زهرا کاظمی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه استرس والدگری، رضایت زناشویی و کارکردهای خانوادگی مادران کودکان مبتلا به ADHD و بهنجار” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه محقق اردبیلی

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

گروه آموزشی روان شناسی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

مقایسه استرس والدگری، رضایت زناشویی و کارکردهای خانوادگی مادران کودکان مبتلا به ADHD و بهنجار

استاد راهنما:

دکتر نادر حاجلو

دکتر عباس ابوالقاسمی

استاد مشاور:

دکتر ناصر صبحی قراملکی

پژوهشگر:

زهرا کاظمی

تابستان ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

ضرورت و اهمیت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش

اختلال بیش فعالی- نقص توجه

همه گیر شناسی

بیش فعالی و نقص توجه در بزرگسالان

انواع پیش فعالی

سبب شناسی

عوامل محیطی

عوامل روانی- اجتماعی

عوامل تغذیه ای

ویژگی های بالینی

سیر و پیش آگهی

استرس والدگری

انواع استرس

مقابله و کنار آمدن با استرس

دیدگاه های مقابله با استرس

نظریه های استرس والدگری

رضایت زناشویی

نظریه های مربوط به رضایت زناشویی

عوامل موثر بر رضایت زناشویی

کارکرد های خانوادگی

پیشینه استرس والدگری

پیشینه رضایت زناشویی

پیشینه کارکرد های خانوادگی

جمع بندی

فصل سوم: مواد و روش پژوهش

مقدمه

روش تحقیق

جامعه، نمونه و روش نمونه گیری

ابزار های اندازه گیری

روش اجرا

روش تجزیه و تحلیل آماری

فصل چهارم: نتایج و یافته های پژوهش

ویژگی های جمعیت شناختی

یافته های توصیفی

متغیر های پژوهش

یافته های استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهادات

فهرست منابع و مآخذ

چکیده:

هدف از این پژوهش، بررسی استرس والدگری، رضایت زناشویی و کارکردهای خانوادگی در مادران دارای کودک ADHD و مادران دارای کودک عادی بود. روش پژوهش از نوع علی مقایسه ای بود. در این پژوهش، ۶۰ مادر در دو گروه ۳۰ نفری (مادران کودکان ADHD و مادران کودکان عادی) مورد مطالعه قرار گرفتند روش نمونه گیری برای مادران کودکان ADHD از نوع در دسترس و برای مادران کودکان عادی از نوع تصادفی بود. ابزارهای پژوهش عبارت بودند از پرسشنامه استرس والدگری ۱۲۰ سوالی، پرسشنامه رضایت زناشویی اینربچ ۴۷ سوالی و ابزار سنجش خانواده ماستر ۶۰ سوالی، تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری مانوا  صورت گرفت. نتایج مطالعه نشان داد که بین مادران کودکان ADHD و مادران کودکان عادی در خرده عامل های بی توجهی، تقویت گری، خلق کودک، پذیرندگی، سازش پذیری، دلبستگی والدین، محدودیت نقش، افسردگی، روابط با همسر و انزوا که مربوط به عامل استرس والدگری هستند تفاوت معنی دار بود ولی در خرده عامل های فزون طلبی، احساس صلاحیت و سلامت والدین، تفاوت معنی دار نبود. در خرده عامل های ارتباط زناشویی، حل تعارض،  روابط جنسی، ازدواج و فرزندان، اقوام و دوستان و جهت گیری مربوط به عامل رضایت زناشویی تفاوت معنی دار بود ولی در خرده عامل های موضوعات شخصی، مدیریت مالی و اوقات فراغت این تفاوت معنی دار نبود. همچنین در همه خرده عامل های مربوط به کار کردهای خانوادگی، حل مساله ارتباطات نقش ها پاسخ عاطفی، در گیری عاطفی کنترل رفتاری و عملکرد عمومی تفاوت معنی دار بودند. یافته های پژوهش حاضر حاکی از مشکلات مادران کودکان  ADHD در والدگری، رضایت زناشویی و کارکردهای خانوادگی است. بنابراین توجه به برنامه های آموزشی و درمانی موثر بر استرس والدگری، رضایت زناشویی و کارکرد های خانوادگی مادران کودکان ADHD از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

کلید واژه ها: مادران، استرس والدگری، رضایت زناشویی، کارکردهای خانوادگی

فصل اول:

اگرچه کمک به کودکان در عبور از خطرات تهان کودکی، نوجوانی و حتی بزرگسالی ارضا کننده است اما مسئولیت بهزیستی یک کودک در جامعه ای که در معرض تغییرات زیادی قرار دارد، می تواند به همان اندازه برای ما طاقت فرسا باشند. تاثیر پذیری کودکان از رسانه های گروهی، خشونت و مواد مخدره مسؤولیت پدر و مادر بودن را پیچیده تر و دشوارتر می کند. با وجود چنین شرایطی، داشتن فرزندی مبتلا به اختلال می تواند این پیچیدگی و دشواری را دوچندان نماید. وقتی والدین برای اولین بار می فهمند فرزندشان در برخی از زمینه ها دچار اختلال می باشد، احساسات زیادی را تجربه می کنند که شاید رایج ترین آن ها احساس گناه باشد.برخی از والدین به دلیل مشخص نبودن علت این اتفاق، خودشان را به خاطر اختلال فرزندشان سرزنش می کنند. از جمله اختلالاتی که برای والدین مهم و مسأله ساز بشمار می رود، بیش فعالی در کودک می باشد. شواهد زیادی وجود دارد که وجود کودک ADHD ، تنیدگی و تجربه فشار روانی را در والدین آن ها افزایش می دهد.رفتارهای نامتعادل این کودکان می تواند مشکلات موجود در زندگی والدین، بخصوص مادران را دو چندان تماید. با توجه به مطالب ذکر شده، هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر، مقایسه مادران کودکان مبتلا به ADHD و کودکان عادی از نظر استرس والدگری، کارکردهای خانوادگی و رضایت زناشویی در آن ها می باشد.

بیان مسأله

ADHD اختلال عصبی رشدی است که با سطوح مختل کننده بی توجهی، بی نظمی و با بیش فعالی، تکانشگری توصیف می شوند. بی توجهی و بی نظمی، ناتوانی در متمرکز ماندن بر تکلیف، کوشش  نکردن به نظر رسیدن و گم کردن لوازم راه به میزانی که با سطوح سن با رشد ناسازگار است، ایجاب می کند.بیش فعالی – تکانشگری، فعالیت بیش از حد، آرام نگرفتن، ناتوانی در نشسته ماندن، ایجاد مزاحمت برای فعالیت های دیگران و ناتوانی در منتظر ماندن را ایجاب می کند. نشانه هایی که نسبت به سن با سطح رشد بیش از حد هستند. اختلال تا بزرگسالی ادامه می یابد به طوری که با اختلال عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی منجر می شود ( انجمن روانپزشکی آمریکا ) راهنمای تشخیصی آماری اختلال روانی (۵-DSM ) آن را به عنوان الگوی مداوم بی توجهی و یا آبیش فعالی – تکانشگری که در عملکرد با رشد اختلال ایجاد می کند شرح می دهد که برای تشخیص آن حداقل ۶ مورد از ۹ معیار بی توجهی و با بیش فعالی تکانشگری بایستی در دو موقعیت جداگانه (مثلا خانه و مدرسه) مشاهده شوند، (۹ مشخصه ی رفتاری برای نوع بی توجهی و ۹ مشخصه ی رفتاری نوع بیش فعالی-تکانشگری فهرست شده است). که باید چند نشانه بی توجهی با بیش فعالی قبل از ۱۲ سالگی وجود داشته باشند. این نشانه ها بایستی ۶ ماه به طول انجامند و با سطح رشد ناهماهنگ باشند و بر فعالیت های اجتماعی و تحصیلی شغلی تاثیر منفی بگذارند.یافته ها حاکی از نقش مادران در این اختلال، به خصوص استرس والدگری، انتظارات اجتماعی و اعتماد والدینی بود ( کولا و روت ،۲۰۰۵). اگر چه عوامل جسمانی در ADHD نقش دارد، اما تفش والدین به خصوص مادران در سیب شناسی این اختلال مهم است چرا که مادران این کودکان سخت گیر یا کاملا” رها کننده هستند ( شارلوت جی ، مندی سی و جنوا او ،۲۰۰۶)اکثر مشکلات و ناسازگاری های رفتاری که ریشه در خانواده دارند، برخاسته از تعاملات درون خانواده هایی میباشند که فرزندان، این تعاملات را غیر قابل تحمل با حداقل تند و خشن درک می کنند (راچکین و کوپوسو، ۲۰۰۰). کیمیایی و بیگی (۲۰۱۰) بعد از سال ها کار با خانواده ها، موفق به شناسایی چرخه معیوب در روابط والد کودک در خانواده هایی با کودک مشکل دار ( همچون کودکان ADHD ) شدند و آن را « چرخه معیوب رفتارهای ناسازگار نامیدند . براساس این چرخه رفتارهای ناسازگارانه کودک احساس نامناسبی در والدین بوجود می آورد و بر نحوه واکنش و رفتارهای آنها با کودکان تاثیر می گذارد. بدین ترتیب در بسیاری از موارد می توان برخورد نادرست والدین را به عنوان عامل اصلی در افزایش مشکلات رفتاری کودکان در نظر گرفت. جانسون (۱۹۹۶ ) نیز در تحقیقی تعامل بین والدین و کودکان با ADHD را مورد بررسی قرار داده و مشاهده کرد که والدین این گروه از کودکان، واکنش های منفی تری در برخورد با کودکان نشان می دادند و کمتر از شیوه های منبت استفاده می کردند. فبشر در پژوهشی ادعا کرده است که در تعاملات والد- کودک، تاثیر منفی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی – کمبود توجه پر والدین بیشتر است تا تاثیر والدین بر آن ها.بر طبق نظر در و گاتیس و فلمینگ ، تنش به عنوان پاسخ فیزیولوژی که فرد به بارهای چند گانه ای محیطی می دهد، تعریف می شود و یا به طور فراگیر تر به عنوان پاسخ افراد در مواقع مواجه ی با سیستم پیچیده ی محیط و فرد تعریف می شود ( وود جی ام ، ۲۰۰۷). استرس والدگری اصطلاحی است که مشخص کننده ادراک تنش در نظام والد کودک است که ویژگی های تنش زای کودک و هم پاسخ والدین به این ویژگی  ها را در بر می گیرد.به طور کلی استرس والدگری نوعی از تنیدگی است که توسط والدین تجربه می شود و ناشی از مقتضیات فرزند پروری است (استبرگ و هالگول ،۲۰۰۰) – بسیاری از مطالعات، استرس های والدگری را توضیح داده اند که کودکشان تشخیص ADHA دریافت کرده اند (فینزی دوتان ،تربویتز و گلویجیک ، ۲۰۱۱) تحقیقات نشان داده که استرس والدگری با آشفتگی های رفتاری و شدت ADHD ارتباط دارد (آناستابولوس ، گور مونت ، شلتون ودوپال ، ۱۹۹۲). یافته های لالی وون ولی ۲۰۰۸) نشان داده که خانواده های کودکان مبتلا به این اختلال استرس بیشتری را تحمل می کنند. همچنین کیمیایی و بیگی (۲۰۱۰) نشان داده اند که میزان تنش و اضطراب تجربه شده توسط مادر، با آشفتگی های رفتاری و شدت ADHD ارتباط دارد. همچنین تحقیقات نشان داده است که استرس والدگری با اشفتگی های رفتاری و شدت ADHID ارتباط دارد (یوسفی،سلطانی فر و تیموری، ۱۳۸۸). پژوهشگرانی در یافته های خود بیان داشته اند که والد گری برای هر دو والد استرس زا است اما مادران بیشتر از پدران این استرس ها را تجربه می کنند.هاکیتز رضایت زناشویی را چنین تعریف می کنند، احساس خشنودی، رضایت و لذت توسط زن با شوهر زمانی که همه جنبه های ازدواج خود را در نظر می گیرند. رضایت یک متغیر نگرشی است. بنابراین یک خصوصیت فردی زن و شوهر محسوب می شود. طبق تعریف مذکور رضایت زناشویی در واقع نگرش مثبت و لذتبخشی است که زن و شوهر از جنبه های مختلف روابط زناشویی خود دارند. در سال های آغازین، پیش از اینکه کودکان کم سن و سال مبتلا به ADHD به خوبی تشخیص داده شوند، این ناکامی اغلب منجر به تعارض و تضاد بین زن و شوهر می شود (رونالد ،جی، ترجمه صدرالسادات و همکاران، ۱۳۸۱). یافته های (فیشر، بار کلی فیلچر و اسمالیش ،۱۹۹۰) نشان داده است که در والدین کودکان مبتلا به ADHD تعارضات زناشویی افزایش می یاید. من و جانسون در مرور خود به این نتیجه رسیدند که وجود اختلال بیش فعالی نقص توجه در کودکان با درجه های مختلف از اختلال در خانواده و ناهماهنگی زناشویی ارتباط دارد. پژوهش های داخلی نیز حاکی از تاثیر منفی اختلال بیش فعالی تقص توجه بر کاهش رضایت زناشویی والدین دارد (ملک خسروی، ۲۰۰۰)عملکرد خانواده به توانایی در هماهنگی با تغییرات، حل تضادها و تعارضات، همبستگی بین اعضا و موفقیت در اعمال الگو های انضباطی، رعایت و حد و مرز بین افراد، اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد ها با هدف حفاظت از کل نظام خانواده است. تغییرات کمی و کیفی در این فرآیند باعث شکل گیری شخصیت متفاوت در خانواده می شود و در بیشتر موارد با وجود اینکه ممکن است پشتوانه ای برای سلامت رفتاری افراد باشد، مشکلات رفتاری خاصی را ایجاد می کند که به عوامل متعددی بستگی دارد ( کدیور، اسلامی و فراهانی، ۱۳۸۳). یافته ها حاکی از آن است که تعاملات درون خانوادگی، در خانواده های دارای فرزند ADHD با سطوح بالایی از تاسازگاری و ناهماهنگی همراه است، چرا که این کودکان از دستورات والدین و دیگر اعضا تبعیت نمی کنند، تکالیف انجام نمی دهند، رفتار های منفی بیشتری نسبت به همسالان خود دارند که این شرایط، ناکارامدی کارکردهای خانوادگی را به دنبال دارد (جان اف، ۱۹۹۴). یافته های (هاگس هت و کندال ،۲۰۰۹) نشان داده است که بین کارکردهای بد خانوادگی و عملکرد کودکان رابطه وجود دارد. یافته های ملک خسروی (۲۰۰۰) نیز همسو با مطالعات خارجی نشان داده که وجود اختلال بیش فعالی نارسایی توجه در کودکان با کاهش کارایی در کار کرد خانواده ارتباط دارد.با توجه به مطالب ذکر شده سوال اصلی این است که آیا میان مادران کودکان مبتلا به ADHD و مادران کودکان عادی در استرس والدگری، رضایت زناشویی و کارکرد های خانوادگی تفاوت وجود دارد یا نه.

ضرورت و اهمیت پژوهش

بر اساس ۵-DSM زمینه یابی های جمعیتی حکایت دارند که ADHD در اغلب فرهنگ ها تقریبا” در د درصد کودکان و ۲۵ در صد بزرگسالان روی می دهد و در کل جمعیت در پسر ها شایعتر از دختر ها ست طوری که میزان آن در کودکان ۲:۱ و در بزرگسالان۱ : ۱۶: ۱ است. دختر ها بیشتر از پسرها احتمال دارد که عمدتا” ویژگی های بی توجهی را نشان دهند. ADHD با کاهش عملکرد تحصیلی و پیشرفت تحصیلی، طرد اجتماعی و در بزرگسالان با عملکرد، پیشرفت و حضور شغلی ضعیفتر، احتمال بالاتر بیکاری و تعارض میان فردی بالا ارتباط دارد.کودکان مبتلا به ADHD خیلی بیشتر از همسالان بدون ADHD خود احتمال دارد در نوجوانی به اختلال سلوک و در بزرگسالی به اختلال شخصیت مبتلا شوند. در نتیجه احتمال مصرف مواد و حبس افزایش می یابد. افراد مبتلا به ADHD بیشتر از همسالان احتمال دارد که آسیب ببینند. تصادفات و تخلفات رانندگی در رانندگان مبتلا به ADHD شایعترند. احتمال وجود چاقی در افراد مبتلا به ADHD زیاد است. بر اساس یافته های ( جانستون ، رینولدز ، فریمن و گلر ، ۱۹۹۸) که اسنادهای رفتار کودکان را در والدین کودکان دارای ADHD و بدون مشکل مقایسه کردند. والدین کودکان دارای ADHD نسبت به والدین کودکان بدون مشکل، رفتار های کودکان خود را ثابت و تغییر ناپذیر و غیر قابل کنترل می دانسته و کمتر خود را مسئول رفتار کودک می دانستند.در سال های اخیر، توجه فزاینده ای به تاثیر روابط اعضای خانواده بر رشد فرزندان شده است. برخی از محنفین، خانواده را به منزله سیستم در نظر گرفته و بر این نکته تاکید نموده اند که تاثیر خانواده به صورت یک واحد، خیلی بیشتر از مجموعه اجزای آن است. خانواده کودکان مبتلا به این اختلال استرس بیشتری را تحمل می کنند (لی ، وون و لی، ۲۰۰۸) و ارتباط متقابل بین والدین و فرزندان نسبت به خانواده های دیگر بیشتر دچار اختلال می باشند. بسیاری از مادران از روش های پرخاشگرانه برای کنترل این کودکان استفاده می کنند ( تولی، آکونو و ام سی گیو، ۲۰۰۸). هر چند سبب شناسی این اختلال بر پایه عوامل زیستی عصبی قرار گرفته، ولی باید گفت که این بیماری در خلاء به وجود نمی آید و نظام خانواده باید برای حفظ ثبات و تعادل خود را با فرد دارای نشانه های بیماری تطبیق دهد(خسروی، ۲۰۰۰). یافته های هافتس و همکاران نشان می دهد که بین کارکرد بد خانوادگی و عملکرد کودکان رابطه وجود دارد (هاگس، هت و گندال ، ۲۰۰۹) متخصصان توصیه می کنند نقطه شروع آموزش والدین، دست یافتن به بینش نسبت به مشکل کودک و خانواده و تاثیر آن بر عملکرد فردی و خانوادگی است ( جنسن ، آرنولد و ریچرز ، ۱۹۹۹)با توجه به شیوع بالای این اختلال و پیامدهای متعدد این اختلال بر بهداشت روانی خانواده جامعه و خود این کودکان در زمان حال و آینده از طرفی و نیز با توجه به تاثیر متقابل کنش و واکنش های مسقیم و غیر مستقیم والدین و فرزندان بر یکدیگر از سوی دیگر به نظر می رسد می توان برخی از عوامل احتمالی تعیین کننده در این اختلال را با بررسی ویژگی های والدین این کودکان بدست آورد ( ماهان و همکاران ، ۲۰۰۶، ترجمه جوادیان و همکاران ،۱۳۹۰ ).بنابراین در این پژوهش به مقایسه مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی – کم توجهی در استرس والدگری، رضایت زناشویی و کارکرد های خانوادگی پرداخته می شود تا بلکه بتوان برخی از ابهامات و مشکلات موجود در این زمینه را روشن نمود.

اهداف پژوهش

۱-هدف مقایسه استرس والدگری مادران کودکان ADHD و بهنجار بود.

۲- هدف مقایسه کارکردهای خانوادگی مادران کودکان ADHD و بهنجار بود.

۳- هدف مقایسه رضایت زناشویی مادران کودکان ADHD و بهنجار بود

فرضیه های پژوهش

۱-استرس والدگری مادران کودکان ADHD و بهنجار متفاوت است.

۲-کارکردهای خانوادگی مادران کودکان ADHD و بهنجار متفاوت است. _

۳- رضایت زناشویی مادران کودکان ADHD و هنجار متفاوت است

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

اختلال ADHD

این اختلال به شکل های مختلف و با نام های متفاوتی تعریف شده و هیچ گاه توافقی در این زمینه وجود نداشته است. بارکلی (۱۹۸۲) این اختلال را این طور تعریف می کند: بیش فعالی با قرون جنبشی عبارت است از اختلال رشدی در توجه، نگانش، بی قراری و هدایت رفتار که به طور طبیعی ایجاد می شود ناشی از اختلال های عصب شناختی بزرگ، حسی، حرکتی یا هیجانی نیست. در پژوهش حاضر والدین کودکانی که توسط متخصص مبتلا به اختلال بیش فعالی تشخیص داده شده اند، مورد مطالعه قرار می گیرند.

استرس والدگری

تعریف نظری: استرس والدگری اصطلاحی است که مشخص کننده ادراک استرس در نظام والد – کودک است. این موضوع هم ویژگی های تنیدگی زای کودک و هم پاسخ های والدین به این ویژگی ها را در بر می گیرد (مگ گایر، گیندرمن، هاکس و همکاران ۲۰۰۲)

تعریف عملیانی: منظور استرس والدگری در این پژوهش میزان نمره ای بود که مادران در پرسشنامه ۱۲۰ سوالی استرس والدگری (PSI کسب می کردند. مقیاس اندازه گیری در این پرسشنامه از نوع مقیاس فاصله ای بود.

رضایت زناشویی

تعریف نظری: رضایتمندی زناشویی حالتی است که طی آن زن و شوهر از ازدواج با یکدیگر و باهم بودن احساس شادمانی و رضایت دارند (سینها و مکرجی ،۱۹۹۱ به نقل از میر احمدی زاده و همکاران، ۱۳۸۲).

تعریف عملیاتی: منظور از رضایت زناشویی، میزان نمره ای بود که مادران در پرسشنامه ۴۷ سوالی رضایت زناشویی اینویچ بدست می آوردند. مقیاس اندازه گیری از نوع مقیاس فاصله ای بود.

کار کردهای خانوادگی

تعریف نظری: کار کرد به نتایج و آثار عینی پدیده ها با ساختار های اجتماع اطلاق میشود. خانواده نیز مانند هر پدیده اجتماعی، کارکرد معینی بر عهده دارد که به نحوی در دوام و اداره جامعه موثر است.

تعریف عملیانی: منظور از کارکرد های خانواده میزان نمره ای بود که مادران در پرسشنامه ۶۰ سوالی ابزار سنجش خانواده مک ماستر (FAD) بدست می آوردند. مقیاس اندازه گیری از نوع مقیاس فاصله ای بود