صفورا سالمی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا در سال ۱۳۸۸، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه عملکرد کودکان داراری اختلال بی اعتنایی مقابله ای در تکالیف تئوری ذهن با کودکان عادی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه الزهرا

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان امه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

عنوان:

مقایسه عملکرد کودکان داراری اختلال بی اعتنایی مقابله ای در تکالیف تئوری ذهن با کودکان عادی

استاد راهنما:

دکتر سیده منور یزدی

استاد مشاور:

دکتر شکوه السادات بنی جمالی

دانشجو:

صفورا سالمی

بهمن ماه ۱۳۸۸

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول : کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

سوال پژوهش

ضرورت موضوع پژوهش

فرضیات پژوهش هدف پژوهش

تعاریف نظری

تعاریف عملی

فصل دوم : دیدگاه های نظری و پیشینه موضوع پژوهش

تاریخچه

تعریف اختلال بی اعتنایی مقابله ای

اختلال بی عتنایی مقابله ای و اختلال سلوک

شیوع و همه گیر شناسی اختلال بی اعتنایی مقابله ای

سیر و پیش آگهی اختلال بی اعتنایی مقابله ای

سبب شناسی اختلال بی اعتنایی مقابله ای

عوامل ژنتیکی

عوامل خانوادگی

عوامل شناختی

تعریف تئوری ذهن

مبانی نظری تئوری ذهن

نظریه شبیه سازی

نظریه پیمانه ای نظریه نظریه

مراحل رشد تئوری ذهن

نوزادی

کودکان نوپا و پیش دبستانی

بعد از شش سالگی

تفاوت های فردی در رشد تئوری ذهن

باور کاذب رده اول و دوم

تمایل و باور

روش های تحقیق در تئوری ذهن

سن و تئوری ذهن

رویکرد نظریه ذهن و تفسیر نتایج

پیشینه پژوهش

خلاصه پژوهش در سایر کشورها

پژوهش های داخل کشور

جمع بندی فصل دوم

سوم: فرایند روش شناختی پژوهش

روش پژوهش

جامعه آماری

تعریف نمونه و روش نمونه گیری

ابزار پژوهش

آزمون تئوری ذهن

ترجمه و انطباق

مطالعه مقدماتی

روایی آزمون

اعتبار آزمون

مقیاس درجه بندی اختلال رفتاری مزاحم

مطالعه مقدماتی

روایی مقیاس

اعتبار

سیاهه اختلال بی اعتنایی مقابله ای

مطالعه مقدماتی

روایی مقیاس

اعتبار آزمون

روش اجرا

روش تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: یافته ها و تجزیه تحلیل داده ها

یافته های آمار توصیفی

یافته های آمار استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری و پیشنهادها

تبیین یافته های پژوهش

نتیجه گیری نهایی

محدویت های پژوهش

پیشنهادهای برای محققان بعدی

پیشنهادهای کاربردی

فهرست منابع

چکیده لاتین

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، مقایسه عملکرد کودکان دارای اختلال بی اعتنایی مقابله ای در تکالیف تئوری ذهن، با کودکان عادی بود.در راستای هدف فوق ،۱۸۰ نفر دانش آموز (۶۰ دختر نقفر اختلال بی اعتنایی مقابله ای، ۱۲۰ نفر عادی) ۶ تا ۸ ساله از منطقه شمال و جنوب تهران که از طریق نمونه گیری خوشه ای مرحله ای گزینش شده بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند. نمونه ها با کنترل متغیرهایی از قبیل سن، جنس ، طبقه اقتصادی و تحصیلات پدر متعادل شده بودند.برای تعیین تئوری ذهن از آزمون تئوری ذهن (پارکر و همکاران، ۲۰۰۷)، و برای تشخیص اختلال بی اعتنایی مقابله ای از دو پرسشنامه، مقیاس درجه بندی اختلال رفتار ایذایی (DBDRS) و سیاهه اختلال بی اعتنایی مقابله ای (ODDI)، استفاده شد. روایی آزمون ها با استفاده از روش های روانی همزمان و روایی صوری، و اعتبار آنها با استفاده از روش آلفای کرونباخ و کودر – ریچاردسون، مطلوب احراز شدنتایج این پژوهش حاکی از این بود که، میان عملکرد کودکان دارای اختلال بی اعتنایی مقابله ای و کودکان عادی در تکالیف تئوری ذهن ، تفاوت معنادار وجود داشت. همچنین روند تحولی تئوری ذهن در هر دو گروه کودکان دارای اختلال بی اعتنایی مقابله ای و عادی) با توجه به سن صعودی بود و کودکان بزرگتر (۸-۷ ساله) در مقایسه با کودکان خردسالتر(۷-۶ ساله ) به سطوح بالاتر تئوری ذهن رسیدند

