سمیه آذرخش هستم، فارغ التحصیل  در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۸۹، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی آموزشی مدیریت والدین (PMT) به شیوه ساندرز بر کاهش پرخاشگری کودکان پسر مقطع ابتدایی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده تخصصی آزاد و نیمه حضوری

پایان نامه جهت اخذ کارشناسی ارشد مشاوره مدرسه

عنوان:

اثر بخشی آموزشی مدیریت والدین (PMT) به شیوه ساندرز بر کاهش پرخاشگری کودکان پسر مقطع ابتدایی

استاد راهنما:

دکتر احمد اعتمادی

استاد مشاور:

دکتر عبدالله شفیع آبادی

استاد داور:

دکتر ابوالفضل کرمی

پژوهشگر:

سمیه آذرخش

تابستان ۱۳۸۹

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت و اهمیت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف نظری و عملیاتی واژگان

فصل دوم: پیشینه پژوهش

مقدمه

مقدمه ای بر روش آموزش والدین آموزش والدین

برنامه های آموزش والدین از لحاظ اجراء

ویژگی های آموزش والدین

آموزش مدیریت و الدین (PMT)

تعدادی از برنامه های آموزش مدیریت والدین

آموزش مدیریت والدین مدل اورگون

آموزش مدیریت والدین مدل گوردن

برنامه آموزش والدین برای کودکان ۳ تا ۸ ساله BASIC

برنامه کمک به کودک تاشایست

برنامه آموزش والدین بار کلی برای کودکان ۱۲-۲ ساله

درمان مستولانه والدینی

برنامه گروهی فرزندپروری مثبت (Triple P )

اهداف برنامه آموزش فرزند پروری مثبت

کاربردهای آموزش مدیریت والدین

انواع پرخاشگری

علائم و نشانه های پرخاشگری نظریه های پرخاشگری

رویکرد زیست شناختی

نظریه رفتار غریزی

نظریه زیست شناسی اجتماعی

نظریه پالایش روانی

دیدگاه های فیزیولوژیکی و بیولوژیکی

نظریه رفتار درمانی

نظریه یادگیری اجتماعی

پرخاشگری و جنسیت

پرخاشگری و سن

پرخاشگری و تفرد همسالان

پرخاشگری و خانواده

تضادهای والدینی و پرخاشگری

موقعیت های محیطی و پرخاشگری

پرخاشگری و وضعیت اقتصادی

نقش رسانه های گروهی در پرخاشگری

روش ها و فنون کاهش رفتارهای پرخاشگرانه

تحقیقات انجام شده در ایران

تحقیقات انجام شده در خارج از ایران

فصل سوم: روش اجرای پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه آماری و روش نمونه گیری

روش اجرای پژوهش

ابزار پژوهش

پرسشنامه آخنباخ

سیاهه رفتاری کودک

مقیاس های مشکلات (سندرمی)

روایی و پایایی پرسشنامه

نمره گذاری پرسشنامه

شیوه نمره گذاری

روش تحلیل داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

مقدمه

تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل توصیفی

تجزیه و تحلیل استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

یافته های پژوهش

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

منابع

پیوست

چکیده پژوهش :

هدف از این پژوهش تعیین اثر بخشی آموزش مدیریت و الدین ( PMT) به شیوه ساندرز بر کاهش پرخاشگری کودکان پسر مقطع ابتدایی بود. جامعه آماری در این پژوهش متشکل از مادران کودکان پسر مقطع ابتدایی ۷ تا ۱۱ سال مبتلا به پرخاشگری در سال تحصیلی ۱۳۸۹-۱۳۸۸ منطقه۴ شهر تهران بود. نمونه این پژوهش ۴۰ نفر از مادران کودکان پسر پرخاشگر بودند که پس از اجرای پیش آزمون از بین مادرانی که کودکانشان بالاترین نمره را آورده بودند، انتخاب شدند و مادران به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه جایگزین شدند. به منظور بررسی تغییرات ناشی از متغیر مستقل گروه آزمایش طی ۱۰ جلسه آموزشی در معرض متغیر مستقل ( آموزش مدیریت والدین به شیوه ساندرز) قرار گرفتند و نهایتا هر دو گروه در یک زمان مجددا مورد اندازه گیری قرار گرفتند، روش انجام این پژوهش نیمه آزمایشی و ابزار مورد استفاده پرسشنامه أخباخ سیاهه رفتاری کودک ( CBCL) بود. نتایج نشان داد که آموزش مدیریت والدین به شیوه ساندرز (برنامه فرزند پروری مثبت) رفتارهای پرخاشگرانه کودکان پسر را کاهش می دهد.

