زهره همت آبادی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی گرایش خانواده درمانی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم انسانی دانشگاه علم و فرهنگ در سال ۱۳۹۶، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه مشکلات رفتاری درونی سازی و برونی سازی شده و رشد اجتماعی در کودکان تک و چند فرزند با نقش تعدیل کنندگی سبک های فرزندپروری والدین” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علم و فرهنگ

دانشکده علوم انسانی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی- گرایش خانواده درمانی

عنوان:

مقایسه مشکلات رفتاری درونی سازی و برونی سازی شده و رشد اجتماعی در کودکان تک و چند فرزند با نقش تعدیل کنندگی سبک های فرزندپروری والدین

استاد راهنما:

دکتر علی فتحی آشتیانی

استاد مشاور:

دکتر علی اکبر سلیمانی

نگارش:

زهره همت آبادی

مهر ماه ۱۳۹۶

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول – مقدمه و کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

ضرورت نظری

ضرورت عملی

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف اختصاصی

فرضیه های پژوهش

تعریف نظری و عملیاتی متغیر ها

تعاریف نظری

تعاریف عملیاتی

فصل دوم – مبانی نظری و پیشینه پژوهش

تک فرزندی و چند فرزندی

تاریخچه تک فرزندی

ویژگی های تک فرزندان

چند فرزندی مشکلات رفتاری

تعریف مشکلات رفتاری

تاریخچه توجه به مشکلات رفتاری

طبقه بندی مشکلات رفتاری

سبب شناسی مشکلات رفتاری

مشکلات رفتاری از منظر رویکرد های روان شناختی

شیوع و همزمانی مشکلات رفتاری

سبک های فرزندپروری

تعاریف فرزند پروری

مطالعات و نظریه های فرزندپروری

ابعاد شیوه های فرزندپروری

الگو های فرزند پروری

سبک های فرزندپروری بیمار گونه

عوامل موثر بر شیوه های فرزندپروری

رشد اجتماعی

تعریف رشد

تعاریف رشد اجتماعی

اجتماعی شدن

ابعاد رشد اجتماعی

اهداف تربیت

اهداف رشد اجتماعی

نشانه های رشد اجتماعی

ویژگی های فرد رشد یافته اجتماعی

وظایف خانواده در برابر رشد اجتماعی فرزندان

نظریه های مرتبط با رشد اجتماعی

نقش خانواده در رشد اجتماعی فرزندان

پیشینه پژوهشی

پژوهش های داخلی

پژوهش های خارجی

فصل سوم – روش شناسی پژوهش

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

نمونه پژوهش

روش نمونه گیری

ملاک های ورود به نمونه پژوهش

ملاک های خروج نمونه از پژوهش

عنوان

ابزار پژوهش

فهرست رفتاری کودک (CBCL)

پرسشنامه جمعیت شناختی

پرسشنامه سبک های فرزند پروری والدین ( PSQD )

پرسشنامه رشد اجتماعی واینترمن

شیوه اجرای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها (نتایج)

بخش اول) داده های توصیفی و جمعیت شناختی

الف-داده های جمعیت شناختی

ب- داده های توصیفی

بخش دوم یافته ها در چارچوب فرضیه های پژوهش

فرضیه اول) میزان مشکلات رفتاری کلی در کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان است

فرضیه دوم) میزان مشکلات رفتاری درونی سازی شده در کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان است

فرضیه سوم) میزان مشکلات رفتاری بیرونی سازی شده در کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان است

فرضیه چهارم) میزان رشد اجتماعی در کودکان تک فرزند کمتر از چند فرزندان است

فرضیه پنجم) سبک های فرزند پروری در میزان مشکلات رفتاری کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان نقش دارد

فرضیه ششم) سبک های فرزند پروری در میزان مشکلات رقناری درونی سازی شده در کودکان تک فرزند

فرضیه هفتم ) سبک های فرزندپروری در میزان مشکلات رفتاری برونی سازی شده در کودکان تک فرزند

فرضیه هشتم) سبک های فرزندپروری در میزان رشد اجتماعی کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان نقش دارد

فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری

بحث در چارچوب یافته های مرتبط با فرضیه های پژوهش

فرضیه اول) میزان مشکلات رفتاری کلی در کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان است

