شیوا جانمحمدی هستم، فارغ التحصیل کار درمانی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی مداخلات ردیابی بینایی بر عملکرد توجه پایدار کودکان دچار اختلال بیش فعالی-کم توجهی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

گروه آموزشی کار درمانی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

عنوان:

بررسی اثر بخشی مداخلات ردیابی بینایی بر عملکرد توجه پایدار کودکان دچار اختلال بیش فعالی- کم توجهی

نگارش:

شیوا جانمحمدی

اساتید راهنما:

دکتر سید علی حسینی

دکتر ابراهیم پیشیاره

استاد مشاور:

دکتر آناهیتا خرمی

استاد مشاور آمار:

مرجان فیضی

مهر  ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت بررسی

اهداف پژوهش

فرضیه های تحقیق

بیان واژگان کلیدی

فصل دوم

اختلال نقص توجه – بیش فعالی

مدل های توجه

سامانه حرکتی چشم

انواع حرکات چشمی

ارتباط حرکات چشمی و توجه

فصل سوم

نوع مطالعه

جامعه مورد بررسی

معیار ورود و خروج افراد به مطالعه

روش جمع آوری دادهها

حجم نمونه و شیوه محاسبه آن

مکان و زمان انجام تحقیق

ابزار جمع آوری اطلاعات

متغیرها و نحوه سنجش آنها

شیوه انجام کار

روش تجزیه و تحلیل دادهها

ملاحظات اخلاقی

فصل چهارم

بررسی همسانی در مورد متغیر های دموگرافیک

بررسی متغیرها بین دو گروه مقایسه نتایج بین گروه مداخله و شاهد

فصل پنجم

معرفی پژوهش

تفسیر یافته های پژوهش

تفسیر داده های مرتبط با پرسشنامه کاترز والدین

تفسیر داده های مرتبط با آزمون عملکرد مداوم نتیجه گیری

پیشنهادات

محدودیت

منابع

پیوست

چکیده:

هدف: با توجه به فراوانی و شیوع بالای اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD ) بعنوان یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی و بروز مشکلات متعدد در زمینه مسایل رفتاری و شناختی متعاقب این اختلال، پژوهش در زمینه علل و راهکارهای بهبود مشکلات پدید آمده برای این کودکان و خانواده هایشان همواره از محورهای پژوهشی در زمینه توانبخشی و بالاخص کار درمانی بوده است. هدف از این مطالعه بررسی توجه پایدار کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی با استفاده از تمرینات ردیابی بینایی است.

روش بررسی: تعداد سی کودک پسر با بازه سنی ۶ تا ۱۰ سال در دو گروه آزمون و شاهد که از لحاظ هوش و سن همگن بودند به صورت تصادفی به دو گروه شاهد و آزمون تقسیم شدند. گروه شاهد از مداخلات معمول کار درمانی برخوردار بود اما گروه آزمون تحت مداخلات ردیابی بینایی نیز فرار می گرفت. هر دو گروه با پرسشنامه کائرز والدین و همچنین آزمون عملکرد مداوم (CPTII) در دو نوبت پیش آزمون پس آزمون مورد بررسی قرار گرفتند، تجربه تحلیل داده ها به کمک نرم افزار SPSS16 صورت خواهد گرفت. از آزمون ا وابسته برای مقایسه متغیرها در هر یک از گروههای آزمایش و شاهد بطور جداگانه و از امستقل برای مقایسه متغیر ها در گروه های آزمایش و شاهد قبل و پس از مداخله استفاده خواهد شد.

بافته ها: مداخلات ردیابی بینایی منجر به کاهش مسائل شناختی و پیش فعالی و کل در کودکان گروه مداخله شده است. ( ۰۵ / ۰>P) و همچنین مداخلات ردیابی بینایی منجر به افزایش أسنانه تشخیص و سرعت واکنش و کاهش خطای حذف، خطای ارتکاب، تغییر پذیری و تکرار کودکان گروه مداخله شده است.

