رویا فرج اللهی هستم، فارغ التحصیل سنجش و اندازه گیری در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم اجتماعی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی عملی بودن، اعتبار، روایی و نرم یابی آزمون ترسیم ساعت در کودکان دبستانی شهر تهران” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد تهران مرکزی

دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی، گروه روان شناسی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد گرایش سنجش و اندازه گیری

عنوان:

بررسی عملی بودن، اعتبار، روایی و نرم یابی آزمون ترسیم ساعت در کودکان دبستانی شهر تهران

استاد راهنما:

دکتر حیدر علی هومن

استاد مشاور:

دکتر کامران گنجی

پژوهشگر:

رویا فرج اللهی

تابستان ۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول : مقدمه پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

سئوالات پژوهش

تعاریف مفاهیم و اصطلاحات

فصل دوم : بررسی پیشینه پژوهش

آزمون ترسیم ساعت

ویژگی های آزمون ترسیم ساعت

شیوه های اجرای تمره گذاری و تفسیر آزمون ترسیم ساعت

سامانه های نمره گذاری اصلی

سامانه نمره گذاری کوهن و همکاران

روایی پیشبین آزمون ترسیم ساعت

ملاحظه های فرهنگی، قومی و زبان شناختی

تحول ترسیم ساعت در کودکان عادی

جایگاه آموزش ساعت در کودکان ایرانی

تعریف آزمون

روایی

تحلیل عاملی

انواع نرمها

فرم های سنی

فرم های کلاسی

فرم های درصدی

فصل سوم : روش پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه

روش نمونه برداری

ابزار پژوهش

روش گردآوری اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

– توصیف آماری داده ها

– استنباط آماری داده ها

فصل چهارم : یافته های پژوهش

مقدمه

تجزیه و تحلیل داده ها

تحلیل کیفی

آزمون ترسیم ساعت

تهیه جدول های نرم یا هنجار

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

خلاصه

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد ها

منابع و مأخذ

پیوست

پیوست الف : تصوته های ترسیم ساعت کودکان به تفکیک سن

پیوست پ : جداول و یافته های آماری

چکیده انگلیسی

چکیده

پژوهش حاضر برای بررسی عملی بودن، اعتبار، روایی و ترمیایی آزمون ترسیم ساعت در ۳۹۲ دانش آموز دبستانی شهر تهران انجام شد. روش پژوهش توصیفی از نوع توسعه ای بود. گروه نمونه با روش نمونه برداری تصادفی خوشهای چند مرحله ای انتخاب شدند. پس از اجرای فرم معلم فهرست نشانه مرضی کودک (گادو و اسپرافکین، ۱۹۹۴؛ محمد اسماعیل، ۱۳۸۳) و ماتریس های پیشرونده ریون (ریون ، کورت و ریون، ۱۹۸۳) دانش آموزان دارای اختلال های رفتاری، هبچائی، ذهنی و اختلال های رشدی فراگیر کنار گذاشته شدند و سپس آزمون شکل تجمعی زی (کافارا و همکاران، ۲۰۰۲) و آزمون ترسیم ساعت (کوهن و همکاران، ۲۰۰۰) بر روی ۳۹۲ آزمودنی اجرا شد. تحلیل داده ها نشان داد که ضریب اعتبار آزمون ترسیم ساعت با آلفای کرونباخ برابر ۷۶۵/ ۰ است. هیچ کدام از ملاک های هشت گانه برای نمره گذاری آزمون ترسیم ساعت در تحلیل ها حذف نشدند. از این گذشته اعتبار ارزیابی و اعتبار باز آزمایی آزمون به ترتیب برابر با ۹۵/ ۰ و ۹۰ / ۰ محاسبه شد. برای بررسی روایی سازه آزمون ترسیم ساعت از روش تحلیل مؤلفه های اصلی استفاده شد. میزان کفایت نمونه برداری برابر ۷۱۶/ ۰ و معنادار بودن آزمون کرویت بارتلت نشانگر شرایط مطلوب برای انجام تحلیل عاملی بود. نتایج تحلیل عاملی با چرخش پروماکس، استخراج ۲ عامل بود که بر روی هم تقریبا ۶۳ درصد از واریانس کل را تبیین میکرد. این عوامل عبارت بودند از: ۱- ترسیم ساعت و ۲- مفهوم زمان. همچنین روایی همزمان آزمون ترمیم ساعت و آزمون شکل تجمعی تری بسیار مطلوب بود. بنابر این آزمون ترسیم ساعت از اعتبار و روایی مناسبی برای ارزیابی شناختی کودکان برخوردار است.

