سعید قنبری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی کودک و نوجوان در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثربخشی آموزش رفتاری والدین در کاهش مشکلات برونی سازی شده کودکان ۷ تا ۹ سال” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید بهشتی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

پایان نامه:

کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی کودک و نوجوان

موضوع:

بررسی اثربخشی آموزش رفتاری والدین در کاهش مشکلات برونی سازی شده کودکان ۷ تا ۹ سال

استاد راهنما:

دکتر پریرخ دادستان

استاد مشاور:

دکتر محمود حیدری

دانشجو:

سعید قنبری

شهریور ۱۳۸۵

چکیده:

هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی روش آموزش رفتار والدین (BPT) در کاهش مشکلات برونی سازی شده (رفتارهای پرخاشگرانه و قانون شکنی) در کودکان ۷ تا ۹ ساله بوده است. پس از انتخاب تصادفی ۲ مدرسه از مدارس شهرک اندیشه، از بین والدین ۳۶۰ کودک  ۷ تا ۹ ساله تعداد ۶۰ نفر از والدین کودکانی که بالاترین نمره ها را در فهرست رفتاری کودک (CBCL) به دست آورده بودند و مشکلات آنها در فرم گزارش معلم (TRF) نیز تایید شده بود، به عنوان نمونه اصلی پژوهش اتخاب شدند و در دو گروه کنترل به تعداد ۳۰ نفر رار گرفتند. گروه آزمایش در قالب ۲ گروه ۱۵ نفره به مدت ۴ هفته، هر هفته ۲ جلسه به مدت ۲ ساعت آموزش رفتاری والدین را دریافت کرد. در طول دوره آموزشی ۶ نفر از والدین گروه ازمایش از شرکت در گروه خودداری کردندو از والدین گروه کنترل نیز در پس آزمون ۸ نفر حضور نداشتند. در پایان دوره آموزشی، والدین گروه زمایش در مشکلات کلی برونی سازی شده و رفتارهای پرخاشگرانه کاهش معناداری را نسبت به گروه کنترل گزارش کردند، در حالیکه رفتارهای قانون شکنی در دو گروه تفاوتی نداشتند. یافته های این پژوهش می توانند کاربردهای بالینی داشته باشند.

واژه های کلیدی: آموزش رفتاری والدین، مشکلات برونی سازی شده، رفتارهای پرخاشگرانه، رفتارهای قانون شکنی

Abstract

The effectiveness of externalized problems (aggressive behavior and rule breaking) in 7 – ۹ years old children was investigated in this study. 2 schools were randomly selected from Shahrak Andishe 360 parents of children ages 7 to 9. Sixty parents whose children had received the highest scores on the Child Behavioral Checklist (CBCL) and their problems were also confirmed by the Teacher Report Form (TRF) were selected. Subjects were divided into control and experimental groups. Experimental group received BPT for 4 weeks, twice a week sessions lasting two hours. The results were analyzed using covariance and indicated that parents in the experimental group reported a significant decrease in externalized problems and aggressive behaviors as compared to the control group. In regard to rule breaking behavior, o significant difference was observed between the groups. The emerged findings can have clinical applications in prevention and treatment of child behavioral disorders.

Key words: Behavioral Parenting Training, externalized problem, aggressive behavior, rule breaking.

فهرست مطالب                                                                                                  صفحه

فصل اول: معرفی پژوهش

۱-۱ بیان مساله                                                                                                  ۱

۱-۲ اهمیت  ضرورت موضوع پژوهش                                                                      ۴

۱-۳ گزاره های پژوهش                                                                                        ۶

۱-۳-۱ هدف ها و پرسش های پژوهش                                                                     ۶

۱-۴ متغیر ها، مفاهیم و سازه ها                                                                               ۷

۱-۴-۱ انواع متغیر ها و نقش آنها در پژوهش                                                               ۷

۱-۴-۲ تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر                                                                     ۷

فصل دوم: مفاهیم، نظریه ها و پیشینه پژوهش

۲-۱ اختلال های دوران کوکی                                                                                 ۱۰

۲-۱-۱ تاریخچه راونشناسی مرضی تحولی                                                                  ۱۲

