عطا شاکریان هستم، فارغ التحصیل مشاوره در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم در سال ۱۳۷۴، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی و مقایسه نقاشی های دو گروه کودکان ۱۰-۵ ساله خانواده های عادی و مطلقه شهرستان سنندج” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه تربیت معلم

دانشکده علوم تربیتی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته مشاوره

عنوان:

بررسی و مقایسه نقاشی های دو گروه کودکان ۱۰-۵ ساله خانواده های عادی و مطلقه شهرستان سنندج

استاد راهنما:

دکتر باقر ثنائی ذاکر

استاد مشاور:

دکتر حسن پاشا شریفی

پژوهشگر:

عطا شاکریان

۱۳۷۴

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: معرفی پژوهش

– مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

به اهداف کلی

فرضیه های پژوهش

تعریف واژه ها و اصطلاحات

فصل دوم: ادبیات پژوهش

١- تاریخچه موضوعی و بحث های نظری

طلاق

اثار عاطفی طلاق پر کودک

طلاق و تعارض خانوادگی

آثار مؤمن طلای

تحقیقات انجام شده در زمینه طلاق

طلاق در ایران

نقاشی

رهیافت های تکاملی

رهیافت های بالینی – فرافکنی

رهیافت هنرمندان

– رهیافت فرایند ی

خصوصیات نقاشی کودکان

طبقه بندی مراحل مختلف نقاشی کودکان طبقه بندی مراحل مختلف نقاشی براساس سن

مرحله ماقبل نقاشی

هیجده ماهگی تا دو سال و نیمگی

دو سال و نیمگی تا پنج سالگی

پنج تا هشت سالگی

. هشت سالگی تا نوجوانی

کودکان چرا نقاشی می کشند

– نقاشی به مثابه بازی

نظریه پیش تمرینی

تبیین پیاژه از نقاشی

رهیافت بالینی – فرانکنی

نقاشی از دیدگاه عوامل حسی و یا ادراکی

. هدف بازنمایی

ارزش بیانی نقاشی ها

خط

رنگ

تکامل بکارگیری رنگ

نماد رنگ ها

موضوع نقاش و شخصیت کودک

شکل آدم

خانه

کوچه

درخت

خورشید و ماه

آسمان و زمین

حیوانات

اتومبیل

نقاشی خانواده

فاصله بین اشخاص

برجسته نمودن اشخاص

بی ارزش کردن اشخاص

اضافه نمودن شخصیت های دیگر

کمبود محبت

تحقیقات خارجی

و تحقیقات داخل کشور

فصل سوم: روش پژوهش

روش انجام پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزار گردآوری اطلاعات

روش جمع آوری اطلاعات

تجزبه و تحلیل نقاشی کودک

روش آماری

متغیر مستقل – وابسته

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

آزمون فرضیه ها

فصل پنجم: خلاصه پژوهش و نتیجه گیری

مقدمه

جمع بندی و نتیجه گیری

بحث درباره یافته ها

کاربرد یافته های پژوهش

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد ها

منابع فارسی

منابع انگلیسی

ضمائم

چکیده:

