ضرغام قنبرپور عالم هستم، فارغ التحصیل مشاوره مدرسه در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی و مقایسه شرایط و روابط خانوادگی دانش آموزان موفق و نا موفق در تحصیل، شهرستان شهریار (به شیوه کیفی)” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مشاوره مدرسه

عنوان:

بررسی و مقایسه شرایط و روابط خانوادگی دانش آموزان موفق و نا موفق در تحصیل، شهرستان شهریار (به شیوه کیفی)

استاد راهنما:

دکتر کیومرث فرحبخش

استاد مشاور:

دکتر معصومه اسماعیلی

پژوهشگر:

ضرغام قنبرپور عالم

۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت تحقیق

سوال تحقیق

اهداف تحقیق

مفاهیم نظری

تعریف عملیاتی مفاهیم تحقیق

فصل دوم : ادبیات و پیشینه پژوهش

بخش اول : پیشینه نظری پژوهش

تعریف خانواده

خانواده به عنوان سیستم

مرز بندی

موفقیت و شکست تحصیلی

الف) عوامل خانوادگی موفقیت و افت تحصیلی

تعامل والدین

والدین امیدوار و مایوس

ارتباط کلامی والدین با فرزندان

نظارت و کنترل بر فرزندان

تشویق و تنبیه فرزندان

انتظارات و الدین

نا امنی محیط خانه

وضعیت اقتصادی خانواده

قواعد خانواده و ارتباط با فرزندان

مشارکت والدین در امور خانه و تحصیل فرزندان

ارتباط والدین با آموزشگاه

ب) عوامل فردی موفقیت و افت تحصیلی

انگیزه

هدف و عمل

عزت نفس

تماشای تلویزیون

ارزش ها

مدیریت و خود نظمی

بخش دوم : پژوهش های انجام شده

تحقیقات داخلی

تحقیقات خارج از ایران

فصل سوم : روش پژوهش

روش پژوهش

گراندد تئوری

اجرا گراندد تئوری

محبت پژوهش

جامعه پژوهش

نمونه گیری

حجم نمونه و شیوه نمونه گیری

روش جمع آوری داده ها

روش تحلیل داده ها

سه مرحله کد گذاری

کد گذاری باز

کد گذاری محوری

کد گذاری انتخابی

اصول اخلاقی در پژوهش

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

الف ) تجزیه و تحلیل مصاحبه دانش آموزان از جداول ۱ تا ۶۹

یافته های پژوهش

بخش اول: طبقه اصلی و زیر طبقات حاصل از مصاحبه با دانش آموزان

۱٫کیفیت زندگی

الف) ویژگی های جمعیت شناختی

ب) وضعیت اقتصادی

۲٫شیوه ی زندگی

الف) ویژگی های شخصی

ب) سلامت

۳٫تحصیل

الف) برنامه، چرخه و خود نظم بخشی

ب) منابع دلگرمی و دلسردی

4. ارتباط

الف) تعامل اعضا

ب) رفتار مسئولانه

بخش دوم: طبقه اصلی و زیر طبقات حاصل از مصاحبه با مادران

۱٫شیوه ی زندگی

۱-۱ ویژگی های شخصی

۱-۲ سلامت

۲٫ارتباط

۲-۱ رفتار مسئولانه

۲-۲ زوجین

۲-۳ فرزنداان

۲-۴ مشارکت

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث

الف) یافته های مربوط به دانش آموزان

ب) یافته ای مربوط به مادران

نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

کاربرد یافته ها

پیشنهاد ها

منابع و مأخذ

پیوست ها

چکیده:

