زهره فتوحی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۲، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی بازی درمانی بر اختلالات رفتاری و کیفیت دلبستگی کودکان دوره پیش دبستانی شهر اصفهان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته رواننشاسی عمومی

عنوان:

اثر بخشی بازی درمانی بر اختلالات رفتاری و کیفیت دلبستگی کودکان دوره پیش دبستانی شهر اصفهان

استاد راهنما:

دکتر آذرمیدخت رضایی

استاد مشاور:

دکتر سلطان علی کاظمی

نگارش:

زهره فتوحی

تابستان ۱۳۹۲

فهرست مطالب

عنوان

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

تعاریف نظری

اختلالات رفتاری

دلبستگی

بازی درمانی

تعاریف عملیاتی

اختلالات رفتاری

دلبستگی

بازی درمانی

فصل دوم) ادبیات و پیشینه پژوهش

اختلالات رفتاری

شیوع اختلالات رفتاری

تفاوت های مربوط به جنسیت

الگوی زیست شناختی

نظریه روان پویایی

رفتار گرایی مدل های یادگیری

شرطی سازی کلاسیک

شرطی سازی عامل

یادگیری شناختی

الگوی شناختی- رفتاری

بازنگری های نئو فرویدی جدید

الگوی سیستم

طبقه بندی اختلال های کودکی

طبقه بندی اختلالات کودکی بر اساس  IV – TR DSM-

طبقه بندی مرکز ملی برنامه های بالینی کودک ۱۹۹۶ . NECIP

اختلالات برون سازی (رفتار ایذایی)

اختلالات درون سازی (هیجانی)

مشکلات مربوط به رابطه والدین – فرزند

اختلالات درونی شده و بیرونی شده

اختلال نقص توجه بیش فعالی

اختلالات اضطرابی

افسردگی

اختلال سلوک

پرخاشگری

دلبستگی

معنا و اهمیت

اساس زیستی دلبستگی

نظریه دلبستگی

مراحل دلبستگی

ارزیابی دلبستگی

در یک سبک های دلبستگی

تداوم الگوی دلبستگی

نشانه های مشکلات دلبستگی

روش های فرزند پروری و دلبستگی کودک

دلبستگی و رشد بعدی

راهنمای بالینی برای روان درمانی کودک و تقویت دلبستگی از طریق بازی تعریق بازی

فواید بازی

بازی درمانی

هفت اصل بازی درمانی

نظریه های روان شناسی بازی

نظریه انرژی مازاد

نظریه رفع خستگی

نظریه تجدید فعالیت های اجدادی

نظریه پیش تمرین

نظریه بوی تاتدیک

طبقه بندی بازی

طبقه بندی کرا

طبقه بندی پرز

طبقه بندی اشترن

طبقه بندی شارلوت بوهلر

طبقه بندی برناد اسپادگ

رویکرد های بازی درمانی

رویکرد روان تحلیلی

رویکرد گشتالتی

رویکرد رفتاری شناختی

رویکرد کودک محور

رویکرد آدلری

رویکرد ارتباطی

رویکرد ساختار مند

رویکرد غیر مستقیم

پیشینه پژوهش

اختلالات رفتاری

دلبستگی

مروری بر پژوهش های انجام شده در زمینه بازی درمانی در داخل کشور

پژوهش های انجام شده در خارج از کشور

جمع بندی

فصل سوم) روش شناسی پژوهش

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزار جمع آوری داده های پژوهش

فرم خلاصه اطلاعات جمعیت شناختی

پرسشنامه رفتاری راتر

روایی و پایایی آزمون

روش نمره گذاری

پرسشنامه اختلال دلبستگی راندولف

شیوه اجرای پژوهش

مرحله پس آزمون

برگزاری جلسات بازی درمانی

روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها

ملاحظات اخلاقی

فصل چهارم) یافته های پژوهش

یافته های توصیفی

آمار استنباطی

فرضیه اول

فرضیه دوم

فرضیه سوم

فصل پنجم) بحث و نتیجه گیری

خلاصه تحقیق

فرضیه اول

فرضیه دوم

فرضیه سوم

محدودیت های پژوهش در اختیار پژوهشگر

محدودیت های پژوهش خارج از اختیار پژوهشگر

پیشنهادات پژوهش

پیشنهادات کاربردی

منابع

پیوست الف

شرح کامل جلسات بازی درمانی

پیوست ب

پرسشنامه ها

فرم جمعیت شناختی

پرسشنامه دلبستگی کودکان

پرسشنامه رفتاری راتر( فرم والدین)