پژوهش حاضر به منظور بررسی و مقایسه «نقاشیهای خانواده، دو گروه کودکان سنین ۱۰۔ ۵ ساله بر روی گروهی از خانواده های عادی و مطلقه شهرستان سنندج در سال تحصیلی ۷۴ – ۷۳ انجام گرفت. فرض اساسی در این پژوهش آن است که نقاشیهای کودکان خانواده های مادی و مطلقه تفاوتهائی از نظر محتوانی با هم دارند. برای این پژوهش ملاکهائی از قبیل حذف خود، حذف اعضای بدن در نقاشی، ترسیم والدین با فاصله، تنوع کمتر رنگ، استفاده بیشتر از رنگهای سرد، عدم تناسب با سن و حذف یکی از والد بن در نقاشی و … مورد نظر قرار گرفت. فرض بر این است که فراوانی وقوع این دلا کها در نقاشی کودکان خانواده های مطلقه بیشتر از کودکان خانواده های عادی است، به همین مناظور و برای آزمو .. فرفضهای مطرح شده از جامعه کودکان پیش دبستانی و دبستانی در فاصله سنی ، ا. همه ساله مهد کودکها و مدارس ابتدایی شهر سنندج تعداد ۱۶۰ نفر کودک دختر و پسر با استفاده از نمونه گیری تصادفی انتخاب شد. در انتخاب این کودکان اصولی رعایت شده از جمله اینکه از وضعیت خانوادگی آنها اطلاعات کافی در دست باشد، تا در نتیجه گیری با داده های حاصل از نقاشی و توضیحات کودکان مقایسه گردد و همچنین امکان حضور پژوهشگر هنگام نقاشی کودک وجود داشته باشد، و در پایان تمامی تیتر از کودک مصاحبه ای بعمل آید. از کل نمونه .۱۶ نفی ۸۰ نفر از کودکان خانو اودهای عادی و ۸۰ نفر از کودکان خانواده های مطلقه است که نیمی از أنها دختر و تیم دیگر پسر است. ابزار گردآوری اطلاعات در این زون نشاهده، مصاحبه، تست ترسیم خانواده «کرومن» است روش تحقیق در این بررسی روش «علی- مقایسه ای» است. روش آماری مورد استفاده مجذور کای X2 است که برای مقایسه فراوانی دو گروه کودکان متعلق به خانواده های مادی و مطلقه با توجه به ملاک های مورد نظر در تست نقاشی خانواده بکار رفته است.

نتایج آزمون هر فرضیه بقرار ذیل است:

1. کودکان خانواده های مطلقه بیشتر از کودکان خانواده های عادی در نقاشی به حذف خود می پردازند

۲ – کودکان خانواده های مطلقه بیشتر از کودکان خانواده های عادی در نقاشی به حذف اعضای بدن می پردازند.

٣- کودکانی که والد، بین آن ها از یکدیگر جدا شده اند. بیشتر از کودکانی که والد۔ پنشان با هم زندگی می کنند به ترسیم والدین با نام فاصله در نقاشی می پردازند.

۴- کودکان خانواده های مطلقه در نقاشیها بشان کمتر از تنوع رنگ استفاده می کنند

5. کودکان خانواده های مطلقه در مقایسه با کودکان خانواده های عادی بیشتر از رنگ های سرد در

نقاشی هایشان استفاده می کنند

۶-عملکرد کودکان متعلق به خانواده های مطلقه در نقاشی در مقایسه با کودکان عادی براساس ملاک های هیجانی کو پینز در معلم پایین تری قرار دارد.

۷- کودکان خانواده های میلانه بیشتر از کودکان خانواده های عادی به حذف یکی از والدینشان در نقاشی می پردازند.

۸- تفاوتی در ملاکهای لوتی بین نقاشی های دختران و پسرانی که والدینشان از هم جدا شده اند دیده

نمی شود.

۹- تفاوتی بین نقاشیهای کودکان پیش دبستانی و دبستانی در واکنش به جدایی والدین دیده نمی شود

۱۰. کودکانی که والد پنشان از هم جدا شده اند. نگرش منفی نسبت به واله. بن در آنها دیده نشده است.

نتایج بدست آمده حاکی از این واقعیت است که تفاوت معنی داری در بسیاری از جنبه های محتوانی در نقاشی دو گروه کودکان خانواده های معلقه و عادی دیده می شود و کودکان خانواده های معلقه بسیاری از مشکلات عاطفی و رفتاری خود را در نقاشی خانواده نشان می دهند، و از نقاشی بعنوان یک ابزار مهم می توان در شناخت و کمک به کودکان استفاده کرد.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

