سید رضا پورسید هستم، فارغ التحصیل روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۸۹، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی آموزش والدین و کودکان بر میزان زور گویی کودکان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه اصفهان

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی کودکان استثنایی

عنوان:

بررسی اثر بخشی آموزش والدین و کودکان بر میزان زور گویی کودکان

استاد راهنما:

دکتر شعله امیری

استاد مشاور:

دکتر حسین مولوی

پژوهشگر:

سید رضا پورسید

آبان ماه ۱۳۸۹

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ارزش پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعریف اصطلاحات

زورگویی

آموزش والدین

آموزش کودکان

فصل دوم: پیشینه پژوهش

قسمت اول: پیشینه نظری زورگویی

تعاریف زورگویی

زور گوبی به عنوان نوعی از پرخاشگری

انواع زورگویی

میزان شیوع زورگویی

عوامل خطر در رابطه با زورگویی

زور گویی و جنسیت

زور گوبی و سلامت روانی

برنامه پیشگیری از زورگویی

قسمت دوم؛ پیشینه نظری آموزش والدین

توضیح برنامه آموزش والدین

اهداف برنامه های آموزش والدین

دلیل منطقی برای آموزش والدین

حمایت برای آموزش والدین

تنظیم برنامه آموزش والدین

آمادگی اولیه برای شروع برنامه آموزش

گزینش والدین برای آموزش

انواع برنامه های آموزش والدین

برنامه آموزش فردی والدین

برنامه آموزش گروهی والدین

ویژگی های برنامه آموزش والدین

عوامل موثر بر برنامه آموزش والدین

روش های برنامه آموزش والدین

برنامه کمک به کودک ناسازگار

برنامه آموزش والدین برای کودکان ۳ تا ۸ ساله

برنامه مرکز آموزش اجتماعی اور گان

برنامه آموزش والدین بار کلی (۱۹۸۷)

برنامه آموزش والدین بار کلی (۱۹۹۷)

قسمت سوم: آموزش کودکان

توصیح برنامه آموزش کودکان

آموزش شناختی- رفتاری

آموزش های مهارت های اجتماعی

قسمت چهارم پژوهش های انجام گرفته در داخل و خارج از کشور

پژوهش های انجام گرفته در داخل کشور

پژوهش های انجام گرفته در خارج از کشور

خلاصه و جمع بندی فصل دوم

فصل سوم: روش تحقیق

طرح کلی پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

متغیر های پژوهش

ابزار پژوهش

شیوه اجرای پژوهش

خلاصه جلسات آموزشی

روش تجزیه و تحلیل آماری

فصل چهارم: یافته های تحقیق

بررسی توصیفی مبتغبر های جمعیت شناختی

شاخص های توصیفی متغیر های وابسته

آمار استنباطی و بررسی فرضیه ها

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

تبیین یافته های پژوهش

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات پژوهش

پیشنهادات کاربردی

منابع و مآخذ

چکیده

هدف پژوهش اثربخشی برنامه آموزش والدین و کودکان در کاهش تورگویی دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی بود. نوع پژوهش آزمایشی از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی شهرستان ابرکوه بوده که در سال تحصیلی ۱۳۸۹-۱۳۸۸ مشغول به تحصیل بودند، به منظور اجرای پژوهش پس از انجام جامعه سنجی و اجرای پرسشنامه روابط با همگنان (که بخشی از آن رود گویی کودکان را اندازه گیری می نماید) ۳۰ نفر از کودکانی که بر اساس تحلیل نتایج جامه سنجی و نمرات کسب شده در پرسشنامه روابط با همگنانه به عنوان زورگو طبقه بندی شده بودند به صورت تصادفی در دو گروه ۱۰ نفره آزمایش و کنترل جایگزین شدند. هر دو گروه آزمایشی، آموزش والدین و کودکان، به مدت ۹ جلسه (در هر هفته یک جلسه) در برنامه آموزشی کاهش زورگویی مورد آموزش فرار گرفتند، ولی گروه کنترل هیچگونه آموزشی دریافت نکرد. هر دو گروه آزمایشی و گروه کنترل پس از ۴۵ روز، مورد بررسی مجدد قرار گرفتند. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری ۱۶ SPSS و با استفاده از شاخص های توصیفی و آزمون تحلیل کواریانس چند متغیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تفاوت معنی داری (۰۰۱/۰ > P) را در مرحله پس آزمون بین دو گروه آزمایشی و کنترل نشان داد. نتایج در مرحله پیگیری نیز تفاوت معنی داری ( ۰۰۱ / ۰ > P) را بین دو گروه آزمایشی و کنترل نشان داد. با توجه به وجود تفاوت معنی دار بین گروه های آزمایشی و کنترل در پس آزمون و در دوره پیگیری می توان گفت که برنامه آموزش والدین و کودکان به عنوان دو روش آموزشی موثر و مکمل برای کاهش زورگویی در کودکان زورگو قابلیت استفاده دارد. نتایج بر اساس بنیادهای نظری مورد تبیین قرار گرفته اند.

