سید علی قاسمی اهری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۸۸، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “رابطه نگرش مذهبی با انگیزش پیشرفت و خود تنظیمی یادگیری در دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی در نیمسال دوم سال تحصیلی ۸۸-۸۷” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشکده علامه طباطبایی

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی

عنوان:

رابطه نگرش مذهبی با انگیزش پیشرفت و خود تنظیمی یادگیری در دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی در نیمسال دوم سال تحصیلی ۸۸-۸۷

استاد راهنما:

دکتر صغری ابراهیمی قوام

استاد مشاور:

دکتر علی فرخی

پژوهشگر:

سید علی قاسمی اهری

۱۳۸۸

فهرست مطالب

عنوان

چکیده:

فصل اول:

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت تحقیق

فرضیه های تحقیق

هدف کلی

اهداف جزیی

تعریف مفاهیم و واژگان

نگرش مذهبی

انگیزش پیشرفت

خود تنظیمی

فصل دوم :

نگرش

تعریف نگرش

اجزای تشکیل دهنده نگرش

تمایز مفهوم نگرش از مفاهیم مشابه

رابطه نگرش ها و رفتار

مذهب

نگرش مذهبی

سنجش نگرش مذهبی

مروری بر پژوهشهای انجام شده در زمینه نگرش مذهبی

انگیزه و انگیزش

انگیزش و رفتار

انگیزش و یادگیری

نیازها : برانگیزنده رفتار

انگیزش پیشرفت

انگیزش پیشرفت و ویژگی های شخصیتی

منشاء انگیزش پیشرفت

پیشگامان تنظر به انگیزش پیشرفت

رویکردهای نظری مرتبط با انگیزش پیشرفت

سنجش انگیزش پیشرفت

مروری بر پژوهش های انجام شده در زمینه انگیزش پیشرفت

یادگیری

راهبردهای یادگیری

یادگیری خود تنظیمی (خودنظم دهی)

ابعاد پادگیری خود تنظیمی

نظریه های خود تنظیمی

مروری بر پژوهشهای انجام شده در زمینه خود تنظیمی

فصل سوم :

جامعه آماری

نمونه آماری

روش نمونه گیری

ابزارهای پژوهش

اجرای پژوهشی

تحلیل داده ها

فصل چهارم:

بخش اول : توصیف داده ها

بخش دوم: تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم :

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های پژوهشی

منابع

چکیده :

هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه نگرش مذهبی با انگیزش پیشرفت و خود تنظیمی یادگیری در دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی در نیمسال دوم سال تحصیلی ۸۸ – ۸۷ می باشد . برای این منظور ، ۲۰۹ نفر (۷۸ پسر و ۱۳۱ دختر) از دانشجویان مقطع کارشناسی به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها عبارت بود از پرسشنامه سنجش نگرش مذهبی دانشجویان (خدا یاری فرد و همکاران) ، پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس و پرسشنامه راهبردهای یادگیری خود تنظیمی (MSLQ) بود که روایی و پایایی آنها قبلا مشخص شده است . برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از روش همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده شد .نتایج پژوهش نشان می دهد که بین نگرش مذهبی و انگیزش پیشرفت و نیز بین انگیزش پیشرفت و خود تنظیمی یادگیری دانشجویان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، اما بین نگرش مذهبی و خود تنظیمی یادگیری دانشجویان ، در کل ، رابطه معنا داری به دست نیامد .

مقدمه:

