سارا صلواتی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی خانواده درمانی در مقطع کارشناسی ارشد از پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۴، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی واکنش به خیانت و نقش سبک دلبستگی در آن” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید بهشتی

پژوهشکده خانواده

پایان­ نامه

برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

روانشناسی خانواده درمانی

عنوان:

بررسی واکنش به خیانت

و نقش سبک دلبستگی در آن

استاد راهنما:

خانم دکتر فرشته موتابی

استاد مشاور:

خانم دکتر منصوره­السادات صادقی

دانشجو:

سارا صلواتی

مهر ۱۳۹۴

چکیده:

خیانت زناشویی اثرات مخربی بر فرد درگیر خیانت دیده، خانواده آنها و خانواده گسترده تحمیل می­کند. پژوهش­های بسیاری به بررسی عوامل پیش­بینی کننده خیانت پرداخته­اند، اما واکنش به خیانت و عوامل تاثیرگذار بر آن حیطه­ای کمتر شناخته شده است. این در حالی است که نحوه واکنش فرد می­تواند نقش به سزایی در تعاملات زوج پس از وقوع خیانت، سلامت جسمانی و روانشناختی فرد و همسر و فرزندان و فرجام رابطه داشته باشد. به همین منظور پژوهش حاضر با هدف بررسی واکنش افراد به خیانت و نقشی که سبک دلبستگی فرد در آن ایفا می­کند انجام شد. روش تحقیق، روش کیفی با رویکرد پدیدار شناسی بود. به منظور اجرای پژوهش، با نصب اطلاعیه از افرادی که تجربه خیانت همسر را داشتند دعوت شد تا در پژوهشی روانشناختی شرکت نمایند. نمونه­گیری هدفمند تا زمان رسیدن داده­ها به اشباع ادامه یافت. بدین ترتیب تعداد ۱۶ نفر مورد مصاحبه قرار گرفتند. به منظور گردآوری داده­ها در مورد واکنش فرد به خیانت از ابزار مصاحبه عمقی نیمه ساختاریافته استفاده شد. همچنین به منظور سنجش سبک دلبستگی افراد از دو پرسشنامه سبک­های دلبستگی بزرگسالان (AAS) و مقیاس­های رابطه (RSQ) و از مصاحبه دلبستگی بزرگسالان (AAI) به عنوان ابزار کمکی استفاده شد.

به منظور تحلیل داده­ها از مراحل هفتگانه کلایزی استفاده گردید. نتایج حاصل از کدگزاری، تشکیل ۹۴ مفهم اولیه بود که در قالب ۱۲ مقوله عمده دسته­بندی شدند. این مقوله­ها عبارتند از: واکنش­های رفتاری به خود، واکنش­های شناختی به خود، واکنش­های هیجانی به خود، واکنش­های فیزیولوژیک، واکنش­های رفتاری به همسر، واکنش­های شناختی به همسر، واکنش­های رفتاری به فرد سوم، واکنش­های شناختی به فرد سوم، واکنش­های فتاری به خانواده همسر، واکنش­های شناختی به خانواده همسر، واکنش­های رفتاری به دیگران (خانواده خود، فرزندان، دوستان)، واکنش­های شناختی به دیگران (خانواده خو، فرزندان، دوستان). در نهایت در کدگزاری گزینشی نیز ۵ مقوله مرکزی تعیین گردید که به صورت زیر نام گذاری شده­اند.: واکنش­ها به خود، واکنش­ها به همسر، واکنش­ها به فرد سوم، واکنش­ها به خانواده همسر و واکنش­ها به دیگران (خانواده خود، فرزندان، دوستان). در مرحله بعد واکنش افراد به خیانت همسر با توجه به سبک دلبستگی آنان مورد مقایسه قرار گرفت. یافته­های پژوهش حاضر مطابقت بالایی را با نظریه­ای تبیین واکنش به خیانت به عنوان نوعی پاسخ به رویداد آسیب­زا و همچنین مفهوم بندی خیانت به عنوان نوع آسیب دلبستگی نشان می­دهد. اما د مقوله واکنش به خانواده همسر و واکنش­های فیزیولوژیک از یافته­های انحصاری پژوهش حاضر می­باشند. همچنین نتایج نشان داد که افراد با سبک دلبستگی اضطرابی به طور کلی هیجانات و افکار منفی بیشتری را در مواجهه با خیانت همسر تجربه می­کنند؛ مدل خود در افراد با سبک دلبستگی اجتنابی کمتر از گروه­های دیگر تحت تاثیر خیانت قرار می­گیرد و افراد ایمن در مقایسه با افراد ناایمن کمتر از راهبردهای مقابله ناکارآمد استفاده می­کنند.