فرضیه دوم) میزان مشکلات رفتاری در بوتی سازی شده در کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان است فرضیه سوم) میزان مشکلات رفتاری برونی سازی شده در کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان است فرضیه چهارم) میزان رشد اجتماعی در کودکان تک فرزند کمتر از چند فرزندان است

فرضیه پنجم) سبک های فرزند پیر تاری در میزان مشکلات رفتاری کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان نقش دارد

فرضیه ششم) سبک های فرزندپروری در میزان مشکلات رفتاری درونی سازی شده در کودکان تک فرزند فرضیه هضم) سبک های فرزندپروری در میزان مشکلات رفتاری برونی سازی شده در کودکان تک فرزند_

فرضیه هشتم) سبک های فرزند پروری در میزان رشد اجتماعی کودکان تک فرزند بیشتر از چند فرزندان نقش دارد

نتیجه گیری

محدودیت ها

پیشنهاد ها

پیشنهاد های پژوهشی

پیشنهاد های کاربردی

منابع و ماخذ

الف منابع فارسی

ب منابع لاتین

پیوست ها

پیوست الف) پرسشنامه فهرست رفتاری کودک CBCL

پیوست ب) تفسیر نمرات مقیاس های مختلف فرم CBCL

پیوست ج) پرسشنامه جمعیت شناختی

پیوست د) پرسشنامه سبک های فرزند پروریا

پیوست ه) پرسشنامه رشد اجتماعی وایتزمن

Abstract

چکیده:

هدف: روانشناسان کودک و خانواده درمانگران همواره با والدینی روبه رو هستند که از مشکلات رفتاری و رشد اجتماعی نامطلوب تک فرزند با چند فرزندانشان شکایت دارند. در این پژوهش به مقایسه مشکلات رفتاری درونی سازی شده و برونی سازی شده و رشد اجتماعی در کودکان تک و چند فرزند با نقش تعدیل کنندگی سبک های فرزندپروری پرداخته شده است.

روش: پژوهش حاضر از نوع مطالعات على مقایسه ای است. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه اول و والدینشان در سال تحصیلی ۹۵-۱۳۹۴ در شهر تهران بود که از این میان ۳۰۰ دانش آموز دختر و پسر از مدارس غیرانتفاعی و دولتی به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شد. جهت سنجش متغیرها از پرسشنامه های فهرست رفتاری کودک آخنباخ (CBCL)، رشد اجتماعی وایتزمن (۱۹۹۰)، سبک های فرزندپروری بامربند (PSQD) و پرسشنامه محقق ساخته ویژگی های جمعیت شناختی استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t مستقل و تحلیل واریانس دو راهه و از نرم افزار SPSS16 بهره گرفته شد.

یافته ها: نتایج به دست آمده نشان داد که مشکلات رفتاری کلیه درونی سازی و پرونی سازی شده در تک فرزندان بیشتر از چند فرزندان و رشد اجتماعی در تک فرزندان کمتر از چند فرزندان است، همچنین سبک های فرزندپروری در مشکلات رفتاری کلی، درونی سازی و برونی سازی شده و رشد اجتماعی در تک فرزندان بیشتر از چند فرزندان نقش دارد.

نتیجه گیری: یافته های پژوهش در کل بیانگر این است که تک فرزندان در مقایسه با چند فرزندان در مقیاس مشکلات رفتاری کلی و مشکلات رفتاری درونی و درونی سازی شده در معرض آسیب بیشتری قرار دارند و از شرایط نامناسب تری برای رشد اجتماعی نسبت به چند فرزندان برخوردار هستند و رشد اجتماعی پایین تر و مشکلات رفتاری بیشتری دارند، همچنین سبک های فرزند پروری والدین در مشکلات رفتاری کلی، درونی و برونی سازی شده و رشد اجتماعی در تک فرزندان بیشتر از چند فرزندان تاثیر گذار است که می بایست به والدین در جهت بهبود فرایند تربیتی و تصمیم گیری در جهت تعداد فرزندان، تاثیر سبک های فرزندپروری و نوع سبک های فرزندپروری آموزش های لازم ارائه شود.

کلیدواژه ها: مشکلات رفتاری درونی سازی شده، مشکلات رفتاری برونی سازی شده، رشد اجتماعی، سبک های فرزند پروری، تک فرزندی و چند فرزندی.