از سال های پایانی سده نوزدهم ، دین به عنوان یک موضوع مهم مورد توجه رشته های علوم اجتماعی و تا اندازه ای روانشناسی قرار گرفت. آغاز روانشناسی دین به عنوان رشته ای رسمی به حدود سال ۱۸۸۱ بر می گردد ، که چی استنلی هال در بوستن تطقی عمومی در مورد آموزش اخلاقی و دینی ایراد کرد (کاهو ،۱۹۹۲ به نقل وولف، ترجمه دهقانی، ۱۳۸۶). بعدها ، ویلیام جیمز ، کارل گوستاو یونگ ، اریک فروم و دیگران نیز اهمیت رفتارها و باورهای دینی را یاد آور شده اند (شریفی، مهرابی زاده و شکر کن، ۱۳۸۱) ، پار گامنت نقشهای روانشناختی مهم و بی شمار مذهب را در کمک به مردم برای درک و کنار آمدن با رخدادهای زندگی توصیف نموده است . او معتقد است که مدهب می تواند در ایجاد آرامش هیجانی ، فرصت خود شکوفایی ، احساس راحتی ، مهار تکانه ها و حل مشکلات روزمره موثر باشد (نیومن و پارگا منت، ۱۹۹۰).از حدود یک صد سال پیش که ابتدایی ترین مطالعات در زمینه روانشناسی مذهب آغاز شده ، روز به روز شاهد غنی تر شدن این مطالعات بوده و در دهه اخیر توجه بسیاری به این مقوله جلب گردیده و پژوهشهای فراوانی انجام شده است (بهرامی احسان، ۱۳۸۳). امروزه پژوهش درباره دین و بهداشت روانی با استفاده از انواع معیارها و فنون پژوهشی به طور گسترده ای دنبال می شود (وولف، ترجمه دهقانی، ۱۳۸۶) ، و نتایج مطالعات رو به گسترش مربوط به مذهب و سلامت روان پر نقش مذهب در سلامت روان تأکید می کنند (برگین و مسترز ۱۹۸۰ ابراون ، ندوبیوس و گری ،۱۹۹۰) . یک مطالعه مروری در سال ۲۰۰۰ نشان داد از ۱۲۰۰ مطالعه که در حوزه سلامت و متغیرهای دینی انجام شده ، ۳۵۰ مورد در ارتباط با سلامت جسم و ،که مورد در رابطه با سلامت روان بوده است. نتایج این مطالعات عموما دلالت بر ارتباط مثبت تقیدات دینی با سطح سلامت داشته است (کوتینگ ،۲۰۰۰). عده ای از روان شناسان حتی بر این باورند که نیمی از متغیرهای مربوط به سلامت روانی افراد بالغ بوسیله باورهای مذهبی تبیین می شود . آنها می گویند مذهب به انسان کمک می کند تا معنای حوادث زندگی مخصوصه حوادثی را که دردناک و اضطراب انگیز تد یقهمد و باعث دلگرمی و خرسندی مطبوعی در روان و روحبه او می شود (ظهور و توکلی، ۱۳۸۰).پژوهش های اخیر در حوزه روانشناسی دین شواهد روزافزونی از رابطه بین سلامت روانی با مذهب آشکار ساخته است ، اینگل هارت (۱۹۹۵) در مطالعه گسترده ای که بر روی ۱۶۰۰۰۰ نفر از ۱۴ کشور اروپایی انجام داد ، نشان داد که ۸۵ درصد از افرادی که حداقل یک بار در هفته به کلیسا می روند. بسیار بیشتر از افرادی که هرگز به کلیسا نمی روند از زندگی خود راضی هستند (به نقل بهرامی احسان، ۱۳۸۳). در سه دهه اخیر مطالعات مختلف نشان داده تقیدات و نگرشهای دینی با طول عمر بیشتر (استراو بریج وکوهن ،۱۹۹۷) ، کاهش علائم اضطرابی (روزالی و هاسانا ،۱۹۹۸) و افسردگی (اندلر ،۱۹۸۴، به تقل بهرامی احسان، ۱۳۸۴)، افزایش میزان سازش یافتگی افراد با شرایط و محیطهای مختلف (بانکستن و زو ،۱۹۹۵) و به طور کلی با سلامت جسمی و روانی همبستگی معناداری دارد . مطالعاتی که انجلی (۲۰۰۳) در مورد جوانان انجام داد تیز سودمند بودن مذهب در زندگی آنها را نشان داد. در تحقیق او مشخص شد که مذهب عاملی بازدارنده در برابر بسیاری از آسیب ها ست. در ایران نیز استقبال گسترده ای در خصوص بررسی ابعاد ، ویژگیها و پیامدهای روانشناختی مذهب پدید آمده است و مطالعات مختلفی در این زمینه انجام شده است . در این میان انواع پژوهش های صورت گرفته در زمینه های مختلف نظیر استرس ، اضطراب، افسردگی و جز آن به انجام رسیده و در هر یک از این پژوهشها محققین با استفاده از روشهای مختلف کوشیده اند تا چگونگی روابط متقابل بین مذهب و این پدیده ها را روشن سازند (بهرامی احسان، ۱۳۸۳) – بیرشک و همکاران (۱۳۸۰) به بررسی رابطه بین استرس ، افسردگی و اضطراب از یک سو و مذهب از سوی دیگر پرداخته اند. نتایج این پژوهش نشان داد که بین مذهبی بودن و اضطراب رابطه ای منفی وجود دارد و تحقیقات امینی و ملکشاهی (۱۳۸۰) و گله دار و ساکی (۱۳۸۰) نیز نشان دهنده اثر برخی آداب و اعمال مذهبی بر کاهش اضطراب هستند .