زمینه پژوهش، موفقیت تحصیلی فرزندان دغدغه ی جدا نا پذیر خانواده ها و متولیان آموزش و پرورش است، قریب به اتفاق متخصصین حوزه ی تعلیم و تربیت، شرایط و روابط حاکم بر خانواده ها را یکی از عوامل عمده ی آفت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می دانند، از دیر باز افراد و گروه های کثیری به این مهم پرداخته اند، اما همچنان این زخم کهنه، گاه خانواده ها را تا حد اضمحلال کشانده و مربیان را در مسیر خطیر خود مایوس کرده است، هدف از این پژوهش، رسیدن به طبقه مرکزی) حاصل از داده ها در مورد شرایط و روابط خانوادگی تاثیر گذار بر موفقیت و شکست تحصیلی دانش آموزان بود، داده های این مطالعه به روش گراندد تنوری، با استفاده از نمونه گیری هدفمند و تثور بکند تا اشباع داده ها و مصاحبه های عمیق نیمه ساختار یافته ، ثبت شده به وسیله یک دستگاه دیجیتالی، با ۱۶ مشارکت کننده (۸ مادر و ۸ دانش آموز) سال اول متوسطه دبیرستان های شهر شهریار انجام شد، سپس داده ها به روش پیشنهادی Corbin, Strau55 که مشتمل پر کد گذاری باز، محوری و انتخابی) است، تجزیه و تحلیل شدند، از داده های حاصل مصاحبه ها، در مجموع ۹۸ و در نهایت ۵۶ کد او لبه به دست آمد، در مراحل بعدی تجزیه و تحلیل داده ها به ترتیب چهار طبقه اصلی: کیفیت زندگی به « شیوه زندگی و تحصیل هوا ارتباط و در مصاحبه با دانش آموزان مشارکت کننده، همچنین دو طبقه اصلی: شیوه زندگی او به ارتباط ، در مصاحبه با مادران مشارکت کننده حاصل شد، انتخاب این طبقات مرکزی به این دلیل بود که می توانستند بخش قابل توجهی از گوناگونی ها و موضوع اصلی حاصل از داده ها را تبیین کننده بافته های حاصل از این پژوهش نشان دادند که در شرایط و روابط خانوادگی تاثیر گذار بر موفقیت و شکست تحصیلی دانش آموزان، عواملی چندگانه و در هم تنیده اند، کیفیت زندگی خانواده، همچین شیوه ی زندگی خانواده ها و در نهایت روابط اعضا خانواده تصریح و عدم تصریح مرزها و قواعد خانوادگی در توقق و شکست تحصیلی دانش آموزان تاثیر گذار است.

کلید واژه ها:

گراندد تئوری( Grounded Theory )، طبقه مرکزی (Core Variable)، روابط خانوادگی( Family Relations)، شیوه زندگی( Life Style).