هنر در شکل گیری شخصیث و روان کودک نقش دارد و نه تنها به او امکان شناسایی محیط و شرکت خود را در آن فراهم می سازد و با سؤالاتی را برای او مطرح می سازد، بلکه به او امکان می دهد تا مسائلی را که بصورت نامنظم از همه طرف برایش مطرح است به شکل صورت بندی شده منظم کنند. به این ترتیب کودک با تجزیه و تحلیل مسائل مختلف موفق می شود شالوده کم و بیش منظم و درستی از آنها را ارائه بدهد.سال هاست که روان شناسان، با تحقیق در زمینه های مختلف رشد در پی نشان دادن این مطلب بود. دانید که کودک متفاوت از بزرگسال است و مینیاتور بزرگسالی نیست. این تلاش در برخی زمینه ها که انجام پژوهش در آن ها از سهولت بیشتری برخوردار است (مانند مسائل مربوط به رشد جسمی) از دیرباز صورت گرفته و تا حدی نیز موفق بوده است، اما موضوعات پیچیده تری چون رشد ذهنی عاطفی، روانی و اجتماعی کودک با وجود اهمیت زیادی که دارد کمتر مورد تحقیق قرار گرفته است و در این میان مقوله رشد هنری کودک و ویژگیهای آن کمتر بها داده شده است و در نتیجه هنر کودک هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته است و اغلب با معیارها و قوانین حاکم بر هنر بزرگسالان در مورد آن تفاوت شده است، هنر کودک انواع متفاوتی دارد که هر یک ویژگیهای مراحل رشد، ساختار ها و قانونمندی های خاص خود را دارد. نقاشی، موسیقی، نمایش، شعر، داستان و کارهای دستی و د، از جمله فعالیت های هنری کودک است، کودک در فعالیت های هنر خود از قوانین، مسنطق و معیار های بزرگسالان تقلید و پیروی نمی کند بلکه شیوه ها و مفاهیم و ارزش های آن را خود پایه گذاری می کنند.هنر کودک ، هنری مستقل، اصیل و خاص خود است و شکل ناقص و ناکامل هنر بزرگسال نیست که در تکامل خود به آن تبدیل شود و تفاوت هنر کودک و بزرگسال، تفاوتی کیفی و ماهوی است نه کمی، و در نتیجه نمی تواند به عنوان کار هنری در بزرگسال تلقی شود و یا در ادامه خود به آن تحول یابد.کودکان در انجام فعالیت های هنری مانند جنبه های دیگر رشد خود با یکدیگر متفاوت اند تفاوت های فردی در زمینه فعالیت های هنری به علت طبیعت خاص این فعالیت ها بیشتر به چشم می خورد، این تفاوتها هم در انتخاب فعالیت های مختلف و هم در انجام یک فعالیت خاص دیده می شود کودکی به نقاشی بیشتر از موسیقی علاقمند است و آن را بهتر انجام می دهد ، کودک دیگری در نمایشگری موفق تر است. همه کودکانی که به نقاشی می پردازند حتی در یک مقطع سنی از نظر مهارت و علاقمندی یکسان نیستند. از این رو تحمیل فعالیتهای هنری به کودکان، مقایسه آن ها با یکدیگر و نمره دادن به کارهای هنری آنها به منزله نادیده گرفتن تفاوت های فردی آنها است. هدف از پرداختن به فعالیتهای هنری برای کودک بوجود آوردن یک اثر زیبا نیست و اصولا کودک در انجام این فعالیتها به شیوه و نتیجه کار خود توجهی ندارد و آنچه برای او مهم است و لذت بخش خودکار و روند آن است.درست است که فعالیت های هنری منجر به رشد حس زیباشناسی در کودک می شود اما مفهوم زیبائی از نفر کودک با بزرگسال متفاوت است. همانگونه که سایر مفاهیم و معیارهای هنری او با بزرگسال تفاوت اساسی دارد.