کلمات کلیدی: واکنش به خیانت، سبک دلبستگی، پدیدار شناسی

با تشکر از زحمات اساتید گرانقدرم

خانم دکتر فرشته موتابی که با راهنمایی­های ارزشمند خود در طول پژوهش حاضر، سبب ساز به سرانجام رسیدن هر چه بهتر آن بوده­اند.

و همچنین خانم دکتر منصوره­السادات صادقی، که به عنوان استاد مشاور این پایان­نامه، زحمات فراوانی را متقبل گشته­اند.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش                                                                                    ۱۲

• مقدمه و بیان مسأله ۱۳
• ضرورت و اهمیت پژوهش ۱۹
• اهداف پژوهش ۲۱

۱-۳-۱- هف کلی                                                                                     ۲۱

۱-۳-۲- اهداف فرعی                                                                                ۲۱

• سوالات پژوهش ۲۲
• تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها ۲۲

۱-۵-۱- سبک دلبستگی                                                                              ۲۲

۱-۵-۲- خیانت                                                                                       ۲۳

فصل دوم: پیشینه پژوهش                                                                                     ۲۴

مقدمه                                                                                                             ۲۵

۲-۱- خیانت، تهدیدی بر پایداری نظام خانواده                                                             ۲۵

۲-۲- خیانت و واکنش به آن                                                                                  ۲۶

۲-۲-۱- پیشینه نظری درباره واکنش به خیانت                                                              ۲۹

۲-۲-۲- پیشنه پژوهشی واکنش به خیانت                                                                             ۳۳

۲-۲-۳- پژوهشهای کیفی در حوزه خیانت و واکنش به آن                                                          ۳۸

۲-۳- دلبستگی                                                                                                  ۴۰

۲-۳-۱- سبک­های دلبستگی در کودکی                                                                      ۴۱

۲-۳-۲- دلبستگی در بزرگسالی                                                                               ۴۲

۲-۳-۳- دلبستگی و رابطه عاشقانه                                                                            ۴۷

۲-۴- پیشینه پژوهش درباره نقش سبک دلبستگی در واکنش به خیانت                                   ۴۸

نتیجه­گیری                                                                                                       ۵۰

فصل سوم: روش پژوهش                                                                                    ۵۲

مقدمه                                                                                                             ۵۳

۳-۱- روش تحقیق                                                                                             ۵۳

۳-۲- جامعه آماری                                                                                             ۵۳

۳-۳- نمونه آماری و روش نمونه­گیری                                                                       ۵۳

۳-۴- مراحل اجرایی تحقیق                                                                                   ۵۴

۵-۴- ابزار گردآوری اطلاعات                                                                                ۵۷

۵-۵- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات                                                                        ۶۰

۵-۶- ارزیابی اعتبار و روایی نتایج پژوهش                                                                  ۶۳

فصل چهارم: یافته­های پژوهش                                                                               ۶۴

مقدمه                                                                                                             ۶۵

۴-۱- مشخصات جمعیت شناختیگروه مصاحبه شونده                                                      ۶۵

۴-۲- یافته های پژوهش                                                                                       ۶۶

۴-۲-۱- کدگزاری داده­ها                                                                                                ۶۶

۴-۲-۲- واکنش افراد به خیانت همسر چگونه است؟                                                       ۶۶

۴-۲-۳- آیا واکنش افراد به خیانت همسر با توجه به سبک دلبستگی آنان متفاوت است؟              ۸۲

جمع بندی                                                                                                       ۸۶

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری                                                                              ۸۸

مقدمه                                                                                                            ۸۹

۵-۱- انواع واکنش به خیانت همسر                                                                          ۸۹

۵-۲- واکنش  افراد به خیانت همسر با توجه به سبک دلبستگی                                           ۸۹

۵-۳- بررسی واکنش افراد به خیانت همسر                                                                  ۹۰

۵-۴- بررسی واکنش به خیانت همسر با توجه به سبک دلبستگی افراد                                   ۹۸

جمع­بندی                                                                                                        ۱۰۲

محدودیت­های پژوهش                                                                                        ۱۰۳

پیشنهادها                                                                                                        ۱۰۳

منابع                                                                                                              ۱۰۴

فهرست پیوست­ها

پیوست ۱: پرسشنامه دلبستگی بزرگسالان (AAS)                                                           ۱۱۵

پیوست ۲: پرسشنامه مقیاس­های رابطه (RSQ)                                                              ۱۱۷

پیوست ۳: سوالات مصاحبه دلبستگی بزرگسال (AAI)                                                     ۱۱۹

پیوست ۴: مصاحبه واکنش به خیانت                                                                          ۱۲۲

فهرست جداول

جدول ۲-۱: شیوه­های پاسخ به موقعیت برانگیزاننده حسادت حاصل پژوهش گوئررو و همکاران (۱۹۹۵) ۴۶

جدول ۴-۱: مشخصات جمعیت شناختی گروه نمونه                                                       ۶۵

جدول ۴-۲: مقاهیم، مقوله­های عمده و مقولههای مرکزی حاصل از کدگزاری باز و محوری و گزینشی متن مصاحبه­ها                                                                                                 ۶۷

جدول ۴-۳: فراوانی و درصد فراوانی مشاهده شده مفاهیم در هر یک از سبک­های دلبستگی          ۸۳

جدول ۴-۴: فراوانی و درصد فراوانی مشاهده شده افراد در مقوله­های عمده براساس سبک دلبستگی ۸۵

فهرست شکل­ها

شکل ۲-۱٫ مدل ۲ بعدی دلبستگی بزرگسال با ۴ سبک دلبستگی                                          ۴۹

شکل ۳-۱: مراحل اجرای پژوهش                                                                            ۵۶

شکل ۳-۲: مراحل تحلیل داده­ها با استفاده از مراحل هفتگانه کلایزی                                     ۶۲

فصل اول

کلیات پژوهش

• مقدمه و بیان مسأله

تمامی افراد درکی منحصر به خود از مفهوم خیانت زناشویی دارند. خیانت زناشویی رفتارهای متنوعی را شامل می­گرد. برای بخی افراد خیانت به معنی داشتن رابطه جنسی خارج از حیطه ازدواج است برای افراد دیگر رفتارهایی مثل سکس مجازی، دیدن پورنوگرافی، درجات متفاوت صمیمت جسمانی، و صمیمیت عاطفی را هم شامل می­گردد(هرتلاین[۱]، وچلر[۲]، و پیرسی[۳]، ۲۰۰۵) تا حدی به دلیل همین تفاوت در مفهوم­سازی خیانت، یافته­ها در مورد میزان شیوع این پدیده متفاوت است. با مرور پژوهش­های انجام گرفته در ایران، به نظر می­رسد تحقیق که میزان شیوع خیانت و یا طلاق ناشی از آن را در بین زوجین ایرانی مشخص کند انجام نشده است.

در آمریکا، مطالعات پیمایشی، شیوع خیانت جنسی در طول عمر را تقریبا ۲۱ درصد در بین مردان، و ۱۱ درصد در بین زنان برآورد کرده­اند (لامن[۴]، گاگنون[۵]، مایکل[۶]؛ ۱۹۹۴). با گنجاندن خیانت عاطفی در دامنه مفهوم خیانت، این آمار تا ۴۴ درصد برای من و ۲۵ درصد برای زنان افزایش می­یابد (گلس[۷] و رایت[۸]، ۱۹۹۷). همچنین نمونه­های نماینده جامعه، نشان داده­اند که در هر سال بین ۶/۰ تا ۵/۱ درصد از افراد متاهل درگیر رابطه فرازناشویی جنسی می­شوند (برای مثال لامن و گاگنون، مایکل، ۱۹۹۴؛ ویسمن[۹]، گوردون[۱۰]، و چاتاو[۱۱]، ۲۰۰۷ و ویسمن و اشنایدر[۱۲]، ۲۰۰۷).

خیانت می­تواند اثرات مخربی بر فرد درگیر خیانت، فرد خیانت دیده، خانواده آنها و خانواده گسترده داشته باشد. به دنبال افشای خیانت، زوج آشفتگی­های عاطفی فراوانی را تجربه می­کنند. همسران عهدشکن اغلب با احساساتی نظیر شرم، احساس گناه، تردید، عصبانیت، ناامیدی و احساسات منفی درمورد خود دست به گریبان هستند. در حالیکه همسرانی که به آنها خیانت شده است، اغلب احساساتی مانند خشم، عزت نفس پایین، افسردگی، ناامیدی، درماندگی، شوکه شدن، سردرگمی، حس قربانی شدن و حسادت را تجربه می­کنند (براون[۱۳]، ۲۰۰۱؛ بیوانک[۱۴]، ۱۹۹۵؛ گلس و رایت، ۱۹۹۲؛ چیاروکو[۱۵]، اچواریا[۱۶]، لواندفسکی[۱۷]، ۲۰۱۲). در واقع مطالعات زیادی نشان داده­اند که واکنش فرد نسبت به خیانت همسر، شبیه علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می­باشد (گوردون، باکوم[۱۸]، اشنایدر، ۲۰۰۴؛ گلس و رایت، ۱۹۹۷). احتمال ابتلا به افسردگی بالینی در زنانی که به تازگی در معرض خیانت همسر قرار گرفته­اند، شش برابر جمعیت عادی است (بیچ[۱۹]، جورایلز[۲۰]، اُلری[۲۱]، ۱۹۸۹؛ کانو و اُلری، ۲۰۰۰). همچنین این افراد به طور معناداری نشانه­های بیشتری از اختلالات افسردگی و اضطراب نامشخص را گزارش می­کنند (کانو و اُلری، ۲۰۰۰) و احتمال اقدام به خودکشی در آنها بالاست (شکلفورد[۲۲]، باس[۲۳]، ویکز-شکلفورد، ۲۰۰۳).

در فرد خیانت­دیده چندین فرض اساسی در مورد ازدواج زیر سوال می­رود؛ مثل این فرض که همسرم قابل اعتماد، رابطه­ام ایمن و قابل اطمینان است، و یا این فرض که همسران می­توانند به قضاوتشان در مورد یکدیگر اعتماد کنند (باکوم، اشنایدر، گوردون، ۲۰۰۹). پیشینه پژوهش درباره تروما نشان می­دهد هنگامی که چنین فرض­های اساسی زیر سوال می­روند، فرد سانحه­دیده پیش­بینی آینده را غیرممکن می­بیند و به دنبال آن حس نداشتن کنترل و افزایش اضطراب و افسردگی را تجربه می­کن (برای مثال: جوزف[۲۴]، یول[۲۵] و ویلیامز[۲۶]، ۱۹۹۳؛ مک کان[۲۷]، و ساکهایم[۲۸]، آبراهامسون[۲۹]، ۱۹۹۸).

در پی به خطر افتادن احساس اعتماد و ایمنی در فرد خیانت­دیده، وی تلاش می­کند تمهیداتی را برای محافظت از خود ایجاد کند. این راهبرد می­تواند شامل پاسخ­هایی مانند خوابیدن در اتاقی جداگانه، جدا سپری کردن اوقاتی از روز که پیش از این اوقاتِ مشترک به حساب می­آمده و داشتن حداقل تماس فیزیکی باشد، به علاوه، فرد آسیب­دیده برای بازسازی مجدد درک خود از همسر و رابطه، و درنهایت ترمیم احساس امنیت خویش، فرد خیانت­کننده را درمورد خیانتش به شکلی وسواس­گونه مورد سوال قرار می­دهد (کارنی[۳۰]، بردبری[۳۱]، فینچام[۳۲] و سالیوان[۳۳]، ۱۹۹۴). هرچند به دلیل اثرات تحریف­کننده احساسات منفی بر فرآیند پردازش اطلاعات، احساسات قوی حاکم بر این مرحله اغلب  پردازش اطلاعات و تلاش برای فهم علت وقوع خیانت را بسیار دشوار می­سازند. به علاوه دانستن اطلاعاتی که نقشی در درک عوامل موثر در وقوع خیانت ندارند، مانند جزییات رابطه جنسی همسر با فرد سوم، نه تنها کمکی به کسب مجدد احساس امنیت در فرد نمی­کند، بلکه با ایجاد تصویر ذهنی، واکنش­های آسیب­زای فرد از قبیل فلش بک­ها را افزایش داده، و آشفتگی و رنج فرد را زیاد می­کنند (باکوم، اشنایدر، گوردون، ۲۰۰۹).

