سید بهاالدین حیدری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز در سال ۱۳۸۷، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه سلامت روانی و شیوه های فرزندپروری والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی و عادی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته وران شناسی تربیتی

عنوان:

مقایسه سلامت روانی و شیوه های فرزندپروری والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی و عادی

استاد ارهنما:

دکتر میر محمود میر نسب

استاد راهنما:

دکتر اسکندر فتحی آذر

پژوهشگر:

سید بهاالدین حیدری

بهمن ماه ۱۳۸۷

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

سئوال پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعریف متغیرها

تعاریف مفهومی

تعاریف عملیاتی

فصل دوم – پیشینه پژوهش

پیش درآمد

فرزندپروری و نظریه های مربوط به آن

طبقه بندی الگوهای تربیتی فرزندان

طبقه بندی الگوهای تربیتی از نظر آلپورت

الگوی ارائه شده توسط بالدوین، کلهورن و بریس

الگوی بامریند از فرزندپروری

الگوی شیفر

الگوی زیگلمن

پیامدهای هر یک از شیوه های تربیتی

اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی و نظریه های مربوط به آن

تشخیص

ملاک های تشخیصی (نارسایی توجه / فزون کنشی ) بر اساس DSM – IV

کد گذاری مبتنی بر نوع

توصیف و سیر تحول اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی

تشخیص افتراقی

سبب شناسی نظریه های زیست شناختی (بیولوژیک)

فرضیه های ژنتیکی

نظریه نقص جسمانی

فرضیه اختلال در ترشح انتقال دهنده های عصبی

فرضیه آلرژیک

فرضیه تحت آستانه ای

نظریه های درون روانی

فرضیه کم توجهی

فرضیه فزون کنشی

فرضیه تکانشگری

نظریه سیستم ها

سیر و پیش آگهی اختلال

اختلال های همراه

رویکردهای درمانگری اختلال

دارو درمانگری

سلامت روانی

معیار های سلامت روانی

دیدگاه های نظری در سلامت روانی

مکتب زیست گرایی

مکتب روانکاوی

مکتب رفتار گرایی

مکتب انسان گرایی

مکتب بوم شناسی

مکتب شناخت گرایان

ابعاد سلامت روانی

اختلالات جسمانی شکل

فوبی( ترس مرضی)

اضطراب اختلال وسواسی جبری (OCD)

افسردگی اختلال پارانوئید روانپریشی

پرخاشگری

پژوهش های خارجی انجام یافته در مورد فرزندپروری

پژوهش های داخلی انجام شده در مورد فرزند پروری

پژوهش های خارجی صورت گرفته در زمینه اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی در کودکان  همراه با سلامت روانی والدین

پژوهش های داخلی صورت گرفته در زمینه اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی در کودکان همراه با سلامت روانی و الدین

جمع بندی و نتیجه گیری

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری

حجم نمونه

روش نمونه گیری

شیوه اجرا

ابزار پژوهش

روش تحلیل داده ها

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها

پیش درآمد

توصیف داده ها

تحلیل استنباطی فرضیه های پژوهش

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری

پیش درآمد

بحث و تبیین سئوالها و فرضیه های پژوهش

بررسی فرضیه های پژوهشی

تحلیل استنباطی سئوال پژوهش

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

منابع و مآخذ

پیوست ها

چکیده :