واژه های کلیدی: زورگویی، آموزش والدین، آموزش کودکان

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه

زورگویی، شکل خاصی از رفتار سلطه جویانه است و می توان آن را به صورت موقعیتی که در آن دانش آموز به طور مکرر و مداوم در معرض اعمال منتفی فرد دیگر قرار می گیرد توصیف کرد (الوریوس ، ۱۹۹۳). این اعمال منفی موقعی اتفاق می افتند که عدم تعادل بین قربانی و مهاجم وجود دارد. رفتار زور گویانه می تواند جسمانی، (مثلا صدمه زدن، هل دادن، لگد زدن، کلامی (مثل اسم گذاشتن، خشمگین کردن، تهدید کردن تهمت زدن)، یا می تواند شامل سایر رفتارها شود، مثل شکلک در آوردن یا محروم بازی اجتماعی مطالعات در چندین کشور شیوع ۸ تا ۴۶ % را برای کودکان قربانی و ۵ تا ۳۰٪ را برای افرادی که مرتیه زور گوبی می کند، نشان می دهد (الویوس، ۱۹۹۱؛ موایج ، ۱۹۹۳، گنتا و دیگران ۱۹۹۶: بورگ، ۱۹۹۹؛ جونگر تاس و کسترن ، ۱۹۹۹؛ تانسل و دیگران، ۲۰۰۱؛ ولی و همکاران، ۲۰۰۱)، زورگویی مداوم، به عنوان رفتار عود گنده که تکرار آن چندین بار در ماه گاهی اوقات یا به صورت هفتگی است، تعریف می شود.پسران اغلب در مقایسه با دختران در زورگویی فعال ترند و زورگویی پسران مستقیم تر است (مثلا ضربه زدن، لگد زدن)، زورگویی دختران غیر مستقیم تر است (مثل راه ندادن دیگران، شایعه پراکندن)، که گاهی به عنوان زور گوپی ارتباطی از آن یاد می کنند (کریکت و گرتییتر ، ۱۹۹۵، ۱۹۹۶؛ ولتیتل ، ۲۰۰۰). برای زورگویی بر دیگران، تفاوت های جنینی قابل توجهی وجود ندارد. پسرها نیز به اندازهی دختران مورد زورگوپی واقع می شوند. زور گویی تنها در بین بچه هایی که زورگیر هستند و یا مورد زورگویی واقع می شوند، اتفاق نمی افتد بلکه پدیده ای گروهی است که سایر کودکان نیز در آن شرکت می کنند. تماشاچی ها می توانند به فرد زورگو کمک کنند، با سعی کنند به فرد قربانی کمک کنند، با اینکه می توانند عقب نشینی کنند و خود را درگیر نکنند (اتلس و پلر ، ۱۹۹۸).