بیان مساله :

دین اسلام به پیشرفت مادی و معنوی انسان در دنیا توجه و اهتمام قابل توجهی دارد . در سخنان پیشوایاندین ، به احادینی بر می خوریم که به ارائه راه کارهایی برای پیشرفت روزانه و یا ساختن آینده می پردازند : به عنوان مثال ، امام علی (ع) می فرمایند : « هر که دو روزش یکسان باشد، زیانکار است.» (من لا یحضره الفقیه به نقل کمپانی، ۱۳۸۶) . این مساله در حدیثی دیگر از امام موسی کاظم (ع) نیز مورد تاکید قرار گرفته که فرمودند : هر کسی که دو روزش مساوی باشد و روز بعد بهتر از روز قبل نباشد) مغبون است. بحار الانوار به نقل کمپانی، ۱۳۸۶). چنین هشدارها و تذکراتی نشان دهنده اهتمام دین به تلاش و کوشش انسان در زندگی است و موجب ایجاد انگیزه تلاش و پیشرفت در عرصه های مختلف می باشد . نتایج پژوهش های روانشناختی مختلف نیز بیانگر تاثیر اعتقادات مذهی بر سلامت جسم و روان می باشد. یافته های این بررسی ها نشان دهنده این است که باورها و نگرش های مذهبی بر کاهش احتمال خود کشی (نیلمن و همکاران،۱۹۹۷)، کاهش میزان اضطراب (شفر و گورساچ،۱۹۹۱)، کاهش افسردگی ( بهرامی مشعوف، ۱۳۷۳؛ اسلامی، ۱۳۷۶)، افزایش عزت نفس و خودکارآمدی (راثی، ۱۳۸۲) و به طور کلی ، بر بهداشت و سلامت روان افراد تاثیر مثبتی و مهمی دارد و تنیس، ۱۹۹۵) , مطالعات متعدد نه نتها را بعله مثبتبین مذهب و سلامت روان را نشان می دهند ، بلکه بیانگر تاثیر مذهب بر سلامت جسمانی نیز هستند (ونتیئیس،۱۹۹۵).مذهب به اعتقاد برخی پژوهشگران با تاثیر بر سبک زندگی و چگونگی حل تعارضهای ارزشی ، به دو سوال اساسی انسان درباره زندگی و معنای فعالیت ها و استعداد های او پاسخ می دهد (برامر و همکاران، ۱۹۹۳) ، و بدین ترتیب به وحدت یافتگی سازمان روانشناختی و معنوی و خود نظم دهی انسان کمک می کند . به عبارت دیگر، سازش یافتگی انسان با مسایل زندگی مستلزم پاسخ به خواسته های_ که این نیاز در آنها نیرومند است می خواهند کامل شوند و عملکرد خود را بهبود بخشند (حسن زاده،۱۳۸۶).عوامل زیادی وجود دارند که سطح انگیزش پیشرفت افراد را تحت تاثیر قرار می دهند ( هاو، ترجمه اسد زاده و مجتبی زاده، ۱۳۸۴)، یکی از این عوامل که با انگیزش پیشرفت ارتباط دارد خود نظم دهی یادگیری است و آن عبارت است از به خود وارسی افکار، احساسات و رفتارها به منظور رسیدن به هدف و (بیابانگرد، ۱۳۸۴). این اهداف می توانند فردی یا اجتماعی و شغلی با تحصیلی باشند. پژوهش ها نشان داده اند که افراد دارای پیشرفت بالا ، اغلب بادگیرندگان خود نظم یافته ای هستند (بیابانگرد، ۱۳۸۴)در حوزه تعلیم و تربیت ، بسیاری از یافته های پژوهشی خاطر نشان می کنند که باورهای انگیزشی و راهبردهای یادگیری خود تنظیمی دو مولفه مهم در عملکرد تحصیلی به شمار می آیند (کجبان و همکاران، ۱۳۸۲). پینتریچ و دی گروت (۱۹۹۰) باورهای انگیزشی را شامل خودکارآمدی ، ارزش گذاری درونی و اضطراب امتحان می دانند . پژوهش های پیستریج و دی گروت (۱۹۹۰) نشان داد دانش آموزانی که اظهار استفاده بیشتری از راهبردهای خودنظم دهی یادگیری می کند دارای انگیزش درونی بیشتر ، ادراک خود بسندگی برتر و پیشرفت تحصیلی بهتر هستند. سلیمان نژاد و شهر آرای (۱۳۸۰) نیز در مطالعه خود بر روی دانش آموزان دبیرستانی نشان دادند که در درس های شیمی و ریاضی ، خود تنظیمی دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی شان رابطه ای مثبت دارد. از سوی دیگر نتایج پژوهشهای مختلف نشان می دهند که در سالهای اخیر بسیاری از دانشجویان دانشگاهها انگیزه قوی برای تحصیل و پیشرفت و در چه یادگیری موثر و پایدار نداشته اند و افت تحصیلی حاصل از آن موجب مشکلات روانی و اجتماعی برای دانشجویان و تهدیدی برای جامعه شده است (مایو ،۱۹۹۳). حال از آنجا که اعتقادات و نگرشهای دینی و مذهبی با حل کردن تعارضهای ارزشی اساسی انسان و تاثیر بر ابعاد مختلف زندگی او به عنوان تیرویی حمایت کننده موجب کاهش فشارهای روانی (ابراهیمی و نصیری، ۱۳۷۵) و افزایش عزت نفس (رائی، ۱۳۸۲) و پایبندی به امور و امید به آینده (فیلیپس ، سول راش و مورداف ۲۰۰۱) می شود ، انتظار می رود بین نگرش مذهبی دانشجویان و انگیزش پیشرفت آنها در فعالیتهای تحصیلی و میزان خود نظم دهی آنها در یادگیری جهت دستیابی به اهدافشان در زندگی رابطه وجود داشته باشد. لذا از آنجا که تا کنون مطالعه مشخصی در باره رابطه بین این متغیرها صورت نگرفته ، این پژوهش بر آن است تا به بررسی رابطه بین نگرش مذهبی با انگیزش پیشرفت و یادگیری خود تنظیمی در بین دانشجویان بپردازد.

