سارا صبوحی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه الزهرا در سال ۱۳۸۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی و مقایسه روند رشدی توجه انتخابی در دانش آموزان تیزهوش و عادی مقطع راهنمایی (دختر و پسر)” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه الزهرا

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

پایان نامه:

جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد

رشته روانشناسی عمومی

موضوع:

بررسی و مقایسه روند رشدی توجه انتخابی در دانش آموزان تیزهوش و عادی مقطع راهنمایی (دختر و پسر)

استاد راهنما:

خانم دکتر سیده منوره یزدی

استاد مشاور:

خانم دکتر سیمین حسینیان

نگارش:

سارا صبوحی

مهر ۱۳۸۳

چکیده پژوهش

به منظور بررسی و مقایسه روند توجه انتخابی در دانش آموزان عادی و تیزهوش (پسر و دختر در پایه های اول و سوم راهنمایی، ۶۴ نفر دانش آموز به شرح زیر انتخاب شدند:در مدارس عادی بصورت خوشه ای چند مرحله ای ۳۲ نفر دانش آموز که دارای میانگین معدل (۱۷-۱۵) بودند، انتخاب گردید که ۱۶ نفر اول راهنمایی ۱۶ نفر سوم راهنمایی بودند.در مدارس تیز هوشان با توجه به نمرات بالای هوشبهر کتل ۳۲ نفر دانش آموز بصورت هدفمند انتخاب شدند. در هر نوع مدارس عادی و تیز هوش) نصف جمعیت پسر و نصف جمعیت دختر بودند. ابزار اندازه گیری، دو داستان کوتاه همراه با ۲۰ سوال برگرفته از متن تدوین شده بود که یکی داستان هدف و دیگری داستان غیر هدف بود. داستان ها بصورت شنیداری با دو نوع محرک فیزیکی (صدای زنانه و صدای مردانه ارائه گردید.نتایج بدست آمده حاکی از وجود اختلاف معنی دار در توجه انتخابی دانش آموزان تیزهوش و عادی بود. بعبارت دیگر، توجه انتخابی دانش آموزان تیزهوش بهتر از دانش آموزان عادی بود. ولی مقایسه توجه انتخابی بین دانش آموزان پایه اول راهنمایی با سوم راهنمایی و همچنین مقایسه توجه انتخابی بین دانش آموزان دختر و پسر و همچنین مقایسه توجه انتخابی دانش آموزانی که محرک فیزیکی شنیداری آنان صدای مردانه بود با دانش آموزانی که محرک فیزیکی آنها صدای زنانه بود، تفاوت معنی داری مشاهده نشد. در نهایت چندین راهکار جهت مطالعه دانش آموزان پیشنهاد گردید.

فهرست مطالب

فصل اول:

مقدمه

بیان مسأله

سوالات پژوهش

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیات پژوهش

متغیرها، مفاهیم و تعاریف عملیاتی

فصل دوم:

مقدمه

توجه

تحقیق اولیه در مورد توجه

مراحل توجه

انواع توجه

تست های تجربی اولیه روی توجه انتخابی

رشد توجه

توجه در اولین سال تولد

توجه در سنین بالاتر

ادراک حسی و دقت

نقش توجه در هدف های آموزشی

نقش توجه در پردازش اطلاعات

اهمیت توجه انتخابی

رشد راهبردهای توجه انتخابی نزد کودکان

مدل های توجه انتخابی

ارزیابی مدل های توجه

روش های بررسی توجه

تعاریفی از هوش و تیزهوشی

تعاریف هوش

تعاریف تیزهوشی

بنیان های تیزهوشی

ویژگیهای عمومی دانش آموزان تیزهوش

طبقه بندی تیزهوشان براساس سطح عملکرد

یادگیری و پردازش اطلاعات در دانش آموزان تیزهوش

توجه در دانش آموزان تیزهوش

تحقیقات انجام شده در خارج و ایران

فصل سوم

مقدمه

روش پژوهش

جامعه پژوهش

نمونه روش نمونه گیری

ابزار جمع آوری اطلاعات .

۱) آزمون هوش کتل (فرم ۲)

روش اجرای آزمون

روش تصحیح

اعتبار و پایایی

۲) آزمون توجه انتخابی

روش اجرا

روش صحیح

اعتبار و پایایی

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم

منابع

مقدمه:

همگی ما، بارها و بارها شنیده ایم که نمی توان دو کار را بطور همزمان انجام داده، اما واقعا این جمله صحت دارد؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت: «بعضی وقتها، اما نمی توانیم بطور همزمان با دو نفر بطور جداگانه صحبت کنیم یا در برنامه تلویزیونی را همزمان نگاه کنیم. اما می توانیم، زمانی که رانندگی میکنیم ، صحبت کنیم و یا زمانی که تمرین حل می کنیم، به موزیک گوش دهیم، اگر چه ممکن است که توسط چیزهایی که دقیقا به آنها گوش نمیکنیم، گیج شویم.مثالهای فوق، نشان می دهند که توجه) یک موضوع ساده از تمرکز (۲) نیست، بلکه یک مفهوم چند بعدی است که برای توصیف شیوه های مختلف پاسخ دهی سیستم شناختی انسان استفاده می شود. (پارکین (۴، ۲۰۰۱). در روانشناسی شناختی بیشتر تحقیقات سعی در فهمیدن فرآیند توجه انتخابی دارند. اصل و ریشه تحقیقات مدرن امروزی در مورد توجه انتخابی به سالهای ۱۹۵۰ – ۵۹ و به مهندس انگلیسی کوئین چری بر می گردد.انگیزه چری برای کار در زمینه توجه انتخابی همان مسئله معروف کوکتیل پارتی) بود، حقیقتی که بیان می کند انسانها می توانند در یک مهمانی شلوغ از بین مکالمات زیادی که وجود دارد، فقط به یکی از آنها توجه کنند. چری برای آزمودن این مسئله، استماع دوگانه را ابداع کرد. بدین ترتیب که بطور همزمان ۲ پیغام به یک آزمودنی (هر پیغام در یک گوش بطور جداگانه از طریق گوشی ارائه می شد و آزمودنی باید به یک پیغام گوش کرده و آن را تکرار نماید. هدف چری از این آزمایش این بود که کشف کند، کدام نوع از اطلاعات را آزمودنی از پیغامی که نباید به آن دقت کند، می شنود. (پارکین، ۲۰۰۱)این اولین مطالعه در زمینه توجه انتخابی بود. بعد از آن تحقیقات زیادی در جنبه های مختلف توجه انتخابی توسط افراد مختلفی انجام شد. از جمله بیگز (۱) و تلفر (۳) (۱۹۸۷) به اهمیت توجه انتخابی در یادگیری پرداخته و آن را اولین مرحله یادگیری دانسته اند. تا به موضوع مورد نظر به طور انتخابی توجه نشود، پادگیری حاصل نخواهد شد، از سوی دیگر مطالعات پیرامون دانش آموزان تیزهوش حاکی از آن است که یادگیری در این دسته از دانش آموزان بهتر و سریعتر از دانش آموزان عادی است. با توجه به نقش توجه انتخابی در یادگیری، در این تحقیق، سعی بر آن خواهد بود تا ضمن بررسی و مقایسه توجه انتخابی در دو دسته دانش آموزان عادی و تیزهوش، به تأثیر عواملی از قبیل جنسیت، سن، نوع محرک فیزیکی بر روی توجه انتخابی، پرداخته شود.

بیان مسأله

زندگی تمام موجودات زنده بویژه انسان، به عمل یادگیری بستگی دارد. زیرا برای هر لحظه از زندگی رفتار خاصی لازم است و انسان باید این رفتار را یاد بگیرد. شعاری نژاد، ۱۳۶۲)یادگیری نه تنها در مسائل مربوط به آموزش و پرورش، بلکه در اکثر فعالیت های آدمی، نقش اساسی دارد. به همین دلیل روانشناسان، یادگیری را کلید اساسی شناسایی رفتار آدمی می دانند و مطالعه و بررسی فرآیند (۲) یادگیری را یکی از وظایف پژوهشی اجتناب ناپذیر خود به شمار می آورند. (سیف، ۱۳۵۵)یکی از عوامل موثر در فرآیند یادگیری، توجه است. بطور کلی توجه، مقدم بر ادراک (۳) یادگیری و تفکر (۴) است. در برخورد با عالم خارج، ابتدا حواس ما روی امر خاصی متمرکز می شود، بعد آن را ادراک می نماییم و نسبت به آن فهم و بصیرت پیدا میکنیم و در جریان تفکر یا حل مسأله آن را مورد استفاده قرار می دهیم.(شریعتمداری، ۱۳۶۶)یک مشکل تحقیق در مورد توجه، این است که براحتی قابل مشاهده نیست. توجه یک فرآیند درونی است. (استایلز، ۱۹۹۷)پارسا (۱۳۷۰) توجه را به شرح ذیل تعریف می کند: توجه به معنای متمرکز ساختن حواس برای فهمیدن موضوع یادگیری است. تا به مطلبی خوب توجه نشود، درک نمی گردد، وقتی توجه بیشتر باشد، موضوع سریعتر ادراک و آموخته می شود. ویلیام جیمزمیگوید: توجه، تمرکز ذهنی به شیئی از میان اشیا یا رشته ای از اندیشه های همزمان در شکل روشن و زنده است. توجه مستلزم کناره گیری از برخی اشیاء برای برخورد موثر با اشیاء دیگر است. (سولسو”، ۱۹۹۱، ترجمه ماهر، ۱۳۷۱)پاکزاد (۱۳۶۸) توجه را کیفیتی نفسانی می داند که تمامی حواس را در امر واحدی تمرکز می دهد. به زبان روان شناسی توجه، آگاهی جهت ادراک است و همین توجه است که موجب ادراک می گردد. (شاپوریان، ۱۳۶۹)وجه مشترک در تعاریف فوق، تأکید بر تمرکز به عنوان جزء اساسی توجه که لازمه فرآیند یادگیری است، می باشد. لذا برای ادراک مؤثرتر، نیاز به توجه بیشتر است. از آنجا که حافظه و ادراک با هم کار می کنند، لذا عوامل موثر در یادگیری در جریان حفظ و یادآوری نیز تأثیر دارند. (شاپوریان، ۱۳۶۹)خلاصه، آنچه سبب یادگیری می شود، در حفظ و پادآوری نیز تأثیر دارد. روی همین اصل، این دو جریان از هم جدا نیستند. افرادی که نمی توانند توجه خود را به امر خاصی معطوف دارند در کسب و فرا گرفتن آن دچار اشکال می شوند. (شریعتمداری، ۱۳۶۶) پژوهش های مربوط به توجه ۴ جنبه مهم را تحت پوشش قرار داده اند