همچنین، ممکن است فرد خیانت­دیده تصور کند که تعادل قدرت در رابطه از بین رفته و فرد خیانت­کننده قدرت بیشتری دارد. برای اصلاح این عدم توازن، ممکن است فرد آسیب­دیده راه­های مخربی را برگزیند. بیشترین میزان آسیب رسانی پس از وقوع خیانت، در زمانی اتفاق می­افتد که زوج به طور مستقیم با یکدیگر تعامل می­کنند. اگر چه هر دو طرف ممکن است این تعاملات را آغاز یا حداقل در آن مشارکت کنند، اما اغلب تعاملات مخرب از جانب فر خیانت دیده آغاز می­گردد. گاهی تنها حضور فرد خیانت کننده کافی است تا احساسات شدید خشم و میل به انتقام را در همسر ایجاد کند. برخی رفتارهای آسیب رسان، به مرزهای فراتر از سطح کلامی می­روند. برای افرادی که در گذشته تجربه خشونت فیزیکی نسبت به همسر را داشته­اند، کشف خیانت همسر احتمال وقع خشونت­های بیشتر را فراهم می­آورد. حتی در میان زوج­هایی که هیچگاه تجربه خشونت فیزیکی را در گذشته نداشته­اند، کشف خیانت می­تواند با به اوج رساندن تعارضات، منجر به کتک زدن یا آسیب رساندن فیزیکی به همس شود. البته رفتارهای آسیب رسان به منظور گرفتن انتقال از سوی فرد خیانت دیده، لزوما در زمان حضور همسر و به صورت رو در رو صورت نمی­گیرند. آسیب رسانن به متعلقات همسر در غیاب وی یا نوشتن نامه­ای تخریب کننده در مورد همسر به همکاران او، نمونه­ای از رفتارهای آسیب رسان از طرف فرد خیانت دیده، در زمان عدم حضور همسر است. (باکوم، اشنایدر، گوردون، ۲۰۰۹).

اگر چه بیشترین الگوی رایج اینست که زوج به طور متناوب و به شکلی کنترل نشده احساسات منفی شدید ابراز کنند، برخی افراد به روشنی اجتنابی­تر، منطقی­تر و با حداقل پاسخ هیجانی واکنش نشان می­دهند؛ مشابه کرختی احساسی و اجتنابی که در PTSD مشاهده می­شود (باکوم، اشنایدر، گوردون، ۲۰۰۹).

تعدادی از درمانگران در قالب کتاب­ها و مقالاتی دستورالعمل­هایی برای درمان زوج­های درگیر خیانت پیشنهاد داده­اند (اتوود[۳۴]، و سایفر[۳۵]، ۱۹۹۷؛ پلوسو[۳۶]، ۲۰۰۷؛ باکوم، اشنایدر، گوردون، ۲۰۰۹؛ براون، ۲۰۱۳). اما غالب رویکردهایی که درمان رابطه زناشویی پس از خیانت را هدف قرارداده­اند، بر یافته­های پژوهش­های تجربی استوار نیستند. بلکه عمدتا این درمانگران، بینش­های برخواسته از تجارب بالینی خود را به اشتراک گذاشته­اند. تعداد مطالعاتی که عواقبِ بعد از وقوع خیانت را مور بررسی قرارداده­اند، معدود است. یافته­های تجربی اندکی در مورد فرآیند افشا شدن خیانت، واکنش­ها به افشا، فرآیند  تعاملی زوج­های درگیر خیانت و روند بهبودی در زوج­هایی که خیانت را پشت سر گذاشته­اند در دسترس است. واکنش به خیانت حیطه مهمی در تحقیقات به نظر می­رسد، مسأله­ای که در سایه حجم بالای تحقیقاتی که به عوامل پیش­بینی کننده خیانت می­پردازند، مبهم و نامعلوم باقی مانده.

بنابراین نیاز به مطالعاتی خصوصا از نوع کیفی وجود دارد تا به بررسی منظم و عیق این حوزه بپردازد. بلو[۳۷] و هارتنت[۳۸] (۲۰۰۵) در مقاله مروری خد بر روی مطالعات انجام گرفته در حوزه خیانت، با اشاره به کمک شایانی که معدود مطالعات کیفی انجام  گرفته در این حوزه به فهم بهتر فرآیندهای خیانت کرده­اند لزوم پرداختن بیشتر به مطالعات کیفی در بررسی پدیده خیانت را خاطرنشان می­سازد.

مسأله مهم دیگر در مورد مطالعات انجام گرفته در حوزه واکنش به خیانت، بررسی این موقله در زندگی واقعی افراد است. بلو و هارتن (۲۰۰۵) اذعان می­کنند که با مرور پژوهش­های حوزه خیانت مشخص می­شود پژوهشگران عمدتا با استفاده از موقعیت­های فرضی، واکنش­های شرکت­کنندگان را به خیانت­های خیالی جستجو می­کنند. این مسأله رسیدن به نتیجه را دچار مشکل می­کند، چرا که در این موقعیت­ها خیانت واقعا اتفاق نیافتاده است. به علاوه عمده شرکت­کنندگان این پژوهش­ها را دانشجویان مقطع لیسانسه رشته روانشانسی تشکیل می­دهند؛ این موضوع حتی مرتبط ساختن نتایج را با خیانت در زندگی واقعی دشوارتر می­سازد. هریس[۳۹] (۲۰۰۲) در مطالعه­ای، حسادت در برابر خیانت واقعی و فرضی را مورد مقایسه قرار می­دهد و نشان می­دهد که واکنش­ها به خیانت فرضی ارتباطی با واکنش­ها به خیانت واقعی ندارند.

به علاوه در ایران نیز تعداد پژوهش­هایی که به بررسی مسأله حایز اهمیتِ خیانت پرداخته­اند، بسیار اندک است. به نظر می­رسد نگرش افراد به خیانت به دلیل تعامل گسترده آن با متغیرهای مختلف، متفاوت است. ارزش­های برخواسته از جامعه­ای که فرد در آن زندگی می­کند را می­توان به عنوان یکی از اساسی­ترین این متغیرها معرفی کرد. در همین رابطه ویدمر[۴۰]، تریس[۴۱] و نیوکمب[۴۲] (۱۹۹۸) نگرش به رابطه فرازناشویی را در نمونه­ای شامل ۳۳۵۹۰ نفر از ۲۴ کشور مختلف مورد بررسی قرار دادند. تقبیح رابطه فرازناشویی در تمام این کشورها مشاهده شد؛ اگر چه افراد نمونه از چند کشور (مانند روسیه، جمهوری چک و بلغارستان) این پدیده را تحمل­پذیرتر ارزیابی کردند. در یک نمونه از افراد عمدتا متاهل یا هم­خانه در هلند، هردوی زنان و مردان خیانت زناشویی را به دلایل اخلاقی ناپسند معرفی کردند (پرینز[۴۳]، بیوانک و ون پرین[۴۴]، ۱۹۹۳). در دانمارکف سولستاد[۴۵] و موچیک[۴۶] (۱۹۹۹) به این یافته دست پیدا کردند که افراد نسبت به رابطه فرازناشویی پذیراتر هستند و خصوصا افرادی که قبلا درگیر چنین رابطه­ای شده­اند، آن را بیشتر می­پذیرند. نویسندگان این یافته­ها را به ارزش­های جامعه دانمارک نسبت داده­اند. می­توان پیش­بینی کرد تفاوت در نگرش نسبت به ارتباط فرازناشویی، تاثیرهای احتمالی بر نحوه واکنش افراد به این اتفاق خواهد گذاشت.

با توجه به فقدان مطالعاتی که به بررسی واکنش به خیانت زناشویی در ایران بپرداز، مشخص نبود آیا واکنش­هایی که مختص جامعه ایران باشد، بروز و ظهور پیدا خواهد کرد یا خیر. به همین دلیل انجام پژوهشی با رویکرد کیفی که به اکتشاف عمیق این مساله بپردازد، ضروری می­نمود.

علاوه بر شناخت انواع واکنش­ها به خیانت، درک بهتر عواملی که در این واکنش­ها تاثیر گذارند نیز می­تواند در پیشگیری، مواجهه و درمان مؤثرتر آسیب­های ناشی از خیانت کمک کننده باشد. عوامل متنوعی در نحوه واکنش افراد به خیانت موثر است. آلن[۴۷] و اتکینز[۴۸]، باکوم، اشنایدر، گوردون و گلس (۲۰۰۵) در بخشی از مقاله خود به مرور ادبیات پژوهشی درمورد عوامل موثر در واکنش به خیانت می­پردازند. آنها این عوامل را به ۴ دسته عمده تقسیم می­کنند: عوامل مربوط به فرد خیات کننده، عوامل مربوط به فرد خیانت دیده، عوامل مربوط به ازدواج و عوامل زمینه­ای (آلن و همکاران، ۲۰۰۵). از جمله عوامل مربوط به فرد خیانت دیده که می­تواند در نحوه واکنشش به خیانت موثر باشد، سبک دلبستگی وی به عنوان سازه­ای بین فردی است.

امروزه نظریه دلبستگی یکی از موثرترین نظریه­ها در مطالعه روابط بین فردی است. نظریه دلبستگی بزرگسالان درواقع بسط نظریه دلبستگی است که بالبی [۴۹] و انزورث[۵۰] در فاصله سال­های ۱۹۶۹ تا ۱۹۹۱ برای تبیین تفاوت­های فردی در ابعاد شناختی، هیجانی و رفتاری در بافت روابط نزدیک بزرگسالی و نوجوانی ارائه­ کرده­اند (میکالینسر[۵۱] و شیور[۵۲]، ۲۰۰۳). اینزورث و بالبی سه سبک دلبستگی ایمن، ناایمن – اجتنابی، ناایمن- دوسوگرا را در کودکان شناسایی کردند (دیویس[۵۳]، ۲۰۰۴). بررسی­های هازان[۵۴] و شیور (۱۹۸۷) همین سبک­ها را در بزرگسالی نیز شناسایی کرد آنها معتقدند که روابط عاشقانه را می­توان به عنوان یک فرایند دلبستگی مفهوم­سازی کرد. از سال ۱۹۸۷، مطالعات زیادی نشان داده­اند که نمرات سبک دلبستگی با متغیرهای مختلفی همچون فرایندهای ذهنی مرتبط با روابط نزدیک، رفتارهایی که در چنین روابطی مشاهده می­شوند و پیامدهای چنین روابطی که هم پیامدهای ذهنی (مانند خشنودی) و هم پیامدهای عینی (مانند جدایی یا طلاق) را شامل می­شوند، رابطه دارند (میکالینسر و شیور، ۲۰۰۳).

از نظر بالبی (۱۹۷۳) الگوهای عملی درونی[۵۵] انسان تحت تأثیر تجارب مکرر روزانه کودک با نگاره­های دلبستگی ساخته می­شوند: بنابراین تجسمات چهره دلبستگی در ابتدای کودکی شکل می­گیرند. از طریق این تصورات و الگوها فردوقایع محیط اطراف خود را درک کرده و آن­ها را ارزیابی می­کن، آینده را پیش­بینی می­نماید، برنامه­ها و طرح­هایی می­سازد، و انتظارات خود را از پاسخ­ها و رفتار اطرافیان شکل می­دهد. این الگوها به فرد اجازه می­دهد تا به تفسیر و پیش­بینی رفتار چهره دلبستگی پرداخته، پاسخ­های آینده او را پیش­بینی کرده و از آن­ها در جهت یک برنامه­ریزی فوری برای واکنش نسبت به آن پاسخ­ها استفاده کند (میکالینسر و شیور، ۲۰۰۷).

طبق نظریه دلبستگی، این الگوهای ذهنی زمانی که تهدیدی متوجه روابط دلبستگی می­گردد، فعال می­شوند (بالبی، ۱۹۶۹؛ فینی[۵۶] و کرک پاتریک[۵۷]، ۱۹۹۶). با در نظر گرفتن خیانت به عنوان موقعیتی تهدید کننده رابطه رمانتیک، سیستم دلبستگی در مواجهه با آن فعال می­گردد تا افکار و احساسات مرتبط با آن مثل تصمیم به جدایی یا حفظ رابطه با مدیریت کند. همین فرآیند مبنایی برای انجام پژوهش پیشِ رو قرار گرفت تا ابتدا طی تحلیل مصاحبه­هایی عمقی با افراد خیانت دیده، واکنش آنها به خیانت مشخص گردد و در مرحله بعد، نقش احتمالی سبک­های دلبستگی افراد در واکنش­هایشان مورد بررسی قرار گیرد.