پژوهش حاضر با هدف مقایسه سلامت روانی و شیوه های فرزند پروری مادران کودکان دارای اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی و مادران کودکان عادی صورت گرفته است. روش تحقیق از نوع على – مقایسه ای است و گروه نمونه شامل ۴۰ نفر از مادران است که ۲۰ نفر از آنها دارای کودکان مبتلا به اختلال و ۲۰ نفر دیگر دارای کودکان عادی می باشند که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات پرسشنامه R-90- SCL برای سنجش سلامت روانی و پرسشنامه شیوه های فرزند پروری بامریند برای سنجش شیوه های فرزند پروری در هر دو گروه اجرا شدند. داده ها با استفاده از بسته آماری spss مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون ا مستقل نشان داد که بین دو گروه (والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی و والدین کودکان عادی) از لحاظ وضعیت سلامت روان و شیوه های فرزند پروری تفاوت معنی داری وجود ندارد. بافته های این مطالعه، استلزامها و دلالت هایی برای مطالعه وضعیت سلامت روانشناختی والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه فزون کنشی و شیوه های فرزند پروری آنان در نمونه های بزرگ مقیاس را دارد.

واژه های کلیدی: اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی، سلامت روان، شیوه های فرزند پروری

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

خانواده شبکه ای از ارتباعلات است که در آن والدین و کودکان در فرآیندی دو سویه با یکدیگر تعامل دارند. در این مجموعه طرفین قادرند تأثیرات شگرفی بر یکدیگر بگذارند، در دهه های اخیر روانشناسان تاکید بسیاری بر روابط کودک با مراقبینش داشته اند آنها واکنش های متقابل را اساس رشد شناخشی عاطفی کودک ذکر کرده اند و باور دارند که صمیمیت والدین خطر ابتلای کودک به اختلالات روانی را کاهش می دهد (اورت و اورت ، ۱۹۹۹).اکثر کودکان در فرایند رشاد خود مشکلات هیجانی و رفتاری خاصی پیدا می کنند که معلول فشارهای رشد و تعلیاف با انتظارات خانواده و اجتماع است، تکالیف رشدی کودکان در هر سنی تغییر می کند و هر مرحله رشد چالشهای خاصی برای کودکان و والدین دارد. نحوه کمک کردن اطرافیان کودک در این مقاطع دشوار بر رشد بعدی کودک تاثیر می گذارد (کارولین اس، شرودر، ترجمه فیروزبخت، ۱۳۸۵).سیستم خانواده باید برای حفظ ثبات تعادل خود را با فرد دارای نشانه های بیماری تطبیق دهد، تطابق مای لازم توسط سیستم خانواده اغلب گسترده است و بر تمام اعضا و نقشها، پدر ، مادر، خواهران و برادران و تأثیر دارد، سازگاریهایی که هر خانواده کوشش می کند تا نشان دهد و نیز اضطرابها و ناکامی هایی که تجربه می شود، در زیر منظومه های مختلف خانواده و نیز در طول چند نسل دیده می شود (اورت و اورت، ۱۹۹۹).کودکانی که به شدت فعال هستند، قادر به حفظ توجه نیستند و در کنترل تکانه هایی که انحراف از سطح رشا، محسوب می شوند انحراف دارند. این کودکان در حال حاضر تشخبص بالبلی اختلال نارسایی توجه /فزون کشی : (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۱۹۹۴) را دریافت می کنند، به نظر می رسد که ویژگی های رفتاری مشکل افرین آن ها خیلی زود و غالباً قبل از ۷ سالگی شروع شده و در اکثر مراحل رشد پایدار می مانند (ماش و بارکلی، ترجمه توزنده جانی و همکاران، ۱۳۸۳). اختلال نارسایی توجه فزون کنشی از شایع ترین اختلالهای روانی است که در کودکان تشخیص داده می شود؛ این اختلال ۳۰ تا ۴۰ درصد تمام موارد ارجاعی به کلینیکهای راهنمایی کودک را شامل می شود، علاوه بر آن، درصد قابل ملاحظه ای از ارجاع های اخیر به مراکز درمان بزرگسالان را تشکیل می دهد (به نقل از میر نسب ۱۳۸۶).افراد مبتلا به نارسایی توجه / فزون کنشی به طور مشخص نشانه هایی را ظاهر می مازند که می توان آنها را به عنوان نشانه های مربوط به فقدان توجه، نشانه های مربوط به بیش فعالی ، تکانشگری با ترکیب آنها گروه بندی کرد. غالب افراد مبتلا به نارسایی توجه و فزون کنشی ترکیبی از این دو گروه نشانه ها را ظاهر می سازند و به عنوان افرادی که به (نوع مرکب ADHD ) مبتلا هستند توصیف می شوند (ماش و بارکلی، ترجمه توزنده جانی و همکاران ۱۳۸۳)امروزه، اختلال نارسایی توجه / فزون کشی یکی از محورهای اصلی فعالیت های پژوهشی روان شناسان و روان پزشکان را تشکیل می دهد، اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی درمان قطعی ندارد، اما مداخلات با اهمیتی هستند که می توانند تجربیات زندگی افراد مبتلا را علیعی و نیز سیستم خانواده را پایدار سازند (اورت و اورت، ۱۹۹۹).در بخش درمان این اختلال تأکید اصلی معطوف به رویکردهای داروئی و مدیریتی است که والدین و معلمان نقش مهمی در این زمنیه دارند، زیرا این کودکانه به علت نارسائیهای جدی در فرآیندهای درونی مربوط به دستگاههای عصبی – شناختی بیش از کودکان دیگر، به پسخوراندهای بیرونی و سازماندهی محیطی نیاز دارند. (علیزاده،۱۳۸۳).با توجه به این مباحث می توان گفت که شیوه فرزند پروری و سلامت روانی والدین در مواجه با این اختلال از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا شی.ه ارتباط والدین با کودکان، خود می تواند در کاهش یا افزایش اختلال حتی اگر به میزان کمی هم که باشد تأثیر بگذارد.