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

بی شک تعلیم و تربیت فرزندان یکی از وظایف مهم و خطیر والدین در دنیاست، در واقع تربیت فرزندان به در هم آمیختن دو شرکت تجاری که منابع خود را برای تولید محصولی واحد روی هم می گذارند شباهت دارد، درد سرهای بالقوه زیادی بر سر راه این شرکت که سهام داران اصلی آن والدین هستند – وجود دارد، زبرا پرورش فرزندان خود را از کودکی تا نوجوانی و حتی سنین بالاتر تقبل نموده اند (ستیر (بی تا) ترجمه پیرشک، ۱۳۸۰)، خانواده سیستمی است که بیش از همه بر افراد تاثیر دارد و رفتارهای آنان را شکل می دهد (مک گراو (بی تا) ترجمه؛ شریعت باقری، ۱۳۸۸) و در هیچ جای دنیا، مکانی مانند خانواده یافت نمی شود که آن قدر در سر نوشت دانش آموز اثر داشته باشد (ستیر، ۱۳۸۰)، بنابراین اکثر قریب به اتفاق روان شناسان معتقدند که رفتار و به تبع آن، آینده تحصیلی فرزندان در همان محیط شکل می گیرد(حایری، ۱۳۸۶)، چه بسا ممکن است جهل خواسته یا ناخواسته ی والدین باعث شکست او در تحصیل و حتی انحطاط فرهنگی دانش آموز گردد (فونتانا (بی تا) ترجمه؛ حقگو، ۱۳۸۴).خانواده از چنان اهمیتی برخوردار است که سقراط می گفت: «اگر می توانستم به بالاترین نقطه ی آتن بروم، به بانگ بلند می گفتم «ای شهروندان من، این به چه معنی است که بازحمت و تلاش زیاد، پول هایتان را جمع می کنید، ولی اندکی به فکر فرزندان خود نیستند، فرزندانی که روزی باید همه چیز خود را به آنان بسپارید و بروید ( چاپمن و چاپمن (بی تا) ترجمه موحد، ۱۳۸۴)، واضح است که ، کیفیت و ماهیت رابطه والدین با فرزندان، بیشترین تاثیر را بر عملکرد حال و آینده انسان دارد، و نتیجه ی پیشرفت با افت تحصیلی دانش آموز به شدت تحت تاثیر این رابطه است ( ایلینگورث (بی تا)، ترجمه؛ نوابی نژاد ، ۱۳۷۱).با نگاهی به گذشته در می یابیم که، خانواده نقش مهم و هستی بخشی داشته و یکی از مهمترین محیط های موثر بر سلامت جسمی و روانی افراد به شمار رفته است (نظری، ۱۳۸۹) و از دیدگاه جامعه شناختی، اولین گروه اجتماعی است که افراد به عضویت آن در آمده همچنین افراد، حساس ترین مراحل اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری را در آن طی می کند (گلدنبرگ و گلدنبرگ، ترجمه ی حسین شاهی برواتی، نقشبندی و ارجمند، ۱۳۸۷).اهمیت خانواده در موفقیت یا عدم موفقیت اعضاء، در پژوهش های متعدد مورد بررسی و تایید قرار گرفته است (ماسن ، جروم ، آلتا کارول و جان جین (بی تا) ترجمه مهشید یاسابی ،۱۳۸۳)، برای مشال ؛ واستدل و همکاران (۲۰۰۱)، در پژوهشی نشان دادند که در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ، علاوه بر عوامل شناختی مانند (هوش و استعداد) باید سهم بیشتری را برای عوامل غیر شناختی مانند (حمایت والدین در امر تحصیل، روابط همشیره ها و وضعیت اقتصادی – اجتماعی خانواده در نظر داشت.بنابراین، حفظ ارتباط مثبت بین والدین و فرزندان، می تواند یادگیری آنان را در مورد آنچه به توانایی های شان مربوط می شود تسهیل نماید، به این دلیل که روابط متقابل اعضاء خانواده، فرزندان را در جهت اجتماعی شدن سوق می دهد، همچنین روابط صحیح والدین با یکدیگر و یا فرزندان، از نظر مهرورزی و ابراز عواطف، اهمیت در خور توجهی دارد (حکیم فر، ۱۳۸۳)، در خانواده عوامل مختلفی وجود دارند که هر یک به نحوی بر فرایند تحول و رشد فرزندان اثرگذارند، عواملی مانند تعداد اعضای خانواده، سطح تحصیلات، در آمد، والدین، روابط موجود در خانواده و میزان همبستگی فرزندان و والدین از جمله متغیرهای موثر بر رشد آنان محسوب می شوند ( سامانی، ۱۳۸۱).هر تغییری – هر چند کوچک در خانواده بر تیلور ساختار شخصیت افراد در خور توجه است و نهاد خانواده سیستمی است که اولین تاثیر ها را بر زندگی اشخاص اعمال کرده و میزان سازگاری آنان را با محیط اجتماعی اطراف شان تعیین می کند (تور کام ، کیزیلتاس، بیک و یمینسی ،۲۰۰۵)، و صیمی ترین ارتباط های فردی معمولا در خانه نضج می گیرد، لذا از نظر آموزشی اهمیت خانواده ، فقط محدود به ایجاد زمینه ی خانوادگی امن برای دانش آموز نمی شود، بلکه ضرورت دارد والدین علاقه و توجه جدی به تحصیل فرزندان خود داشته باشند ، چون چنین توجهی ارتباط مثبت و مستقیم با پیشرفت تحصیلی فرزندان شان دارد ( فونتانا، ۱۳۸۴)، هر چند گذشته نشان می دهد، نوابغ بسیاری بوده که بر موقعیت های بد و دشوار خانوادگی خود فائق آمده اند، اما این احتمال وجود دارد اگر خانواده ها سکوی پرتاب امسن تری را برای فرزند خود فراهم می کردند، استعدادهای بیشتری شکوفا می شد، هر چقدر میزان حمایت والدین از فرزندان خود بیشتر باشد، موفقیت تحصیلی دانش آموزان بیشتر خواهد بود ( مک گراو، ۱۳۸۸). در تایید مطالب فوق ستبر می گوید: «در گذشته فکر می کردم بمب اتم ما را از بین خواهد برد، حالا فکر می کنم اگر چیزی بخواهد ما را فتا کند، چیزی نخواهد بود مگر روابط غیر انسانی ما و اعضاء خانواده نسبت به هم دیگر (ستیر، ۱۳۸۰)، بی شک فضای عاطفی حاکم بر خانواده و تعامل اعضاء آن با هم در موفقیت یا شکست تحصیلی دانش آموزان موثر است (لیکونا (بی تا) ترجمه؛ قراچه داغی، ۱۳۸۴)، واقعیت این است که بدون وجود والدینی وظیفه شناس و پیگیر که مقدار زیادی از وقت خود را صرف ارتباط و تعامل صحیح با فرزندان خود کنند، موفقیت تحصیلی میسور نخواهد شد، چون معتقدیم اگر کسی مهر و محبت والدین خود را با جان و دل حس نکند، هیچ الگوی تعلیم و تربیتی او را به موفقیت نزدیک نخواهد کرد( چاپمن و چاپمن، ۱۳۸۴).بسیاری از پیشرفت ها، از جمله موفقیت در تحصیل از خانواده سرچشمه می گیرند، در عین حال مشکلات رفتاری و تحصیلی نیز ریشه در خانواده دارند (نظری، ۱۳۸۹)، آنچه در این سیستم با اهمیت است و خانواده ها را از جنبه های مختلف دچار تنش می کشد، فقدان روابط صمیمانه و اطمینان بخش والدین با فرزندان و خودشان است (محمد خانی، ۱۳۸۸)، همچنین مطالعات (گلدشتاین، پیکر و جامیسون ، ۱۹۸۰؛ زاتر ،۱۹۸۰) مربوط به روابط والدین و فرزندان در خانواده های نابسامان، نشان می دهند که والدین و فرزندان قادر به برقراری ارتباط موثر و سازنده با یکدیگر نبودند (ماست و همکاران، ۱۳۸۳).

بیان مساله

امروزه والدین، برای موفقیت تحصیلی فرزندان خود تلاش های بسیاری می کنند، بر اساس نظر بر تالنفی ، واضع و نظریه عمومی سیستم های خانواده یک کل است، که اجزا آن را می سازند، این اجزا با یکدیگر در تعامل انسد( گلدنبرگ، ۱۳۸۷)، این سیستم در درون خود مرزها و سلسله مراتبی دارد، اولی تعیین کننده حد فاصل غیر قابل مشاهده ای است که شخص را از سایرین و محیط منفک می کند، دومی نیز بیان کننده نقش و جایگاه فرد در داخل سیستم است (نظری، ۱۳۸۹)، لذا خانواده محیطی است که زوجین و فرزندان در آن با یکدیگر تعامل و ارتباط تنگاتنگ دارند، وقتی فضای آن آشفته می شود نه تنها اعضا آن احساس ناراحتی می کنند، بلکه فرزندان در حوزه های بسیاری، به ویژه تحصیل آسیب جدی می بینند (موسوی، ۱۳۸۸).در عصر حاضر، آموزش و پرورش نهادی طویل و عریض است که نقش عمده و اساسی در رشد و تعالی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع دارد، بدون شک استقلال هر کشوری به این نهاد بستگی دارد، (موسوی، ۱۳۸۸)، یکی از واقعیت های روشن، غیر قابل انکار و زخم های مزمن پیکره ی تمام نظام های آموزشی دنیا و کشور ما ایران، افست و شکست تحصیلی دانش آموزان است، در طول تاریخ آموزش و پرورش، به خصوص در دو دهه ی اخیر، برای شناخت و مرتفع کردن این پدیده، نه تنها دولت، بلکه سازمان ها، نهادها و مراکز علمی و پژوهشی بسیاری دست به کار شده اند (مصری، ۱۳۸۸)، این تلاش ها به نتایج قابل ملاحظه ای منجر شده، علیرغم آن، گرچه تغییرات مثبت بوده، اما در خور توجه با حداقل کاربردی نبوده اند، و مادام، چون اسبی عنان گسیخته در وادی تعلیم و تربیت رسمی این مرز و بوم در حال جولان است . از آن جا که دولت هر ساله هزینه های اختصاصی زیادی را برای مقابله با این پدیده در نظر می گیرد، مثلا، دولت در سال ۱۳۸۸ حدود یک میلیارد تومان از بودجه کشور را در یکصد منطقه ی آموزش و پرورش، به این مهم اختصاص داده است، در صورتی که این هزینه با هزینه ی بزرگترین طرح های عمرانی با صنعتی کشور برابری می کند ( به نقل از هوشیار فتحی، ۱۳۸۸)، این در حالی است که یکی از چالش های آموزش و پرورش، کسری بودجه بوده و در بیست سال اخیر، کسری آن ۳۰ درصد برآورد شده، و سال ۱۳۸۸ رقم کسری بودجه به حدود ۶۰ درصد بودجه مصوب رسیده است ( مصری، ۱۳۸۸).با توجه به اینکه دوره ی متوسطه، به ویژه سال اول دبیرستان که دارای سه ویژگی، الف) انتقال از دوره ی راهنمایی به دبیرستان با دانش آموزان باید در پایان همین سال یک رشته تحصیلی را انتخاب کنند و این انتخاب، مقدمه ی انتخاب شغل آینده آنان است (توکلی و همکاران، ۱۳۸۷)، ج) با تغییرات رشدی مثل؛ بلوغ و بحران ها مربوط به آن توام است و اشخاص و گروه ها هر کدام به زعم خود به کند و کاو آن پرداخته اند، به نظر می رسد عوامل گوناگونی در توفیق یا شکست تحصیلی دانش آموزان در هم تنیده اند، به عنوان نمونه؛ فرامرزی (۱۳۸۷)، عوامل فردی و خانوادگی را در شکست و توفیق تحصیلی دانش آموزان بر شمردند، بار محمدی و همکاران (۱۳۸۵)، دو عامل کلی، عوامل مربوط به دانش آموز (مثله عدم برنامه ریزی صحیح، کم کاری و تلاش کم، ترس و اضطراب از درس و عوامل مربوط به خانواده (مثل، بی توجهی …