کلید واژه ها : آموزش مدیریت والدین، فرزند پروری مثبت، پرخاشگری، کودکان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

مطالعات و بررسی ها در مورد نقش خانواده در شکل گیری رفتار و شخصیت کودکان، نشان می دهد که خانواده، یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در رشد کودک است. کودکی که سالم به دنیا می آید، عالی ترین امکانات رشاد را دارد، او در بهترین حالت خود آفریاده می شود و ظرفیت آن را دارد که به نیکوترین وجهی تربیت شود و به عالی ترین کمالات دست یابد. به شرط آنکه خانواده و محیط مناسب در اختیارش قرار گیرد تا در آن رشد کند. زمانی که کودک پا به عرصه وجود می گذارد، والدین بیشترین سعی و تلاش خود را به کار می برند تا بهترین و عالیترین امکانات را برای رشد همه جانبه کودک فراهم کنند. بیشتر والدین مایل اند فرزندان سالم، شاداب و نیرومند داشته باشند. با وجود این، بسیاری از کودکان در طول فرآیند رشد خود خصوصیات نا مطلوب تربیتی را به تدریج کسب می کنند و از داشتن اعتماد به نفس و احساس امنیت دور می مانند و دچار مشکلات رفتاری می شوند (نلسون و ایزرائیل، ۱۹۹۱؛ ترجمه منشی طوسی،.۱۳۷۱).کیفیت زندگی خانوادگی برای سلامتی کودکان از اهمیت اساسی برخوردار است. روابط خانوادگی به طور کلی و رابطه والد- کودک به طور خاص دارای تأثیر فراگیر روی سلامت روانی، جسمانی و اقتصادی کودکان است. بسیاری از مشکلات روانی، جسمانی و اقتصادی عمده با _اختلال در کارکرد خانواده و فروپاشی روابط خانوادگی پیوند دارد(چمبرلاین و پاترسون ، ۱۹۹۵ءبه نقل از ساندرز ، مارکی دادرز و ترنر، ۲۰۰۳)۔پژوهشگران نشان داده اند که در بین عوامل مختلف شکل گیری شخصیت، شیوه های فرزندپروری ، از مهم ترین و بنیادی ترین عوامل محسوب می شوند(نوابی نژاد، ۱۳۷۲). مطالعات همهگیر شناسی نشان دادند که عوامل خطرزایی از قبیل فرزند پروری تا مطلوب و ناسازگاری خانواده و فرو پاشی ازدواج روی رشد و نمو کودکان مؤثر است ( ساندرز و همکاران، ۲۰۰۳).بخصوص کمبود یک رابطه مثبت گرم با والدین، دلبستگی تا امنو شیوه های انضباطی خشن،انعطاف پذیر، سخت یا متناقض و کمبود نظارت بر کودکان و درگیری با آنان، ناسازگاری وفروپاشی زناشویی و آسیب شناسی روانی والدین (به خصوص افسردگی مادری خطر اینکه کودکان مشکلات رفتاری و هیجانی اساسی شامل استفاده از مواد مخدر ، رفتار ضد اجتماعی و تبه کاری نوجوانی را رشد دهند افزایش می دهد (ساندرز و همکاران، ۲۰۰۳). _یکی از شایع ترین مشکلات رفتاری پرخاشگری است که موجب ناراحتی و پریشانی دیگران می شود و بهداشت روانی، فرد، خانواده و جامعه را مختل می کند نمازی، ۱۳۷۷). برخی از روانشناسان پرخاشگری را رفتاری می دانند که به دیگران آسیب می رساند با بالقوه می تواند آسیب برساند. پرخاشگری ممکن است بادنی، لفظی یا بصورت تجاوز به حقوق دیگران باشد. این روانشناسان بین پرخاشگری وسیله ای و پرخاشگری خصمانه تمایز قائل شده اند(شعاری نژاد، . ۱۳۶۴).