کودک با انجام فعالیت آزاد و خلاق هنری و ارتباط آن با خواستها و نیازهای خود به درک مفهوم زیبائی می رسد، به گفته پیاژه زیبایی مانند حقیقت زمانی ارزش دارد که توسط فردی که به آن دست می یابد. از نو پایه گذاری شود و بنظر برخی روان شناسان مانند اشترن معتقدند کودکان بدون نیاز به آموزش تکنیکهای هنری، بطور طبیعی توانائی خلق آثار زیبا را دارند و این مهارت بخصوص در نقاشی های آن ها به روشنی دیده می شود.از اینرو تربیت هنری کودک از حساسیت خاصی برخوردار است. مقصود از تربیت هنری این است که محیط و امکانات مناسب را در اختیار کودک قرار دهیم تا خود به فعالیت و تجربه و کشف بپردازد حس کنجکاوی، قدرت مشاهده و تفکر و دقت او را برانگیزیم و فرصتهای مناسبی را برای پرورش حواس او فراهم سازیم. هدف از تربیت هنری کودک آن نیست که او را نقاش، موسیقی دان و مجسمه ساز و هنر پیشه و یا بطور کلی هنرمند بار آوریم. هدف اصلی این است که کودک بتواند از خلاقیت خود را برای بیان آزادانه اند پشه ها، خواسته ها و احساساتش استفاده کند.از اینرو توجه به رشد کودک به عنوان پایه ای زیستی – روانی برای انجام فعالیت های هنری اهمیت اساسی دارد و رشد هشری کودک در ارتباط تنگاتنگ با رشد جسمی، ذهنی، روانی و عاطفی اوست و در هر مرحله از رشد باید کار هنری مناسب با آن مرحله را انتظار داشت، توجه به رشد کرد که به این معناست که باید محیطی مناسب برای او ایجاد کنیم تا آزادانه به تجربه و عمل بپردازد و توانائی های او را هر چه بارورتر و شکوفاتر سازد.در میان فعالیت های هنری شاید نقاشی و فعالیت های ترسیمی کودکان از اهمیت بیشتری برخوردار است. نقاشی نیز همانند خواب و رویا به کودک فرصت می دهد تا اطلاعاتی و اعمالی را که از دنیای  بیرون کسب می کند از هم جدا سازد و سپس آنها را دوباره تنظیم کند. در نقاشی همانند خواب و رویا کودک خود را از ممنوعیتها رها می سازد و در حالتی ناخودآگاهانه درباره مسائل و مشکلات و دلهره هایش صحبت می کند به همین دلیل اگر آموزش نقاشی را بر پایه تصحیح نقاشی قرار دهیم و در آن به کودکان از سنین پائین تمرین کپی و تقلید کردن از مدل پیاموزیم مرتکب اشتباه شده ایم.نقاشی بعنوان یک فعالیت هنری و وسیله ای برای بیان احساسات و انگار در فرایند پرورشی کودکان همواره مورد توجه متخصمان تعلیم و ترې تنه بوده است. دانشمندان تعلیم و تربیت،  روان شناسان و روانپزشکان از دیر باز نقاشی را بعنوان وسیله ای برای سنجش ابعاد شناختی و عاطفی جنسیت و همچنین عامل مهمی برای رشد و پرورش استعداد ها و توانائی های خلاقه کودکانه مورد توجه قرار داده اند. توجه متخصصان تعلیم و تربیت به نقاشی از آن جهت بوده است که از راه نقاشی می توان مهارت های مهم مانند تفکر د باداری، بیان افکار و احساسات و قدرت خلاقیت را در کودکان پرورش داد و ملائه روان شناسان به مطالعه نقاشی کودکان نیز از آنجا ناشی می شود که به نظر آنان با استفاده از نقاشی می توان هوش و توانائیهای شناختی کودکان را اندازه گیری کرد. ( گودیناف ۱۹۲۱ و هریس ۱۹۶۳).