۲-۱-۲ طبقه بندی اختلالهای دوران کودکی                                                                  ۱۳

۲-۱-۳ روی آورد ابعادی در مقابل روی آورد مقوله                                                        ۱۶

۲-۲ فرایند و مکانیزم رفتارهای برونی سازی شده درروانشناسی مرضی تحولی                         ۱۷

۲-۲-۱ اصول تحولی                                                                                           ۲۰

۲-۲-۲ مسیرهای تحولی                                                                                                 ۲۱

۲-۲-۳ تفاوتهای جنسی                                                                                        ۲۴

۲-۳ اختلالهای برونی سازی شده                                                                             ۲۷

۲-۳-۱ اختلال تضادورزی جسورانه (ODD)                                                              ۲۷

۲-۳-۲ اختلال رفتار هنجاری (CD)                                                                         ۲۸

۲-۳-۳ اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی (ADHD)                                                   ۳۱

۲-۴ علت شناسی و عوامل خطرساز                                                                          ۳۳

۲-۴-۱ ژنتیک و عوامل سرشتی                                                                               ۳۳

الف) یافته های مطالعات ژنتیک                                                                               ۳۳

ب) مزاج                                                                                                         ۳۴

ج) سط پایین برپایی فیزیولوژیک                                                                                      ۳۴

۲-۴-۲ آسیبهای دوران کودکی                                                                                ۳۵

الف) مشکلات پیش تولدی و پری ناتال                                                                     ۳۶

ب) آسیب دیدگیها و بیماری های جسمانی دوران کودکی                                                 ۳۶

۲-۴-۳ عوامل روان شناختی                                                                                   ۳۷

الف) نقش دل بستگی                                                                                          ۳۷

ب) تعارض کودک – والد                                                                                     ۳۸

ج) روابط با همسالان                                                                                           ۳۸

د) بد رفتاری با کودک                                                                                          ۳۸

۲-۵ روشهای درمانگری اختلالهای برونی سازی شده                                                      ۳۸

۲-۵-۱ برنامه های پیشگیری                                                                                   ۳۹

۲-۵-۲ روشهای درمانگری کودک                                                                                      ۴۰

الف) دارو درمانگری                                                                                           ۴۰

ب) مداخلات شناختی – رفتاری                                                                                       ۴۱

ج) آموزش مهارتهای اجتماعی                                                                                ۴۱

۲-۵-۳ روشهای درمانگری کودکستان یا مدرسه محور                                                      ۴۳

الف) متغیرهای مربوط به روش اجرا                                                                          ۴۵

• شکل           ۴۹
• ۲) برنامه ابقاء اثر ۴۹
• منزلت اقتصادی – اجتماعی ۵۰

ب) عوامل والدینی                                                                                              ۵۰

۱) افسردگی مادرانه                                                                                            ۵۰

۲) ADHD والدین                                                                                           ۵۱

۳) سوء مصرف مواد در والدین و اختلال شخصیت ضد اجتماعی                                        ۵۱

۴) مشکلات زناشویی                                                                                          ۵۲

۵) شناخت های والدین                                                                                        ۵۲

ج) عوامل مربوط به کودک                                                                                     ۵۳

۱) ملاحظات تحولی                                                                                            ۵۳

۲) اختلالهای توام                                                                                               ۵۴

فصل سوم: روش پژوهش

۳-۱ طرح پژوهش                                                                                              ۵۵

۳-۲ جامعه آماری، گروه نمونه و روش نمونه گیری                                                         ۵۵

۳-۳ ابزارهای سنجش                                                                                          ۵۵

۳-۳-۱ نظام سنجش مبتنی بر تجربه آشنبا                                                                    ۵۵

الف) فهرست رفتاری کودک                                                                                  ۵۸

ب) فرم گزارش معلم                                                                                          ۵۸

۳-۴ روش اجرای پژوهش                                                                                     ۵۹

۳-۵ روش پردازش داده                                                                                                 ۵۹

فصل چهارم: نتایج پژوهش

۴-۱ شاخصهای توصیفی داده های پژوهش                                                                  ۶۰

۴-۲ تحلیل داده ها به منظور پاسخگویی به پرسشهای پژوهش                                            ۶۴