واژه های کلیدی: اعتبار، روایی، ترم پایی، آزمون ترسیم ساعت

فصل اول:

مقدمه

آزمون وسیله ای عینی و استاندارد شده است که برای اندازه گیری نمونه ای از رفتار یا خصایص آدمی به کار می رود. در این تعریف منظور از عینی آن است که روش اجرا، تمره دادن و تعبیر و تفسیر نتایج آزمون بر اساس قواعد معین و مشخص صورت می گیرد و قضاوت و نظر سنجی در آن بی تأثیر است (شریفی، ۱۳۷۹). پایه هر پژوهشی استفاده از آزمون ها با ابزارهای معتبر و دارای روایی است و از آنجا که تفسیر نتایج پژوهش بستگی به روایی ابزار به کار گرفته شده دارد، پژوهشگران باید از روایی ابزارها مطمئن باشند.روایی پژوهشی که در واقع سنجش صحت یک ادعاست. مسئله ای مهم در سراسر فرایند پژوهش است، روایی، مسئله مهم و پیچیده ای است که برای پژوهشگر و خواننده بسیار قابل اهمیت می باشد (برنز و گراو، ۲۰۰۱). سنجش روایی انواع مختلفی دارد که شامل: روایی صوری، روایی محتوا، روایی مبتنی بر گروه های متقابل، روایی مبتنی بر همگرایی، روایی مبتنی بر واگرایی، تحلیل ممیزی، تحلیل عاملی، اعتبار مبتنی بر پیش بینی آینده، روایی همزمان و روابی مبتنی بر تأیید پی در پی است (برنز و گراو، ۲۰۰۱).آزمون ترسیم ساعت (CDT) در چندین دهه اخیر، برای ارزیابی وضعیت ذهنی بیماران با اختلال های عصب شناختی یا روان پزشکی گوناگون مورد استفاده قرار گرفته است (کریتچلی، ۱۹۵۳؛ لوریا، ۱۹۸۰؛ مایر – گروس ، ۱۹۳۵؛ اسچول ، ۱۹۶۵؛ واندر هورست . ۱۹۳۴، وارینگتون، جیمز و کیتزبوران، ۱۹۹۹؛ نقل از فریاد من و همکاران، ۱۹۹۴). آزمون ترسیم ساعت (CDT) همچنان در کارهای بالینی کاربرد فراوانی دارد (آلبرت و کاپلان، ۱۹۸۰ء بنتون، ۱۹۸۵؛ ادی و سریرام ، ۱۹۷۷: گود گلاس و کایلان، ۱۹۷۹، هیلمان و والنتین، ۱۹۸۵؛ کاپلان، ۱۹۸۸، ۱۹۹۰ء لیزاک ، ۱۹۸۳؛ واینتراب و میسولام، ۱۹۸۵؛ استراب و بلاک، ۱۹۸۵؛ نقل از فریدمن و همکاران، ۱۹۹۴) و به تازگی توجه بسیاری به آن معطوف شده است (هندرسون، ماک و ویلیامز ، ۱۹۸۹ لیبون، سونسن، بارنوسکی و ساندز، ۱۹۹۳؛ رولئو، سالمون، با ترز، کندی و مک گوایر ، ۱۹۹۲ء ساندرلند، هبل، ملو، لالور، گاندرشیمر، نیوهاوس و گرافمن ، ۱۹۸۹؛ توکو، هاجی استاوروپولوس، میلروبیتی ، ۱۹۹۲؛ ولف – کلاین، سیلوراستون، لوی و براد ، ۱۹۸۹؛ نقل از فریدمن و همکاران، ۱۹۹۴).