کلید واژه: تئوری ذهن، اختلال بی اعتنایی مقابله ای، روند تحولی ، کودکان ۸-۶ ساله

مقدمه:

درک خود و دیگران برای داشتن تعاملات اجتماعی مؤثر، ضروری است و به این دلیل همیشه مورد توجه پژوهشگران در روانشناسی تحولی بوده است. درک رفتار دیگران مستلزم نوعی از شناخت اجتماعی به نام تئوری ذهن است که از طریق آن فرد قادر به درک حالت های درونی انسانها شامل تمایلات، افکار و نیات آنها می شود. اصطلاح تئوری ذهن برای اولین بار توسط پریماک و وودراف (۱۹۷۸) مطرح گردید تا به بررسی این فرضیه بپردازد که آیا میمونها برای درک، تبیین و پیش بینی رفتار، قادر به نسبت دادن حالات ذهنی (مثل تمایلات ، باورها و نیات ) هستند. پریماک و وودراف، توانایی شامپانزه را برای درک هدف که نشانگر تمایل شامپانزه است مورد پژوهش قرار دادند. توانایی مرتبط ساخن نیت فرد با هدفی متناسب، به عنوان موفقیت برای شامپانزه در نظر گرفته شد. بر اساس نتایج به دست آمده، پریماک و وودراف مدعی شدند که احتمالا میمون ها دارای یک تئوری ذهن ابتدایی هستند. از آنجا که حالات ذهنی به طور مستقیم قابل مشاهده نیستند و می توانند جهت پیش بینی رفتارها مورد استفاده قرار گیرنده توانایی استنباط حالات ذهنی اصطلاحا «تئوری ذهن» خوانده می شود(به نقل از هات چینز ، ۲۰۰۸).بیشتر رفتارهای روزانه زندگی مستلزم تعامل با دیگران و مستلزم “فکر” می باشند. در این معنا که فرد می باید نوعی ارزشیابی شناختی از موقعیت اجتماعی” داشته باشد. و بتواند ارتباط خود با دیگری را در بافت با زمینه اجتماعی خاص آن در نظر گیرد. به این منظور انسان باید بتواند بر ارزشیابی های از خود و از “دیگری” به عنوان موجوداتی نیت مند و دارای تمایلات و باورها دست یابند. توانایی شناخت ادراک دیگران، به عنوان موجوداتی که دارای باورها و تمایلات هستند، و درک این مطلب که دنیای بیرون همیشه آن نیست که انسان می پندارد و هم چنین توجه به این موضوع که کودک چگونه و در چه زمان در دوران رشد بر باورها ، تمایلات ، حالات روانی خود و دیگران آگاهی می یابد و آن را در پیش بینی رفتار آنها دخالت می دهد ، تحت عنوان “تئوری کودکان درباره ذهن ” پژوهش های بسیاری را در ده – بیست سال اخیر موجب شده و یکی از پر رونق ترین زمینه های پژوهشی در حال حاضر است (محسنی، ۱۳۸۳).افزایش پژوهش در تئوری ذهن ناشی از ایجاد و رشد الگوهای آزمایشی جدید است. این الگو ها بر تکالیف اور کاذب» تأکید دارند. پاور کاذب ارجاع به این امر دارد که “دیگری” درباره موضوع مورد نظر ” اطلاع نادرستی دارد به عنوان نمونه در یک تکلیف معمول از باور کاذب که به تکلیف “سالی – آن ” معروف است (وایمر و پرنر ، ۱۹۸۳، به نقل از، هات چینز، ۲۰۰۸) گفته می شود که سالی شکلاتش را در محلی خاص قرار می دهد (محل A)و از اطاق بیرون می رود. در غیاب او، کودکی دیگر جای شکلات را عوض می کند (محل B)، سپس “سالی” برمی گردد و شکلاتش را می خواهنه سوال آزمون این است که “سالی” برای یافتن شکلاتش کجا را می گردد؟ تکلیف هیاور کاذب مستلزم این است که کودک بتواند حالات ذهنی را به دیگران نسبت دهد (در مورد مثال قعی، کودک باید بتواند باور غلطی را که مشکلات در محل A است» به “سالی” نسبت دهد و سپس رفتار او را پیش بینی کند که “سالی” برای یافتن شکلات، جایی را جستجو می کنند (محل A ) که الآن شکلات آنجا نیست. بر این اساس، اعتقاد بر این است که موفقیت در تکالیف باور کاذب، نشان دهنده توانایی تئوری ذهن کودکان است. البته در این موضوع که آیا شکست در تکالیف باور کاذب، بیانگر ناتوانی حقیقی در درک پاور کاذب است، اختلاف نظر وجود دارد.در بسیاری از مطالعات به این توجه شده که تئوری ذهن چه تاثیری بر رفتارهای اجتماعی می گذارد، نتایج متعددی در این زمینه به دست آمده است، مثلا ارتباط تئوری ذهن با حساسیت به انتقاد معلم (فرر ،۲۰۰۶)، و تعاملات اجتماعی (واتسون ۱۹۹۹،به نقل از فرر،۲۰۰۶)، معنادار بدست آمده است. اما ارتباط تئوری ذهن با همدلی ، فضاوت اخلاقی و محبوبیت در بین همسالان معنادار نبوده است ( فرر،(۲۰۰۶)، همچنین پژوهش ها اخیر بیشتر شامل فهم کودکان از حالات ذهنی دیگران و نحوه برقراری ارتباط با دیگران می باشد. برای مثال، نتایج ارزیابی های اخیر حاکی از ارتباط فهم هیجانات و دیدگاه گیری عاطفی با رفتار های دوستانه در سنین ۳ و ۴ سالگی می باشد(دان، ۱۹۹۹، به نقل از والکر، ۲۰۰۵). همچنین توانایی در تئوری ذهن با کیفیت تعامل کودکان با همسالانشان و نحوه حل تعارضات و نیز توانایی در جذب ایده های مشترک در بازی های نمادین با همسالان ارتباط دارد(استینگتون و جنکینز ،۱۹۹۵ ). به نظر می رسد فهم کودکان از حالات ذهنی در ایجاد رفتارهای ضد اجتماعی و در مقابل ، مهارت های اجتماعی مثبت نقش داشته باشد(واتسون نیکسون و ویلسون ۱۹۹۹ ، دنیز ، و سولگر ، ۲۰۰۰). این یافته ها به وضوح تاتیر فهم حالات ذهنی را در رفتار و تعاملات دوستانه مشخص می سازند. در مجموع این یافته ها بیانگر ارتباط قوی پین درک حالات ذهنی و رفتار می باشد، بنابراین کودکانی که قادر به درک حالات دهنی دیگران نمی باشند، در برقراری تعامل با همسالان دچار مشکل می باشند و ممکن است در معرض تعاملات مشکل دار مداوم با اطرافیان و مشکلات اجتماعی طولانی مدت باشند( والکر ،۲۰۰۵).در سالهای اخیر تئوری ذهن در بسیاری از اختلالات دوران کودکی از جمله اوتیسم (بارن – کوهن ،۱۹۹۹اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (پرنر و بارچ فلد ۲۰۰۲)، آسپرگر (مورفی ، ۲۰۰۶) اختلال سلوک (واردن :۲۰۰۸)، واختلال بی اعتنائی مقابله ای ، مورد بررسی قرار گرفته است. اختلال اخیر یعنی بی اعتنائی مقابله ای (ODD)، که انجمن روان شناسی آمریکا( ۱۹۸۷ آترا به مثابه یک الگوی رفتاری تعریف می کند که با رفتار منفی کارانه، خصمانه و گستاخی» همراه با نشانه هایی مانند از دست دادن کنترل، مجادله با بزرگسالان، انگار یا رد فعالانه خواسته های بزرگسالان با مخالفت با موازین، انجام عملی بعضی از کارها برای ناراحت کردن دیگر افراد سرزنش دیگران برای اشتباهات خود» مشخم می شود (نائینیان، ۱۳۸۷).