پرسشنامه رفتاری راتر (فرم معلم)

چکیده:

پژوهلی حاضر به دنبال پسر شمسی اثربخشی بانی درمانی پر اختلالات رفتاری و کیفیت دلبستگی کودکان دوره پیش دبستانی بوده. روش پژوهشی، آزمایشی از نوع پیش آزمون و پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. برای بررسی فرضیه های پژوهش از پرسشنامه رفتاری رانر (فرم معلم و والدین ) و پرسشنامه دلبستگی راندولف استفاده شد. جامعه آماری این پژوهشی کلبه کودکان پیش دبستانی شهر اصفهان بود که به صورت خوشه ای چند مرحله ای از میان نواحی شش گانه، دو ناحبه را به طور تصادفی انتخاب و از میان کودکان دوره پیش دبستانی سال ۹۱-۹۲ در مهد کودک ها و مراکز پیش دبستانی این نواحی، سی کودک که بالاترین نمرات را از پرسشنامه رفتاری راتر و دلبستگی راندولف گرفته بودند انتخاب و به طور تصادنی در دو گروه آزمایشی و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایشی به مدت ۸ جلسه ۷۵ دقیقه ای در برنامه بازی درمانی شرکت کردند. پس از اتمام جلسات و انجام پس از موان. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد. نتایج نشان داد که بازی درمانی تاثیر معناداری بر کاهش اختلالات رفتاری کودکان دارد همچنین بازی درمانی می تواند اثربخشی معناداری بر بهبود کیفیت دلبستگی کودکان نیز داشته باشد.