بیان مسئله

هیچ کس دوست ندارد که احساس کند وسیله ی تمسخر دیگران قرار گرفته است با اضطراب حتمی را که تمسخر به دنبال دارد، احساس کند. کودکان کم سن و سال اغلب هدف آسیب پذیر آزار دهنده ها هستند. آنها یاد می گیرند که چگونه با هیجاناتشان برخورد کنند و هنجارهای اجتماعی و رفتارهای قابل قبول را یاد بگیرنده و مهارتهای ارتباطی را همگی به طور همزمان پرورش دهند. به علت نابالغ بودن آنها اغلب توانایی مقابله با عوامل آزار دهنده را ندارند. نابالغی همچنین عاملی برای رفتارهای ناپسند است، همچنان که بعضی کودکان پرخاشگر می شوند تا به هدف شخصی برسند. این کودکان یاد می گیرند که به نحوی از طریق مغلوب کردن فرد دیگر می توانند به هدف خود برسند. این احساس موفقیت می تواند احساس رضایت و اعتماد به نفس را تقویت کند که ممکن است منجر به رفتارهای پرخاشگرانه ی خشن تر و مکرر تر شود، زورگویی به ندرت در تنهایی کامل صورت می گیرد، چون فرد زورگو مایل است مخاطبی برای تماشای رفتارهای رعب آور خود داشته باشد همچنین آنها می توانند موقعیت را به گونه ای کنترل کنند که فرد صدمه دیده به عنوان متخلف تلقی شود، مثلا وقتی در دفاع شخصی کودکی به فرد زورگو می گوید من را تنها بگذار” فرد زور گو ممکن است این گفته را به صورت توهینی برای تلافی تعبیر کند. قربانی ممکن است به خاطر نابالغی تجربی، احساس ناچیزی و ناتوانی کند.مطالعات چندی (الوبوس، ۱۹۸۷ ؛ امور و هیلاری ، ۱۹۹۱: ویلیامز و دیگران، ۱۹۹۶) نشان می دهند که درد روانی، نگرانی مکرر و آشفتگی را پر قربانی تحمیل می کند. علائم این اضطراب متنوع و وسیع هستند و ممکن است شامل احساس شرم، ترس، مشکلات سلامت، انزوا، ناتوانی اجتماعی، تنهایی، افسردگی و عزت نفس پایین شود گرچه محدود به این موارد نمی شوند (ریجی، ۲۰۰۳)کارشناسان آموزشی و روانشناسی (فلمینگ و تاوی ، ۲۰۰۰، الویوس، ۱۹۹۳، تراویک اسمیت، ۲۰۰۶ وارتر و سوور ۲۰۰۵) موافقند که علائم و آثار زور گویی هیچ وقت نباید نادیده گرفته شود. مسئله را در خود نگه داشت و برای ناپدید شدن مشکلات زورگویی صرف علاقه مند بودن هیچ گاه کارساز نیست. دنهای آموزش اظهار می کند. اینکه فرد قربانی کلاس با موسسات آموزشی را تغییر دهد، راه حل مناسبی نیست. قربانی هیچ چیز مثبتی را از طریق ترک کردن به دست نمی آورد و ممکن است حتی احساس کند که ضعیف تر شده است، و وضعیت ممکن است در جای دیگر به همین شکل تکرار شود.یکی از روش های مورد توجه در کاهش زورگویی روش آموزش والدین است. از آموزش والدین، برای درمان مشکلات مختلف استفاده شده است. هدف برنامه های آموزشی والدین بهبود ارتباط و رفتار بین والدین با فرزند است. این برنامه ها معمولا دو ساعت در هفته به مدت ۱۲- ۸ هفته در بیمارستان، محیط خانه، به صورت گروهی با انفرادی برگزار می شود. این برنامه ها معمولا توسط موسسات خدمات درمانی و متخصصین مراقبت های اجتماعی و یا گاهی اوقات توسط افراد آموزش دیده به نحو مناسب اداره می شود. هدف برنامه های آموزش والدین، تقویت رفتارهای مثبت و رفتارهای اجتماعی مناسب می باشد و به طور همزمان بر کاهشی رفتارهای منفی و رفتار اجتماعی نامناسب، تمرکز می کند. به طور معمول آموزش والدین منجر به افزایش رفتارهای مثبت و مهارت های مدیریت رفتار می شود. آموزش والدین به طور گسترده استفاده می شود و رویکرد مداخله ای پذیرفته شده برای کودکان دارای اختلال رفتاری می باشد. برنامه های آموزش والدین بر یادگیری اجتماعی و شرطی شدن عامل متمرکز می شود (بار کلی ، ۱۹۹۷). خود کار آمدی والدین و ارتباط واله. ین – کودک مولفه های کلیدی دیدگاه آموزش والدین میباشد (بارکلی و دیگران، ۱۹۸۵).