شکوفه وطن دوست هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی کودک و نوجوان در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تعیین کننده های روانی-اجتماعی پیامد درمان در کودکان مبتلا به سرطان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تبریز

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی بالینی کودک و نوجوان

عنوان:

تعیین کننده های روانی- اجتماعی پیامد درمان در کودکان مبتلا به سرطان

استاد راهنما

دکتر حمید پور شریفی

اساتید مشاور:

دکتر تورج هاشمی

دکتر عظیم رضامند

دانشجو:

شکوفه وطن دوست

شهریور ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه و بیان مساله

ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه و سوال های پژوهش

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

فصل دوم / پیشینه ی پژوهش

سرطان های دوران کودکی

سرطان های کودکی در مقابل سرطان های بزرگسالی

انواع سرطان در کودکان

شیوع سرطان در کودکی

سبب شناسی سرطان در کودکی

درمان سرطان در کودکان

تشخیص سرطان در کودکان

پیش آگهی سرطان های دوران کودکی

تاثیر بیماری بر کودک و خانواده

شرایط خاص مرتبط با بیماری

تعیین کننده های روانی – اجتماعی

فصل سوم/ روش اجرا

روش پژوهش

جامعه ی آماری

گروه نمونه و روش نمونه گیری

ابزارهای پژوهش

روش اجرای پژوهش و گردآوری داده ها

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها

یافته های پژوهش

آمارهای توصیفی

توزیع پراکندگی متغیرها

وارسی سوال ها و فرضیه های پژوهش

فصل پنجم /بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری

محدودیت ها و پیشنهادات پژوهش

منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

چکیده :

پژوهش حاضر با هدف بررسی تعیین کننده های روانی – اجتماعی پیامد درمانی در کودکان مبتلا به سرطان انجام شده است. بدین منظور نمونه ای ۱۴۴ نفری از کودکان مبتلا به سرطان (۷۳ پسر و ۷۱ دختر)، توسط روش نمونه گیری در دسترس از چندین بیمارستان در شهرهای تهران، کرمانشاه و تبربزه انتخاب شدند. متغیرهای راهبردهای مقابله، حمایت اجتماعی ادراک شده، کانون کنترل سلامت، کیفیت رابطه ی والد – کودک، کار کرد خانوادگی، اضطراب و افسردگی، به عنوان متغیرهای پیش بین و پیامد درمان در کودکان مبتلا به سرطان به عنوان متغیر ملاک انتخاب شدبرای جمع آوری داده ها از چک لیست راهبردهای مقابله ای لازاروس و فالکمن، پرسشنامهی چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شده، مقیاس چند بعدی کانون کنترل سلامت (MHLC)، مقیاس رابطهی والد – کودک، فرم کوتاه (-۵ CPRS)، ابزار سنجش خانواده (FAD)، و مقیاس بیمارستانی اضطراب و افسردگی (HAD5) استفاده شد. داده های به دست آمده از تحلیل رگرسیون لجستیک حاکی از آن بود که متغیرهای راهبردهای مقابله حمایت اجتماعی ادراک شده، کانون کنترل سلامت درونی، کیفیت رابطه ی والد – کودک، کار کرد خانوادگی و اضطراب و افسردگی، قادر به پیش بینی پیامد درمان در کودکان مبتلا به سرطان می باشند در مجموع می توان نتیجه گرفت که پیامد درمانی در کودکان مبتلا به سرطان به نحو معناداری تحت تاثیر تعیین کننده های روانی اجتماعی، قرار دارند.

واژگان کلیدی: تعیین کننده های روانی اجتماعی، پیاعلی درمان سرطان، کودکان مبتلا به سرطان