فصل پنجم: بحث و تفسیر نتایج

۵-۱ گذاری کوتاه به پرسش و هدف اصلی پژوهش                                                        ۶۹

۵-۲ تبیین یافته های پژوهش                                                                                  ۷۰

۵-۳ نتیجه گیری نهایی                                                                                         ۷۸

۵-۴ محدودیتها و پیشنهادها                                                                                   ۸۰

فهرست منابع

منابع فارسی                                                                                                     ۸۵

منابع لاتین                                                                                                       ۸۶

پیوست

فهرست رفتاری کودک                                                                                         ۹۵

فرم گزارش معلم                                                                                                         ۱۰۲

فهرست جدوها

شماره             عنوان                                                                                          صفحه

جدول ۴-۱      مشخصه های توصیفی سن والدین و کودکان                                             ۶۰

جدول ۴-۲      مقایسه سن کودکان و والدین دو گروه آزمایش و کنترل                                ۶۱

جدول ۴-۳      شاخصهای توصیفی مربوط به وضعیت اشتغال مادران                                   ۶۱

جدول ۴-۴      شاخصهای توصیفی مربو به نمرات کلی برونی سازی شده کودکان در پیش آزمون و پس آزمون                                                                                                                ۶۱

جدول ۴-۵      شاخصهای توصیفی مربوط به نمرات مقیاس رفتار پرخاشگرانه کودکن در پیش آزمون و پس آزمون                                                                                                            ۶۲

جدول ۴-۶      شاخصهای توصیفی مربوط به نمرات مقیاس رفار قانون سکنانه کودکان در پیش آزمون و پس آزمون                                                                                                           ۶۳

جدول ۴-۷      مقایسه نمره پس آزمون دو گروه آزمایش و کنترل درمشکلات برونی سازی شده    ۶۴

جدول ۴-۸      خلاصه محاسبات تحلیلل کواریانس مربوط به نمرات کلی برونی سازی شده                   ۶۵

جدول ۴-۹      مقایسه نمره پس آزمون دو گروه آزمایش و کنترل در زیر – مقیاس رفتار پرخاشگرانه ۶۶

جدول ۴-۱۰     خلاصه نتایج تحلیل کواریانس مربوط مقیاس رفتارهای پرخاشگرانه                   ۶۶

جدول ۴-۱۱     مقایسه نمره پس آزمو دو گروه ازمایش و کنترل در زیر – مقیاس رفتار قانون شکنانه         ۶۷

جدول ۴-۱۲     خلاصه نتایج تحلیل کواریانس مربوط مقیاس رفتارهای قانون شکنانه                  ۶۸

جدول ۴-۱۳     همبستگی بین فهرست رفتاری کودک و فرم گزارش معلم                              ۶۸

فهرست نمودارها

شماره                                                   عنوان                                                   صفحه

نمودار ۴-۱      نمودار پیش آزمون و پس آزمون دردو گروه آزمایش و کنترل در نمره کلی مشکلات برونی سازی شده                                                                                                          ۶۲

نمودار ۴-۲      نمودار پیش آزمون و پس آزمون در دو روه آزمایش و کنترل در نمره زیر- مقیاس رفتار پرخاشگرانه                                                                                                 ۶۳

نمودار ۴-۳      نمودار پیش آزمون و پس آزمون در دو روه آزمایش و کنترل در نمره زیر- مقیاس رفتار قانون شکنی                                                                                                                   ۶۴