اهمیت و ضرورت تحقیق :

داشتن اعتقادات و باورهای مذهبی علاوه بر تاثیر بر بهداشت و سلامت روان ، می تواند بر انگیزه ها و ویژگی های شخصیتی و خلقی افراد نیز تاثیر گذار باشند (صالحی و همکاران، ۱۳۸۶). نگرش مذهبی در افزایش عزت نفس (بهرامی احسان، ۱۳۸۰ درانی، ۱۳۸۲)، کاهش اضطراب و افسردگی (جان بزرگی، ۱۳۸۶) و به طور کلی در سلامت روان افراد نقش مهم و تعیین کننده ای دارد.از آنجا که دانشجویان هر کشور نقش مهمی در سازندگی و بالندگی آینده آن دارند و سلامت روحی و جسمی تک تک آن ها منشا پیشرفت و اثرات مهم در اینده آن کشور خواهد بود، و با در نظر گرفتن نقش مذهب در سلامت روانی ، بررسی رابطه بین نگرش مذهی دانشجویان و انگیزه پیشرفت آنها در فعالیتهای تحصیلی و نیز میزان به کار گیری راهبردهای شناختی و فراشناختی موثر در پادگیری شان می تواند در روشن ساختن وضعیت مذهبی دانشجویان از یک سو و تعیین میزان رابطه نگرش مذهبی دانشجویان به عنوان عاملی انگیزاننده) با انگیزش پیشرفت و خود تضمی یادگیری آنها از سوی دیگر مفید و مطلوب باشد. یافته های این پژوهش می تواند ابعاد دیگری از نقش بی بدیل مذهب در حبات اجتماعی انسان را روشن تر ساخته و مورد استفاده صاحبنظران و برنامه ریزان آموزشی و دست اندر کاران تعلیم و تربیت کشور ، قرار گیرد.

فرضیه های تحقیق :

۱- بین نگرش مذهبی و انگیزش پیشرفت دانشجویان رابطه وجود دارد .

۲-بین نگرش مذهبی و خود تنظیمی دانشجویان رابطه وجود دارد .

۳- بین انگیزش پیشرفت و خود تنظیمی دانشجویان رابطه وجود دارد .