انواع ناسازگاری ها در کودکان اغلب به طور گسترده به عنوان اختلالات درون سازی و برون سازی شده طبقه بندی می شوند. اختلالات درون سازی شده به احساسات و رفتارهایی برمیگردند که بیش از حد مهار شده اند و عمدتا در درون کودک تجربه می شوند و اختلالات برون سازی شده شامل رفتارهای هستند که خارج از مهار فرد هستند و عمدتا جهت گیری آنها بیرونی است. برخلاف اختلالات درون سازی شده ، اختلال برون سازی شده در بر گیرنده دو گروه رفتارهای قانون شکنانه و پرخاشگرانه است که در سه طبقه، اختلال بیش فعالی و کمبود توجه، اختلال سلوک و اختلال بی اعتنائی مقابله ای، در چهارمین راهنمایی تجدید نظر شده تشخیصی و آماری اختلالات روانی آمده است (کازدین ،۲۰۰۵؛ به نقل از خیریه، ۱۳۸۷).بزرگترین گروه اختلالات ارجاع شده به کلینیک های سلامت روان کودکان راه اختلالات رفتار ایذایی (DBD) تشکیل می دهند. این کودکان نسبت به سایر اختلالات ارجاع شده به کلینیک ، آسیب های شدیدتر و مزمن تری را تجربه می کنند(وربا و دیگران .۲۰۰۶). میزان شیوع این اختلالات در جمعیت های ارجاع شده به کلینک ها بالغ بر ۵۰ درصد موارد گزارش شده است. همچنین می توان اشاره کرد که از میان اختلالات رفتار ایذایی DBD) اختلال بی اعتنایی مقابله ای (ODD) یکی از رایج ترین اختلالات بالینی در کودکان و نوجوانان است. میزان شیوع این اختلال (ODD) بسته به نوع ارزیابی و ملاک های تشخیصی که به کار گرفته می شود در دامنه ای از ۲ تا ۱۶ درصد در کودکان پیش دبستانی یا اوایل سن مدرسه در مرحله قبل از نوجوانی گزارش شده است (استینر و همکاران ، ۲۰۰۷).اختلال بی اعتنایی مقابله ای (ODD ) اختلال نسبتا جدیدی، در کودکانی است که ملاک های کامل اختلال سلوک CD) را ندارد. این اختلال اولین بار در سال ۱۹۶۶ به عنوان یک اختلال رفتاری پیشنهاد شد که کودکان مبتلا به آن علاوه بر مشکلات اساسی همچون الگوی پایدار رفتار منفی کاراته ، خصومت آمیز و گستاخانه مشکلات چشمگیری در زمینه های تحصیلی ، شغلی و اجتماعی نشان می دهند. پژوهش ها نشان می دهد که این اختلال معمولا تا ۶ سالگی ظاهر می شود. افراد مبتلا به این اختلال با خطر ابتلا به اختلالات دیگر از جمله ، اختلال سلوک، بیش فعالی و کمبود توجه، اختلالات خلقی، اضطرابی، سؤمصرف مواد، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلالات خلقی و رفتار های بزهکارانه در دوران بلوغ و بزرگسالی روبه رو هستند( کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳، به نقل از خیریه، ۱۳۸۷)در بسیاری از پژوهش های انجام شده (دیک، ۲۰۰۱، گولن، ۲۰۰۷)، در زمینه تئوری ذهن ، این توانایی و تحول آن در افراد اوتیستیک بررسی شده است؛ در حالی که بررسی های بسیار اندکی درباره ی این سازه در اختلالات برون سازی شده به طور عام و در کودکان دارای بی اعتنائی مقابله ای به طور خاص و مقایسه آن با افراد عادی انجام شده است. از این رو، در این پژوهش به بررسی دقیق تر این سازه در کودکان دارای بی اعتنائی مقابله ای و کودکان عادی پرداخته شده است.