نقاشی کودکان وسیله ای است که از طریق آن خواست ها و مشکلات خود را به شکل خلاقی و مطلوب منعکس می سازد و در نتیجه سلامت روانی آنها تا حد زیادی تأمین می شود. از این رو هنر نه تنها در آموزش و پرورش کودکان بلکه در شناخت و درمان آنها اهمیت اساسی می یابد. از اینروست که برخی روانپزشکان و روانکاوان نیز نقاشی را بعنوان وسیله ای برای بیان احساسات وانخلیه هیجانی مورد استفاده قرار می دهند و هنر درمانی ، که برای درمان بیماری های روانی ناشی از اختلالات عاطفی بکار می رود بر این فرضیه استوار است که بیان احساسات از طریق فعالیت های هنری از جمله نقاشی موجب پالایش یا تخلیه هیجانی می شود و برای بیماران روانی اثر درمانی دارد. (دالی ۱۹۸۴)در نقاشی کودک خطی که بر تصویر صورت برادر کشیده است با حذف بعضی از افراد خانواده ارزش کم و بیش سنگینی برای بعضی از قسمتهای بدن خود قائل شدن و به کار گیری رنگ خاص، از بین بردن و یا بیش از حد بزرگ جلوه دادن بعضی حوادث، همگی حکایت از نشانه ها و علایمی می کند که دارای معنای روشنی هستند و بزرگسالان با کمی شناخت و دقت قادر به مشاهده و تغییر آن می شوند. نقاشی برای کودک بر خلاف تصور والدین نه تنها یک وسیله بازی نیست بلکه یک ضرورت و نیاز برای بیان هستی خویش است و برقراری ارتباط با دنیای پیرامون خود اوست و از طبیعت انسانی او نشأت می گیرد.شکل واقعگرایانه نقاشی کودکان دارای ارزشی معادل صحبت کردن و نوشتن است و از آنجا که یک شیوه غیر مستقیم برای بدست آوردن اطلاعات در زمینه مسائل عاطفی، اضطرابات درونی ارتباطی کودک با دیگران و انگیزش وی نسبت به محیط پیرامون خصوصا محیط خانواده است و در نهایت نقاشی برای کودک وسیله ای برای بیان خویشتن است تا اینکه وسیله ای برای ایجاد زیبائی باشد. نقاشی برای کودکان وسیله ای است که کودکان از طریق آن خواستها، مشکلات خود را به شکل خلاق و مطلوب منعکس می سازد و در نتیجه سلامت روانی آنها تا حد زیادی تأمین می شود. نقاشی برای کودک نوعی برون فکنی است که از آن طریق احساسات و آرزوهای خود را به نمایش می گذارد و راهی برای ما به سوی شناخت خود می گشاید و از آنجا که آثار هنری کودک مبتنی بر فعالیت آزاد است انعکاس روشنی از نیازهای درونی او وسیله ای برای شناخت اوست با ذکر این توضیحات، در این پژوهش سعی بر آن است که اثر یکی از معضلات اجتماعی بنام طلاق را بر نقاشی کودکان مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم و از دید دیگری به هنر و نقاشی کودکان نگاه کنیم چرا که معتقاد پم نقاشی برای کودکان وسیله ای است که از طریق آن خواستها، آرزوها ناکامی ها و مشکلات خود را در آن منعکس می سازند و نوعی برون فکنی است خانواده بعنوان بنیادی ترین نهاد جمعی که کودک با آن در ارتباط است و رشد جسمی، ذهنی، عادلفی و اجتماعی او را پی ریزی می کند مطرح است، خانواده بعنوان اولین محیط تکوین شخصیت کودک شناخته شده است. یادگیریهای اولیه و آشنایی با کیفیت اجتماعی، تماما در این محیط شکل می گیرد. همانطور که سیاستهای خانواده می تواند در رشد فیزیکی کوردی مؤثر باشد، اعمال معیارهای تربیتی نیز می تواند در تکوین و شکل گیری شخصیت اثر بگذارد. اما معیارهای تربیتی خانواده ها معمولا همگون نیست. بعضی از خانواده ها الگوهای تربیتی مفیدی بر کودکان خود پیاده نمی کنند و بر طبق نظرات شخصی خود و گاه اشتباه به تربیت فرزندانشان می پردازند که عاقبت به زبان آنان می انجامد.شخصیت أتی فرزندان شان خواهد داشت و بی اعتنایی به این مهم می تواند به ایجاد بیماریهای عصبی و مشکلات رفتاری منجر شود. با وجود این اهمیت، اکثر کودکان در خانواده ها به دلایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی با مشکلات فراوانی روبرو هستند و انتظارات فراوانی از پدران و مادران خود دارند که اغلب برآورده نمی شود. یکی از این انتظارات داشتن محیطی آرام، أمن و بدور از اختلاف و نزاع است.امروزه اختلافات خانوادگی که در حالت شدید آن منجر به جدائی و طلاق می گردد بعنوان یکی از مشکلات اساسی جامعه و خانواده ها همواره مورد تأکید و توجه صاحبنظران تعلیم و تربیت بوده است. در اثر وجود این اختلافات و درگیریهای بین زن و مرد، محیط أمن و مطلوبی که حق طبیعی هر کودکی است از بین می رود. طلاق به هر دلیل درست یا نادرست هم برای فرد و هم برای جامعه پیامدهایی دارد، برای زن و مرد مشکلات اقتصادی، روانی، عاطفی و اجتماعی ایجاد می کند و زوج های متارکه کرده را به انزوای موقت یا دائمی می کشاند. تأثیر طلاق بر فرزندان بسیار پیچیده و أسف بار خواهد بود. فرزند تک والد، ناخواسته درگیر تضاد هایی می گردد که به توان درک آن را دارد و نه تاب کنار آمدن با آنها. دو پاره شدن خانواده در اغلب موارد اثرات روحی دراز مدتی بر فرزندان می گذارد و پراکنده شدن امکانات خانواده، فرزند را در شرایطی ناگوار و نارسا رها می کنند .محرومیت فرزند از سرپرستی پس از تلاش و انحلال خانواده او را از بسیاری مواهب و مزایای خانوادگی محروم ساخته و حتی به لحاظ محل زندگی نیز دچار آوارگی خواهد کرد. در پاره ای موارد به خاطر نزول بنیه اقتصادی سر پرست تنها (پدر یا مادر کودک در دامان پدر بزرگ، مادر بزرگ و عمه و عمو و رشد میکند و از کمبود های عاطفی و مراقبتی در رنج دائم بسر می برد. پس از طلاق یکباره همه چیز ناقص می شود. محدودیت در پی محدودیت فرزند و والدین تک افتاده را در محاصره می گیرد. یکی از آثار عاطفی طلاق بر کودکان این است که انسجام و هماهنگی خانوادگی را از آنان می گیرد. آنان نسبت به والدین و خواهران و برادران خود احساس بی منزلتی و بی مقداری می کنند، انزواطلبی و شرکت نکردن در امور اجتماعی مدرسه و فعالیتهای فوق برنامه از جمله آثار طلا فی بر کودک مدرسه رواست. (Schlesinger ,1966) از جمله راههائی که می توان کودکان و مشکلات آنان را شناخت هنر و بخصوس فعالیتهای ترسیمی کودک و نقاشی است. نقاشی از جمله فعالیتهائی است که کودکان از همان سالهای آغاز زندگی به صورت فعال به آن می پردازند نقاشی بیشتر به عنوان یک نیاز روانی اور طبیعی برای بیان و ارتباط مطرح می گردد و در عین حال وسیله ای برای سرگرمی و بازی کودکان است. هدف اصلی از نقاشی بیان عواطف و احساسهای درونی و برقراری ارتباط با محیط پیرامون خود است.در این پژوهش سعی بر آن است که یکی از معضلات اجتماعی بنام طلاتی را از طریق نقاشی مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم و اثرات جدایی و متارکه والدین را در نقاشی خانواده کودکان سنین دو تا ۱۰ ساله شهر سنندج که از دو گروه خانواده های عادی و مطلقه انتخاب شده اند مورد بررسی قرار دهیم.