هدف کلی :

بررسی رابطه نگرش مذهبی با انگیزش پیشرفت و خودتنظیمی یادگیری در دانشجویان مقطع کارشناسی

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی در تیمسال دوم سال تحصیلی ۸۸-۸۷ _

اهداف جزیی :

۱-تعیین میزان نگرش مذهبی دانشجویان

۲- تعیین میزان انگیزش پیشرفت دانشجویان

۳-تعیین میزان استفاده از راهبردهای یادگیری خود تنظیمی توسط دانشجویان

۴- بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و انگیزش پیشرفت دانشجویان

۵-بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و خودتنظیمی دانشجویان

۶- بررسی رابطه بین خود تنظیمی و انگیزش پیشرفت دانشجویان

تعریف مفاهیم و واژگان :

نگرش مذهبی :

تعریف نظری : عبارت است از نگرشی که خداوند را محور امور دانسته و ارزش ها ، اخلاقیات ، آداب و رسوم و رفتارهای انسان را با یکدیگر ، طبیعت و با خویشتن تنظیم می کند (خدا پاری و همکاران، ۱۳۷۹).

تعریف عملیاتی : در این پژوهش ، نگرش مذهبی عبارت از نمره ای است که فرد از مقیاس نگرش مذهبی کسب می کند.

انگیزش پیشرفت :

تعریف نظری : عبارت است از ، انجام دادن کار دشوار ، تسلط یافتن بر اشیای مادی ، انسان ها با عقاید ، دستکاری با سازمان دادن آنها ، غلبه کردن بر موانع و دست یافتن به معیارهای عالی ، رقابت کردن با دیگران و جلو افتادن از آنها .، (شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷)

تعریف عملیائی : در این پژوهش ، انگیزش پیشرفت برابر با نمره ای است که فرد از پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس به دست می آورد .

خود تنظیمی : تعریف نظری : عبارت است از مشارکت فعال یادگیرنده از نظر رفتاری ، انگیزشی ، شناختی و فراشناختی در فرآیند یادگیری جهت بیشینه نمودن یادگیری خود ( پیتربچ و دی گروت ،۱۹۹۰) .

تعریف عملیاتی : در اینجا ، میزان خود تنظیمی فرد معادل نمره وی در مقیاس خود تنظیمی پینکریج و دی گروت خواهد بود.

فصل دوم:

یکی از مفاهیمی که در روانشناسی اجتماعی همواره مورد بحث صاحبنظران بوده ، مفهوم نگرش است ؛ یعنی اینکه دید ما نسبت به اشیا یا افراد مختلف چگونه است . به لحاظ اهمیتی که نگرشها در زندگی افراد دارند ، حتی برخی از صاحبنظران تا آنجا پیش می روند که موضوع اصلی روانشناسی اجتماعی را نگرش می دانند . بخشی از این اهمیت ناشی از آن است که این اندیشمندان مطالعه نگرش را برای درک رفتار اجتماعی ، حباتی می دانند . بخش دیگری از این اهمیت مبتنی بر این فرض است که نگرشها تعیین کننده رفتار ها هستند و با تغییر دادن نگرشهای افراد می توان رفتار های آنها را تغییر داد (کریمی، ۱۳۸۷).تعریف نگرش از آنجا که نگرش مفهومی انتزاعی است ، نمی توان انتظار داشت که صاحبنظران در مورد ماهیت و تعریف نگرش ها اتفاق نظر داشته باشند . تعریفهای متعدد و متنوعی از نگرش شده است که ما برخی از آنها را به نقل از کتاب نگرش و تغییر نگرش (کریمی ،۱۳۸۷) ذکر می کنیم :

-نگرش یک حالت گرایش ذهنی در انسان است برای عمل در جهت موافق یا مخالف با یک شیء معین (دوروبا ،۱۹۳۱).

– نگرش یک حالت روانی و عصبی آمادگی است که از طریق تجربه ، سازمان داده شده و تاثیری هدایتی یا پویا بیر پاسخهای فرد به همه اشیا و موقعیتهایی که با آنها مربوط است دارد (گوردون آلپورت ۱۹۳۵)

– نگرش ، نظام باد و امی از ارزشیابی های مثبت یا منی ، احساسات عاطفی و تمایل به عمل مخالف با موافق نسبت به یک موضوع اجتماعی است (کرچ، کراچفیلد و بالاکی، ۱۹۶۲).