بیان مساله

به نظر می رسد رفتار ناسازگارانه کودکان یکی از اساسی ترین مشکلات جوامع امروزی است. در سالهای اخیر مطالعات اختلالات دوران کودکی ، بسیار مورد توجه قرار گرفته است ، همچنین پیچیدگی زندگی امروز، فقر آگاهی هایی لازم در زمینه تربیت کودکان ، فقدان معلمین کار آزموده و مجرب و نیز کثرث خانواده های نابسامان و مشکلات عدیده دیگر همواره کودکان را در معرض آسیب های روانی متعدد قرار داده یکی از مسائلی که در چند سال اخیر در حوزه رشد و اختلالات کودکان مورد توجه قرار گرفته است تئوری ذهن می باشد. توانایی درک این موضوع که دیگران واجد حالات ذهنی ای (افکار، تمایلات ، عقاید) هستند که می توانند با حالات ذهنی خود فرد و یا واقعیت متفاوت باشد “تئوری ذهن” نامیده می شود (هنری ،۲۰۰۶) کودکان در ۴ سالگی می فهمند که رفتار انسان را نمی توان صرفا بر اساس ویژگی های موقعیتی درک کرد . در این سن مهارت ادراکی در کودکان رشد می کند که کودکان بر اساس آن می فهمند، فهم رفتار، وابسته به بازنمایی ذهنی یک موقعیت می باشد. کودک می فهمد که دریافت و درک پدیده ها و اشیا جدا از هم می باشند و این موضوع وابسته به شناخت و تجربیات قبلی است (فلاول ،۱۹۹۹). در واقع تئوری ذهن به توانایی فهم باور کاذب یا عقیده نادرست دیگران اشاره دارد ، موضوعی که پایه و اساس رشد شناختی در کودک می باشد . تئوری ذهن در عمل به کودک ابزاری قدرتمند می دهد تا با آن به اکتشاف ، پیش بینی و تغییر رفتار دیگران دست بزند .عمده مطالعات تئوری ذهن، دانش کودکان را درباره بنیادی ترین حالات ذهنی از جمله تمایلات، ادراکات، باورها،دانش افکار ، مقاصد، احساسات و مورد بررسی قرار داده اند. پژوهشگران تئوری ذهن، می خواهند دریابند که کودکان درباره وجود حالات گوناگون ذهنی و رفتار مرتبط با این حالات که در ذهن جای می گیرند، چه می دانند. دان و اسمیت (۲۰۰۴) نشان دادند کودکان ODD در مقایسه با گروه کنترل کودکان عادی) فهم نادرستی از هیجانات دارند و همچنین در تکالیف تئوری ذهن ضعیف تر عمل می کنند، همچنین کودکان ODD اغلب در شناخت اجتماعی، که نیازمند توجه به نشانه های عاطفی و اجتماعی می باشد، نقص دارند.کودکان ODD احتمالا از کمبودهای تحصیلی رنج می برند. چنین کودکانی معمولا از نظر معلمانشان بی علاقه به مدرسه و فاقد اشتیاق به ادامه تحصیل هستند. آنها اغلب مردود می شوند، سطوح پایین تری از پیشرفت را نشان می دهند و در مقایسه با همسالان خود که از لحاظ سنی ، موقعیت اجتماعی و اقتصادی و دیگر متغیرهای جمعیت شناسی با آنها همانند هستند زودتر ترک تحصیل می کنند. این کودکان از لحاظ اجتماعی و در تعاملات با بزرگسالان (والدین، معلمان و اعضای جامعه ) شایستگی لازم ا ندارند. مشکلات آنها نه فقط شامل رفتارهای آشکار بلکه انواعی از فرایندهای شناختی و اسنادی را نیز در بر می گیرد. آنها در مهارت های شناختی که زیر بنای تعاملات اجتماعی هستند کمبود دارند. همچنین توانایی کمتری در یافتن راه حل برای موقعیت های میان فردی مشکل و پذیرش دیدگاه دیگران دارند. همه این مسائل باعث گردید که در این پژوهش این کودکان مورد بررسی قرار گیرند. به خصوص رشد تئوری ذهن در آنها مورد بررسی قرار گیرد تا در صورت اثبات تقص این کودکان در تکالیف تئوری ذهن در زمینه رشد ای مهارت در کودکان ODD چاره ای اندیشد.

سوال پژوهش

آیا عملکرد کودکان دارای اختلال بی اعتنایی مقابله ای و عادی در تکالیف تئوری ذهن متفاوت است؟ |

روند تحولی تئوری ذهن در کودکان دارای اختلال بی اعتنایی مقابله ای ۶ تا ۸ ساله چگونه است؟ |

روند تحولی تئوری ذهن در کودکان عادی ۶ تا ۸ ساله چگونه است؟

ضرورت موضوع پژوهش

اخیرا برخی مطالعات به بررسی سازه های اجتماعی نظیر ادراک شخصی ، مهارت پذیرش نقش ، و تئوری ذهن پرداخته اند . سازه اخیر یعنی تئوری ذهن ، یکی از بحث انگیز ترین موضوعات مطرح در روان شناسی رشد می باشند. مطالعات مربوط به این حوزه از سال ۱۹۸۰ آغاز شد و در واقع می توان چنین گفت که مقوله اخیر تقریبا بر کل حوزه رشد شناختی غلبه دارد، چرا که مطالب چاپ شده در زمینه رشد تئوری ذهن بالغ بر صدها هستند و هیچ نشانه ای از کاهش در این جریان دیده نمی شود(فلاول ، ۱۹۹۹)، در حالیکه در کشور ما در این زمینه پژوهش ها انگشت شمار است و بررسی تئوری ذهن با اختلال بی اعتنائی مقابله ای تا آنجا که محقق بررسی کرده است تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته است ، و با توجه به گسترش روز افزون رفتار مقابله ای در کودکان و تاثیرات بلند مدت و جبران ناپذیر این گونه رفتارها بر کودکان مانند سازگاری عاطفی – اجتماعی پایین و با توجه به اینکه رفتار مقابله ای معمولا پیش درآمد اختلال سلوک و اختلال شخصیت منفعل – پرخاشگر در بزرگسالی می باشد (صابری، ۱۳۷۷) مطالعه در این حوزه ضروری به نظر می رسد. همچنین از آنجا که کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری و هیجانی والدین نسل بعدی می شوند، مشکلات آنها می تواند پیامد های بلندمدنی برای خود کودک ، خانواده و جامعه داشته باشد(ماش و بار کلی، ۲۰۰۳).پژوهش های جدید در حوزه همه گیر شناسی نشان داده اند رفتار های ایذایی و ضداجتماعی، دو مورد از مهم ترین مشکلات کودکان و والدین هستند و هزینه های زیادی را به جامعه تحمیل می کنند (اسیو، ۲۰۰۳، به نقل از خیریه ، ۱۳۸۷). اهمیت این مسئله از آن جهت بیشتر مطرح می شود که بروز یک اختلال وخیم روانشناسی در کودکی حتی به صورت موقت می تواند پیامدهای وخیمی به همراه داشته باشد که از پیامد های حاصل از ابتلای به اختلال در دوران بزرگسالی تیز وخیم تر باشد چرا که منجر به اختلال در فرایند یادگیری و تحول در کودک شده و همچنین تحقق وظایف اصلی کودک در این مرحله از تحول (برای مثال، برقراری روابط با همسالان، حل )