گرچه ۲۵۰ تعریف متفاوت از پرخاشگری ارائه شده است، ویژگی کلی پرخاشگری که مورد قبول اکثریت باشد این است که: ۱- رفتار پرخاشگرانه باید از طرف فرد مورد پرخاشگری به صورت منفی ادراک شود. ۲- در رفتار پرخاشگرانه باید قصد و نیت، آزار رساندن باشد. با توجه به این دو ملاک پرخاشگری به رفتاری اطلاق می شود که به طور عمدی موجب آزار فیزیکی یا روانی دیگران شود(هاری و لمب ، ۱۹۸۳؛ به نقل از عارفی و رضویه، ۱۳۸۲).بسیاری از کودکان در کنترل پرخاشگری، طغیان خشم ، رفتار مقابله ای هم در خانه و هم در در مدرسه مشکل دارند. مشکلات سلو کی شدید در دوران کودکی به طور جدی پیش گویی کننده مشکلات مداومی در نوجوانی و اوایل بزرگسالی (شامل طرد از گروه همسالان، خلافکاری، ترک تحصیل، تخلفات جنایی و خشونت بین فردی است ( کجوبلی و اگدن ، ۲۰۰۹). با تأثیری که اعضای خانواده به عنوان یک سیستم بر یکدیگر می گذارند کودک طرز برخورد و روابط اجتماعی را می آموزند. در این نظام کودکان گاهی به خشونت و پرخاشگری می گرایند زیرا والدینشان عشق و محبت کافی را به آنها ابراز تاماشته اند. بیشتر جوانان ضد اجتماع و پرخاشگر، روابط سردی با والدینشان داشته و حتی در سالهای نخستین زندگیشان از آنها دور بوده اند. در واقع دوری از والدین و تبعیض میان فرزندان موجب افزایش روحیه پرخاشگری و بزهکاری در آنان می گردد ( فرجاد، ۱۳۷۴).این بافته ها بدان معناست که خشونت، جدا از تربیت غلط دوران کودکی، مفهومی ندارد. این تربیت نادرست، مهرورزی و محبت کردن آنها را با مانع مواجه کرده و بنابراین میل به پرخاشگری را افزایش می دهد. تربیت نادرست والدین به همراه تبعیض میان کودکان، با حتی کتک زدن آنها پرخاشگری کودکان را تشدید می کند. خشونت و الدین هنگامی رخ می دهد که آنان گمان می کنند کودک رفتاری نادرست داشته است. در این هنگام والدین سعی می کنند با تنبه رفتار آنان را کنترل کنند، غافل از اینکه با این عمل الگویی از رفتار پرخاشگرانه را برای آنها به نمایش می گذارند. جالب آنکه همین کودکان در زندگی اجتماعی خود نیز به موجب همین تصورات به پرخاشگری علیه دیگران می پردازند (ماسن ، ۱۹۸۷؛ ترجمه یاسایی، ۱۳۸۵). ارتباط قوی بین اختلالات رفتاری کودکان و سطح معناداری از بد عملکردی خانوادگی، سرپرستی ضعیف، تهدید،اجبار، الگوهای ارتباطی خشن و پرخاشگری فیزیکی و کلامی در خانواده دیده شده است (لیور ، ۲۰۰۲؛ به نقل از اکبری، ۱۳۸۵).از آنجائیکه امروز به خانواده به عنوان یک نظام می نگرند که اعضا متأثر از یکدیگرند، در بسیاری از تحقیقات سعی بر آن است که با تأثیر گذاری روی والدین و آموزش آنها موجب تعدیل مشکلات رفتاری و سایر نابهنجاری ها شوند. از جمله این تحقیقات، تحقیق پاترسون و همکارانش در مرکز یادگیری ارگون است که نشان می دهد، ارائه آموزشهای لازم به خانواده برای استفاده از دانش تغییر رفتار و روش های ایجاد این تغییر، موجب کاهش رفتار نابهنجار و پرخاشگری می شود( نمازی، ۱۳۷۷).