• ضرورت و اهمیت پژوهش

خیانت زناشویی مساله­ای تکا دهنده برای زوج­ها و خانواده­ها و پدیده­ای رایج برای درمانگران حیطه ازدواج و خانواده است (اتکینز، باکوم، جیکبسن[۵۸]، ۲۰۰۱). نتایج مطالعات متعد در آمریکا نشان می­دهد که اکثر افراد انتظار تک­همسری در روابط جنسی و پرهیز از روابط خارج از چارچوب ازدواج را از همسران خود دارند (باس و شکلفورد، ۱۹۹۷؛ تریس و گیسن[۵۹]، ۲۰۰۰؛ ماتینگلی[۶۰]، ویلسون[۶۱]، کلارک[۶۲]، بکت[۶۳]، وایلدر[۶۴]، ۲۰۱۰). به­طوری که در تحقیقی۹۷ درصد از پاسخ دهندگان بیان کرده­اندکه افراد متاهل نباید در روابط خارج از چارچوب ازدواج خویش شرکت نمایند (جانسون[۶۵] و همکاران، ۲۰۰۲). با وجو این نگرش­ها باز هم افراد بسیاری درنهایت از اینگونه روابط سر در می­آورند. تخمین زده می­شو که در ۲۰ تا ۲۵ درصد ازدواج­ها خیانت اتفاق می­افتد (گریلی[۶۶]، ۱۹۹۴؛ لامن، گاگنون، مایکل، ۱۹۹۴؛ وایدرمن[۶۷]، ۱۹۹۷). اتکینز، باکوم و جیکبسن (۲۰۰۱) گزارش می­دهند که خیانت پدیده­ای رایج در ازدواج­ها اما کمتر شناخت شده است.

خیانت از عوامل مهم تخریب رابطه زناشویی است. حدود ۴۰ درصد از افرادی که در آمریکا طلاق گرفته­اند، گزارش کرده­ان که در طول زندگی زناشویی حداقل یکبار درگیر روابط فرازناشویی شده­اند (جنس[۶۸]، جنس، ۱۹۹۳). خیانت محدود به جامع آمریکا و یا حتی ازدواج­های غربی نیست. در تحقیقی با بررسی ۱۶۰ فرهنگ مختلف، خیانت بیشترین دلیل ذکر شده برای طلاق عنوان شده است (بتزیگ[۶۹]، ۱۹۸۹).

خیانت زناشویی می­توان پیامدهای منفی بسیاری را بر خانواده تحمیل کند. نتایج پژوهش­های متعدد حاکی از آن است که پس از افشا خیانت همسر، خانواده­ها با مسائلی نظیر بحران زناشویی، تضعیف عملکردی در نقش­های والدینی و مشکلات شغلی روبرو می­شوند (استفانو[۷۰]، اولا[۷۱]،۲۰۰۸) از دیگر پیامدهای خیانت همسر می­توان به مسائلی نظیر ضرب و شتم، قتل همسر و اقدام به خودکشی اشاره کرد (شکلفورد، باس ، ویکز[۷۲]– شکلفورد، ۲۰۰۳). خیانت اثر منفی طلاق بر کودکان را شدت می­بخشد؛ برای مثال این عقیده نوجوان که والدینش به خاطر خیانت طلاق گرفته­اند، از قوی­ترین پیش­بینی کننده­های دلبستگی ناایمن به دست آمده است (واکر[۷۳] و ارنبرگ[۷۴]، ۱۹۹۸).

به عقیده زوج­درمانگران، از بین دشوارترین مشکلات زناشویی برای درمان، خیانت جایگاه سوم را داراست (ویسمن، دیکسون[۷۵] و جانسون[۷۶]، ۱۹۹۷؛ گایس[۷۷] و اُلیری[۷۸]، ۱۹۸۱). احتمال طلاق و جدایی در زوج­هایی که با مشکل خیانت به زوج­درمانگر مراجعه می­کنند، بیشتر از زوج­هایی است که با سایر مشکلات در جستجوی درمان­اند (گلس، ۲۰۰۳). خصوصا خیانت جنسی و عاطفیِ توأمان تهدیدی شدیدتر برای پایداری ازدواج محسوب می­شود. در یک مطالعه، مردانی که تنها در خیانت جنسی درگیر شده­بودند، به احتمال کمتری رابطه را ترک کردند (گلس، ۲۰۰۳). در مطالعه­ای جداگانه،زنانی که استرسورهای رابطه­ای علاوه بر یک خیانت بزرگ را تجربه کرده بودند، به احتمال بیشتری طلاق می­گرفتند (کانو[۷۹]، کریستین-هرمان[۸۰]، اُلری و اوری-لیف[۸۱]، ۲۰۰۲). به سادگی می­توان نتیجه گرفت اثر معمول خیانت بر ازدواج منفی است؛ با این حال به نظر می­رسد