فصل اول

• بیان مساله

پژوهش در روانشناسی مرضی تحولی[۱] کودکی و نوجوانی رو به افزایش است، انتشار روز افزون آثار مختلف در این زمینه در سالهای اخیر، نشریات متعددی که هم اکنون به صورت گسترده بر سلامت و بیماری دوران کودکی متمرکز شده اند و مقالات علمی  بیشماری که هر ماه در نشریات مختلف منتشر می  شوند، نشان از غلبه روانشناسی مرضی تحولی بر دیگر زمینه ها دارند. برای هر کس که نگاهی تحولی به روانشناسی مرضی دارداین رویدادها خشنود کننده اند، زیرا راهی به سوی شناسایی ریشه های بسیاری از اختلالهای بزرگسالی در دوران کودکی و نوجوانی می گشایند (ماش[۲] و بارکلی[۳]، ۲۰۰۲). طی چند دهه گذشته علاقه و توجه به تحول عاطفی – اجتماعی کودکان رو به فزونی است. پیش از این پژوهشگران بر این باور بودند که مشکلات کودکان ناشی از نارسایی های تحولی آنها است و این گروه از کودکان مشکلات را پشت سر خواهند گذاشت. واقعیت این است که اگر چه، فرآیند تحول همراه با تغییرات سریع نمی تواند فاقد ناپایداری رفتاری باشد، اما کاملا روشن است که بسیاری از کودکان در سالهای نخستین کودکی واجد مشکلات عاطفی و رفتاری هستند که در طی زمان شاید تا دوران بلوغ و حتی بزرگسالی نیز تداوم داشته می­یاند (گیمپل[۴] و هالتد[۵]، ۲۰۰۲). در نتیجه، پذیرش این واقعیت که مشکلات عاطفی و رفتاری اغلب به طور طبیعی کاهش نخوان یافت، توجه فزاینده­ای را به پیشگیری و درمان این مشکلات معطوف کرده است (کارت رایت – هاتون[۶]، ۲۰۰۵). در یک پژوهش میزان شیوع اختلالهای دوران کودکی بین ۱۴% تا ۲۲% گزارش شده و در پژوهشی دیگر میزان شیوع این اختلالها بین ۶% تا ۲۵% برآورد شده است (فلوری[۷] و بوچانان[۸]، ۲۰۰۰؛ نقل از ماشی و بارکلی، ۲۰۰۲). این بررسی ها عمدتاً بر کودکانی مترکز بوده اند که از اختلالهای بروی سازی شده که تاثیرگسترده ای بر کودک، خانواده، معلمان و جامعه دارند، رنج می برده اند (ماش و بارکلی، ۲۰۰۲). در الگوی جدید طبقه بندی اختلالهای دوران کودکی، دو طبقه کلی اختلالهای درونی سازی شده[۹] و اختلالهای برونی سازی شده[۱۰] مشخص شده­اند (گمپل و هالند، ۲۰۰۲). در مورد تعاریف اختلالهای برونی سازی شده و اختلالهای درونی سازی شده بین محققان اختلاف نظر وجود دارد (یل و پرنس، ۲۰۰۵) برخی از پژوهشگران رفتارهای بروی سازی شده را به عنوان برانیختگی[۱۱]، فزون کنشی[۱۲]، پرخاشگری و ریخت ضد اجتماعی تعریف می­کنند و کناره­گیری، خلق افسرده و اضطراب را در چهارچوب رفتارهای درونی سازی شده قرار می­دهند (بینا، ۲۰۰۲). پژوهشگران دیگر، پرخاشگری، رفتارهای بزهکارانه را که مشکلاتی مانند نزاع، نافرمانیف سوء مصرف مواد و … را پدید می­آورند، در طبقه اختلالهای برونی سازی شده قرار می­دهند؛ مشکلاتی که برای خودودک آزار دهنده یستند ولی برای والیدن یا معلمان ایجاد