیشین مورد بررسی قرار گرفته است (بویر ۱۹۹۴۰ ؛ کاپوریال ۱۹۸۶) اما پژوهش های گذشته بیشتر مفهوم “عامل انسان را مورد بررسی قرار داده اند و حجم پژوهش های انجام شده در مورد دیگر عوامل اندک است (استینگتون، هویس ، لولسون،۱۹۸۸ ، پرنر ۱۹۹۱، ولمن، ۱۹۹۰) به نقل از بارت و همکاران، ۲۰۰۱ ).کمبود پژوهش های پیشین در خصوص شکل گیری مفهوم عامل های غیر انسان، چالش انگیز ترین سوالات حوزه رشد شناختی را رقم می زند اینکه چگونه این مفاهیم، به عنوان عامل در ذهن کودک شکل می گیرند؟ چگونه کودک موجودات غیر انسان را دارای باورها و حالات ذهنی و عامل به وجود آمدن پدیده ها و رخدادها می داند؟ چگونه این باورها و حالات ذهنی را. _به موجودات غیر انسان استاد می دهد؟ آیا نحوه اسناد حالات دهنی به عامل های غیر انسان، مشابه انسان است؟ اگر این موجودات فوق طبیعی باشند، آیا چار چوبه مفهومی کودک در مورد واقعیت ذهن موجودات فوق طبیعی و انسان مشابه است یعنی در نظر گوهک دانش و اطلاعات یکسانی دارند؟ آیا همانند انسان باور اشتباه داشته و بر اساس آن عمل می کنند؟این سؤالات و به طور کلی شیوهای که کودکان به موجب آن ویژگی های ذهنی موجودات را درک می کنند، پژوهش هایی را به خود اختصاص داده و شواهدی را به حمله تحول نظریهی ذهن افزوده است ( مارکیس و نماتیکوس . ۲۰۰۷)، شواهدی که نحوهی شکل گیری این عامل ها را واضح تر می سازد.پژوهش حاضر، با در نظر گرفتن مفروضه های فوق، بر آن بود که با استفاده از تکالیف باور غلط که شاخص نظریه ذهن است، نحوه استاد حالات ذهنی ( باور های اشتباه ) و چگونگی پیش بینی رفتار عامل های انسان (مادر) و غیر انسان (خدا، فرشته و جادوگر) را مورد بررسی قرار دهد.از آنجایی که تحول نظریه ذهن چنان که بحث شده خاستگاه و منشا درک مفهوم عامل است بررسی نظریه ذهن کودکان در خصوص عامل های انسان و غیر انسان و نحوه استاد باورها به این موجودات، می تواند در بررسی چگونگی تحول مفهوم این دو نوع عامل راهگشا باشد. به همین لحاظ در ادامه بحث. ابتدا رویکردهای مربوط به نظریه ی ذهن مورد بررسی قرار خواهند گرفت و سپس به نظریه های موجود پیرامون چگونگی شکل گیری مفهوم عامل های انسان و غیر انسان پرداخته خواهد شد.