سجاد آلبو کردی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی گرایش مشاوره خانواده در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تربیت معلم در سال ۱۳۸۹، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی و مقایسه الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین و ساختار خانواده در نوجوانان پسر بزهکار و غیر بزهکار” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تربیت معلم

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی گرایش مشاوره خانواده

عنوان:

بررسی و مقایسه الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین و ساختار خانواده در نوجوانان پسر بزهکار و غیر بزهکار

استاد راهنما:

دکتر علی محمد نظری

استاد مشاور:

دکتر ربابه نوری

پژوهشگر:

سجاد آلبو کردی

بهمن ۱۳۸۹

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه

بیان مساله

سوالات تحقیق

ضرورت تحقیق

اهداف پژوهش

فرضیه ها

تعریف نظری واژه ها

تعریف عملیاتی واژه ها

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

نوجوانی

آسیب های نوجوانی

بزهکاری نوجوانان

نظریه های بزهکاری

خانواده

الگوهای ارتباطی خانواده

نظارت والدین

ساختار خانواده

سابقه علمی و پیشینه تحقیق

نتیجه گیری

فصل سوم: روش پژوهش

روش انجام تحقیق

جامعه آماری

حجم نمونه و روش نمونه گیری

شیوه اجرای پژوهش

روش جمع آوری اطلاعات

ابزارهای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

آمار توصیفی

آمار استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری

تبیین یافته های پژوهش

پیشنهادات

پیشنهادات پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

محدودیت ها

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست۱:  پرسشنامه الگوهای ارتباطی خانواده

پیوست ۲: پرسشنامه نظارت و الدین

چکیده

بزهکاری نوجوانان با آثار منفی روانی، اقتصادی و اجتماعی خود، از عمده ترین نگرانی های متخصصان بوده است و توجه فراوانی را به خود جلب کرده است. در مورد ارتکاب رفتارهای بزهکارانه توسط نوجوانان علل مختلفی مطرح شده اند که از مهم ترین آنها، می توان به عوامل خانوادگی اشاره کرد.این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین و ساختار خانواده در دو گروه بزهکار و عادی انجام شده است. همچنین رابطه متقابل این عوامل با یکدیگر مورد توجه قرار گرفته است در این پژوهش مقطعی ۹۶ نفر از نوجوانان بزهکار و ۹۱ نفر از نوجوان غیربزهکار در تهران به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و پرسشنامه های الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین، و ساختار خانواده را تکمیل کردند. داده ها به کمک آزمون برای گروه های مستقل و آزمون خی دو تحلیل شدند. پایایی پرسشنامه ها با استفاده از روش همسانی درونی و بازآزمایی مورد تایید قرار گرفت.با توجه به نتایج آزمون برای گروه های مستقل دو گروه از نظر نظارت والدین تفاوت معنی داری را نشان دادند( ۰۵ / ۰ >p)، هر چند تفاوت بین دو گروه از نظر الگوهای ارتباطی خانواده معنی دار به دست نیامد. همچنین نتایج آزمون خی دو نیز نشان داد که بین دو گروه بزهکار و غیر بزهکار از نظر ساختار خانواده تفاوت معنی داری وجود دارد ( ۰۰۱ / ۰>p). به علاوه نوجوانان متعلق به خانواده های گسسته در مقایسه با نوجوانان خانواده های پیوسته نظارت کمتری را از سوی والدین خود گزارش کردند ( ۰۰۱/ ۰>p). نتایج این پژوهش به جز در مورد متغیر الگوهای ارتباطی خانواده، همسو با بافته های پژوهش های قبلی بود و نشان داد که آشفتگی در ساختار خانواده و نظارت ضعیف والدین نقشی مهم در پل بلد بزهکاری دارند. لذا توجه به این عوامل به عنوان عوامل زمینه ساز بزهکاری ضروری به نظر می رسد۔

واژگان کلیدی: بزهکاری، الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین، ساختار خانواده

مقدمه:

نوجوانی دوره ای از رشد است که با تغییرات سریع جسمانی، روانشناختی، اجتماعی – فرهنگی، و شناختی همراه است. از جمله مسائل حائز اهمیت در این دوره مبحث بلوغ است که دارای ابعاد گوناگون جسمی، جنسی و روانی است. نوجوانی نیز مانند سایر دوره های زندگی دارای اختلال های خاص خود است که از نظر شدت تاثیر گذاری و نوع آسیب با یکدیگر متفاوت هستند.یکی از آسیب های این دوره بزهکاری است که با توجه به شدت بالا و ناگوار بودن پیامدها و همچنین درمان سخت آن، توجه فراوانی را از سوی متخصصان به خود جلب کرده است. بزهکاری به شکل های مختلفیچون دزدی، خرابکاری، قاچاق و نظایر آن رخ می دهد و الگوی آن از جامعه ای به جامعه دیگر و در زمان های مختلف، متفاوت است.تبیین های مختلفی در باره بزهکاری و علت شناسی، پیشگیری و درمان آن ارائه شده اند و نظریات گوناگونیدر این رابطه وجود دارد. علت شناسی بزهکاری همواره به عنوان مهمترین قسمت نظریه های پیرامون بزهکاری مطرح بوده است و بیشترین حجم تحقیقات صورت گرفته را به خود اختصاص داده است. از میان علل مطرح شده، عوامل خانوادگی را می توان به عنوان مهمترین عوامل موثر بر بزهکاری نوجوانان در نظر گرفت.امروزه این مساله بسیار روشنی است که عوامل مرتبط با خانواده، قوی ترین تاثیر را بر بزهکاری نوجوانان پر جای می گذارند. این عوامل همچنین بر تکرار بزهکاری نیز تاثیر گذار هستند. نظارت والدیتی ضعیف، شکلی از ارتباط والدین و نوجوان که مشخصه آن کمبود گرمی و خصومت بالا است، دلبستگی به والدین، اثرات منفی گروه همسالان، سوء مصرف مواد، تاشازگاری و آشفتگی های زناشویی، شکست تحصیلی، غیبت پدر، فقر، و بالاخره سکونت در حاشیه شهرها از جمله این عوامل هستند کویین، ۲۰۰۴). در این پژوهش از میان عوامل فوق سه متغیر الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین و ساختار خانواده مورد بررسی قرار گرفته اند.الگوهای ارتباطی خانواده یا به عبارت دیگر نحوه برقراری ارتباط میان اعضای خانواده نقش مهمی در آشفتگی جو خانواده و یا در نقطه مقابل، آرامش محیط خانواده دارند. چنانچه این الگوها در شرایط مناسب نباشند، می توان انتظار داشت که این شرایط تاثیر خود را در بروز بزهکاری بر جای گذارد.نظارت والدین نیز در ادبیات پژوهشی بزهکاری از جایگاه ویژه ای برخوردار است و مطالعات بسیاری به تاثیر فوی یا ضعیف بودن نظارت والدین بر پیشگیری از بزهکاری با ایجاد آن اشاره کرده اند ( برای مثال: دی کلمنته و همکاران، ۲۰۰۱ ؛ سینگر و دیگران، ۲۰۰۴). نظارت ضعیف والدین می تواند زمینه ساز ارتباط نوجوان با بزهکاران شود و تاثیر غیر مستقیم خود را از این طریق اعمال کند. تاثیر مستقیم نظارت والدین نیز در مطالعات گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است که در این فصل به تقصیل مورد بحث قرار گرفت.نقش ساختار خانواده نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. ساختار خانواده گسسته که معمولا با کاهش نظارت والدین و در بسیاری از موارد با آشفتگی تعامل های خانوادگی همراه است نیز همواره مورد توجه بوده است. لذا این عامل که علت با معلول سایر عوامل زمینه ساز بزهکاری است یکی از مهمترین نشانه های هشدار دهنده برای بزهکاری به شمار می رود و بنابراین توجه به آن الزامی است.با توجه به اهمیت این عوامل، در پژوهش حاضر سعی شده است ضمن پرداختن به این عوامل که هر یک به تنهایی از مهمترین عوامل زمینه ساز بزهکاری هستند، رابطه متقابل آنها نیز مورد توجه قرار گیرد.