بیان مستله

اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی از مهمترین اختلالات روانپزشکی اطفال است که با شیوع ۵-۳ درصد در کودکان مدارس ابتدایی در مرحله پیش از بلوغ گزارش شده است ( کاپلان و سادوک ترجمه پور افکاری، ۱۳۷۹).این اختلال، علاقه ی محققین و متخصصین بالینی را به مدت ۴ دهه به خود معطوف داشته است. کودکان مبتلا به این اختلال، علاوه بر مشکلات اصلی توجه و تکانشگری و فزون کنشی به مشکلات وابسته قابل ملاحظه ای در حوزه های مختلف اجتماعی ، تحصیلی ، رفتاری ، شناختی و هیجانی دچار می شوند ( کاپلان و سادوک، ترجمه پورافکاری، ۱۳۷۹).نشانه های اصلی این اختلال، پر تحرکی، کمبود توجه و رفتار تکانشی است، این اختلال سه الگوی بالینی دارد؛ در نوع اول کودک علایم مربوط به پر تحرکی و علایم تکانشگرانه نشان می دهد. نوع دوم مربوط به کمبود توجه و تمرکز است و در نوع سوم که شایعترین است ترکیبی از علایم پر تحرکی، عملکرد تکانه ای و کمبود تمرکز و توجه وجود دارد نوع مختلط)، از علل اصلی این اختلال موارد عصب شناختی، ژنتیکی، تغذیه ای، روانشناختی و اجتماعی ذکر شده است، از علل روانی اجتماعی، حوادث استرس آمیز، اختلال در تعادل خانوادگی با سایر عوامل اضطراب انگیز در شروع و دوام اختلال نارسایی توجه / فزون گشی سهیم هستند (کاپلان و همکاران ،۱۹۹۸).رابطه والد کودک نقش مهمی در آسیب پذیر شدن با منعطف شدن کودکان دارد این رابطه در نگاهی وسیع، تحت تاثیر خصوصیات کودک (مثلا چنس، خلق و خو، و وضعیت زیست شناختی کودک) قرار می گیرد؛ خصوصیاتی که در کنار خصوصیات والدین، خانواده و محیط مسیر رشد کودک را پیش می کنند، در این بین، شیوه فرزند پروری والدین نیز مهم است، رفتار والدین می تواند کودک را آماده ی فراگیری مهارتهای کنار آمدن و استفاده از آنها کنند، مهارتهایی که انعطاف پذیری کودکان را بیشتر می کند، و در حالت معکوس، آنان را بیش از پیش در معرض مشکلات قرار می دهند (کارولین اس، شر و در، ترجمه فیروز بخت، ۱۳۸۵).اختلاف بین والدین و کودک و جو پر تنش در خانواده به پر تحرکی کودک دامن می زند، جو خانه باید نسبتا متعادل باشد و والدین انتظارات مناسبی از کودک داشته باشند و بتوانند با او به درستی رفتار کنند (داگلاس’ ۱۹۸۹ ) در حالی که عدم توجه مثبت، نبود صداقت و همدلی موجب خدشه دار شدن عزت نفس پسران واجد اختلال می گردد (باس، ۱۹۸۰؛ به نقل از جانسن، ۱۹۸۳) خانواده ها و به خصوص والدین در تربیت فرزند از شیوه های خاصی استفاده می کنند، به این شیوه ها در اصطلاح علمی الگوهای فرزندپروری گفته می شود؛ الگوی فرزند پروری عبارت است از شیوه مورد استفاده والدین برای ایجاد ارتباط با فرزند و آموختن ارزشها و هنجارهای جامعه به او ( موسی نژاد، ۱۳۷۸).