مشکل می­کنند. در حالیکه اختلالهای درونی سازی شده رفتارهای هیجانی مانند گریه کردن، نگرانی را در بر می گیرن و کودک را بیش از دیگران آزار می­دهند (کر[۱۳]، ۲۰۰۴). آشنباخ[۱۴] و دانشجویان در بین سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۲ مطالعات بسیاری را برای کشف کنش­وری کودکان و نوجوانان با ساتفاده از ابزار فهرست رفتاری کودک (CBCL)[15] و پرسشنامه خود گزارش دهی نوجوان (YSR)[16]، از زاویه ابعادی به انجام رسانده­اند. آنها برای فهم و درک کنش­وری کودکان و نوجوانان و مشکلات رفتاری و هیجانی آنها، تمایز بین مشکلات برونی سازی شده و درونی سازی شده را بسیار مهم دانسته­اند. مشکلات درونی سازی شده، احساسات و رفتارهایی هستند که بیش از حد مار شده­اند و عمدتاً در درون کودک تجربه می­شود،و مشلات برونی سازی شده شامل رفتارهایی هستند که خارج از مهار فرد اند و عمدتا جهت گیری آنها برونی است. این مطالعه درباره بیش از ۳۲۰۰ مورد از گزارشهای والدین کودکان بهنجار و نابهنجار همتا شده، موادی را پدید آورده است که به وسیله آنها می توان کودکان و نوجوانانی را که به خدمات روانشناختی نیاز دارند از آنها که بی نیاز از این  خدمات هستند، متمایز کرد. دامنه این مشکلات از نارسایی توجه تا غمگینی گسترده است و نوع ارزشیابی در این پژوهش، ابعادی بوده است. این نوع ارزشیابی دارای نقاط برشی است که کودکان و نوجوانان مشکل دار را از کودکان بهنجار متمایز می کند و به پژوهشگر فرصت می دهد تا جایگاه فرد را روی یک پیوستار مشخص سازد، آنچه در ارزشیابی مقوله ای و ریخت شناختی امکان آن فراهم نیست. در این پژوهش مشکلات مربوط به افسردگی / اضطراب، کناره گیری / افسردگی و شکایات جسمانی در طبقه مشکلات درونی سازی شده و مشکلات مربوط به قانون شکنی و پرخاشگری در طبقه مشکلات برونی سازی شده قرار گرفته اند. مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر و مشکلات توجه در هیچ یک از دو طبقه فوق جای نگرفتند (فارس[۱۷]، ۲۰۰۳). مفهوم سازی در مورد اختلالهای دوران کودکی، یعنی تقسیم کردن این گستره به دو طبقه اختللهای درونی سازی شده و برونی سازی شده می تواند در تشخیص این اختلالها نیز مفید واقع شود در این نظام تشخیصی ابتدا در سطح اول – که با عنوان ضوابط مشترک[۱۸] – نامگذاری شده است، اختلالهای درونی سازی شده و برونی سازی شده از رفتار بهنجار، سپس در سطح دوم با عنوان ضوابط خاص گسترده[۱۹] اختلالهای درونی سازی شده و برونی سازی شده از هم متمایز می شوند و بالاخره در سطح سوم که ، ضوابط خاص محدود[۲۰] نام دارد، ایجاد تمایز بین اختلالهای که درون خو طبقات برونی سازی شده و درونی سازی شده جای گرفته اند، صورت می گیرد و بی ترتیب با عبور از سه سطح ،از عام به خاص، اختلالای دوران کودکی برجسته می شوند (لیلنفلد[۲۱]، ۲۰۰۳). رفتارهای برونی سازی شده شامل دامنه گسترده ای از رفتارها و فعالیتها می شوند که با عناوین مختلفی در پیشینه پژوهشی مطرح شده اند؛ فزون کنشی، ناتوانی در مهارگری، غیر قابل اصلاح بودن، انحرافهای اجتماعی، مشکلات در نظم، مشکلات رفتاری، گذار  به عمل، رفتارهای ضد اجتماعی، نافرمای و رفتارهای غیر قابل مدیریتاز نشانه های رفتارهای برونی سازی شده اند. وقتی این رفتارها به یک الگوی رفتاری دائم تبدیل شوند، وقتی آسیبی جدی و معنادار در زندگی روزمره شخص در خانه یا مدرسه ایجادکنند و یا وقتی که رفتارهای شخص به وسیله دیگران قابل مهار نباشد مشکلات برونی سازی شده در قالب سه اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی (ADHD)[22]، اختلال رفتار هنجاری (CD)[23]، اختلال تضادورزی جسورانه (ODD)[24] در (۲۰۰۰, DSM-IV-TR) تشخیص بالینی داده می شوند (دنیتا[۲۵]، الیزابت[۲۶] و ویلیامز[۲۷]، ۲۰۰۵). این اختلالها خطر نتایج ضعیف در زندگی آتیکودک را افزایش می دهند. مجرمیت، مشکلات سلامت جسمانی و روانی و مشکلات در سازش یافتگیهای مربوطبه زندگی زناشویی و شغلی از دیگر مشکلات این گروه محسوب می­شوند (کازدین[۲۸]، ۱۹۹۵؛ نقلاز فیدرستون[۲۹]، ۲۰۰۲). ابعاد مختلف این اختلالها مبنای نظریه پردازیهاو پژوهشهای علمی زیادی درباره این نشانگان[۳۰] قرار گرفته است  به دلیل مشکلات فزاینده­ای که این اختلالها در زندگی کودک و اطرافیان او ایجا می کنند، توجه بسیاری از پژوهشگران به روشهای درمانگریاین اختلالها را جلب کرده است. به طور کلی می­توان درمانگری­های مربوط به اختلالهای برونی سازی شده را در سه قلمرو درمانگریهای کودک محور، درمانگریهای مدرسه محور و درمانگری­های خانواده محور قرار داد. در این پژوهش از روش آموزش رفتاری والدین (BPT)[31] که در قلمرو درمانگریهای خانواده محور قرار دارد، سود جسته می شود. این روش از پشتوانه تجربی خوبی در درمان اختلال های ADHD، CD و ODD برخوردار است (هین شاو[۳۲]، ۲۰۰۱). آموزش رفتاری والدین که بر اصول یادگیری اجتماعی مبتنی است به والدین می آموزد که با شناخت پیش­آمدها و پیامدهای رفتارهای نامناسب فرزندان خود، مشخص کردن آنها، شیوه نظارت بر این رفتارها، نادیده انگاشتن عمدی و برنامه­ریزی شه، محرومیت موقت و دیگر فنون غیر جسمانی و بدون تنبه بدنی رفتارهای فرزندان خود را تغییر دهند، رفتارهای مناسب را به وسیله توجه کردن، تشویق کلامی و جایزه تقویت کنند تا به رفتارهای دلخواه دست یابند (کرمیس[۳۳]، چاکو[۳۴]، فابیانو[۳۵] و پلهام[۳۶]، ۲۰۰۴). پژوهش حاضر در صدد بررسی تاثیر روش آموزش والدین بر مشکلات بروی­سازی شده در کودکان است و در پی پاسخ دادن به این پرسش است که آیا آموزش رفتاری والدین می­تواند نشانه­های برونی­سازی شده را در کودکان ۷ تا ۹ ساله کاهش دهد.