هر چند روابط خانوادگی مهم آناد، والدین عموما در این زمینه آمادگی اندکی را فراتر از تجربه والد شدن خودشان که بیشترین یادگیری در این امر از طریق آزمون و خطا بوده است ) کسب می کنند ( ساندرز، مار کی دادر، تالی، بور ۲۰۰۰). عقاید متنوعی درباره منضبط کردن کودکان وجود دارد و والدین تمایل به استفاده از شیوه هایی دارند که در دوران کودکی در مورد خودشان اعمال شده است (پیرل ۲۰۰۹).آموزش مدیریت والدین ( PMT) را به روندهای درمانی نسبت می دهند که در آن والدین برای تغییر رفتار فرزندانشان در منزل آموزش می بینند. این روشها بر اساس اصول یادگیری اجتماعی که برای توسعه رفتارهای مثبت اجتماع بستند و برای کاهش رفتارهای متحرف استفاده می شود بنا شده است ( کازدین، ۱۹۹۷؛ به نقل از پیرل ۲۰۰۹).بندورا معرف دیدگاه جدیدی به نام یاد گیری اجتماعی بوده و با تأکید بر نقش عوامل شناختی، خلا موجود در رفتار گرایی کلاسیک را پر کرده است. از نظر او پاسخ های رفتاری، مثل رباط ها با آدم های ماشینی به طور خود به خودی به وسیله محرکهای بیرونی شروع نمی شوند. بلکه واکنش به محرکها، خودانگیخته می باشد. علاوه بر تقویت، فرایندهای شناختی فرد نیز در پاسخ به محرک سهیم اند. در واقع وقتی یک رفتار، تقویت بیرونی را به دنبال می آورد فرد هشیارانه پیش بینی می کند که رفتار کردن به همان شیوه همان تقویت را به دنبال دارد. بندو را معتقد است انسان ها توانایی سرمشق گیری و تقویت جانشینی را دارند. آنها می توانند بدون تجربه مستقیم تمام رفتارها، به مشاهده رفتارهای سایر مردم بپردازند و نتایج رفتار آنها را درک کنند و از طریق تقویت جانشینی در بابند که کدام رفتارها را انجام دهند و از انجام کدام رفتارها بپرهیزند. بنابراین را فرایندهای شناختی در برنامه های تقویت تاثیر زیادی دارند و تغییر طرز تفکر افراد به رفتار شکل می دهند (برک، ۲۰۰۱؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).با توجه به اهمیت رابطه بین والدین و کودک در پدیدار شدن مشکلات رفتاری کودکان، آموزش والدین یکی از رایج ترین شیوه های درمانگری برای این اختلال ها محسوب می شود (ترنو و ساندرز، ۲۰۰۶۹). برنامه فرزند پروری میت (TRIPLE P) یکی از انواع برنامه های آموزش مدیریت والدین است. این برنامه چند سطحی است و بر اساس جهت گیری پیشگیرانه و در راستای راهبردهای حمایت از خانواده توسط ساندرز و همکاران ایجاد شده است (ساندرز، ۲۰۰۳) این برنامه برای والدین کودکان ۲ تا ۱۲ سال به کار برده می شود و دارای ۵ سطح است که با  نزدیک شدن به سطوح بالاتر، شدت تداخلات افزایش می یایا از ساندرز و همکاران، ۲۰۰۳). دلیل منطقی برای سطح بندی این برنامه وجود سطوح متفاوت اختلال در عملکرد و رفتار کودکان و نیز نیاز های گوناگون والدین آنها از نظر نوع، شدت و روش مساعدت) است (خبر به، شعیری، آزاد فلاح و رسول زاده طباطبایی، ۱۳۸۸).برنامه فرزند پروری مثبت از ۵ سطح درمانی مناسب برای والدین کودکان و دوره پیش نوجوانی تشکیل شده است:

سطح اول: شامل اطلاع رسانی عمومی است که از طریق رسانه ها برای همه والدین علاقه مند اطلاعات مفیدی درباره والدگری فراهم می کند. هدف از این سطح درمانی، افزایش آگاهی جامعه از منبع والدگری و ایجاد احساس خوش بینانه به وسیله شرح راه حل ها برای رفع نگرانی های رابج والدین است.

سطح دوم: شامل مشاوره های کوتاه مالت در سرویس های مراقبت اولیه برای مشکلات خفیف رفتاری است که به منظور پیش گیری در دو جلسه درمانی صورت می گیرد.

سطح سوم: از چهار جلسه درمانی تشکیل شده است که هدف از آن آموزشهای فعال مهارت ها به والدین کودکان مبتلا به اختلالات خفیف و متوسط رفتاری است (ساندرز و همکاران، ۲۰۰۴).

سطح چهارم: شامل ۱۰ جلسه آموزش فردی با ۸ جلسه آموزش گروهی برای والدین کودکان مبتلا به اختلالات شدید رفتاری است.

سطح پنجم: برای والدینی استفاده می شود که علاوه بر مشکلات والدگری دچار اختلالات خانوادگی مثل تعارضات رابطه ای، افسردگی والدینی با سطح بسیار بالای استرس نیز هستند. به طور کلی می توان گفت که برنامه فرزند پروری مثبت برنامه ای چند کاربردی است که در شرایط متفاوت به طور مؤثر قابل استفاده است ( ساندرز و همکاران، ۲۰۰۴). هدف این برنامه افزایش عوامل حمایت خانوادگی و کاهش عوامل خطر ساز مرتبط با مسائل رفتاری و هیجانی شدید در کودکان و نوجوانان است. به طور خاص این برنامه مهارت های مدیریت مثبت کودک را به عنوان جایگزینی برای روش های فرزندپروری با کار آمد و غیر مؤثر به والدین آموزش می دهد ( ساندرز، ۲۰۰۳).

بیان مسئله

پرخاشگری یعنی عملی که به آسیب رسانی عمادی به دیگران منتهی گردد. البته این نوع آسیب رسائی ممکن است به حالت های گوناگون انجام گردیده و حتی آزارهای روانی نظیر تحقیر، توهین و فحاشی را نیز به همراه داشته باشد (فرجاد، ۱۳۷۴). _محققان مدت مدیدی است که به اهمیت پرخاشگری دوران اولیه کودکی در پیش بینی مشکلات سازگاری روانشناختی اجتماعی بعدی (افراد) پی برده اند (کازاس و همکاران، ۲۰۰۹). رفتار پرخاشگرانه دوران کودکی می تواند به عنوان یک عامل پیش بینی کننده برای بزهکاری، سوء مصرف مواد، افسردگی، افت تحصیلی اوباشد. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد رفتار ضد اجتماعی دوران خردسالی با ناتوانیهای دوران بزرگسالی در ارتباط است ( امین بیگی، ۱۳۷۷).مطالعات متعدد حاکی از آن است که اساسا کودکان پرخاشگر، از سوی همکلاسان خود طرد می شوند، از نظر تحصیلی عملکرد ضعیفی دارند و در معرض خطر بزه کاری و اخراج از مدرسه هستند (قادری و همکاران، ۱۳۸۵). راه حل های این کودکان برای موقعیت های تعارض آمیز فرضی، کمتر جامعه پسندانه و توأم با ابراز وجود است. این مسئله شاید به این علت باشد که کودکان پرخاشگر نسبت به کودکان عادی راه حل های توأم با ابراز وجود را به صورت منفی تر و راه حل های پرخاشگرانه را به گونه ای مثبت ارزش گذاری می کنند (واحدی و فتحی آذر، ۱۳۸۵ ).از طرف دیگر به نظر می رسد این کودکان به طور مداوم در موقعیت های اجتماعی مبهم، نبات خصمانه استنباط می کنند. همچنین این کودکان به نشانه های اجتماعی مربوط حساس نیستند، در موقعیت های مبهم، جهت گیری خصمانه دارند. آنها در مقایسه با همسالان غیر پرخاشگر خود، پاسخ های ناشایاسته تر و پرخاشگرانه تری نسبت به مسائل اجتماعی بروز می …