تحقیق در باره تاثیر آسیب های روانی والدین خصوص تاثیر افسردگی مادران بر خورد نحوه مادری کردن آنان و سازگاری گود نشان می دهد که سلامت روانی والدین نیز نقش مهمی در نحوه تعامل والدین با کودکان دارد. این تحقیقات نشان می دهد که بین افسردگی مادر و سازگاری کم کودک رابطه تنگاتنگی هست، مادران دارای سلامت روانی ضعیف، رفتارهای تربیتی منفی زیادی داشتند اثر جمله: ایراد گرفتن، تنبیه بدنی، و دادن پاسخهای ناخوشایند به کودک، رو در رو شدن با کودک و علیم توفیق در کنترل رفتار کودک و اغراق در مورد غلط بودن رفتار کودک کارولین اس ، شرودر، ترجمه فیروزبخت، ۱۳۸۵). (مارگالیت و بن ارزیس، ۱۹۸۶ ، به نقل از علاقه بند راد، ۱۳۷۹) داده هایی ارائه کردند که نشان می داد خانواده های کودکان بیش فعال با ویژگیهایی چون میزان ارتباطات کمتری به هم پیوستگی خانوادگی ضعیف تر و آزادی محد ودر در اظهار نظر توصیف شدند، این والدین نسبت به والدین گروه بدون مشکل در فعالیتهای اجتماعی کمتری شرکت داشتند که به نظر محققین این مسأله می تواند به خاطر نشانه های افسردگی در والدین کودکان بیش فعال باشد.برای کاهش مشکلات رفتاری لازم است اصلاحاتی در محیط خانواده و مدرسه ایجاد شود (سوانسون و هنگر، ۱۹۹۹؛ تقل از علاقه بند راد، ۱۳۷۹)، علایمی مانند پر تحرکی، کم توجهی و رفتار های تکانشی به دارو پاسخ می دهد، ولی درمان های دارویی به تنهایی برای کنترل مسایل بیمار کافی می باشد و استفاده از درمان های غیر دارویی از جمله روان درمانی فردی و گروهی، رفتار درمانی و آموزش والدین (PMT ) و آموزگاران ضرورت پیدا می کند (هکمن، ۱۹۹۳، به نقل از علاقه بند راد،.۱۳۷۹)بر اساس آنچه گفته شد، مسئله اصلی پژوهش حاضر آن است که شیوه های فرزند پروری و سلامت روان والدین کودکان دارای اختلال نارسایی توجه او فزون کنشی و عادی مقایسه شوند، اگر والدین کودکان دارای اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی از شیوه های پرورشی نامناسب استفاده کنند می توان با آموزش شیوه های مناسب تا حدودی به بهبود وضعیت اختلال در آینده کمک کرده افزون بر آن، اگر این دسته از والدین از لحاظ وضعیت سلامت روان مشکل داشته باشند می توان به کمک مشاوره و روان درمانی به آن ها کمک کرد (ترجمه فیروزیخت، ۱۳۸۵).

اهمیت و ضرورت پژوهش

در چهار چوب خانواده، برخی کودکان به آنها که ویژگی هایشان باعث می شود بزرگ کردن آنها با سختی و مرارت همراه باشد . به احتمال بیشتری مورد بد رفتاری قرار می گیرند. کودکانی که زودرس یا خیلی بیمار هستند با از لحاظ سرشنی، بدخلق، بی توجه، و بیش فعال اند یا مشکلات رشدی دیگری دارند، از جمله این کودکان هستند. اما این که آیا این کودکان عملا مورد بد فتاری قرار بگیرند یا نه به ویژگی های والدین آن ها نیز بستگی دارد (بلسکی، ۱۹۹۳).در یک تحقیق معلوم شد، کودکانی که از لحاظ سرشتی بد قلق بودند و با آنها بد رفتاری شده بود، مادرانی داشتند که معتقدند بودند برای کنترل کردن رفتار فرزندانشان، چاره ی دیگری نداشتند آنها سر کشی فرزند خود را به کله شقی با سرشت بل نسبت می دادند، و این نگرش، باعث می شود که وقتی کودک بد رفتاری می کرد سریعا به تنبیه بدنی روی می آورند (برک، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۶). وقتی که بد رفتاری با کودکی آغاز می شود. سریعا به صورت بخشی از رابطه خانوادگی در می آید. ناراحتی های جزیی که والدین بد رفتار به آن ها واکنش نشان می دهند، مانند بچه ی غرغر و ایراد گیر، کودکی که لیوان شیر خود را روی زمین می ریزد، با کودکی که بلافاصله به حرف والدین توجه نمی کند، فورا تبدیل به نار حنیهای بزرگتر می شود. بعد، رفتار والدین خشن تر می شود. والدین بد رفتار و بی توجه، در سالهای پیش دبستانی به ندرت با فرزندانشان تعامل می کنند. و هنگامی که با آن ها تعامل می کننده، به قدرت، ابراز محبت و شادمانی می کنند، ارتباط آن ها تقریبا همیشه منفی است. (تریکت و همکاران، ۱۹۹۱).دیدگاه رشد نگر آسیب شناسی روانی ما را قادر می سازد بتوانیم پیشگویی کنیم چگونه ویژگی های اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی در طول زمان پیشرفت می کند و چگونه عوامل چند گانه زمینه ساز و حمایت کننده، شامل عوامل زیست شناختی و محیط خانوادگی برای تأثیرگذاری بر پیشرفت بیماری، با هم ارتباط متقابل دارند. (هین شاو ۱۹۹۴؛ کاردین، ۱۹۹۴؛ راتر، ۲۰۰۰)، چنین مدلی این امکان را به ما می دهد که بگوییم در کل کودکان و در تمام سنین، عوامل مختلفی در پیشرفت این بیماری، به طرق گوناگون در تعاملند (رابین ۱۹۹۸).