بسیاری از نویسندگان از ترسیم ساعت به عنوان آزمونی برای توانایی های دیداری سازنده استفاده می کنند (نظیر: آلبرت و کاپلان، ۱۹۸۰؛ اندروز، بورکلهارست، ریچاردز ولی کاک ، ۱۹۸۰ء باترسیی، بندر، پولاک، وکان ، ۱۹۵۶ء لیزاک، ۱۹۸۳؛ ویتراب و میسولام، ۱۹۸۵؛ اسپرین و استراوس ، ۱۹۹۱). سایر پژوهشگران بر خواندن با تعیین کردن ساعت به عنوان وسیله ای برای ارزیابی باز نمایی نمادین تأکید می کنند (نظیر: هد، ۱۹۲۹؛ مایر – گروس، ۱۹۳۵؛ مک فی و زنگویل ، ۱۹۹۰؛ واندرهورست، ۱۹۳۶؛ نقل از فریدمن و همکاران، ۱۹۹۵)، در حالی که برخی دیگر بر بکار گیری ترسیم ساعت به عنوان ابزاری برای سنجش کار کردهای اجرایی با عملی پافشاری می کنند (نظیر: لوریا، ۱۹۸۰ء مایر – گروس، ۱۹۳۵).از نظر تاریخی، ادراک دینداری – فضایی با بازشناسی دیداری سر و کار داشت و حافظه با ناحیه پشتی نیمکره راست مغز مرتبط بود (جکسون ، ۴۶؛ نقل از فریدمن و همکاران، ۱۹۹۴). در پایان قرن بیستم، لیبمان برای علت کنش پریشی ها ، تشانگان قطع برتری جانبی نیمکره چپ) را مطرح ساخت. در همان زمان تعدادی از عصب شناسان آلمانی، کنش پریشی با نشانگان تلع را به عنوان مکانیسمی برای علت برخی از اختلال های خاص دیداری – فضایی پیشنهاد کردند (فریدمن و همکاران، ۱۹۹۴).آزمون ترسیم ساعت ( CDT) از سال ها پیش به عنوان بخشی از ارزیابی شناختی مورد استفاده قرار گرفته است. منشاء این آزمون را می توان در مجله های عصب شناختی که کاربرد آن را به عنوان آزمونی برای ارزیابی عملکرد آهیانه ای و دیداری – فضایی گزارش کرده اند، بافت (کریتچلی، ۱۹۶۶). ترسیم ساعت توسط گودگلاس و کاپلان (۱۹۸۳) در مجمومه ، Boston Aphasia گنجانیده شد. از آن پس، مطالعات متعددی در ادبیات پژوهشی نمایان شد که به ابعاد مختلف آزمون ترسیم ساعت می پرداخت، از جمله مطالعات بین المللی از هلند (کرزیمنسکی، ۱۹۹۵)، آلمان (پلوئنسی و همکاران، ۱۹۹۴)، سوئد (اگرل و دهلین، ۱۹۹۸)، چین (لم و همکاران، ۱۹۹۸) و ژاپن (ناگاهاما و همکاران، ۲۰۰۱، نقل از شولمان و فابنستین ،۲۰۰۴).پژوهش ها نشان داده اند که آزمون ترسیم ساعت (CDT) نسبت به سایر تکلیف های دیداری – ساختاری و غربالگری شناختی، مزایای عملی بسیاری دارد. برای مثال بسیار خلاصه و ارزان است، اجرای آن آسان است، قابل حمل و نقل و غیر کلامی است و تهدید آمیز نمی باشد (ساوت و همکاران، ۲۰۰۱).