۱) ظرفیت پردازش و توجه انتخابی

۲) سطح برانگیختگی

۳) کنترل توجه

۴) آگاهی

منظور از توجه انتخابی، فرآیندی است که طی آن شخص با ورودیهایی از محرکات چندگانه روبرو می شود که می بایست صرفا یکی از آنها را انتخاب کند و به آن توجه نماید. (پورافکاری، ۱۳۷۳)

بیگز(۲) و تلفر (۳) (۱۹۸۷) معتقدند که فرآیند یادگیری شامل ۳ مرحله وسیع می باشد: .

۱-توجه انتخابی به محرکهای مربوط که از طریق حواس ما دریافت می شود.

۱-پردازش اطلاعاتی که محرک های انتخابی، ارائه می دهند.

٣- نگهداری آن اطلاعات، آنگونه که ممکن است در مراحل بعدی مورد استفاده قرار گیرد. (به نقل از کل (۴) و چانه)، ۱۹۹۰_

از آنجا که وقتی توجه بطور صحیح متمرکز شود، یادگیری به سرعت جریان می یابد، اهمیت توجه در موقعیت های یادگیری، روشن است. (رابینسون و رابینسون، ترجمه ماهر، ۱۳۶۶)و از سوی دیگر، مطالعات انجام شده پیرامون دانش آموزان تیزهوش حاکی از وجود تفاوتهایی بین آنها و دانش آموزان عادی است. از آن جمله می توان به برخورداری از بهره هوشی بالاتر در کودکان تیزهوش و یا حافظه قوی، کنجکاوی، گستردگی دامنه توجه و یادگیری بهتر مطالب اشاره کرد. (افروز، ۱۳۸۱) هنگامی که گروهی کودک در موقعیتی مشابه و در معرض محرک حسی یکسان قرار می گیرند، لزوما به یک میزان و نیز یک طریق اطلاعات را دریافت نمی کنند. تغییر در اطلاعاتی که کودک می تواند از یک موقعیت بدست آورد، ناشی از تغییرات در توانائیهای ادراکی و نیز روشهای دقت و توجه اوست. دو فرآیند اخیر (ادراک و توجه) بطور تنگاتنگ به یکدیگر وابسته اند؛ ادراک متضمن توانائیهای توجه در کودک است و از سویی توجه نیز در صورت عدم توانایی فرد در استنتاج معنا از آنچه مشاهده میکند، چیزی بیهوده خواهد بود. (هترینگتون و پارک ، ترجمه طهوریان و همکاران،۱۳۷۳)کودکان تیزهوش خیلی سریع یاد می گیرند و از قدرت ادراک بسیار خوبی برخوردارند. (افروز، ۱۳۸۱)حال با توجه به فرآیند سه مرحله ای یادگیری که شرح آن آمده است و در نظر گرفتن اینکه، یادگیری در کودکان تیزهوش بهتر از کودکان عادی است، مساله ای که مطرح می شود این است که آیا این اختلاف در یادگیری کودکان تیزهوش و عادی مربوط به مرحله نخست فرآیند یادگیری (یعنی توجه انتخابی است یا خیر؟

سئوالات پژوهش

آیا توجه انتخابی در دانش آموزان تیزهوش با دانش آموزان عادی تفاوت دارد؟

آیا افزایش سن در توجه انتخابی دانش آموزان موثر است؟

آیا میزان توجه انتخابی در دختران نسبت به پسران متفاوت می باشد؟