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

خانواده در سطح جهانی، تحت تأثیر تحولات اجتماعی دهه های گذشته با تغییرات، چالش ها، مسائل و نیاز های جدیدی مواجه شده است؛ که این تحولات موجب تغییراتی در ساختار خانواده شده است. امروزه گرایش های متفاوتی از ساختار خانواده در جوامع دیده می شود و به نظر می رسد که تغییرات بزرگتر از آنچه به عنوان خانواده سنتی می شناسیم به سوی خانواده های مدرن امروزی در حال وقوع است.یکی از این تغییرات، کوچک شدن ابعاد خانواده در دهه های گذشته بوده است، این تغییر در ساخت خانواده ممکن است به افزایش خانواده های تک فرزندی منجر شود (روسی ، ۲۰۱۰). افزایش سن ازدواج، توجیهات اقتصادی و اشتغال زنان از جمله مهم ترین دلایل تردید خانواده ها برای داشتن چندین فرزند است (روسی، ۲۰۱۰؛ مانسیلاس ، ۲۰۰۶: فالیو و پوستون ، ۱۹۹۳). بسیاری از خانواده ها معتقدند که اگر یک فرزند داشته باشند و بتوانند امکانات موردنیاز وی را به بهترین شکل تأمین کننده زندگی بدون خطری را خواهند داشت و این امر تمام تردید های آنان برای داشتن چندین فرزند که شاید به دلایل مختلف قادر به تضمین آینده ای روشن برای آن ها نباشند را برطرف می کند (صادقی،.۱۳۸۸)در میان خانواده های تک فرزند صمیمیتی عمیق بین والدین و فرزند برقرار است و کودک رقابتی را با خواهران و برادران نخواهد داشت. هم چنین، والدین تمام توجه خود را معطوف به کودک می کنند از طرفی همین توجه افراطی والدین می تواند باعث چشم پوشی از رفتار های ناپسند کودک و وابستگی شدید عاطفی بین والدین و کودک شود (اسدی، ۱۳۸۸)در این خانواده ها والدین انتظارات بیشتری را از کودک خود خواهند داشت. این کودکان تمام عمر خود را تحت فشار والدین برای کسب موفقیت در زندگی هستند و والدین تمام آرزو های خود را از آن فرزند انتظار دارند و از آن ها می خواهند که در تمام عرصه های زندگی بهترین عملکرد را از خود نشان دهد، این عوامل می تواند زمینه ساز مشکلات رفتاری برای تک فرزندان گردد (کرینن ، ۲۰۱۱)مشکلات رفتاری، پاسخ های رفتاری نامتناسب با سن، فرهنگ و هنجار های نژادی میباشند (روزنبرگ ، ویلسون ، سیندلار و ماهیدی ، ۲۰۰۵). برخی از پژوهشگران مشکلات رفتاری را به دو دسته بزرگ مشکلات رفتاری درونی سازی شده و مشکلات رفتاری برونی سازی شده تقسیم کرده اند. مشکلات رفتاری برونی سازی الگو های رفتاری نا سازگاری هستند که مشکلاتی را برای دیگران ایجاد می کنند و مشکلات رفتاری درونی سازی مشکلاتی هستند که معطوف به درون تلقی می شوند و علائم آن ها با رفتار های بیش از حد کنترل شده رابطه دارند (یار محمدیان، ۲۰۰۹)مشکلات رفتاری به طور قابل ملاحظه ای بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و حرفه ای کودکان و نوجوانان تأثیر منفی می گذارد و احتمال ابتلا به بیماری های روانی در دوره ای بزرگسالی را افزایش می دهد. این مشکلات احتمال ابتلای افراد به سوء مصرف مواد، فعالیت های بزهکاراته، اختلال های خلقی، ناتوانی در یادگیری، اختلال های عصب روان شناختی و اختلال شخصیت مرزی را افزایش می دهد ( پاندینا ، ۲۰۰۹)سبک های فرزند پروری به صورت گسترده ای در ارتباط با مشکلات رفتاری کودکان مورد پژوهش قرار گرفته است؛ ادبیات پژوهشی مربوط به عوامل خطر ساز مشکلات رفتاری کودکان عمدتا روی همبسته های خانواده به عنوان پیش بینی کننده مشکلات رفتاری تمرکز نموده است. این تحقیقات نشان می دهد که شیوه های فرزند پروری یکی از مهم ترین عوامل در این مشکلات می باشد.اصطلاح فرزند پروری از ریشه پریو به معنی “زندگی بخش” گرفته شده است. منظور از شیوه های فرزند – پروری، روش هایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود به کار می گیرند و بیانگر نگرش هایی است که آن ها نسبت به فرزندان خود دارند و هم چنین معیار ها و قوانیتی است که برای فرزندان خویش وضع می کنند (محمدی، ۱۳۹۰).به عقیده کاردینر شیوه ی تربیت کودک در نخستین نهاد اجتماعی، ساختمان اساسی شخصیت را پی ریزی می کند. رابطه والدین با فرزندان با شیوه های فرزندپروری، در گذر از اعمالی است که اهداف گوناگونی را در بردارد. تربیت اخلاقی و روانی، شناسایی رشد و پیشرفت استعداد های فرزندان، آموزش مهارت های آشنا کردن با قوانین و هنجار های جامعه از جمله این اهداف می باشند. فرزند پروری مثبت با رشد عاطفی کودکان ارتباط دارد، این رشد شامل درگیری در فعالیت های عاطفی است که پرورش دهنده رشد اجتماعی کودکان است؛ همچنین سبک های فرزندپروری نیز بر فرایند رشد اجتماعی کودکان تأثیر می گذارد (آنولا و نورمی ، ۲۰۰۵)رشد اجتماعی فرزندان عمدتا در خانواده صورت می گیرد. به طوری که در این زمینه گفته شده است فرزندان از بدو تولد توانایی های شناختی را از خانواده کسب می کنند، ضمن طی نمودن مراحل رشد هویت خویش را از خانواده دریافت می کنند، از طریق تعامل با والدین آموزش های رفتاری مانند مسئولیت پذیری، مشارکت۔ جوبی، شاد زیستن، شوخ طبعی و سایر خلفیات بهداشت روان را کسب می نمایند. می توان گفت فرایند جامعه. پذیری و رشد اجتماعی فرزندان تا حد قابل توجهی در خانواده شکل می گیرد (گنجی، ۱۳۸۷)منظور از رشد اجتماعی فرد تأثیر متقابل وی با دیگران و پذیرش نقش های اجتماعی است رشد اجتماعی در بر گیرنده رشد همکاری، خوش خلقی و سازگاری، احترام به دیگران، مسئولیت پذیری، امیدواری، خوش بینی و صبر بردباری استرشد اجتماعی از مهم ترین جنبه های رشد کودکان و نوجوانان است. کودک و نوجوان در سایه کسب مهارت های اجتماعی قادر به برقراری ارتباط با دیگران و سازگاری با اطرافیان و اجتماع خود می شود. اجتماعی شدن فرایندی است که طی آن کودک و نوجوان هنجار ها، قوانین، نگرش ها و به طور کلی الگو های فرهنگی و اجتماعی را می پذیرد و با رضایت خاطر به آن ها عمل می کنند (وایتزمن ، ۱۹۹۵؛ به نقل از نظیری، ۱۳۸۹).

بیان مسئله

جهان همواره در حال تغییر است. در این دنیای در حال تغییر ساختار خانواده نیز تغییر می کند. در طی نیمه ی دوم قرن بیست و یکم تغییرات اجتماعی باعث تغییر در ساختار خانواده شده است. از جمله این تغییرات، افزایش سن ازدواج، اختلاف سنی زیاد میان والدین و فرزندان، افزایش طلاق و تمایل به داشتن فرزندان کمتر است (سیگلمن ، ۲۰۰۹).در کشور ایران در سال ۱۳۹۳ میانگین سن ازدواج برای پسران ۲۷ سال و برای دختران ۲۵ سال و همچنین بر اساس آمار های سال ۹۴-۱۳۹۳ در کل کشور از هر ۴/ ۴ مورد ازدواج، یک مورد به طلاق منجر شده است افزایش میانگین سن ازدواج باعث کاهش نرخ باروری و در نتیجه تغییر ساختار خانواده و افزایش پدیده ی تک فرزندی یا بی فرزندی شده است (ناظمی اردکانی، ۱۳۹۴).در دهه های اخیر، والدین بیشتری تمایل به داشتن تنها یک فرزند دارند، به نحوی که بیش از ۲۰ تا ۲۵ درصد از زنان ۴۰ تا ۴۵ ساله در دنیای امروز یک فرزند دارند. خواه تک فرزندی نتیجه برنامه ریزی خانواده ها باشد، خواه بازتابی از هنجار های اجتماعی و اقتصادی جاری و با در نتیجه سیاست دولت ها، این موضوع مهم است که این تغییر بنیادین نه تنها در ساختار جمعیت شناسی، بلکه در همه ابعاد شخصیت فرد در آینده نیز نقش بسزایی دارد (لام، ۲۰۰۷).در مطالعاتی که بر روی خانواده ها انجام پذیرفته دو عقیده کلی وجود دارد، از یک سو بعضی پژوهشگران بیان کرده اند که با توجه به ناتوانی بعضی والدین در مدیریت روابط با فرزندانشان، داشتن تنها یک فرزند مزیت بیشتری را به ارمغان می آورد (فالبو و پوستون، ۱۹۹۳)، از سویی دیگر، گروهی از پژوهشگران اذعان می دارند که تک فرزندان فرصت ارزشمند تعامل با خواهران و برادران را از دست میدهند و کیفیت ضعیف تری از زندگی را تجربه می کنند (کرینن، ۲۰۱۱).در سال های اخیر از یک سو، با توجه به وضعیت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تبلیغاتی که در زمینه کاهش تعداد فرزند صورت گرفته و از سوی دیگر، با توجه به نتایج برخی از پژوهش ها که بیانگر ویژگی های مثبت تک فرزند ها در برخی زمینه های عاطفی- رفتاری بوده است. برخی والدین به داشتن یک فرزند بسنده و برخی دیگر، تمایل به داشتن چند فرزند دارند، در حالی که نتیجه برخی از تحقیقات دیگر به عکس بوده، ویژگی های نامطلوبی را برای تک فرزندان نشان می دهند (بلانتون و لیسن ، ۲۰۰۱ به نقل از عزیزی، ۱۳۹۰).نتایج تحقیق سردار پور و همکاران، نشان داد که فراوانی اختلال سلوک و نقص توجه در کودکان خانواده – های چند فرزند، به مراتب بیشتر از تک فرزند هاست (به نقل از عزیزی، ۱۳۹۰) وانگ و همکاران، در بررسی های خود در هلند به این نتیجه رسیدند که تک فرزندان، نسبت به بچه های دارای خواهر و برادر، از نظر هوش و میزان سازگاری در سطح مطلوب تری قرار دارند (وانگ و همکاران، ۲۰۰۰).بیانی، در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که میزان سازگاری تک فرزندان، پیش از کودکانی است که خواهر و برادر دارند (بیاتی، ۱۳۸۶). برخی نیز اذعان می کنند که هر چند تک فرزندی به خودی خود مشکل نیست، ولی در غیاب روش های آموزشی مناسب، ممکن است نتایج بدی داشته باشد. همچنین توجه زیاد والدین به تک فرزندان و در اختیار گذاشتن تمام سرمایه های مادی و معنوی شان و نیز عدم کنترل رفتارهای آنان می تواند باعث ایجاد مشکلات رفتاری در تک فرزندان گردد (شیرازی، ۱۳۹۰).کودکان به عنوان یکی از گروه های سنی آسیب پذیر در معرض انواع مشکلات روان شناختی قرار دارند. آسیب پذیری در این سنین تحت تأثیر قرایند فعال رشد و مقتضیات خاص مراحل آن از یک طرف و کنترل شرایط محیطی و موقعیتی کودک توسط بزرگسالان از طرف دیگر قرار دارد (ساجدی و همکاران، ۲۰۱۰) مشکلات رفتاری و هیجانی که بیشترین شکل آسیب شناسی روانی کودک را تشکیل می دهد، در جریان رشد و تکامل برخی از کودکان ایجاد می شود (مشکینی، ۲۰۰۵) و به شرایطی اطلاق می شود که در آن پاسخ های هیجانی- رفتاری کودک با هنجار های فرهنگی، سنتی و قومی تفاوت داشته باشند، به طوری که بر عملکرد تحصیلی، مراقبت از خود، روابط اجتماعی، سازگاری فردی، رفتار در کلاس و سازگاری در محیط وی نیز تأثیر منفی بگذارد (خان زاده و همکاران، ۲۰۰۸).