بیان مسئله:

این نکته که ترسیم ساعت تا چه اندازه تشانگر عملکرد شناختی در کودکان است. در ادبیات پژوهشی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. کوهن، ریکی، کپی و ادموندز، (۲۰۰۰)، در ۱۹۹۳ نخستین سامانه نمره گذاری هنجار شده برای کودکان۶  تا ۱۳ سال را ارائه کرده اند. کرک، مک کارتی و کاپلان دومین نظام هتجاری برای کودکان را در سال ۱۹۹۶ ارائه کردند و گزارش پژوهشی ایشان هنوز به چاپ نرسیده است (کوهن و همکاران، ۲۰۰۰). سامانه ثمره گذاری کوهن و همکاران (۲۰۰۰) بر اساس آن دسته از سامانه هایی که در ادبیات پژوهشی بزرگسالان به چاپ رسیده استوار است و همان انوع خطاهای مشترک در میان جمعیت های بزرگسال متفاوت نیز در آن لحاظ شده است.انواع خطاها معمولا عبارت اند از: نارسایی در آرایش فضایی شماره ها، توالی نادرست شماره های حذف یا تکرار شماره ها، در جاماندگی، وارونه سازی شماره ها، فرار دادن نادر ست عقربه ها برای یک زمان مشخص و تناسب نادرست عقربه های ساعت شمار و دفیفه شمار. با این همه، با توجه به تفاوت های بالقوه در تحول آگاهی در مورد زمان، در مقایسه با تحول توانایی ساختاری و برنامه – ریزی و مهارت های سازمان دهی، وضعیت عقربه ها و ترسیم ساعت، در مقباس های جداگانه مورد ارزیابی قرار گرفت، هر چند انجام این کار در سامانه های نمره گذاری بزرگسالان متداول نبوده است (کیبی و همکاران، ۲۰۰۲)کوهن و همکاران (۲۰۰۰) با استفاده از این سامانه تمره گذاری در کودکان عادی، پیشرفت گام به گام را در رشد مهارت از ۶ تا ۸ سالگی با توجه به توانایی نشان دادن زمان و از ۶ تا ۱۰ سالگی با توجه به توانایی ترمیم ساعت، یافتند. پیشرفت مشابهی در ترسیم ساعت به استثنای یک گام اضافی، پیدا شده کودکان ۱۰ ساله عملکردی بهتر از کودکان ۸ ساله دارند. هنگامی که عملکرد از نظر کیفی مورد ارزیابی قرار گرفت مشخص شد که بسیاری از کودکان ۸ ساله و بالاتر می توانند زمان مورد نظر را به درستی نشان دهند، در حالی که عملکرد ترسیم ساعت همچنان به بهبود تدریجی خود تا ۱۲ سالگی، یعنی بالاترین ست مورد بررسی در این پژوهش، ادامه می دهد.بر اساس انواع خطاهای گوناگون، مشخص شد که در ۷ سالگی، بسیاری از کودکان دیگر وارونه سازی شماره ها را نشان نمی دهند. کودکان در ۸ سالگی دیگر نسبت به ربع دایره ساعت بی توجه نیستند بی توجهی به قرار ندادن شماره ها در تمام ریع دایره در نقطه مخالف اشاره می کند تا از قلم انداختن شماره ها). الگوی کلی برای کودکان ۶ تا ۷ ساله ای که در استفاده از ربع های دایره ناتوان بودند، بی توجهی به ربع بالایی سمت چپ به عنوان نقطه مخالف بی توجهی به نیم دایره، ربع با پیشی سمت چپ یا بی توجهی به ربع پایینی سمت راست بود؛ هیچ کدام از کودکان نسبت به ربع بالایی سمت راست بی توجهی نکردند. کوهن و همکاران (۲۰۰۰) بر این باورند که پیشرفت خطی مشاهده شده در استفاده از ربع دایره نشانگر آن است که بی توجهی در کودکان ماهیتی تحولی دارد تا اینکه آسیب شناختی باشد، و این امر با بافته های کرک، مک کارتی و کاپلان (۱۹۹۶؛ نقل از کوهن و همکاران، ۲۰۰۰) همخوانی دارد. افزون بر این، این واقعیت که بسیاری از کودکان نسبت به ربع بالایی سمت چپ بی توجهی می کنند، بر خلاف آنکه نشانگر نادیده گرفتن سمت چپ یک سویه با شاه، از این امر حمایت می کند که بی توجهی در درجه دوم اهمیت بعد از مشکلات برنامه ریزی و سازمان دهی همراه با رشد قطعه پیشانی قرار دارد، زیرا افراد با بدکارکردی آهیانهای ، معمولا بی توجهی سمت چپ یک سویه را از خود نشان میدهند (هیلمان و همکاران، ۱۹۸۵ء میسولام، ۱۹۸۵). از این گذشته، علاوه بر پیشرفت تحولی در استفاده از ربع دایره، پیشرفت تحولی نیز در توانایی قرار دادن فاصله های یکسان بین شماره ها در ترسیم ساعت از ۶ تا ۱۱ سالگی به چشم می خورد، که این توانایی تا ۱۲ سالگی به طور کامل رشد نمی یابد. این احتمال وجود ندارد که رشد مهارت ترسیم ساعت که پس از ۱۲ سالگی و حتی پس از آن نیز در کودکان بهنجار ادامه می یاباد، در وهله اول نشان دهنده رشاد زبانی گیجگاهی با رشد حرکتی نوشتاری که از جمله مهارت های پیش نیاز در این حوزه ها هستند و به ترتیب در سنین ۵ با ۱۶ سالگی به وجود می آیند، باشد (بیری ، ۱۹۹۷؛ کلب و فائتی ، ۱۹۸۹ نقل از کیبی و همکاران ۲۰۰۲). همچنین این امر را نمی توان تنها با رشد آهیانه ای مانند توجه یک سوبه که اغلب در ۳ سالگی رشد می کند و رشد آهیانه ای که معمولا از ۵ تا ۸ سالگی ادامه می یابد، برعکس ۱۲ سالگی و پس از آن توضیح داد (گولدن ، ۱۹۸۱، تقال از کیبی و همکاران، ۲۰۰۲). همان گونه که اشاره شد به نظر می رسد که پیشرفت در استفاده از ربع دایره با مهارت های برنامه ریزی سازمان دهی پیشانی) در ارتباط باشد تا عقلت یک سویه (آهیانه ای ) (کوهن و همکاران، ۲۰۰۰).پیشرفت تحولی توانایی ترسیم ساعت با پژوهش هایی که نشانگر فرایند چند مرحله ای در رشد قطعه پیشانی هستند و با مراحلی که بین سنین ۸-۶، ۱۰-۸، ۱۲-۱۰ و ۱۲ سالگی تا اواخر نوجوانی رخ می دهند متناسب است (بکر، آیزاک و هایند . ۱۹۸۷؛ پاسلر ، آیزاک و هایند، ۱۹۸۵؛ ولش، پنینگتون و گرویزر ، ۱۹۹۱). برای مثال کودکان در ۶ سالگی تمایل دارند که از ساعت یک مفهوم بتیادی داشته باشند و در ۸ سالگی اغلب آنها شکل گیری خوب اعداد و شماره ها، استفاده از ربع دایره و وضعیت عقربه ها را از خود نشان می دهند. از نظر کمی، مهارت های ترسیم ساعت به طور چشمگیری دوباره در ۱۰ سالگی بهبود می یایا با وجود این، رشد این مهارت ها از نظر کیفی تا ۱۲ سالگی و احتمالا پس از آن نیز ادامه می یابد، از جمله توانایی قرار دادن شماره ها با فاصله های برابر در ترسیم ساعت. کوهن و همکاران (۲۰۰۰) بر این باورند که مقیاس آنها می تواند نسبت به رشد قطعه پیشانی که باعث تأکید بر قرار دادن مناسب شماره ها و وضعیت عقربه ها می شود، حساس باشد، ارزیابی ها به طور مشخص بیانگر حساسیت آن نسبت به یکپارچگی قطعه پیشانی در بزرگسالان است (فریدمن و همکاران ، ۱۹۹۴). بنابراین سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که: ویژگی های روان سنجی آزمون ترمیم ساعت کدامند؟

اهمیت وضرورت پژوهش

تاکنون هیچ گزارش پژوهشی در مورد آزمون ترسیم ساعت (CDT) در کودکان و نوجوانان در ایران به چاپ نرسیده است. آزمون ترسیم ساعث سال ها است که به عنوان ابزاری تشخیصی در جمعیت های بزرگسال مبتلا به زوال عقل، سکته مغزی، اسکیزوفرنیا، آلزایمر و پارکینسون مورد استفاده قرار می گیرد. اما توجه به ترمیم ساعت در جمعیت عادی کودکان هنوز در ابتدای راه است. بررسی های مقدماتی نشان می دهد که تاکنون مطلبی در مورد آزمون ترسیم ساعت و کاربردهای گوناگون آن در عرصه های خدمات روان شناسی و روانپزشکی و مشاوره به زبان فارسی به چاپ رسیده است. تعداد کتاب هایی که در این زمینه در دنیا منتشر شده به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد و با وجود پژوهش های گوناگون در عرصه بزرگسالان، تعداد موارد مطالعه در جمعیت کودکان و نوجوانان عادی بسیار محدود است و ابعاد گوناگونی از این آزمون همچنان ناشناخته مانده است.