کلید واژه ها: بازی درمانی، اختلالات رفتاری، کیفیت دلبستگی

مقدمه

دوران کودکی مهمترین و حساس ترین دوران شکل گیری شخصیت فرد است. بی توجهی به آن نتایج جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت. زیرا پایه و اساس جامعه فردا را کودکان امروز تشکیل می دهند. با توجه به اهمیت و جایگاه کودکان، بررسی مشکلات و رفع آنها، شایان توجه است. یکی از مشکلاتی که به وفور مورد توجه متخصصان بالینی و روانشناسان قرار گرفته، اختلالات رفتاری در دوران کودکی است. اختلالات رفتاری، مشکلات فردی و اجتماعی فراوانی را به وجود می آورد. کودکان مبتلا خانواده، مدرسه و اجتماع را با مسائل و دشواری های گوناگونی مواجه می کنند و آنها را نیز در برابر آشفتگی های روانی – اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی، آسیب پذیر می سازد (زارع، احمدی، ۱۳۸۶). باور و لمبرت (۱۹۷۱) معتقدند که کودک دارای اختلال رفتاری در عملکردش نسبت به همسالان خود، نقصان دارد و در ایجاد روابط و با حفظ رابعله سالم بین خود و همسالان و بزرگسالان ناتوان است و رفتارهای نامناسب و ناپخته دارد. اختلال های رفتاری معمولا قبل از ۹ سالگی شروع می شود و ریشه در رابعله ی کودک با مراقبش دارد. کودک در شرایطی رشد نموده که نیازهای اساسی او به محبت، آرامش و محرکات مناسب و نیز نیازهای جسمانی او مورد بی توجهی قرار گرفته است (پیوسته گر، سبق و همکاران، ۱۳۸۵) فروید معتقد بود که اختلال در روابط اولیه، اساس و زیربنای اختلالات رفتاری بعدی است. کودکانی که به اندازه کافی به آنها رسیدگی نمی شود مضطرب می شوند و نمی توانند با دیگران به خوبی رابطه برقرار کنند (محمد اسماعیل، ۱۳۸۲) از آنجا که خانواده یکی از مهم ترین متغیرهای مؤثر در زندگی و سلامت فرد است کودکان دارای رفتارهایی مانند پرخاشگری، بیش فعالی، ناسازگاری، اضطراب و افسردگی و کناره گیری در ارتباط با افراد خانواده و همسالان دچار مشکل می شوند بالیی (۱۹۷۳) در تأکید بر اهمیت ارتباط مادر و کودک معتقد است آنچه که برای سلامت روانی کودک ضروری است تجربه یک ارتباط گرم، صمیمی و مداوم با مادر یا جانشین دائم اوست. وی معتقد است که بسیاری از اشکال روان آزردگی ها و اختلال های رفتاری حاصل محرومیت کودک از مراقبت مادرانه و پا عدم ثبات رابعله کودک با مادر است (جهان بخش و همکاران، ۱۳۹۰). پژوهش های متعددی حاکی از آن است که علائم اضطراب، افسردگی با خشم می تواند تجربیات عاطفی منفی از روابط دلبستگی در گذشته باشد (سابل، ۲۰۰۴). برای کودکانی که خود آگاهی و بینش نسبت به اختلال خود ندارند نمی توان انواع روان درمانی را به سهولت بر روی آنان اجرا کرد از طریق بازی های مرتبط می توان نتایج قابل توجهی در آنان ایجاد کرد. زیرا برای کودکان لذت بخش و راضی کننده است ( صمدی، ۱۳۸۹).جنبه مهم درمان روان شناختی برای کودکان، خواه افسرده یا اضطرابی و با اختلالات دیگر، تامین کردن محبط عاطفی حمایت کننده است که در آن بتوانند راهبردهای کنار آمدن ساز گارائه تر و ابراز هیجانی موثر را یاد بگیرند. کودکان خردسال و آنهایی که مهارت های کلامی رشد بافته ای ندارند. از بازی درمانی بهره مند می شوند (سید محمدی، ۱۳۸۹). به اعتقاد لتدرث در گرایش های روان شناسی روش های متفاوتی برای تغییر رفتار و تقویت روش های ایجاد سازگاری وجود دارد که یکی از آنها بازی درمانی است. در مانی که به طور روز افزون در دنیای امروز از آن استفاده می شود (لندرث ۲۰۰۲، ترجمه داوری پناه ۱۳۹۰).رویکرد بازی درمانی بر این فرض استوار است که تغییر امکانپذیر است و عوامل ضروری برای تغییر، در ارتباط مثبت بین کودک و والدین قرار دارد. از آنجا که ریشه های رشد خود، عزت نفس و اعتماد در سال های اولیه زندگی قرار دارد، ضروری است که به مرحله ای برگردیم که رشد عاطفی کودک مختل شده و تجربه ای را فراهم کنیم تا کودک بتواند چرخه تعامل سالم را در باره کار بیندازد (محمد اسماعیل، ۱۳۸۲). کودکان در طی بازی در مائی، دنیای هیجانی درونی خود را برون ریزی می کنند، زیرا بازی درمانی بالقوه کمک کننده است و انواع مشکلات همانند خشونت خانوادگی، سوء استفاده ها و برخی تعارض های ارتباطی و غیره درمان می شود (بابایی و همکاران، ۱۳۹۰).

بیان مسأله:

با توجه به اینکه کودکان نماینده آتیه هر جامعه ای هستند توجه به تعالیم و تربیت و آموزش آنها امری بدیهی و ضروری است. در واقع شخص بزرگسالی را که مبتلا به اختلال رفتاری می شناسیم همان کودک دیروزی است که از توجه به مشکلاتش عاقل بوده ایم. کودکان و نوجوانان نیز مانند بزرگسالان به بیماری ها و مشکلات روانی مبتلا می شوند که در صورت بی توجهی و عالهم انجام مداخلات مناسب ممکن است مزمن شده و بر زندگی دوران بزرگسالی آنها اثرات جبران نایا۔ پری گذاشته و آنان را در زمینه ی موقعیت تحصیلی، شغلی و روابط خانوادگی و اجتماعی دچار مشکل کند. باید واقعیت ها را بپذیریم و به روش مناسبی با آنها مواجه شویم. از جمله رایج ترین تشخیص های مشکلات دوران کودکی اختلالات رفتاری است. متخصصان بهداشت روانی اعتقاد دارند که کودک برخوردار از سلامت روانی قادر است با سایر افراد ارتباط مثبت و با دوام برقرار کند ولی کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری در برخورد با دیگران مشکلاتی دارند، آنان غالبا رفتاری می کنند که با وضعیتی که در آن قرار گرفته اند متناسب نیست، البته صرف نظر از آنکه اختلال رفتاری به چه صورتی ظاهر می شود این رفتار بازتابی از فشارهایی است که کودک آن را حس می کند (لطف آبادی، ۱۳۷۷).از آنجا که خانواده نقش مهمی در بهداشت روانی کودک دارد رویکرد دلبستگی و رابطه کودک – والد بر روی رشد شخصیت او تأثیر فراوان دارد که این اثر از همان ماه های اولیه در ارتباط کودک با مادرش شروع شده و در طول سال های کودکی و نوجوانی وسعت می یابد و به این ترتیب کبفبت و نوع دلبستگی، شبوه رفتار کودک را در موقعیت های مختلف تعیین می کند. کودکانی که از کیفیت دلبستگی مطلوبی برخوردار نیستند از ارتباط و مهارت اجتماعی ضعیف تری برخوردارند و دارای مشکلات رفتاری بیشتری نسبت به همسالان خود هستند (امیری، ۱۳۸۹) اختلال دلبستگی در کودکان با مشکلات رفتاری در دوران کودکی، با کناره گیری و پرخاشگری همراه است، فاقد توانایی همدلی بوده و در مهد کودک و مدرسه رفتارهای نامناسب دارند (سیف و همکاران، ۱۳۸۵)با توجه به مطالب یاد شده اگر در پی یافتن روشی برای کاهش مشکلات دوران کودکی باشیم به نظر می رسد بازی درمانی از موثرترین روش های درمانی اختلالات رایج دوران کودکی می باشد. هر گاه زبان کلامی برای ابراز افکار و احساسات کودکان کفایت نکند درمانگران از بازی درمانی برای کمک به کودکان برای ابراز آنچه آنها را ناراحت کرده است، استفاده می کند. قدرت درمانی که در بازی درمانی نهفته است به طرق گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد و درمانگران از طریق بازی به کودکانی که مهارت های اجتماعی و عاطفی شان ضعیف است رفتارهای ساز گانه تری را می آموزند (زارع، احمدی، ۱۳۸۶).در حال حاضر بازی درمانی یکی از روش های متداول برای شناخت و درمان مشکلات کودکان است. بازی فعالیتی است که کودک از طریق آن می آموزد، عواطف و هیجانات خود را بی خطر می نمایاند و ناراحتی ها و نگرانی های خود را بیان می کند (شفیع آبادی، ۱۳۷۹). در جوامع پیچیده کنوئی دشواری های رفتاری و مشکلات ساز گاری کودکان در خانه و مدرسه از عمده مسائلی است که والدین و سایر افراد مرتبط با آنها را شد بدأ گرفتار کرده است، و بسیاری از کودکان به سبب مشکلات رفتاری گوناگون نمی توانند همگام با استعداد و توانایی خود پیشرفت کشند. لذا پژوهشگر، با توجه به حساسیت این مرحله رشدی و نتایج بافته های پژوهشی مبتنی بر مفید بودن روش بازی درمانی در کاهش انواع اختلالات شایع دوران کودکی و با به کارگیری تکنیک های بازی درمانی، تأثیر این شیوه درمانی را مورد بررسی قرار می دهد تا شاید در درمان مشکلات رفتاری که شیوع زیادی در بین کودکان دارد مفید واقع شود. پژوهشگر با طرح این سؤال دست به تحقیق می زند که آیا بازی درمانی می تواند در کاهش علائم اختلالات رفتاری و کیفیت دلبستگی کودکان اصفهانی مؤثر باشد؟اهمیت و ضرورت تحقیق کودکی که به دنیا می آید، عالی ترین و کامل ترین امکانات رشد را داراست. وی آمادگی و ظرفیت آن را دارد که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و به برترین کمالات دست یابد. بنابراین توجه کردن به مشکلات دوران کودکی هم برای فرد و هم برای اجتماع حائز اهمیت است. این مشکلات اگر درمان نشوند نه تنها کودکان از آنها رهایی نمی یابند بلکه به اختلالات روانی بزرگسالی تبدیل می شوند. اختلالات روانی و رفتاری در کودکان یادگیری و رشد را مختل می سازد کودکان دارای نقص روانشناختی ممکن است موفق نشوند بر وظایف کلیدی مراحل مختلف رشد مائتاد عزت تقس، برقراری رابطه با همسالان، حل تضادهای بین فردی و کسب مهارت های تحصیلی مسلط شوند. این نارسایی ها به نوبه خود ممکن است به احساس ناکامی و طرد منجر شود (رضازاده، ۱۳۸۲). تقریبا همه متخصصین بهداشت روانی در همه ی الگوها و نظر به های تبیین رفتار در یک مورد متفق هستند که سال های شکل گیری اولیه در سازگاری بعدی اهمیت دارند. وجود مشکلات در خلال این سال ها، زمینه ناسازگاری در سال های بعدی است ( کندال، ترجمه کلانتری، ۱۳۸۲). پژوهش های متعددی در مورد اثراث دلبستگی کودک در تحول بعدی او به انجام رسیده است. برخی از این پژوهش ها به بررسی پیامدهای مربوط به مشکلات رفتاری و آسیب های روانشناختی پرداخته اند و بیان می دارند که ارتباط های اولیه به خصوص هنگامی که در تعامل با عوامل خطرزای دیگر در بافت زندگی کودک فرار می گیرند. به اختلالات رفتاری منجر می شوند (تبعه امامی، ۱۳۹۰).از آنجایی که مراجعین مشکلات رفتاری مادر و کودک سهم زیادی از مراجعه کنندگان مراکز مشاوره را شامل می شوند. شناخت رفتار کودکان طی سال های اولیه زندگی، از آن جهت حائز اهمیت است که می تواند روش تشخیص مناسب در کاهش رفتاری و ارتقای سلامت روانی کودکان باشد. لزوم و اهمیت انجام این تحقیق به منظور تعیین اثربخشی بازی درمانی در کاهش مشکلات رفتاری و کیفیت دلبستگی کودکان است، زیرا بازی برای کودک لذت بخش و راضی کننده است، تمایلات کودک در بازی هایش کاملا آشکار خواهد شد. ما نمی توانیم به همان شیوه بزرگسالان به مشاوره با کودک بپردازیم بنابراین باید به دنبال راهی باشیم که بتوانیم با کودک ارتباط برقرار کنیم. بازی این امکان را برای ما فراهم می کند که در کنار کودکان و با توجه به نیازها و خواسته هایشان به آنها کمک کنیم تا آنچه را که نیاز دارند فراهم آوریم و با در پی جبران کمبودهایشان باشیم. باتری درمانی به شیوه های مختلف سال هاست که برای کودکان با اختلالات گوناگون اجرا شده است و نتایج قابل توجهی را در بر داشته است. تلاش پژوهشگر این است که از طریق بازی درمانی راهی مناسب برای کاهش مشکلات کودکان ایجاد کند.

اهداف پژوهش

١- تبیین میزان اثربخشی بازی درمانی بر کاهش علائم اختلالات رفتاری کودکان پیش دبستانی از دیدگاه معلم

۲- تبیین میزان اثربخشی بازی درمانی بر کاهش علائم اختلالات رفتاری کودکان پیش دبستانی از دیدگاه

والدین

٣- تبیین میزان اثربخشی بازی درمانی بر کیفیت دلبستگی در کودکان پیش دبستانی

– هدف ویژه

به بررسی رابطه متغیرهای جمعیت شناختی یا اختلالات رفتاری و کیفیت دلبستگی کودکان پیش دبستانی

– فرضیه های پژوهش

۱- بازی درمانی بر کاهش علائم اختلالات رفتاری کودکان از دیدگاه معلمان، تأثیر معناداری دارد.

۲- بازی درمانی بر کاهش علائم اختلالات رفتاری کودکان از دیدگاه والدین تأثیر معناداری دارد.

۳-بازی درمانی موجب افزایش کیفیت دلبستگی در کودکان می شود