بیان مساله

بزهکاری نوجوانان با آثار منفی روانی، اقتصادی و اجتماعی، یکی از مسایل اجتماعی مهم ایران است و به همین دلیل توجه محققان را به خود جلب کرده است (جلاتی پور و حسینی نثار، ۱۳۸۷). در مورد ارتکاب رفتارهای بزهکاراته از سوی نوجوانان فرضیه های گوناگون و علل مختلفی مطرح شده اند که عوامل خانوادگی از جمله این علت ها هستند (شامبیاتی، ۱۳۸۵).خانواده یکی از نهادهایی است که اثرات قابل توجهی بر رفتار فرد دارد و آن را شکل می دهد. اکثر محققان در این مساله که علت اساسی بزهکاری کودکان و نوجوانان را باید در محیط خانوادگی جویا شد، توافق دارندمحمودنژاد، ۱۳۸۰).تحقیقات متعددی در کشورهای گوناگون و در زمینه علل خانوادگی زمینه ساز بزهکاری نوجوانان صورت گرفته و عوامل مختلفی مورد بررسی قرار گرفته اند. از جمله این علل می توان به ساختار خانواده، نظارت والدین و الگوهای ارتباطی خانواده اشاره کرد. تحقیقات فراوانی به این نکته اشاره کرده اند که بزهکاری نوجوانان با الگوهای ارتباطی نامناسب در خانواده مرتبط است. یافته های حاصل از این تحقیقات نشان می دهد در خانواده های نوجوانان بزهکار در مقایسه با نوجوانان غریزهکار صمیمیت کمتری مشاهده میشود و تعارضات نیز بیشتر است (بوردوین و دیگران ، ۲۰۰۱). نوع روابط اعضای خانواده و نزدیکی آنها با یکدیگر، از عوامل پیش بینی کننده بزهکاری شناخته شده است ( کالدول و همکاران، ۲۰۰۶؛ به نقل از دهقانی و همکاران، ۱۳۸۷).مدل های علی بزهکاری نشان می دهند که اختلال در عملکرد خانواده و مشکلات تحصیلی غالیا به همنشینینوجوانان با همسالان بزهکار منجر می شود که این همنشینی نیز به نوبه خود به بزهکاری منجر می شود(هیل بروم ، ۲۰۰۵). بنابراین توجه به الگوهای ارتباطی خانواده و نقش آن در پیشگیری و درمان بزهکاری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.در میان متغیرهای خانوادگی، نظارت والدین در ادبیات پژوهشی به عنوان یکی از تعیین کننده های اصلی به وجود آمدن و بقای بزهکاری و با رفتار ضداجتماعی در کودکان و نوجوانان شناخته شده است (سینگر و دیگران، ۲۰۰۴). مطالعات متعددی نیز در زمینه رابطه نظارت والدین و رفتارهای نابهنجار نوجوانان صورت گرفته اند و نشان دهنده ارتباط بین این مفاهیم هستند (برای مثال: پنیت و همکاران ، ۲۰۰۱ فروزد و همکاران ،۲۰۰۶؛ کلیور و همکاران ، ۲۰۰۶ کالدول و دیگران، ۲۰۰۶). گسسنگی خانواده که غالبا در اثر طلاق با فوت یکی از والدین رخ می دهد به احتمال فراوان، رایج ترین نبین مرتبط با خانواده برای بزهکاری نوجوانان است (شوماخر، ۲۰۰۹). مطالعات متعددی گزارش کرده اند که آشفتگی در ساختار خانواده با بزهکاری نوجوانان دارای ارتباط است (زیمرمان ، ۲۰۰۶؛ ایتل ، ۲۰۰۶). با توجه به عوامل مذکور، به نظر می رسد نخستین قدم کلیدی در مسائل مربوط به نوجوانان بزهکار شناسایی نبازها و مسائل آنان است تا با توجه به این نیاز ها بتوان در گام های بعدی به رفع آنها پرداخت. با وجود این که بزهکاری و مشکلات ناشی از آن در کشور ما نیز وجود دارد، اما توجه اندکی به ریشه ها و علل انحرافات نوجوانان در جامعه میڈول شده است با توجه به این که در جامعه ایران تحقیقاتی انجام شده پیرامون بزهکاری معدود هستند و در عین حال مساله بزهکاری و تاثیرات آن همچنان به قوت خود باقی هستند، این سوال وجود دارد که عوامل خانوادگی چه نقشی در تبیین بزهکاری دارند. با توجه به رشد تعارض های والدفرزندی، افزایش طلاق پرداختن به این عوامل ضروری است. همچنین پژوهشی در رابطه با نقش نظارت والدین در بزهکاری در ایران انجام نشده و لازم است تا پژوهش هایی در این رابطه انجام شود تا ضمن پرداختن به این موضوع، نتایج حاصل با پژوهش های انجام شده در سایر کشورها نیز مقایسه شود. بنابر این تحقیق حاضر به منظور بررسی عوامل خانوادگی مرتبط با بزهکاری نوجوانان صورت می گیرد.

سوالات تحقیق

۱-آیا بین نوجوانان عادی و بزهکار از نظر ابعاد الگوهای ارتباطی خانواده تفاوت معنی داری وجود دارد؟ ۲- آیا بین نوجوانان عادی و بزهکار از نظر نظارت والدین تفاوت معنی داری وجود دارد؟

۳- آیا بین نوجوانان عادی و بزهکار از نظر ساختار خانواده تفاوت معنی داری وجود دارد؟

ضرورت انجام تحقیق

بخشی از جمعیت هر جامعه را تو جوانان تشکیل می دهند. در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته، توجوانان درصد بالاتری از افراد جامعه را به خود اختصاص می دهند. بنابراین در این کشورها توجه به نسل جوان، از اهمیت بیشتری برخوردار است (تقدی، ۱۳۷۷). یکی از مسائل پیچیده و مهم که در حال حاضر توجه بسیاری از محققین، جامعه شناسان، جرم شناسان، روانشناسان و متخصصین امر را به خود معطوف داشته موضوع اطفال  و نوجوانان بطهکار می باشد که روز به روز هم گسترش بیشتری می یابد (محمود نژاد، ۱۳۸۰). آمارهای انتشار یافته نشان میدهد که علیرغم بهبود وضع زندگی و معیشتی و ازدیاد سریع مؤسسات و خدمات اجتماعی در اکثر کشورهای جهان، جرائم ارتکابی اطفال و نوجوانان با سرعت بیشتری افزایش می یاید هاشمیان، ۱۳۷۹). در کشور ما نیز از این لحاظ وضعیت مطلوب و خوشایندی وجود ندارد. به گونه ای که تعداد زیادی از دستگیرشدگان و نابهنجاران را قشر نوجوان تشکیل می دهد. با توجه به خسارات مادی و غیرمادی بر جای مانده از بزهکاری، این مساله همواره یکی از موضوعات مورد توجه محققان بوده است (نگراوی، ۱۳۸۰). با توجه به شدت بالا و ناگوار بودن پیامدهای این آسیب ها و همچنین درمان بسیار سخت آنها می توان به اهمیت پرداختن به آنها پی برد.با توجه به اهمیت سنین نوجوانی و نقش مهمی که خانواده در شکل گیری شخصیت افراد دارد، به نظر می رسد یکی از ابعاد مهم بر همکاری در نوجوانان، خانواده و عوامل مربوط به آن می باشد (چنگیزی، ۱۳۸۶)، از آن جا که ردپای مشکلات مربوط به خانواده را می توان در تمامی انواع مشکلات رفتاری نوجوانان مشاهده کرد این عامل نیازمند توجه جدی است. هر تحقیق عمده ای که در زمینه بزهکاری صورت گرفته است، رابطه نزدیکی بین بی ثباتی در شرایط محیط زندگی و خانواده با بزهکاری را نشان داده است (تورنته و واز سونیی ، ۲۰۰۸). علیرغم این مساله که در این تحقیقات به رابطه بین بزهکاری و عوامل خانوادگی زمینه ساز آن اشاره شده است، اما تحقیقاتی در این رابعله بر روی بزهکاران انجام شده اند اندک میباشد و لزوم انجام تحقیقاتی که این عوامل را مورد بررسی قرار دهند احساس می شود. نظر به این که انجام اقدامات درمانی و پیشگیرانه مستلزم شناسایی دقیق این علل است، تحقیق پیرامون این عوامل ضروری به نظر می رسد. بنابر این مطالعه حاضر در جهت تبیین نقش خانواده در بزهکاری نوجوانان، در صدد بررسی رابطه بین بزهکاری و الگوهای ارتباطی والدین، ساختار خانواده، نظارت والدین و سابقه بزهکاری در خانواده است.

اهداف

هدف کلی

بررسی و مقایسه الگوهای ارتباطی خانواده، نظارت والدین و ساختار خانواده در نوجوانان پسر بزهکار و

غیر بزهکار

اهداف جزئی

مقایسه نوجوانان بزهکار و غیربزهکار از نظر الگوهای ارتباطی خانواده

مقایسه نوجوانان بزهکار و غیربزهکار از نظر نظارت والدین

مقایسه نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار از نظر ساختار خانواده

فرضیه ها

۱- از نظر الگوهای ارتباطی خانواده در دو بعد جهت گیری همنوایی و گفت و شنود، بین خانواده های نوجوانان بزهکار و غیربزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد

۲- از نظر نظارت والدین در خانواده های نوجوانان بزهکار و غیربزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد.

۳- از نظر ساختار خانواده در خانواده های نوجوانان بزهکار و غیربزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد

فرضیه فرعی پژوهش: بین دو گروه نوجوانان متعلق به خانواده های گسسته و پیوسته از نظر تظارت

والدین تفاوت معنی دار وجود دارد.

تعریف نظری واژه ها

بزهکاری: منظور از بزهکاری درگیر شدن نوجوانان در انواع مختلفی از رفتارهای نابهنجار است که مواردی از قبیل نزاع، قتل، سرقت، مصرف مواد مخدر، اعتیاد و نظایر آن است. بزهکاری نوجوانان شاخهای فرعی از انحراف و جرم است که به طور خلاصه می توان آن را نقض معیارهای قانونی توسط نوجوانان تعریف کرد (ناز کتبار و همکاران، ۱۳۸۵). به عبارت دیگر بزهکاری عملی است که قانونا جرم تلقی شده و جامعه برای آن مجازات تعیین نموده است (نجفی توانا، ۱۳۸۲). از نظر قانونی نیز بزهکاری نوجوانان هر عملی است که بر خلاف هنجارها، موازین، مقررات، ارزش ها و فرهنگ جامعه باشد، در زیر ۱۸ سالگی از فرد سر بزند و طبق قانون تنبیه در پی داشته باشد( بیابانگرد، ۱۳۸۴).

الگوهای ارتباطی خانواده: چفی، مک لئود و انگین (۱۹۷۱، به نقل از جو کار و رحیمی، ۱۳۸۶) در زمینه چگونگی شکل گیری ارتباط های خانوادگی به دو گونه جهت گیری گفت و شنود و همنوایی اشاره کرده اند . جهت گیری گفت و شنود به شرایطی اشاره دارد که در آن خانواده، اعضا را به شرکت آزادانه و آسان در تعامل و گفتگو در زمینه های گوناگون تشویق می کند. در این دیدگاه همنوایی مصداق ارتباط های خانوادگی دانسته می شود که اعضا را وادار به یکسان کردن نگرش ها، ارزش ها و باورها می کند ( کوثرتر و فیتزپاتریک ، ۲۰۰۲؛ به نقل از جوکار و رحیمی، ۱۳۸۶).

نظارت والدین: نظارت والدین را می توان آن دسته از رفتارهای والدین دانست که دربردارنده توجه و پیگیری نسبت به آگاهی از مکان حضور فرزندان و اعمالی که انجام می دهند، هستند. این سازه در پژوهش ها عموما به وسیله پرسش از والدین و یا ادراک فرزندان از نظارتی که والدین پر رفتار آنها در زمان فراغت، مکان حضور آنها و گروه دوستان یا همسالانشان، اعمال می کنند، سنجیده میشود (فروزد و دیگران، ۲۰۰۶). در زمینه نظارت والدین تعاریف متعددی وجود دارد که تا حد بسیار زادی با یکدیگر مشابه هستند. برای مثال بیابانگرد (۱۳۸۴) نظارت والدین بر کودک را میزان سخت گیری معیارهای ارائه شده از سوی والدین تعریف می کند. رومرو و روبیر (۲۰۰۷) نیز نظارت والدین را بر حسب میزانی تعریف می کنند که والدین می دانند نوجوان شان در زمان هایی که با او نیستند، کجا به سر می برد و اوقاتش را چگونه سپری می کند. بنابراین منظور از نظارت والدین در این پژوهش میزانی است که والدین از رفتارها و نحوه گذراندن وقت فرزندان خود اطلاع دارند (گلبور و همکاران، ۲۰۰۶).

ساختار خانواده: منظور نوع خانواده است که در اینجا به دو دسته از هم گسیخته” (عدم حضور حداقل یکی از والدین) و دست نخورده (حضور پدر و مادر) تقسیم می شوند (زیمرمان، ۲۰۰۶). صرف نظر از این که ساختار خانواده به چه دلیل گسسته شده است، در این پژوهش انواع مختلف خانواده ها از نظر ساختار خانواده، در دو دسته از هم گسیخته با گسسته و دست نخورده یا پیوسته تقسیم شده اند.

تعریف عملیاتی و اژدها

بزهکار: منظور نوجوانانی است که به دلیل ارتکاب جرائم مختلف دستگیر شده و در کانون اصلاح و تربیت ساکن هستند.

غیربزهکار: منظور نوجوانان عادی است که در دبیرستان مشغول به تحصیل هستند. در واقع منظور از نوجوان غیریزه کار نوجوانی است که سابقه حضور در کانون را ندارد.

الگوهای ارتباطی خانواده: منظور تورهای است که آزمودنی در پرسشنامه تجدید نظر شده الگوهای ارتباطی خانواده کسب می کنند. الگوهای ارتباطی خانواده شامل دو بعد همنوایی و گفت و شنود است. تمره هریک از این ابعاد از طریق گروهی از سوالات پرسشنامه الگوهای ارتباطی خانواده به دست می آید.

نظارت والدین: منظور نمره ای است که آزمودنی در پرسشنامه نظارت والدین کسب می کند. در واقع ثمره ای است که از پرسشنامه به دست می آید و ادراک فرد از نظارت اعمال شده از سوی والدین خود است.

ساختار خانواده: منظور عطبقه ای است که نوجوانان با توجه به پرسشنامه محقق ساخته در آن جای می گیرند.

خانواده هایی را که در آنها هر دو والدین اصلی با هم زندگی می کنند، خانواده پیوسته می نامند. خانواده گسسته نیز به خانواده ای گفته می شود که یکی از والدین با هر دو آنها به دلایلی مثل طلاق، فوت، و نظایر آن در خانواده حضور ندارند.

فصل دوم:

نوجوانی مرحله انتقالی بین کودکی و بزرگسالی است که طی آن فرد با مسائل رشدی متفاوت و پیچیدهای روبرو می شود. صرف نظر از دوره نوزادی، در هیچ دوره ای از زندگی تغییراتی به اندازه دوره نوجوانی در فرد روی نمی دهد (بیابانگرد، ۱۳۸۴).میلر نیوتون (۱۹۹۵، به نقل از لطف آبادی، ۱۳۸۴) در کتاب خود تحت عنوان نوجوانی تعریفی جامع از ایندوره بیان می کند.نوجوانی دوره فرایند های رشدی انتقال از کودکی به بزرگسالی است. این فرایندها جنبه های گوناگونی دارند:اول، رشد و نمو سازمان عصبی مغز که نمود آن در تحول فرایندهای شناختی، عاطفی و رفتارها مشاهده می شود؛دوم، رشد فیزیکی که شامل رشد اندازه های بدنی و تغییر در نیمرخ جسمی است؛ سوم، رشد نظام جنسی یا تولید مثل که شامل ابعاد جسمی و رفتاری است؛ چهارم، رشد احساس خود، به عنوان یک بزرگسال با یک انسان مستقل و خود راهبر؛ پنجم، کسب موقعیت بزرگسالی در گروه اجتماعی با فرهنگ؛ ششم، رشد کنترل رفتاری خود در تعامل با جامعه؛در خصوص مطول دوره نوجوانی اتفاق نظر کاملی بین روانشناسان وجود ندارد. با این حال آنان این دوره رااز ۱۱ الی ۱۳ سالگی تا ۱۸ الی ۲۰ سالگی می دانند. واقعیت این است که آغاز و پایان و طول این دوره در دختران و پسران، جوامع مختلف و بین طبقات گوناگون اجتماعی نیز همانند یکدیگر تیست (لطف آبادی، ۱۳۸۴).نوجوانی دوره ای از رشد است که با تغییرات سریع جسمانی، روانشناختی، اجتماعی فرهنگی، و شناختی همراه است. از جمله مسائل حائز اهمیت در این دوره مبحث بلوغ است که دارای ابعاد گوناگون جسمی، جنسی …