روش دیگر آموزش کودکان است. عملکرد مطلوب اجتماعی و روابط سالم با همگان به عنوان شرطی مهم برای رشد مطلوب کودکان محسوب می شود. مهارت های شناختی- رفتاری و اجتماعی رشد یافته بر روابط مطلوب با گروه همگان به عنوان واسطه ای در موثر بودن آموزش کودکان مطرح است. در واقع تمرکز اصلی تمام آموزش های کودکان بر رشد مهارت های شناختی- رفتاری و اجتماعی است. در اینجا درمان شناختی- رفتاری و اجتماعی که در آموزش کودک کاربرد دارند، به اختصار بررسی می شود.در روش های درمانی شناختی- رفتاری، مشکلات رفتاری، شناسایی شده و به شکل دقیق و عینی تعریف و مشخص می شوند. در عین حال، شناخت هایی که زیربنای این رفتارها را تشکیل می دهند نیز شناسایی می شوند زیرا شناخت درمانگرها به صورت محرک هایی که رفتارهای سازش نایافته و مطلوب قابل مشاهده را کنترل می نمایند، عمل می کند. درمانگرها، شیوه های مناسب را انتخاب کرده و از خلاقیت خود استفاده می کنند تا روش هایی را برای آموزش رفتارهای ساز گارائه تر به مراجعه به کار ببرند و مراجع نیز این رفتارها را در زندگی روزمره خود مورد استفاده قرار میدهد. درمانگرها، در طول جلسات درمانی، مطرح های مختلفی، از جمله الگو برداری و تمرین رفتارهای مقابله ای و افزایش دامنه مهارتهای ارتباطی را مورد توجه قرار می دهند. اغلب، درمانگرها برای ایجاد تغییر در رفتارها و شناخت های سازش نایافته و به منظور شکل دادن و پدید آبی رفتارهای سازش بافته و مطلوب، از اصول شرطی سازی کلاسیک و کنگر و اصول تئوری یادگیری اجتماعی استفاده می کنند.توالی و نتایج روش های سازش نایافته و نامطلوب شناختی رفتاری نیز توسط درمانگر و مراجع، مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. به محض اینکه مشخص شد تقویت کننده ای وجود دارد که رفتار ناساز گارانه و نامطلوب را تقویت می کنند و موجب تداوم آن می شود، شیوه های درمانی، برای حذف این مجاورت تنظیم می شود. بعضی از شیوه های مورد استفادهی درمانگران شناختی رفتاری عبارتند از: کمک به مراجع برای سازمان دادن به صحبت های خود، وضوح بخشیدن به صحبت های مراجع، ارائه پسخوراند و تعیین یک سلسله تکالیف و تمرین ها برای مراجع، قسمتی از آموزش هایی که درمانگر به مراجع می دهد، می تواند شامل معرفی الگوهایی برای اندیشیدن به شکل جدید و مواجه شدن با مشکلات باشد.آموزش مهارت اجتماعی در واقع مجموعه ای از مهارت های کار آمدن در روابط بین فردی است و برای مراجعان نوجوانی مفید است که از روش های پاسخ دهی پرخاشگرانه استفاده می کنند. یک گیس و گلدسیتین (۱۹۹۷) مراحل آموزش را بر اساس نظریات بندو را به این صورت بیان می کنند. در ابتدا مهارت اجتماعی مورد نظر معرفی و شرح داده می شود سپس مهارت توسط یک الگو انجام می شود و بعد از آن به دانش آموزان فرصتی داده می شود تا آن مهارت را از طریق بازی نقش تمرین نمایند و به آنها بازخورد مناسب داده می شود.(مک گینس و گلدستین، ۱۹۹۷) در این پژوهش آموزش مهارت های اجتماعی مبتنی بر یادگیری مشارکتی، الگودهی و شرطی سازی است و شامل مراحل تشخیص مشکل، الگوگیری، بازی نقش، تمرین و بازخورد می باشد.بنابراین با توجه به پیشینه پژوهشی و امکان مشاهده تفاوت های بین فرهنگی، هدف این پژوهش اثربخشی برنامه آموزش والدین و کودکان بر میزان زود گویی دانش آموزان پسر پا به پنجم ابتدایی در سطح پس آزمون بود. بنابراین سوال قابل طرح این است که آیا آموزش والدین و کودکان می تواند در کاهش میزان زورگویی کودکان موثر واقع گردد؟ از آنجا که برنامه ای موثر است که بتواند اثربخشی خود را در طی زمان به اثبات برساند لذا هدف دیگر پژوهشی بررسی اثربخشی روش آموزش والدین و کودکان در مرحله پیگیری (۴۵ روز بعد از اتمام آموزشی) بود، بنابراین سوال قابل طرح این است که آیا اثربخشی برنامه آموزش والدین و کودکان در مرحله پیگیری همچنان به کاهش زورگویی کودکان می انجامد؟