از آنجایی که شیوع این بیماری بالاست، مشکلات فروانی را سبب می شود:

مشکلاتی که درون خانواده ایجاد می شود و خانواده را که رکن اصلی پرورش است درگیر می سازد و بهداشت روانی افراد خانواده را مختل می کند. با توجه به آن که مشکلات کودکی بتدریج می توانند علاوه بر والدین سایر افراد خانواده را نیز درگیر نماید. این امر می تواند بر کیفیت بهداشت روانی افراد بیشتری از جامعه و نهایتا به درجاتی بر کل جامعه تأثیر منفی بگذارد، بنابراین، انجام پژوهش حاضر از لحاظ افزایش بهداشت روانی والدین حایز اهمیت است.خانواده درمانگران به اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی، بیشتر به عنوان یک مشکل خانوادگی و ته یک بیماری تشخیص داده شده برای یک کودک بیمار می نگرد (موندن ، ۲۰۰۰). این نگرش باید برای اعضای خانواده نیز فراهم شد تا بتوانند آسان تر با این بیماری و یا هم کنار بیایند (فیشر و بارکلی، ۱۹۹۸) پژوهش ها نشان داده اند که در خانواده های کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی در مقایسه با گروه گواه، هر چه محیط های خانوادگی فشار زائر و تعارضی تر باشد، وظایف و باورهای قدرت گرایانه والدینی ضعیف تر است (بیدرمن و همکاران ، ۱۹۹۹؛ براون و پاسینی ، ۱۹۸۹؛ دو پاول، مک گویی، اکرت و وان براکل، ۲۰۰۱؛ گار و همکاران، ۲۰۰۰ اسکاهیل و همکاران، ۱۹۹۹: نقل از جانسون و مش، ۲۰۰۱).شیوه تربیتی والدین در هر اجتماعی تابع الگوها و آرمان های فرهنگی آن اجتماع است و شیوع اختلالات رفتاری نیز در هر جامعهای با جامعه دیگر متفاوت است، بنابراین بررسی شیوه های فرزند پروری والدین و اثرگذاری آن بر رفتار کودک در هر اجتماعی با فرهنگ متفاوت یک تحقیق بکر و جدید است.از آن جا که این اختلال مشکلات شدیدی در رفتار اجتماعی و سازگاری اجتماعی عمومی کودکان ایجاد می کند. در DSM-TV به عنوان اختلال رفتار اشفته طبقه بندی شده است. رفتار بین فردی افراد مبتلا به نارسایی توجه/ فزون کنشی اغلب به صورت تکانشی، مزاحم، شدید، از هم گسیخته، درگیر کننده، پرخاشگرانه، تنیده و هیجانی، در نظر گرفته می شود. نارسایی توجه / فزون کنشی با اختلال در خود تنظیمی همراه است و این اختلال موجب آشفتگی محیط اجتماعی این کودکان می گردد دیگران را تحت تاثیر قرار می دهد و شیوه های تعاملی آن ها را دچار مشکل می کند (ماش و بارکلی ترجمه توزنده جانی و همکاران ۱۳۸۳).پژوهش ها نشان داده اند که نارسایی توجه فزون کنشی تعاملات این کودکان با والدینشان را تحت تاثیر قرار می دهند و شیوه پاسخدهی والدین به کودکان را نیز متأثر می سازند. افراد مبتلا به نارسایی توجه فزون کنشی بسپار پر حرف، منفی گرا، و بی اعتنا هستند، کمتر مشارکت و همکاری می کنند.کمتر از دیگران درخواست کمک می کند و کمتر قادرند مستقل از مادرانشان بازی فعالیت کننده مادران این کودکان کمتر به آن ها پاسخ می دهند، منفی گراترند و کمتر راهنمایی و هدایت می کنند و رفتار کودکانشان را کمتر مورد تشویق قرار می دهند (به نقل از توزنده جانی و همکاران، ۱۳۸۳).یک مطالعه و تحقیق منظم و علمی در ارتباط با شیوه فرزندپرری مادران و سلامت روانی آن ها ابتلا به اختلالات رفتاری فرزندان آن ها می تواند اطلاعات مفیدی در اختیار والدین و آموزشگران خانواده قرار دهد تا در کلاس های آموزش خانواده نتایج آن ها را مورد استفاده قرار دهند. (پاترسون ،۱۹۸۲).