• ضرورت و اهمیت موضوع پژوهش

اختلالهای برونی سازی شده، اختلالهای مزمن و فراگیر هستند که آسیبهای فراوانی را در روباط کودک – والد پدید می­آورند و تنیدگی بین والدین را افزایش می دهند. با گذشت زمان ممکن است والدین راهبردهای سازش نایافته و مقابله­ای را برای برخور با مشکلات کودکان و مهار رفتارهای آنها در پیش گیرند. بنابراین هر گونه درمانگری در مورد مشکلات برونی سازی شده باید به صورت مستقیم بر روابط کودک – والد و راهبردهای والدینی متمرکز شود (چامبرلین[۳۷] و پلهام، ۱۹۹۸ نقل از کرونیس و دیگران، ۲۰۰۴). رابطه بین سبکهای فرزند پروری و رفتارهای والدینی با مشکلات رفتاری کودکان به اثبات رسیده است، به عنوان مثال اسمارت[۳۸] در سال ۲۰۰۱ در پژوهشی در یافته است که چگونگی تعامل والد – کودک را غالباً به عنوان پیش بینی کننده­ای برای مشکلات رفتاری کودکان می­توان مورد استفاده قرار داد. تعاملهایی که معمولاً همراه با خصومت متقابل، بدبینی، مهار بیش از حد و خشونت هستند در بسیاری از اسیب شناسیهای دوران کودکی دخالت دارند (هالنشتین[۳۹]، ۲۰۰۱). یک پژوهش در نمونه­ای از کودکان ۶ ساله مبتلا به سه اختلال ODD، CD و ADHD نشان داده است کودکانی که اختلالهای رفتاری بیمارگونه داشتند، دارای مادرانی با میزان پرخاشگری بالاتر، افسردگی بیشتر، حمایت اجتماعی کمتر بودند که از شیوه­های فرزن پروری توام با طرد و تنبیه، استفاده می­کردند (اونز[۴۰]، جیوانی[۴۱] و ونیسلو[۴۲]، ۲۰۰۱ نقل از گیمپل و هالند، ۲۰۰۲). این نتایج موجب شدند تا روابط متقابل ولد – کودک در مرکز آسیب شناسی کودکان مور توجه قرار گیرد چرا که مشکلات در این تعاملها می توانند اختلالهای عاطفی و رفتاری را در کودکان و نوجوانان به وجود آورند (بینا[۴۳]، ۲۰۰۲). پژوهشهای تجربی در قلمرو اختلالهای دوران کودکی بسیار اندک اند، ولی در این مورد یک استثنا وجود دارد و این استثنا به حدود ۲۰ سال قبل – که بخش وسیعی از ادبیات پژوهش مربوط به موفقیت آوزش مهارتهای رفتاری برای والدین کودکان مبتلا به اختلالهای برونی سازی شده بود – باز می­گردد (اسکات[۴۴]، اسپندر[۴۵]، دولان[۴۶]، ژاکوب[۴۷] و آسپلاندو[۴۸]، ۲۰۰۱ نقل از کارت رایت – هاتون، ۲۰۰۵). با توجه به اهمیت رابطه بین والدین و کودکان در پدید آیی مشکلات رفتاری کودکان یا اختلالهای برونی سازی شده، آموزش والدین یکی از رایج­ترین شیوه­های درمانگری برای اختلالهای محسوب می­شود (کاپلان[۴۹] و سادوک[۵۰]، ۲۰۰۳). آموزش رفتاری والدین اولین بار توسط بار کلی (۱۹۸۷) مطرح شد. هم اکنون استفاده از اصول یادگیری اجتماعی برای مواجهه با اختلالهای دوران کودکی از مقبولیت و کارایی وسیعی برخوردار شده است (بارکلی ۱۹۸۷؛ فورهند[۵۱] و مک ماهان[۵۲]، ۱۹۸۱). آموزش رفتاری والدین دارای سابقه­ای موفق در درمان اختلالهای دوران کودکی بخصوص ODD، CD و ADHD است (کرونیس و دیگران، ۲۰۰۴). پژوهشهای انجام شده در قلمرو درمانگریهای اختلالهای برونی سازی شده منحصراً بر اختلالهایی متمرکز شده­ان که در این طبقه (ODD، CD و ADHD) جای گرفته اند و پژوهشهای بسیار اندکی در مورد نشانگان برونی سازی شده که تمامی اختلالهای این طبقه را شامل شوند، انجام شده اند. در کشور ما به رغم شیوع بالای این اختلالها و مشکلات بسیاری که این کودکان برای والدین و دیگران به وجو می آورند، پژوهشهای محدودی (احسان منش، ۱۳۷۲؛ فتحی، ۱۳۷۴) در مورد اثربخشی روش آموزش رفتاری والدین در بهبود مشکلات برونی سازی شده کودکان صورت گرفته است و هیچ پژوهشی در حد بررسی­های محقق اثربخشی این روش را بر تمامی گستره مشکلات برونی سازی شده مورد بررسی قرار نداده است. بنابرای عدم کفایت پژوهش در این زمینه و مشکلات همراه با این اختلالها چه برای کودکان و چه برای والدین آنها به عنوان ضرورت انجام چنین پژوهشی مطرح می شوند.

• گزاره­های پژوهش

۱-۳-۱ هدفهای پژوهش

به طور کلی هدف از اجرای این پژوهش، اجرای روش آموزش رفتاری والدین در کودکان مبتلا به اختلالهای برونی سازی شده استف که در اجرای این روش اهداف زیر دنبال می شوند:

• ایجاد انگیزه لازم در جهت عملکرد بهتر و اجتماعی­تر در کودکان؛
• بازسازی مجدد توقعات و بازخوردهای والدین نسبت به فرزندانشان؛
• آموزش شیوه اصلاح رفتارهای نامطلوب از طریق اعمال نظام معینی از تقویت دهی؛
• کاهش رفتارهای نا مناسب بدون اعمال تنبیه جسمانی

بر مبنای این هدفها سؤالهای زیر مطرح می شوند:

سؤال اصلی پژوهش:

• آیا آموزش رفتاری والدین، مشکلات برونی سازی شده را در کودکان ۷ تا ۹ سال کاهش می دهد؟

سؤالهای فرعی پژوهش:

1. آیا آموزش رفتاری والدین، رفتارهای پرخاشگرانه را در کوکان ۷ تا ۹ سال کاهش می دهد؟
2. آیا آموزش رفتاری والدین، رفتارهای قانون شکنی را در کودکان ۷ تا ۹ ساله کاهش می دهد؟
3. آیا بین نمره­های فهرست رفتاری کودک، فرم والدین (CBCL) و فرم گزارش معلم (TRF)[53] در مورد مشکلات برونی سازی شده همبستگی وجود دارد؟
   • متغیرها، مفاهیم و سازه ها

۱-۴-۱ انواع متغیرها و نقش آنها در پژوهش

متغیر مستقل: در ای پژوهش متغیر مستقل «آموزش رفتاری والدین» در گروه آزمایش است.

متغیر وابسته: در این پژوهش متغیر وابسته میزان شدت مشکلات برونی سازی شده در کودکان ۷ تا ۹ ساله است که تاثیر متغیر مستقل بر آن مورد بررسی قرار می گیرد.

متغیر کنترل:

سن: در این پژوهش والدین کودکان ۷ تا ۹ ساله شرکت دارند.

جنس: در این پژوهش والدین پسران ۷ تا ۹ ساله شرکت دارند.

۱-۴-۲ تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تعریف مفهومی آموزش رفتاری والدین: روشی است که به وسیله اصول یادگیری اجتماعی به والدین می­آموزد که چگونه پیش آمدها و پیامدهای رفتارهای نامناسب کودکان خود را بشناسند و آنها را تغییر دهند تا به رفتارهای مناسب و دلخواه دست یابند، چگونه رفتارهای مناسب را تقویت کنند و چگونه رفتارهای نامناسب را کاهش دهند (کرمیس و دیگران، ۲۰۰۴).

تعریف عملیاتی آموزش رفتاری والدین: عبارت است از یک دوره موزشی که در طول ۷ جلسه هر هفته به مدت ۲ ساعت به والدین گروه آزمایش در قالب گروهی ارائه می شود. عناوین جلسات به ترتیب زیرند:

1. معرفی برنامه آموزش رفتاری والدین
2. آموزش برقراری روابط مثبت با کودکان
3. آموزش شیوه ارائه تقویت مثبت
4. آموزش استفاده از جدول رفتاری
5. آموزش چگونه استفاده موفقیت آمیز از تنبیه
6. آموزش نحوه به کارگیری تکالیف و دستور دادن
7. مرور مباحث قبل و فراهم آوردن حمایتهای پیگیرانه

تعریف مفهومی مشکلات برونی سازی شده: رفتارهای برونی سازی شده به طبقه ای از مشکلات مربوط به قانون شکنی و رفتارهای پرخاشگرانه اطلاق می­شود.

تعریف عملیاتی مشکلات برونی سازی شده: نمره مربوط به مشکلات برونی سازی شده که از مجموع نمرات مربوط به دو طبقه قانون شکنی و رفتارهای پرخاشگرانه از فهرست رفتاری کودکان، فرم والدین (CBCL) و فرم گزارش معلم (TRF) به دست می­آید.

چشم اندازی به ادامه مسیر:

در فصل دوم در پنج بخش به بررسی آنچه در ادبیات پژوهشی در مورد اختلالهای برونی سازی شده وجود دارد می پردازیم. در بخش اول به اختصار در مورد اختلالهای دوران کودکی، طبقه بندی آنها، و روانشناسی مرضی تحولی بحث خواهد شد. در بخش دوم فرایندها و مکانیزمهای اختلالهای برونی سازی شده در چارچوب روانشناسی مرضی تحولی بررسی می شوند. سه اختلال  ADHD ، CD،ODD به همراه نشانه شناسی، علت شناسی، سیر و پیش آگهی آنها در بخش سوم مورد بحث و بررسی قرار خواهند گرفت. در ادامه بحث را در بخش چهارم با معرفی عوامل خطرساز، که احتمال بروز رفتارهای برونی سازی شده را در کودکان افزایش می دهند، پی خواهیم گرفت. روشهای درمانگری اختلالهای برونی سازی شده در سه قلمرو درمانگریهای کودک محور، مدرسه محور و خانواده محور موضوعی است که در بخش پنجم، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.