( ۰۵/ ۰>P) ( 01/ 0>P)

نتیجه گیری: با توجه به نتایج مطالعه میتوان چنین اظهار نمود که تقویت الگوهای ردیابی بینایی بر توجه پایدار کودکان با نقص توجه بیش فعالی موثر خواهد بود.

کلید واژه: اختلال نقص توجه بیش فعالی، ردیابی بینایی، توجه پایدار

فصل اول: کلیات تحقیق

در این فصل به بررسی اجمالی بیان مساله و همچنین ضرورت بررسی، اهداف و فرضیه های پژوهش و تعریف واژگان کلیدی پرداخته می شود.

مقدمه

توجه، یکی از پیش نیاز های مهم حافظه بوده و این دو با هم از ملزومات اولیه جهت فرآیندهای یادگیری می باشند (وود ۱۹۸۷ به نقل از آنسوورس ۱۹۹۹). تأثیر عمیق و شدید نقص توجه و اختلال در حافظه و عملکردهای اجرایی مغز بر فعالیت های روزمره فرد امری پذیرفته شده است. نقایص خفیف توجه ممکن است انجام برخی فعالیت های روزمره را برای فرد دشوار یا حتی غیر ممکن سازند (سولبرگ ۲۰۰۴) توجه، تلاش ذهنی برای تمرکز بر روی رویدادهای حسی با ذهنی است. نقص توجه تأثیر منفی و بنیادی بر توانایی های انجام تکلیف در کودکان دارد. کودکان دچار نقص توجه اغلب در یک یا تعدادی از ابعاد و انواع توجه مشکل و اختلال دارند که این عدم کارآیی، منجر به بروز اختلالاتی می گردد و طیف ویژه ای نظیر نقص توجه بیش فعالی ADHD) ) را شامل می شود. کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی اختلالات توجهی زیادی را تجربه می کنند که از این میان نقص توجه پایدار مهمترین نقص توجهی در این کودکان است (بارکلی ۱۹۹۹). مطالعات متعدد، تقص عملکرد توجه پایدار را در کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی به اثبات رسانیده اند. (زنتال ، فاکنبرگ ۱۹۸۶، اسمیت ۱۹۸۵) همچنین مطالعات دیگری نیز، اختلالات حرکت چشمی را در کودکان ADHD مورد بررسی قرار داده اند (داگلاس ومونز ۲۰۰۳، بیلاسما ۱۹۸۹ ، راندال جی راس ۲۰۰۰). در این مطالعه تأثیر بکارگیری استفاده از الگو های ردیابی بینایی بر عملکرد توجه پایدار کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی مورد بررسی قرار گرفت، با این امید که مداخلات توجهی خاص، بعنوان شیوه مکمل درمانی – غیر دارویی برای نقایص توجهی کودکان دارای اختلال توجهی بیش فعالی مطرح گردد.

بیان مسئله

ویلیام جیمز در سال ۱۸۹۰ توجه را اینگونه توضیح داد که : توجه عبارتست از تمرکز ذهن به یک شیء از میان اشیاء به صورت رشته ای از اندیشه های همبود به شکلی روشن و زنده که اساس آن، متمرکز شدن و فرار دادن شیء مورد نظر در کانون توجه ، تمرکز و آگاهی است. دونالد برادینت نیز در کتاب ادراک و ارتباط ، توجه را نتیجه وجود یک سیستم پردازش اطلاعات با ظرفیت محدود دانست. توجه مهارتی بسیار پیچیده است و در حقیقت در بر گیرنده مهارت های متعددی است که هر یک در طی زمان و در طول رسش سامانه های عصبی و همگام با تجربه و دریافت محرک از محیط بروز پیدا می کنند. مشکلات توجهی طیف وسیعی از اختلالات روانپزشکی کودکان را بوجود می آورند که می توان به اختلالاتی نظیر اختلال بیش فعالی کم توجهی، اختلالات تکاملی – رشدی و اختلالات یادگیری اشاره نمود.طبق تعریف راهنمای تشخیص بیماریهای روانی  -IV – TRDSMاختلال نقص توجه – بیش فعالی عبارت است از یک وضعیت عصبی – رشدی که براساس وجود الگوی پایدار نقص توجهی (به ویژه توجه پایدار ) و با تکانشگری و بیش فعالی به عنوان ویژگی های بسیار تکرار پذیر و شدیدتر از میزان قابل مشاهده در همناهای رشدی آنها مشخص می گردد و علائم آن با سطح رشدی تکاملی فرد تناسب و همخوانی ندارد. اختلال نقص توجه بیش فعالی الگوی پایدار عدم توجه و با بیش فعالی و رفتارهای تکانشی است که شدیدتر و شایع تر از آنست که معمولا در کودکان با سطح رشد مشابه دیده میشود. هرچند بسیاری از موارد سالها پس از بروز نشانه ها تشخیص داده می شوند اما برای مطرح نمودن این تشخیص باید برخی از نشانه ها قبل از سن ۷ سالگی ظاهر شوند. در ایالات متحده میزان بروز اختلال ۲ تا ۲۰ % گزارش شده است، با این حال رقم ۳ تا ۷ درصد رقم اطمینان بخش تری است. اختلال موجب بروز آسیب در عملکردهای هنجار نظیر موفقیتهای تحصیلی، رفتار در مدرسه، تعامل با والدین و خواهر و برادر و ارتباط با همسالان می شود. در سبب شناسی این اختلال علل ژنتیکی، عوامل مربوط به رشد، آسیب های مغزی، عوامل عصب شیمیایی، عوامل عصبی فیزیولوژیک و نیز عوامل روانیاجتماعی مطرح می باشند. علائم بالینی این اختلال بطور عمده شامل نقص توجه و بیش فعالی به همراه تکانشگری است. این کودکان در خانه حاضر نیستند حتی برای چند لحظه خاموش بمانند و اغلب انفجاری و تحریک پذیرند. محرکهای بی اهمیت می توانند به راحتی توجه کودک را مختل سازند. از خصوصیاتی که بیش از همه ذکر می گردد، شامل بیش فعالی، اختلال ادراک حرکتی، بی ثباتی هیجانی، نقص هماهنگی کلی، نقص توجه (میدان توجه کوتاه، حواس پرتی، در جاماندگی، ناتوانی در اتمام تکالیف و تمرکز ضعیف)، تکانشگری (اقدام قبل از اندیشیدن، تغییرات ناگهانی فعالیت و از جا پریدن در کلاس)، اختلال حافظه و تفکر، ناتوانی های اختصاصی یادگیری، تقابص گفتاری و شنیداری، علائم مهم عصبی و بی نظمی های نوار مغزی می باشند. (کاپلان و سادوک ۲۰۰۳).طبق مطالعات انجام شده، کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی در طیف وسیعی از عملکردهای اجرایی مغز دچار اشکال هستند، خصوصا در زمینه عملکرد توجهی، مطالعات متعددی نقص توجه مداوم و نیز توجه انتخابی را در این کودکان نشان داده اند (به نقل از توکا و همکاران ۲۰۰۸). نارسایی توجه مشخص ترین مشکل کودکان ADHD است و نخستین معیار تشخیصی محسوب میشود. (بار کلی ۱۹۹۷). بار گلی بیان می کند که مهمترین مشکل توجه در کودکان ADHD نقص توجه پایدار است. (بار کلی ۱۹۹۷)مشکلات حرکتی در کودکان دچار اختلال کم توجهی بیش فعالی به علت اختلال در مسیر فرونتو استراپتال و مخچه ای ثابت شده است. همانند سیستم حرکتی، سیستم اکولوموتور این کودکان نیز با نقص در مناطقی از مخچه از قبیل عقده های قاعده ای تالاموس، مخچه، کالیکولوس فوقانی و تشکیلات مشبک ساقه مغزی است. سیستم اکولوموتور بعنوان یک سیستم میانجی پین حرکت و شناخت مطرح شده است. (زی ولی ۲۰۰۶). بررسی سیستم اکولوموتور می تواند بعنوان یک بررسی مکمل حائز اهمیت باشد زیرا داده های حاصل از این بررسی در بافته هایی مانند MRI و همچنین سایر آزمون های عصبی روانشناختی یافت نمی شود. به همین دلیل تقریبا غیر ممکن است که توجه بینایی را بدون در نظر گرفتن دیدن به مفهوم اینکه در چه نقطه ای چشم ها ثابت می شوند، در نظر گرفت. (لاسکر و همکاران ۲۰۰۷). از این رو می توان از بررسی سیستم اکولوموتور به عنوان یک ابزاردقیق برای ارزیابی مسایل شناختی و همچنین رشد نورولوژیک این کودکان استفاده کرد.اهمیت این بررسی به این دلیل است که همین مناطقی که کنترل حرکات اکولوموتور را تحت کنترل دارند در کودکان ADHD دچار اختلال می باشند. به همین دلیل کودکان دارای اختلال، هم در شروع حرکات سا گادیک و هم در کنترل حرکات چشمی دچار مشکل هستند. این اختلالات اکولوموتور در این کودکان منجر به سرعت پردازشی پایین تر، مهارتهای خودکار کمتر و همچنین تلاش بیشتر در حین انجام کارهای روزمره میشود. (ماهونه ۲۰۱۱).با توجه به ارتباط متقابل بین حرکات چشمی و توجه و نقش توجه در کنترل ثبات بینایی در این پژوهش، تأثیر تفویت ردیابی بینایی و تقویت حرکات چشمی بر توجه پایدار کودکان دچار اختلال کم توجهی بیش فعالی مورد بررسی قرار گرفته است.

اهمیت و ضرورت بررسی

در مدل بالینی توجه که توسط سولبرگ و میر در ۱۹۸۹ معرفی گردید، توجه شامل ۵ نوع پا جزء می باشد که عبارتند از توجه متمرکز، توجه پایدار، توجه انتخایی، جابجایی توجه و توجه تقسیم شده. از این میان توجه پایدار توانایی حفظ رفتار هدفمند طی یک فعالیت تکرار شونده و ادامه دار تعریف شده است سولبرگ و منیر ۲۰۰۱). اختلال نقص توجه شایع ترین اختلال روانپزشکی دوران کودکی است که حدود ۴۵ درصد مراجعان به مراکز روانپزشکی اطفال را تشکیل می دهد (ویلسن و همکاران ۲۰۰۳) شیوع این اختلال در کودکان ایرانی ۶ تا ۱۲ ساله در دامنه ای بین ۳ تا ۶ درصد گزارش شده است. (خوشایی و همکاران ۱۳۸۱) و ۳۳ درصد از مراجعان به مراکز درمانی را به خود اختصاص داده است (بهنیا و نخعی ۱۳۸۴). گرچه به نظر می رسد با بالا رفتن سطح انتظارات و پیچیده تر شدن تکالیف محوله به این کودکان در شهرهای بزرگ و مناطق پرجمعیت درصد این اختلال تا ۱۸ درصد نیز گزارش شود. (میچل و مندل ۲۰۰۵).کودکان دچار این اختلال به صورت مکرر با همسالان مورد مقایسه قرار می گیرند که همین امر موجبات کاهش اعتماد به نفس، نقصان فعالیت تحصیلی، کاهش استقلال فکری و به دنبال آن افزایش سطح استرس و اضطراب را به همراه دارد. این عوامل در اطفالی که سطح سازگاری و قدرت تطابق کمتری دارند می تواند منجر به ضایعات بیمار گونه وسیعی شود. تمام کودکانی که از درجاتی از اختلالات توجهی رنج می برند، نیازمند استفاده از درمان های دارویی و غیر دارویی هستند و از آنجایی که درمان های دارویی علاوه بر نتایج مثبت دارای عوارض منفی نیز هستند و همچنین پر هزینه و زمان بر بودن درمان های توانبخشی، پر واضح است که خانواده این کودکان نیز با کشمکش های فراوانی مواجه می شوند.عملکردهای توجهی جهت یادگیری کودک به ویژه در ارتباط با تحصیلات وی پیش نیازی مهم تلفی می گردند (کیس اسمبت ۲۰۰۵)، کاهش توجه با مشکلات تحصیلی، دشواری های متعدد در روابط اجتماعی و خانوادگی و همچنین شکست ها و افت تحصیلی ارتباط دارد (شافر و همکاران ۲۰۰۱، به نقل از نجفی و همکاران ۱۳۸۴). علاوه بر این مشکلات تحصیلی کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی فشار روانی مضاعفی به اعضای خانواده تحمیل می شود. مطالعات صورت گرفته حاکی از آنست که کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی در مقایسه با کودکان هنجار با هوش بهر برایره در آموزش های آکادمیک از جمله مهارت های خواندن، ریاضیات و دیگه با مشکلات بیشتری مواجهند. ( بارکلی و همکاران ۱۹۹۹). معلمین و والدین این کودکان به دفعات، یادگیری ضعیف تر آن ها را نسبت به همکلاسی های هنجارشان گزارش می کنند (بار کلی ۱۹۹۸). مشکلات توجهی بعنوان یکی از اولین دلایل ارجاع کودکان ADHD به مراکز درمانی است. (پلهلم ۲۰۰۵). همچنین یافته های نوروسایکولوژیک کاملا و مؤکدا فرضیه وجود نقص توجه پایدار را در اختلال نقص توجه بیش فعالی تأیید می کنند (آمن ۱۹۹۸). کودکان دچار اختلال کم توجهی بیش فعالی طیف وسیعی از اختلالات رشدی عصبی از قبیل اختلال نقص توجه پایدار، مهار پاسخ، برنامه ریزی، کنترل زمان و یادگیری زبانی را شامل می شوند (بار کلی ۱۹۹۲، مارتیسن ۲۰۰۵، نیگت ۲۰۰۲، سیدمن ۱۹۹۶ و ۲۰۰۲، و پلکات ۲۰۰۵).

اهداف پژوهش:

الف) هدف کلی :

– بررسی اثربخشی آموزش الگوهای ردیابی بینایی بر توجه پایدار کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی کودکان ۶ تا ۱۰ ساله

ب) اهداف اختصاصی :

۱) بررسی تأثیر گذاری الگوهای تعقیب بینایی بر تعداد خطای حذف کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی ۶ – ۱۰ ساله در آزمون عملکرد مداوم

۲) بررسی تأثیر گذاری الگوهای تعقیب بینایی بر تعداد خطای ارتکاب کودکان دچار اختلال نقص توجهبیش فعالی ۶ – ۱۰ ساله در آزمون عملکرد مداوم

۲) بررسی تأثیر گذاری الگوهای تعقیب بینایی بر زمان پاسخ کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی ۶ – ۱۰ ساله در آزمون عملکرد مداوم.

۴) بررسی شواهد رفتاری تأثیر گذاری الگوهای تعقیب بینایی مبتنی بر پرسشنامه کانرز، فرم والدین در کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی.

ج) اهداف کاربردی

۱) بررسی میزان کارایی آموزش های الگوهای ردیابی بینایی بعنوان یک مداخله غیر دارویی برای کودکان

ADHD

۲) بستر سازی در جهت گسترش پژوهش هایی در زمینه کاربردهای استفاده از مداخلات تحریکات بینایی – حرکتی در توانبخشی کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی و نیز سایر اختلالات همراه با نقایص توجه.

فرضیه های تحقیق:

۱) الگوهای تعقیب بینایی بکار رفته در مطالعه سبب کاهش تعداد خطای حذف کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی ۶ تا ۱۰ در آزمون عملکرد مداوم می گردد

۲) الگوهای تعقیب بینایی بکار رفته در مطالعه سبب کاهش تعداد خطای ارتکاب کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی ۶ تا ۱۰ ساله در آزمون عملکرد مداوم می گردد.

۳) الگوهای تعقیب بینایی بکار رفته در مطالعه سبب کاهش زمان پاسخ کودکان دچار اختلال نقص توجهبیش فعالی ۶ تا ۱۰ ساله در آزمون عملکرد مداوم می شود.

۴) الگوهای تعقیب بینایی بکار رفته در مطالعه سبب کاهش علائم بی توجهی و تکانشگری در فرم والدین کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی ۶ تا ۱۰ ساله می گردد.

بیان واژگان کلیدی

اختلال نقص توجه بیش- فعالی

تعریف شرحی: در مورد کودکان ADHD چنانچهTR- IV- DSM ارائه می کند، ملاک هایی برای تشخیص بیش فعالی کم توجهی وجود دارند که در ادامه می آید. (کاپلان و سادوک ۲۰۰۵)

الف) وجود ۱ یا ۲

۱) ملاک های بی توجهی – کم توجهی

۶ مورد و با بیشتر از علائم، حداقل به مدت ۶ ماه به درجاتی که غیرانطباقی و ناهماهنگ با سطح رشدی است دوام داشته باشد.

*اشتباهات ناشی از بی دفتی و ناتوانی در پرداختن به جزئیات

• گم کردن وسایل
• فراموش کردن کارهای روزانه
• عدم گوش دادن، هنگام صحبت کردن به نظر میرسد که گوش نمی دهد.

* تنفر از کارهای نیازمند دقت و تمرکز ذهنی

• سرباز زدن از خواسته های معلم و ناتوانی در تمام کردن تکالیف

*ناتوانی از تنظیم و برنامه ریزی در کارها

• آشفتگی و به هم ریختگی در اثر تحرک زیاد

* نداشتن تحمل در انجام کارهای نیازمند دقت.

۲) ملاک های بیش فعالی و رفتار تکانشی

۶ مورد و یا بیشتر از علائم، حداقل به مدت ۶ ماه به درجاتی که غیر انطباقی و نا هماهنگ با سطح رشدی است دوام داشته باشد.

* تکان دادن دست و پا و پیچ و تاب خوردن روی صندلی

* ترک کردن کلاس یا هر جایی که باید آرام روی صندلی نشست

* دویدن و بالا و پائین پریدن در جاهایی که اصلا مناسب نیستند

* ناتوانی در شرکت در بازی های آرام

* وول خوردن زیاد

* بیش از حد حرف زدن

* پاسخ دادن به سوال قبل از تمام شدن آن

* ناتوانی در رعایت نوبت

* مبان صحبت دیگران پریدن

ب) برخی از علائم بیش فعالی – تکانشگری و یا بی توجهی منجر به اختلال قبل از ۷ سالگی وجود داشته

باشند.

ج) افت کم و بیش عملکرد در دو و یا چند زمینه (مثل مدرسه، کار و یا خانه به علت شدت علائم، وجود داشته باشد.

د) باید شواهد أشکار تخریب قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا تحصیلی وجود داشته باشند.

ه) علائم منحصرا در جریان اختلال فراگیری رشد، اسکیزوفرنیا یا اختلالات روانپزشکی دیگر روی نداده و اختلال روانی دیگری (مثل اختلال خلقی، اضطرابی، تجزیه ای با شخصیتی) توضیح بهتری برای آن نباشد.

– تعریف کاربردی

برای تعریف کاربردی این اختلال به ملاکهای  IV – TR – DSM و همچنین تظر یک روانپزشک کودکان و نوجوانان در خصوص تأیید این اختلال استناد می شود.

ردیابی بینایی

تعریف شرحی تعقیب بینایی که اغلب Tracking و یا Pursulit نامیده میشود، مقباسی از نگاه کردن است و زمانی مشاهده می شود که آزمودنی، اشیاء در حال حرکت را با چشم دنبال کند.

تعریف کاربردی: آزمونگر، شیء یا محرک متحرکی را به کودک ارائه میدهد، سپس نگاه متمرکز و میزان تعقیب هدف را ارزیابی می کند

*توجه پایدار

تعریف شرحی: امتداد یافتن نگاه به سمت محرک.

تعریف کاربردی: مدت زمانی که شخص، توجه کردن به محرک را حفظ می کند.

: آزمون عملکرد مداوم II

تعریف شرحی در آزمون عملکرد مداوم محرک، هدف بصورت تصادفی روی صفحه نمایش کودک باید به محض ظاهر شدن محرک هدف، کلید خاصی را فشار دهد.

تعریف کاربردی: این آزمون به عنوان متداولترین ابزار آزمایشگاهی در تشخیص توجه پایدار شناخته شده است و در ارزیابی اختلال ADHD کاربرد فراوان دارد.

فصل دوم:

در این فصل پس از مروری اجمالی بر اختلال نقص توجه-بیش فعالی، به تشریح مدلهای توجه، سامانه حرکتی چشم، ارتباطات حرکت چشمی و توجه پرداخته می شود. سپس مطالعات صورت گرفته در این حیطه معرفی می شوند.

اختلال نقص توجه – بیش فعالی

*تاریخچه :

در سالیان اخیر، اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) از نظر بالینی، پژوهشی و اجتماعی مورد توجه زیادی قرار گرفته است. اگرچه این اختلال از جمله مواردی است که بیش از صد سال از توصیف آن می گذرد و در طول زمان با عناوین مختلفی از آن یاد شده است. در سال ۱۸۶۳ پزشکی آلمانی به نام هنریش هافمن در قطعه شعر طنز آمیزی، نوجوانی به نام فیلیپ بی قرار را توصیف کرد و بدین ترتیب این اختلال برای اولین بار به نام همین پزشک نامگذاری شد. بعد از آن در اوایل قرن بیستم جورج استیل ، کودکان بیش فعال و تکانشگر را به عنوان کودکانی فاقد مهار ارادی و کنترل اخلاقی توصیف کرد، توصیفات وی با علائم و نشانه های کودکان مبتلا به ADHD نوع مرکب همراه با اختلال سلوک مطابقت دارد. بدین ترتیب، این نخستین بار بود که اختلال در کنترل تکانه و بی توجهی به عنوان یک اختلال مستقل از صدمه مغزی پا عقب ماندگی ذهنی معرفی می شود. چند سال بعد در سال ۱۹۱۸ و اندکی پس از جنگ جهانی اول، مشکلات رفتاری مشابهی در بازماندگان آنسفالیت دیده شد که تحت عنوان «سندرم پیش فعالی » تعریف شدند.سایر اسامی این اختلال عبارتند از «آسیب مغزی خفیف »، «اختلال عملکرد مغزی خفیف و واکنش بیش فعالی دوران کودکی » به کارگیری اصطلاح «ختلال نقص توجه / بیش فعالی» اولین بار در نسخه سوم راهنمایی تشخیص بیماریهای روانی  III – TR – DSM مطرح شده است.

*تعریف اختلال و زیر دسته های آن :

چهارمین نسخه راهنمایی تشخیص بیماری های روانی ( ( DSM IV – TR) ADHD  را به عنوان یک وضعیت پیچیده عصبی رشدی که بر اساس وجود الگوی پایدار نقص توجهی و با بیش فعالی و رفتارهای تکانشی به عنوان ویژگی های بسیار تکرار پذیر و شدیدتر از میزان قابل مشاهده در همتاهای رشدی آنها تعریف می کند. آنچه موجب تمایز ADHD می شود این است که سطح و میزان فعالیت، آشفتگی، بیقراری و رفتارهای تکانشی کودک با سطح رشدی – تکاملی فرد تناسب و همخوانی ندارد و همچنین موجب بروز اختلال و آسیب در عملکردهای هنجار می شود، که البته این امر در محیط های مختلف نظیر خانه و مدرسه رخ می دهد. اختلال نقص توجه بیش فعالی در DSM IV – TR در قالب زیر دسته هایی طبقه بندی شده است.

* نقص توجه بیش فعالی با غلبه الگوی بی توجهی ( ADHD- PI ) : کودکان مبتلا در بسیاری از حوزه های توجه، از جمله تمرکز و تداوم توجه و سازماندهی دچار ناتوانی هستند.

* نقص توجه / بیش فعالی با غلبه الگوی تکانشگری / بیش فعالی (PH / I – ADHD ): کودکان مبتلا به آستانه تشخیصی لازم برای علائم بی توجهی نرسیده اند. مشکلات غالبا در حوزه های کنترل مهار و تکانه و رفتار بیش فعالانه می باشد.

* نقص توجه / بیش فعالی مرکب ( ADHD – C ) : کودکان مبتلا به این نوع از ADHD هم علائم بی توجهی و هم علائم تکانشگری و بیش فعالی را تجربه می کنند.

کودکان مبتلا به نوع بیش فعالی | تکانشگری (PH / I – ADHD) مشکلات بیشتری را برای والدین در زندگی نسبت به نوع بی توجه ( ADHD- PI) ایجاد می کنند.

از مطالعاتی که علائم مربوط به سن را در کودکان ADHD بررسی کرده اند این طور برمی آید که کودکان ستین پیش دبستانی (۶ سال به پایین) اغلب با علائم نوع تکانشگری بیش فعالی ( ADHD- PI) ، کودکان سنین ابتدایی (۷ تا ۱۰ سال) با علام نوع مرکب (C ADHD- )، و کودکان سنین بالاتر با علائم توع بی توجه ( ADHD – PI )ارجاع می شوند.

خصوصیات بالینی

۱)بی توجهی

کودکان ADHD مشکلات واضحی در توجه پایدار به ویژه زمانی که در تکالیف آموزشی درگیر می شوند، نشان می دهند. آنها در شروع تکالیف جدید مشکل دارند و به آسانی از اکثر تکالیفی که آغاز کرده اند منحرف می شوند و در برگشتن به یک تکلیف بعد از اینکه حواسشان پرت شده بود مشکل دارند. در کلاس درس این کودکان تمایل کمی برای تمرکز روی تکالیف تکراری، راکد و کند دارند.در بعضی از موارد کودک با محرکهای خارجی دچار حواس پرتی می شود اما در موارد دیگر کودک به سادگی علاقه اش را از دست داده و دیگر پشتکاری برای کار ندارد. حواس پرتی نه تنها نشان دهنده شکست در فیلتر کردن در وندادهای ناخواسته است، بلکه بیشتر ناشی از جستجوی فعال محرکهای زیادتر به هنگام انجام فعالیت خسته کننده ای است که نیازمند بذل توجه می باشد. در کودکان مبتلا به ADHD – PI مشکل عمده و برجسته، به طور شاخص، افت تحصیلی است. والدین و معلمان اغلب از دیرگرد دراز مدت، فراموشکاری، آشفتگی و عدم سازمان دهی، گم کردن وسایل، خیال پردازی، عدم انجام تکالیف و با کیفیت پایین آنها، ناتوانی در انجام تکالیف هدفمند، بهانه جویی و تعلل، بلند شدن از جان تعویض مکرر فعالیتها در مقایسه با سایرین، حواس پرتی و عدم گوش کردن به حرف والدین و مربیان، شکایت می کنند.

۲) تکانشگری

رفتار تکانشی را می توان به عنوان پاسخ عملکردی با هدف اجتناب از تأخیر و یا به نوعی تنفر از تأخیر در نظر گرفت. رفتار تکانشی در کودکان ADHD اغلب به مشکل بی طاقتی واضح نشان داده می شود. مثلا در جواب دادن در کلاس زمانی که به آنها دستور داده می شود که دستت را بلند کن و منتظر بمان تا صدایت کنم» مثالهای دیگر شامل مشکل در انتظار در بازیها و گفتگوها است. در مدرسه بی قراریشان ممکن است به یک موتور تشبیه شود که آنها را سریعا از یک تکلیف به دیگری به حرکت در می آورد. شکایتها ممکن است همچنین درباره گستاخی کودک به ویژه زمانی که به نظر می رسند بدون فکر به دیگران، کاری را انجام می دهد، مثل زمانی که او در کارهای دیگران مداخله می کند، مربوط باشند. این کودکان ممکن است ضد اجتماعی به نظر برسند به دلیل آنکه هنجارهای اجتماعی که به وسیله دیگران پذیرفته شده اند به نظر نمی رسد، به عنوان یک چارچوب مرجع برای آن ها قابل قبول باشند.