مقدمه و بیان مساله

به طور معمول سرطان به گروهی از بیماری های مرتبط اطلاق می شود که مشخصه ی آن ها رشد سلولی کنترل نشده و در نتیجه ایجاد سلول های نابهنجار است این سلول های نابهنجار ممکن است بیش از سلول های سالم زنده بمانند و سلول های ناقص بیشتری را تولید کنند و این امر منجر به نقص در کار کرد ارگان ها در بدن گردد. (فریدمن، لاتهام، و دال کوئیست، ۱۹۹۸). بسیاری از سرطان ها به شکل تومور ظاهر می شوند. با این وجود انواع دیگر سرطان مانند سرطان خون، سیستم خونی را تحت تاثیر قرار میدهند و منجر به عوارضی در ارگان های متعدد می گردند( گروس و استینت، ۲۰۰۶)از شایع ترین سرطان ها در میان کودکان می توان به این موارد اشاره کرد: سرطان خون که عبارت است از سرطان گلبول های سفید با قرمز خون، لنفوم با سرطان غدد لنفاوی، تومورهای مغزی که این مورد سرطان در بخش های زیادی از مغز یافت می شود و استئوسارکوما با سرطان استخوان (انجمن سرطان امریکا ۲۰۰۳).سرطان با بیش از صد نوع تومور بدخیم می تواند در تمامی گروه های قومی، نژادی، سنی، جنسی و گروه های اقتصادی و اجتماعی پدیدار گردد و تمامی انسان ها قابلیت ابتلا به این بیماری را دارند(لاکمن، ۱۳۸۱). براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (۲۰۰۲)، انتظار میرود آمار ابتلا به سرطان در سال ۲۰۲۰ به ۱۵میلیون نفر برسد که ۶۰ در صد آن مربوط به کشورهای کمتر توسعه یافته است. فراوانی سرطان اطفال در ایران، رقمی حدود ۶هزار نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر می باشد. که فراوان ترین نوع آن سرطان خون می باشد، که ۱۸ تا ۳۵ در صد سرطان های کود گیرا تشکیل می دهد (سیاری و همکاران، ۱۳۸۱). علیرغم پیشرفت۔ های قابل توجهعلم پزشکی، همچنان سرطان به عنوان یکی از مهمترین بیماری های فرن حاضر و دومین علت مرگ و میر بعد از بیماری های قلب و عروق مطرح است (انجمن سرطان امریکا، ۲۰۰۳). در حال حاضر بیش از ۷ میلیون نفر در جهان در اثر ابتلا به سرطان جان خود را از دست میدهند(حسن پور و آذری، ۲۰۰۶). سرطان بعد از صدمات و مرگ های غیر عمدی، سومین دلیل عمده مرگ کودکان به شمار میرود. تخمین های جدید حاکی از بروز ۹۰۰۰ مورد جدید سرطان کودک در سال ۲۰۰۳ است که ۱۵۰۰ مورد آن منجر به مرگ می شود (گروس و استینت، ۲۰۰۶).به طور سنتی تشخیص سرطان به عنوان مرگ قریب الوقوع، همراه با درد و از دست دادن عملکرد محسوب میشد، ولی امروزه با وجود درمان های مختلف و امکانات جدید، این بیماری در بیش از نیمی از موارد، یک بیماری مزمن به حساب می آید (کامپ بل و همکاران، ۲۰۰۴) بیماری مزمن را این گونه تعریف می کنند: “ختلالی همراه با سیر طولانی که ممکن است کشتنده باشد یا به رغم کار کردهای جسمانی و روانی آسیب دیده، دورهی زندگی ممکن است نسبتا طبیعی باشد. چنین اختلالی به دفعات یک دورهی برانگیختگی حاد را نشان می دهد که نیازمند مراقبت ویژه پزشکی است” (نائینیان و همکاران، صفحه۵۰۵،)علیرغم پیشرفت های قابل توجه علم پزشکی و بالا رفتن نرخ بهبودی (رایس و همکاران، ۲۰۰۵)، روند دردناک و غیر قابل پیش بینی درمان بیمارستان زدگی و ابهام و نامشخص بودن کل فرایند درمان سازگاری کودکان مبتلا به سرطان را تهدید می کند (اسلوپر، ۲۰۰۰) سرطان و تشخیص آن یکی از مسائل بسیار استرس۔ زا در زندگی یک کودک و والدین وی به شمار می روند. و فشار روانی قابل توجهی را بر سلامت عمومی آنها وارد می آورد(جمال، تیواریو همکاران ،۲۰۰۴). گرچه تقریبا ۸۰ درصد مبتلایان به سرطان دوران کودکی زنده می مانند، ۵۰ درصد آنها بیماری شدید جسمی و روانی را در بزرگسالی خواهند داشت (هودسون و همکاران .۲۰۰۳).  خانواده های آنان همواره فشار روانی زیادی را طی دورهی تشخیص و درمان تجربه می کنند (استیل ، دریر و فیپس، ۲۰۰۴). این بیماری مسیر زندگی فرد را تغییر می دهد و باعث افزایش احساس وابستگی کاهش اعتماد به نفس، افزایش احساس آسیب پذیری، گیجی، درد، علائم جسمی، و افکار آشفته در مبتلایان می شود (کورتنس ، استیونس و همکاران، ۱۹۹۴)، عملکردهای روزانه، فعالیتهای اجتماعی و آرامش فکری را را برهم می زند و در عوض نقش های جدیدی را مطرح می سازد (هلگسون و کوهن ، ۱۹۹۶). همچنین در یک یافته ی دیگر، مرکز تحقیقات رفتاری انجمن سرطان امریکا با مطالعهی ۷۳۹نفر از اعضای خانواده ی بیماران مبتلا به سرطان دریافتند، سطوح بالای تنش های روانی آنان با اختلال در عمکرد فیزیکی، روانی و اجتماعی رابطه دارد (اسپیلزر و همکاران، ۲۰۰۸).اگرچه پژوهش های مختلفی به صورت جداگانه به بررسی نقش برخی از تعیین کننده های روانی – اجتماعی بر جنبه های مختلف سرطان کودکان پرداخته اند اما پژوهشی که بتواند نقش تعیین کننده های روانی – اجتماعی را بر پیامد درمانی سرطان کودکان بررسی نماید، یافت نشده است، به همین خاطر پژوهش حاضر به منظور بررسی تعیین کننده های روانی – اجتماعی پیامد درمان در کودکان مبتلا به سرطان، انجام گرفته است. در مدلی که برای یکپارچه سازی پزشکی و روان پزشکی ارائه شده است (PAM – IM) عوامل مربوط به به بیماری، عوامل دستورات پزشکی و عوامل فردی مطرح شده است که در پژوهش حاضر چندین مورد از این عوامل وجود دارند از جمله مساله ی هزینه های درمان که جزء عوامل مربوط به دستورات پزشکی است. همچنین بیشتر موارد مربوط به عوامل فردی از جمله سواد، اعتماد، باورهای سلامت، مقابله، حمایت اجتماعی و خانوادگی مورد بررسی قرار می گیرد در واقع سوالی که در این پژوهش مطرح است این است که: اگر پاسخ دهی بیماران مختلف به پروتکل درمانی یکسان متفاوت باشد، چه متغیرهای روانی- اجتماعی در نحوه ی پاسخ دهی بیمار تاثیر خواهند داشت؟ آیا تعیین کننده های روانی و اجتماعی در پاسخ دهی و عدم پاسخ دهی بیماران به درمان یکسان اثر خواهند گذاشت؟

ضرورت پژوهش

علیرغم پیشرفت های قابل توجه علم پزشکی، همچنان سرطان به عنوان یکی از مهمترین بیماری های قرن حاضر و دومین علت مرگ ومیر بعد از بیماری های قلب و عروق مطرح است (حسن پور و آذری، ۲۰۰۴) سرطان به عنوان یک بیماری فلج کننده و صعب العلاج در جامعه تلقی می شود و فرد متعافینشخیصاندچار اضطراب و افسردگی ناشی از ترس غیر واقعی از مرگ و کاهش انرژی اجتماعی می گردد. بطوریکه ضرورت بستری شدن های مکرر ونگرانی های مداوم یرای بیماران و خانواده هاای آنها فرد رابه سمت وسو باختلالات روانی می کشاند (بامشاد و شفیع خواتی،۲۰۰۶).از هر یک میلیون مورد جدید سرطان که هر ساله در امریکا ایجاد می شود، ۸۰۰۰ مورد آن مربوط به کودکان است (کمتر از یک درصد)، به دلیل هزینه های مادی و روانی که سرطان برای فرد و جامعه ایجاد می کند، ضرورت پژوهش در حیطه ی روانشناختی در کنار تحقیقات پزشکی احساس می شود. علیرغم پیشرفت در درمان و بهبود سرطان کودکان، همواره سرطان چالشی روان شناختی به شمار می رود( نوربرگ ، لیندبلاد و بومن ، ۲۰۰۵). اگرچه درمان های نوین منجر به به افزایش طول مدت زندگی کودکان مبتلا به سرطان می شوند، اما این درمان های خشن و همچنین ماهیت سرطان در عین حال کیفیت زندگی کودکان و خانواده هایشان را به واسطه ی ابتلای آنها به برخی مشکلات درون سازی شده و برون سازی شده تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین به نظر می رسد که عوامل خاص خطرساز و محافظت کننده ای در میزان سازگاری کودکان دخیل هستند که منجر به تفاوت هایی در پیامدها می شوند؟ عوامل خطر سازی که منجر به دشواری هایی در سازگاری کودک می گردند و همچنین عوامل محافظت کنندهای که سازگاری را تسهیل کرده و منجر به بروز مشکلات درون سازی شده و برون سازی شده ی کمتر و مقابلهی موثرتر در کودک می شوند (رابینسون، گرهارت، واناتا و همکاران، ۲۰۰۷). در ضمن از آنجا که مشکلات درون سازی شده و برون سازی شده در کودکان مبتلا به سرطان، موجب کاهش همکاری آنها با درمان، کاهش ایمنی بدن و در نتیجه طولانی شدن فرایند درمان می گردند، کودکان مبتلا به مشکلات مذکور، اغلب محکوم به تحمل درد و رنج طولانی تر ناشی از دروان بلندمدت تر، سنگین تر و رد عین حال تاموثر می باشند. در برخی موارد، به دلیل پایین بودن سطح ایمنی بدن کودک و استفاده از داروهای با در بالا، پس از مدتی سلول های سالم بدن کودک نیز دچار نقص شده و نیاز به استفاده از داروهای بیشتر خواهد بود، به علاوه، در چنین شرایطی کودک از فعالیت های متناسب با سن خویش خصوصا در ارتباط با مدرسه و همسالان باز می ماند و این امر مجددا وی را به برخی مسائل درون سازی شده و برون سازی شده دچار می کند و بدین ترتیب کودک در یک دور باطل گرفتار می شود. با در نظر گرفتن تمامی مسائل فوق و با توجه به اهمیت عوامل روانشناختی در پیامدهای فیزیولوژیک حاصل در کودک، شناسایی عوامل روانی اجتماعی تعیین کنندهی پیامد درمان سرطان کودکان، می تواند منجر به اقداماتی شود که نتیجه ی آن همکاری بیشتر کودک و تسریع فرایند بهبودی در وی گردد (ارباک و همکاران ، ۲۰۰۵) با در نظر گرفتن ضرورت های کاربردی و روش شناختی مذکور و با توجه به وجود تحقیقات اندک در حیطه ی مسائل مربوط به کودکان مبتلا به سرطان به طور کلی و عدم وجود پژوهشی در قالب عوامل مرتبط با پیامدهای روانی اجتماعی سرطان کودکان به طور اخص در جامعه ی ایرانی، اجرای پژوهش حاضر ضروری به نظر می رسد.

اهداف پژوهش

هدف کلی

مشخص کردن تعیین کننده های روانی اجتماعی پیامد درمانی سرطان کودکان

اهداف اختصاصی

-تعیین پیش بینی کنندگی راهبردهای مقابله ای در پیامد درمانی سرطان کودکان

– تعیین پیش بینی کنندگی کار کرد خانوادگی در پیامد درمانی سرطان کودکان

– تعیین پیش بینی کنندگی اضطراب و افسردگیر پیامد درمانی سرطان کودکان

– تعیین پیش بینی کنندگی کیفیت رابطه ی والد

– کودک در پیامد درمانی سرطان کودکان

– تعیین پیش بینی کنندگی کانون کنترل سلامت در پیامد درمانی سرطان کودکان

– تعیین پیش بینی کنندگی حمایت اجتماعی ادراک شده در پیامد درمانی سرطان کودکان

– تعیین سهم تبیینی راهبردهای مقابله ای، کارکرد خانوادگی، فشار روانی، کیفیت رابطه ی والد – کودک، منبع کنترل سلامت، و حمایت اجتماعی ادراک شده و اضطراب و افسردگی در پیش بینی پیامد درمانی سرطان کودکان.

سوال های پژوهش

سوال ها

۱-آیا راهبردهای مقابله ای پیش بینی کننده ی پیامد درمانی سرطان است؟

۲. آیا فشار روانی پیش بینی کننده ی پیامد درمانی سرطان است؟

٣. آیا میزان حمایت اجتماعی ادراک شده ای پیش بینی کننده ی پیامد درمانی سرطان است؟

۴. آیا کانون کنترل سلامت پیش بینی کنندهی پیامد درمانی سرطان است؟

۵- آیا کیفیت رابطه ی والد – کودک ای پیش بینی کننده ی پیامد درمانی سرطان است؟ _

۶-آیا کار کرد خانوادگی ای پیش بینی کننده ی پیامد درمانی سرطان است؟

۷- سهم پیش بینی کنندگی راهبردهای مقابله، حمایت اجتماعی ادراک شده، کانون کنترل سلامت، کیفیت رابطه ی والد کودک و کار کرد خانوادگی در پیامد درمانی سرطان کودکان چقدر است؟

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

متغیرهای پیش بین

راهبردهای مقابله ای

تعریف نظری: مجموعه ای از تلاش های شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر، تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنش زا به کار می روند و منجر به کاهش رنج ناشی از آن می گردند. دو راهبرد اصلی مقابله شامل: راهبردهای مقابله ای هیجان – مدار و راهبردهای مقابله ای مساله – مدار می شوند (لازاروس و فاکمن ۱۹۹۱).

تعریف عملبانی: عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان در پرسشنامه سبک های مقابله ای لازاروس و فلکمن به دست می آورند.

اضطراب و افسردگی

تعریف نظری: بروز احساسات منفی از جمله نگرانی، غم، رنج، یا درد شدید از سوی فرد به هنگامی که با واقعه ای استرس زا روبرو شده و دچار عدم تعادل روانی گشته است (لازاروی و فاکمن، ۱۹۸۴).

تعریف عملیاتی: عبارت است از نمره ای که فرد در مقیاس افسردگی و اضطراب بیمارستانی (HADS ) کسب می کند.

حمایت اجتماعی ادراک شده

تعریف نظری: میزان ادراک فرد از محبت و حمایت خانواده، دوستان و اطرافیان وی در مقابل استرس ها و حوادث است. رایج ترین تعریف حمایت اجتماعی بر در دسترس بودن و کیفیت ارتباط با افرادی که در مواقع مورد نیاز، منابع حمایتی را فراهم می کنند، تاکید داشته است. متابع حمایتی موجب می شود که فرد احساس مرافبت، دوست داشته شدن، عزت نفس و ارزشمند بودن کند و احساس کند که بخشی از شبکه ی وسیع ارتباطی است (لیندزی و تامسون ۱۹۸۸، به نقل از ابراهیمی قوام، ۱۳۷۱) .

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از حمایت اجتماعی ادراک شده ، نمره ای است که شرکت کننده ها در مقیاس چند وجهی حمایت اجتماعی ادراک شده (زیمت و همکاران، ۱۹۸۸)، به دست می آورند.

کانون کنترل سلامت

تعریف نظری: کانون گشئول سلامت درجه اعتقاد فرد به این امر است که سلامت وی تا چه حد تحت کنترل عوامل درونی یا بیرونی می باشد(والستون، ۱۹۷۸)

تعریف عملیانی: در این پژوهش عبارت است از قصرهای که شرکت کنندگان از مقیاس چند وجهی کانون کنترل سلامت ( MHLC – C ) کسب می کند.

کیفیت رابطه ی والد – کودک

تعریف نظری: تعامل پیوسته میان والد و فرزند که در آن هر یک از اعضا، رفتار و انتظارات طرف مقابل را در یک چرخه ی بازخوردی مداوم تغییر می دهد(پیانتا، ۱۹۹۲)

تعریف عملیاتی: در این تحقیق عبارت است از تمردانی که والدین در خرده مقیاس های تعارض و جنبه های مثبت رابطه در مقیاس والد – کودک، فرم کوتاه ( (CPRS-S کسب می کنند کار کرد خانوادگی تعریف نظری: توانایی خانواده در حل تعارضات، ایجاد همبستگی، رفع نیاز های پایه (مانند فراهم کردن خوراک، مسکن، …) و نیازهای رشدی آنها، هماهنگی با تغییرات ایجاد شده و شرایط بحرانی در طول زندگی (مانند بیماری، نصادف، … )، رعایت حد و مرز بین افراد و اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با هدف حفاظت از کل سیستم خانواده (راین و همکاران، ۲۰۰۵).

تعریف عملیائی؛ در این تحقیق عبارت است از نمره ای که والدین در ابزار سنجش خانواده (FAD) به دست خواهند آورد.

متغیر ملاک

پیامد درمانی

تعریف نظری: عبارت است از نحوهی پاسخ دهی بیمار به درمان که ممکن است این پاسخ به درمان مناسب باشد و بدن بیمار آن را بپذیرد یا اینکه بدن بیمار آن را پس بزند و در نتیجه پاسخ مناسبی به درمان اتفاق نیفند.

تعریف عملیانی: عبارت است از تعیین پاسخ دهی مناسب با عدم پاسخ دهی مناسب به درمان از طریق نظر پزشک متخصص آنکولوژی.

فصل دوم:

سرطان های دوران کودکی

توصیف

به طور ساده سرطان به معنای رشد نا به هنجار سلول هاست. سلول ها آجرهای سازنده ی بدن هستند. در بدن انسان انواع مختلفی از سلول وجود دارند و نوع سرطان به سلولی بستگی دارد که نا به هنجاری از آن شروع شده است. برای مثال، لوسمی (سرطان خون معمولا از گلبول های سفید خون شروع می شود. (کروس” و استینت، ۲۰۰۶).سلول های سرطانی به دلیل تغییر در DNA سلول بتجار ایجاد می شوند. DNA در اصل کد ژنتیکی برای فرد محسوب می شود و ویژگی های فردی هر شخصی را تعیین می کند. سلول های بهنجار در بدن به سرعت تقسیم می شوند و DNA را طی فرایندی بسیار پیچیده تکثیر می کنند. روزانه هزاران میلیون سلول در بدن ما تقسیم شده و در این حین خطاهایی هم رخ می دهد. خوشبختانه بدن به نوعی مکانیزم مرمت درونی برای اصلاح این خطاها مجهز است. بنابراین، اشتباهات مذکور مشکلی در بدن ایجاد نمی کنند. مشکل زمانی به وجود می آید که خطاها شناسایی نمی شوند. یک سلول تابهنجار” وارد نظام طبیعی تعادل بدن می شود و اجازه تقسیم و تکثیر DNA نابهنجار خود را می یابد و این امر در نهایت منجر به بیماری سرطان می شود. سلول های سرطانی بسیار سریع تر از سلول های بهنجار بدن رشد کرده و تقسیم می شوند، در نتیجه رشد سرطانی بر رشد نابهنجار پیشی می گیرد و اینجاست که نشانه ها بروز پیدا می کنند (هاول، ۲۰۰۸) .سرطان های کودکی در مقابل سرطان های بزرگسالی سرطان های دوران کودکی به طور کلی با سرطان های دوران بزرگسالی متفاوت می باشند. لوسمی، تومورهای مغزی، النفوم، نور وبلاستوما و تومور و پلمز از شایع ترین انواع سرطان ها در کودکان به شمار می روند. در حالیکه شایع ترین سرطان ها در بزرگسالان عبارتند از سرطان سینه، ریه، روده بزرگ و پروستات. در واقع، سرطان های دوران کودکی مربوط به نقص در سلول های بنیادین می باشند، اما در سرطان های بزرگسالی نقص در سلول های مخاطی وجود دارد. کودکان اغلب پیش از بروز نشانه های سرطان، از سلامت جسمی برخوردارند و به ندرت در طول درمان خود با مشکلات مزمنی که از پیش وجود داشته اند، روبرو می باشند. در نتیجه کودکان در مقایسه با بزرگسالان بهتر می توانند درمان های فشرده را تحمل کنند. بالعکس، بزرگسالان معمولا به هنگام تشخیص سرطان، از سلامت کامل برخوردار نیستند و ممکن است به مشکلات قلبی، دیابت و دیگر مشکلات پزشکی مؤمن مبتلا باشند که این امر آن ها را در برابر عفونت ها، خستگی و دردهای مزمن آسیب پذیر می نماید و قادر به تحمل درمانهای فشرده نخواهند بود (هاول، ۲۰۰۸).

انواع سرطان در کودکان

به طور کلی، سرطان های دوران کودکی به دو طبقه بزرگ لوسمی و سرطان های تودهای تقسیم می شوند. الوسمی بیماری مرتبط با خون و مغز استخوان است که به دو دسته بزرگ تقسیم می شود که عبارتند از لوسمی حاد لنفوبلاستیک و لوسمی حاد میلوئید. در نوع اول، گلبول های سفید خون – که لنفوسیت” نامیده می شوند – نابهنجار با نارس هستند. تعداد بسیار زیاد گلبول های سفید که در مغز استخوان جریان می یابند، منجر به چندین مشکل شدید می شوند. نخستین مشکل این است که بدن بسیار مستعد عفونت می گردد. مشکل دیگر این است که به دلیل جایگزینی گلبول های سرطانی نابهنجار به جای گلبول های قرمز، کم خونی حاصل میشود. کم خونی منجر به ضعف، خستگی و رنگ پریدگی می شود. هنگام جریان یافتن سلول های سرطانی در سیستم تعداد پلاکت ها نیز کاهش می یابد. پلاکتها سلول های خونی کوچکی هستند که در مغز استخوان ساخته میشوند و برای انعقاد خون ضروری هستند. در نتیجه کاهش تعداد این سلول ها، فرد به طور مفرط دچار خونریزی و خون مردگی می شود. در نهایت وقتی گلبول های سفید تابهنجار به بافت های خون ساز، بویژه مغز استخوان حمله ور می شوند، در ساخت سلول های خونی بهنجار خلل ایجاد می کنند و این امر منجر به تورم غدد لنفاوی، طحال، کبد و کلیه ها می شود. نشانه های لوسمی از جمله کم خونی، ضعف عضلانی عمومی، خستگی مزمن، تب بالا، خونریزی، خون مردگی، عفونت های عود کننده، درد در مفاصل و استخوان ها، تحریک پذیری، تعریق در شب، از دست دادن اشتها، سر درد، عملکرد پایین در مدرسه، ضعف، تشنج، استفراغ، درد مبهم و … مشابه نشانه های بسیاری از بیماری های معمولی می باشند. اما نکته حائڈ اهمیت آن است که نشانه ها در لوسمی برای مدت طولانی باقی می مانند و در نهایت بسیار شدید می شوند (سالیوان، ۲۰۰۴). نوع دوم لوسمی مربوط به ناهنجاری در گرانولوسیتها – نوع دیگری از گلبول های سفید خون می باشد و خطرناک ترین نوع در لوسمیها محسوب می شود. از علائم آن می توان به مبهم شدن دید اشاره کرد و اگر مغز را درگیر کند، فرد دچار تشنج می شود. در ضمن، افراد مبتلا به این نوع از لوسمی ممکن است دچار خونریزی ناگهانی روده شوند که این حالت فرد را به شدت مورد تهدید قرار می دهد (شانکار، ۲۰۰۷).دسته ی دوم از سرطان هایی که کودکان به آن مبتلا می شوند، سرطان های توده ای نام دارند و به انواع بسیار متفاوتی تقسیم میشوند که عناوین آن ها در اینجا ذکر می شود. تومورهای مغزی، مدولابلاستوما (ایجاد تومور در مخچه با فرورفتگی خلفی)، گلیوما ایجاد تومور در ساقه مغز)، النفوم (سرطان سیستم لنفاوی)» نورو بلاستوما (تومور در دستگاه اعصاب سمپاتیک ، بویژه در غده فوق کلیه)، تومر ویلمز (تومور در کلیه)» استئوسارکوما و بوئینگ سار کوما (تومور در استخوان)، رابدومیوسارکوما (تومور در ماهیچه)، رتینوبلاستوما (ایجاد تومور در چشم و سلول های حساس به نور)، و تومورهای هاپتیک که در کبد شکل می۔ گیرند (هادر’ وکین، ۲۰۰۲ و نوربرگ، ۲۰۰۴).

شیوع سرطان در کودکی

سرطان کودکان بیماری نادری است که در حدود یک کودک از هر ۶۰۰ کودک زیر ۱۵ ساله را تحت تاثیر قرار می دهد (سلکالوپو، ۱۱۹۹۴ استیلر و ایتاک ۱۹۹۹). در بریتانیا سالانه ۱۴۰۰ مورد جدید تشخیص سرطان را دریافت می کنند. در ایالات متحده نیز هر ساله حدود ۸۰۰۰ کودک مبتلا به سرطان تشخیص داده میشوند انجمن سرطان امریکا، ۱۹۹۷). علیرغم این که شیوع این بیماری در کودکان بسیار کمتر از بیماری هایی مانند اسم، صرع با دیابت است، اما یکی از علل بسیار مهم مرگ در کودکان به حساب می آید (پینکر تون ” کاشینگ و سپیون ، ۱۹۹۴).شایان توجه است که نرخ درمان نیز رو به افزایش است. در حال حاضر، نرخ بهبودیافتگی پنج ساله از سرطان برای تمامی سرطان های دوران کودکی ۷۷ درصد است (انجمن سرطان امریکا، ۲۰۰۲). از آنجا که نرخ بهبود بافنگی افزایش پیدا کرده است، اکنون سرطان کودکی در زمره بیماری های مزمن که تمامی زندگی را تهدید می کند قرار می گیرد و دیگر به عنوان نوعی بیماری که فرد را به سرعت از پای در می آورد در نظر گرفته نمی شود ( وارنی، کنس”، کولگرو و دالکین، ۱۹۹۴). با این وجود، علیرم افزایش نرخ بهبودی از ۳۰ درصد به ۸۰ درصد، سرطان کودکی همواره یکی از علل عمده مرگ در کودکان و نوجوانان محسوب میشود (بنیاد ملی سرطان کودکی، ۱۹۹۷؛ به نقل از سالیوان، ۲۰۰۴). در مجموع، طی ۳۰ سال گذشته، نرخ ابتلا به سرطان کودکان افزایش یافته است (سالیوان، ۲۰۰۴).آمار سال ۲۰۰۲ نشان می دهد که ۹۱۰۰ کودک از هنگام تولد تا ۱۴ سالگی تشخیص سرطان را دریافت کرده اند و در حال حاضر، سالیانه ۱۲۵۰۰ نوجوان امریکایی مبتلا به سرطان تشخیص داده می شوند (انجمن سرطان آمریکا، ۲۰۰۲). جدول زیر بروز تقریبی انواع مختلف سرطان های دوران کودکی و نوجوانی را نشان می دهد.

سبب شناسی سرطان در کودکی

متخصصان بر این باور هستند که سرطان می تواند ناشی از عوامل وراثتی با محیطی باشد. این در حالی است که حداقل پنج الی ده درصد از سرطان ها ماهیتا ورائتی هستند (انجمن سرطان امریکا، ۲۰۰۳).سرطان کودکان از جنبه های مختلف با سرطان بزرگسالان متفاوت است. نخست، سرطان کودکان در موارد بیشتری نسبت به سرطان بزرگسالان معالجه می شود. این امر ممکن است تا حدودی غبره منتظره باشد. از آنجا که سرطان، در مقایسه با کودکان، تعداد بیشتری از بزرگسالان را متاثر می کند، انتظار میرود که پیشرفت بیشتری در درمان یک بیماری نسبتا مشترک حاصل شود. تفاوت های موجود در میزان درمان نشانگر آن هستند که سرطان در بزرگسالان به نحوی ذاتی از سرطان کودکان متفاوت است (ایسر ، ۲۰۰۴).چندین فرضیه برای تبیین علت سرطان کودکان ارائه شده است، اما در حال حاضر نتیجه گیری قاطع تقریبا غیر ممکن است. یکی از دلایل آن است که این بیماری یکی از بیماری های نادر است. یکی از علل ارائه شده عبارت است از قرار گرفتن زود هنگام در معرض عفونت و اثرات متعاقب آن بر سیستم ایمنی افزایش تعداد کودکان مبتلا به لوسمی که در اطراف نیروگاه های برق سکونت دارند، در ابتدا به ذرات رادیو اکتیو منشعشع از تجهیزات هسته ای نسبت داده شد. تلاش های بعدی در جهت تبیین رابطه میان لوسمی و مواجهه با مواد رادیواکتیو، حضور در مجاورت کابل های برق و اخیرا استفاده از تلفن های سیار صورت گرفتند. با این وجود، نتایج متناقض بوده اند و تأثیر عوامل خطرزای شناسایی شده اندک بوده است (ایسر، ۲۰۰۴). برخی متخصصان عقیده دارند که در برخی موارد لوسمی دوران کودکی ممکن است نتیجه پاسخی نابهنجار به عفونت ها باشد. تحقیقات همه گیر شناسی دیگر نشان داده اند که کودکان متولد شده در خانواده هایی که در سطح اقتصادی اجتماعی بالایی قرار دارند و با کم جمعیت هستند، بیشتر در خطر ابتلا به لوسمی هستند. علت آن است که بودن در خانواده های پرجمعیت می تواند عاملی محافظت کننده باشند؛ بدین معنا که تعدیل شدن سیستم ایمنی به واسطه مواجهه زود هنگام با عفونت، خطر ابتلا به لوسمی را کاهش می دهد. جالب توجه است که کودکانی که در خانواده های غنی به لحاظ مالی زندگی می کردند و به مهد کودک فرستاده نمی شدند به میزان بیشتری به لوسمی مبتلا می گشتند. احتمال دارد که این کودکان به دلیل نبودن در اطراف کودکان دیگر، در معرض ویروس ها قرار نگرفته و در نتیجه سیستم ایمنی قوی و مقاومی در آن ها شکل نگرفته است (ول – کانکتد، ۲۰۰۰) قابل ذکر است که تحقیقات بسیار زیادی می بایست در ارتباط با موضوعات عنوان شده انجام شوند، به ویژه در خصوص اینکه کدام عفونت ها از بزرگسالان به کودکان منتقل میشوند (موری و همکاران، ۲۰۰۲).در تعدادی از سرطان ها احتمال دخالت عوامل وراثتی وجود دارد. اگرچه احتمال بروز بیماری در همشیران کودک مبتلا وجود دارد، اما شانس بروز بیماری بسیار پایین است. البته در صورتیکه یکی از دوقلوهای همسان مبتلا به سرطان باشد، دیگری نیز به احتمال ۲۵ درصد طی یک سال به بیماری مبتلا خواهد شد (ول کانکند، ۲۰۰۰)سه مکانیزم مولکولی عمده نیز در تبیین ایجاد سرطان در کودکان ارائه شده اند که عبارتند از: ۱) فقدان ژن متوقف کنندهی تومور که منجر به تقسیم سلولی کنترل نشده می گردد، ۲) نقل مکان یک ژن سرطان زا به محلی که کار کرد خود را در آنجا اعمال می کنند و ۲) تغییر یک ژن تنظیم کننده رشد (پینکر تون، کاشینگ و سپیون، ۱۹۹۴). یکی دیگر از نظریه های مطرح اذعان می دارد که در بیش از ۹۰ درصد تمامی سرطان ها تغییراتی در ژن ها بوجود می آید و این بدان معناست که سرطان از یک تغییر ژنی در سلول ها منتج می شود (استین و مینو۲۰۰۰). عوامل حین بارداری و پس از آن نیز می توانند با میزان بیشتر ابتلا به لوسمی همراه باشد. در پژوهشی نشان داده شد که احتمال بروز نوع دوم لوسمی در نوزادانی که مادران آن ها طی سه ماهه دوم و سوم بارداری از مشروبات الکلی استفاده می کنند، بیش از ۴۰ درصد افزایش می یاید. در ضمن، پدرانی که سیگار مصرف می کنند نیز احتمال بروز لوسمی را در کودکان خود تا ۴۵ درصد افزایش می دهد ( ول – کانکند، ۲۰۰۰) ساندوال (۲۰۰۱) معتقد است که مواجهه ویروسی به هنگامی که کودک در رحم مادر است، شرایط ایجاد الوسمی را فراهم می کند.درمان سرطان در کودکان به طور کلی، شیمی درمانی، پیوند مغز استخوان (BMT)، رادیو تراپی و جراحی درمان های اساسی در سرطان کودکان محسوب می شوند. هر یک از درمان ها بنابر نوع سرطان، محل بروز آن و سن کودک مورد استفاده قرار می گیرند و اغلب تلفیقی از چند درمان مختلف به کار برده می شود.

شیمی درمانی

در این روش از داروهایی استفاده می شود که سلول های سرطانی را از بین می برند یا تکثیر آنها را متوقف می سازند. انواع بسیار متفاوتی از این دست داروها وجود دارند و اغلب دو یا چند نوع در یک دوره ی درمانی مورد استفاده قرار می گیرند (هولستون، ۲۰۰۸). تزریق درون وریدی روش معمول در شیمی درمانی است، البته در برخی موارد داروها به صورت قرص یا شربت تجویز می شوند. در برخی موارد پزشکان با وارد کردن ضربه ای به نخاع، دارو را مستقیما وارد مایع مغزی نخاعی می کنند. متاسفانه، شیمی درمانی در کنار اثرات درمانی، کودک را دچار برخی اثرات جانبی نامطلوب نیز می نماید که عبارتند از کم خونی، کاهش مقاومت نسبت به عفونت، مشکلات خونریزی ناشی از نقص در انعقاد خون، التهاب ریه، زخمهایی در دهان و گلو، اسهال با پیوست، تهوع و استفراغ، تغییرانی در بوها و مژدها، خستگی و ضعف. در ضمن، برخی تغییرات نیز در تصویر بدنی ایجاد می شوند، مانند از دست دادن موها، اضافه وزن یا کاهش وزن و تغییراتی در پوست مانند بروز آکنه، قرمز شدن و خارش پوست و تغییر رنگ آن به علاوه، برخی داروها دارای عوارض جانبی دراز مدت و وخیمی همچون از دست دادن شنوایی، کاهش باروری، آسیب به کلیه ها و کبد و ایجاد ضعف در ماهیچه ی قلب می باشند (هادر و کین،۲۰۰۲ ).