اهمیت و ارزش پژوهش

چون آمار زور گویی در کودکان رو به افزایش است ضرورت پژوهشی بر روی این گروه از کودکان را مطرح می کند. دی وو و کفنبرگر (۲۰۰۵) دریافتند که تعداد دانش آموزانی که بین سالهای ۱۹۹۹ و ۲۰۰۱ و مجددا بین سالهای ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ قربانی زور گویی کسی شده اند و آنرا گزارش داده اند افزایش یافته است. آنها دریافتند که بیشترین میزان افزایش در سال ۲۰۰۳ به میزان ۷ درصد از دانش آموزان سنین بین ۱۲ تا ۱۸ سال بوده اند که طبق گزارش خود آنان در طول ۶ ماه گذشته مورد زورگویی قرار گرفته اند. طبق گزارش یک پژوهش ملی که اخیرا بر روی ۱۵ هزار دانش آموز راهنمایی و دبیرستانی در ایالات متحده انجام شده محققین چنین یافته اند که ۸ / ۴ درصد از این تعداد یکبار در هفته مورد زورگویی قرار گرفته اند (دیل و دیگران، ۲۰۰۴). بر اساس آمار مذکور توصیف زور گویی به عنوان یک مشکل جدی و فراگیر اجتماعی نمی تواند تنها یک گزافه گویی باشد، در واقع، رمبولت (۱۹۹۴) اظهار کرده است که آمار زور گوبی میزان واقعی این مشکل را نشان نمی دهد. زیرا بسیاری از موارد زور گویی با گزارش نمی شوند با کمتر از میزان واقعی گزارش می شوند، اگر زورگویی متوقف نشود، در عملکرد مدرسه و رابطه با دوستان اختلال ایجاد می کند. در صورت مشخص شده تاثیر آموزش والدین با آموزش کودکان می توان از روش های مذکور در سطح مدارسی با جهت آموزش به خانواده ها استفاده نمود.قربانی بودن یا زورگویی مکرر مرتبط با خطرات رو به افزایش مشکلات سلامتی و جسمانی است. کودکانی که مورد زورگویی قرار می گیرند، اغلب بیشتر از سلامت جسمانی خود شاکی هستند، مثل مشکلات خواب، سردرد، دل درد، شب ادراری و افسردگی (ویلیامز و دیگران، ۱۹۹۶؛ سالمن ، ۱۹۹۸ فرد و دیگران، ۱۹۹۹)، و بیشتر به فکر خود کشی می افتد (کالتابلا-هینو و دیگران، ۱۹۹۹، کلیری ، ۲۰۰۰). زورگویی مکرر مرتبط با مطرح بالای افسردگی، و اختلالات هیجانی و رفتاری است (ریجی ، ۱۱۹۹۸ کومپولاین و دیگران، ون در وال و دیگران، ۲۰۰۳)، علاوه بر سطوح بالای مشکلات جسمانی، مطالعات نشان می دهند که قربانیان و زور گوها خصوصیاتی دارند که آنها را از کسانی که به طور مکرر در رفتارهای زور گو بانه درگیر هستند، متمایز می کند. زورگوها بیشتر در خشونت درگیر هستند، متخلف تر هستند و رفتارهای خشونت آمیز بیشتری دارند (جونگر – تاس و ون کسترن ، ۱۱۹۹۹ بلدری و فرینگتون ، ۱۹۹۹). قربانیان اغلب عزت نفس پایین تری نسبت به ما پرین دارند، کمتر مدعی هستند، مضطرب ترند، بیشتر کناره گیری می کند و از نظر فیزیکی کوچک تر و ضعیف ترند و نمرات پایین تری می گیرند (الویوس، ۱۹۹۳ لما اسجاورترز و دیگران، ۱۹۹۳؛ بلدری و فرینگتون، ۱۹۹۹). با این حال، مثل ارتباط زور گوبی و شکایت های جسمانی، بعضی از این ویژگی ها منجر به زور گویی و یا ناشی از زورگویی هستند( افرینگتون، ۱۹۹۳)چون زورگویی اثری منفی بر سلامت جسمانی و یا ذهنی دارد، مهم است که مراقبین سلامت کودک و معلمین فهم خوبی نسبت به رفتار زور گوپاته داشته باشند و اقداماتی را برای جلوگیری و با توقف آن به کار گیرند، مداخله های ضد زورگویی از طریق اصول ارتقای سلامت در مدرسه صورت می گیرند. اجزای اصول درگیری سایر دانش آموزان و بین معلمان و والدین در تلاش برای مبارزه با زور گویی می باشد.

اهداف پژوهش

اهداف اصلی

شناسایی و مقایسه تاثیر آموزشی والدین و کودکان در کاهش زورگویی دانش آموزان ابتدایی شهرستان ابرکوه

اهداف فرعی:

۱) تعیین تاثیر آموزش والدین در کاهش زورگویی دانش آموزان ابتدایی شهرستان ابرکوه

۲). تعیین تاثیر آموزش کودکان در کاهش زورگویی دانش آموزان ابتدایی شهرستان ابرکوه

فرضیه های پژوهش

سوال اصلی:

آیا بین میانگین های تمرات رفتار زور گویی سه گروه آموزش والدین، آموزش کودکان و کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد؟

فرضیه های فرعی

فرضیه فرعی ۱: بین میانگین نمرات رفتار زورگویی گروه آموزش والدین و گروه کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد.