من عفت طاهری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی از دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۴٫ پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثربخشی آموزش تاب آوری روانشناختی بر سازگاری تحصیلی و راهبردهای مقابله ای نوجوانان” می باشد که در ادامه بخشی از کلیات پژوهشی آن را مشاهده می کنید:

بیان مسئله: انسان همواره در ارتباط با محیط پیرامون خود با مسائل و مشکلات متنوع و ناشناختهای روبرو است و برای پاسخگویی به خواستههای خود، نیازمند تعامل و سازگاری با محیط اطراف خود میباشد. بی شک نوجوانی دوره پیچیدهای از رشد انسان است که به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران عمدهترین تغییرات رشد فرد در این دوره حاصل میشوند. تغییرات عمیق و همه جانبهای (جنسی، جسمانی، عقلانی و عاطفی‐ اجتماعی) که در این دوران تحقق می پذیرند، هستی روانی نوجوان را دچار دگرگونی ساخته و او را بیش از هر دوران دیگر، دستخوش هجوم احساسات و عواطف گوناگون قرار میدهد (احدی و محسنی، ۱۳۸۱ ). در طی این دوره، نوجوانان بلوغ را تجربه میکنند که بر رشد جسمانی، فیزیولوژیکی و روانشناختی آنها تاثیر میگذارد. همچنین بحران هویت را تجربه میکنند و تغییرات قابل ملاحظه ی در مفهوم خود صورت میگیرد. ارتباط آنها با همسالان افزایش مییابد و برای پذیرش مسئولیتهای بزرگسالانه و ورود به صحنه سیاسی – اجتماعی جامعه آماده میشوند؛ همه این مسائل سازگاری نوجوان را بیش از هر زمان دیگر با چالش جدی روبرو میکنند (بیابانگرد، ۱۳۸۰ ). سازگاری جریانی است که در آن فرد برای وفق دادن خود .(۲۰۰۴ ، با فشارهای درونی و ملزومات بیرونی تلاش و کوشش به خرج میدهد (رید – ویکتور ۳ با پیشرفت علم، دامنه مطالعات در زمینه سازگاری از لحاظ عملکردی، از لحاظ پیشایندها و از لحاظ پیامدها، وسعت روزافزون یافته است. یکی از زمینههای قابل توجه، تقسیم بندی سازگاری برحسب حوزههای زندگی افراد است. ۱۹۹۳ ) سه نوع سازگاری را بیان کردهاند: سازگاری اجتماعی، سازگاری ) به تبع همین تقسیم بندی، سینها و سینگ ۴ عاطفی و سازگاری تحصیلی؛ سازگاری اجتماعی شامل سازگاری فرد با محیط اجتماعی خود است که این سازگاری ممکن است با تغییر دادن خود و یا محیط به دست آید. سازگاری عاطفی یا هیجانی، سلامت روانی خوب، رضایت از زندگی شخصی و هماهنگی میان احساسات، فعالیتها و افکار است. (موسوی، لطفی، اکبری و صفوی، ۲۰۰۹ ). و سازگاری تحصیلی ناظر به توانمندی فراگیران در انطباق با شرایط و الزامات تحصیل و نقشهایی است که مدرسه به ۶ ). مفهوم وسیع سازگاری تحصیلی مشتمل بر ، عنوان یک نهاد اجتماعی فراروی آنها قرار میدهد (پتیوس ۱۹۹۴ )؛ سازگاری تحصیلی را ، چیزی غیر از صرف توان بالقوه تحصیلی دانشآموزان تلقی میشود (هیلاری و برنت ۲ میتوان به عنوان انطباق با محیط مدرسه، معلمان، همکلاسیها، مواد آموزشی، محتوای دروس، داشتن علاقه به آموزش و توجه به دروس، روابط گرم و محبتآمیز معلم، نگرش دانشآموزان نسبت به مدرسه، عقاید آنان نسبت به اهمیت مدرسه در موفقیت آینده، احساس غرور از انجام موفقیتآمیز تکالیف و معدل نمرات درسی دانست (امین .(۲۰۰۶ ، خندقی و فراست، ۲۰۱۱ ، پالوک و لمبورن ۳ مشکلات دانشآموزان در امر سازگاری تحصیلی غالباً در سایر مؤلفههای تحصیلی از جمله انگیزه برای یادگیری، انجام اعمالی برای برآورده ساختن الزامات و نیازهای تحصیلی، درک واضحی از هدف تحصیلی و رضایت کلی از محیط ۱۹۹۸ ). وجود ناسازگاری تحصیلی در مدارس موجب افت تحصیلی، ، تحصیلی تظاهر میکند. (روسر، اکسل و سامیروف ۴ پایین بودن سطح عملکرد تحصیلی و یا ترک تحصیل دانشآموزان میشود. افت تحصیل و ترک تحصیل یکی از مشکلات اساسی تعلیم و تربیت در کشورمان است، هر ساله بخش مهمی از منابع انسانی و مالی جامعه را به هدر می دهد و آثار شوم و ناگواری بر جای میگذارد که موجب پیدایش نابسامانیهایی در جامعه میشود (رحیمی، ۱۳۹۱ به طور کلی میتوان گفت میزان سازگاری به دو عامل بستگی دارد: ۱- ویژگیهای شخصی مانند نگرشها، مهارتها و شرایط جسمانی، ۲- ماهیت موقعیتهایی که فرد با آنها مواجه میشود مانند مشکلات خانوادگی، حوادث
۲۰۰۳ ). بنابراین میتوان گفت سازگاری فرایندی است که برآیند تأثیر عوامل فردی، ، ناگهانی و طبیعی. (وی تن و لیود ۵ خانوادگی و محیطی میباشد و پدیدهای تک علّیتی محسوب نمیگردد (زکی، ۱۳۸۹ ). در این میان عوامل خانوادگی نقش ویژهای در سازگاری نوجوانان دارد به طوری که شواهد متعددی در تأیید رابطه این دو وجود دارد (برای مثال: ۲۰۰۵ ؛ ترز و سولبرگ، ۲۰۰۱ ؛ فولادچنگ، ۱۳۸۵ ، فولادچنگ و لطیفیان، ۱۳۸۱ و…). در بررسیهای ، جونز و پرینز ۶ مربوط به تعاملات درون خانواده، چنانچه روابط درون خانواده به نحوی باشد که منجر به اضطراب گردد، امنیت روانی افراد را به خطر میاندازد و این خود میتواند منشأ بسیاری از مشکلات روانی، رفتاری و شخصیتی از جمله ناسازگاری-روابط را به شدت تحت تأثیر قرار داده و پیامدهای نامطلوب آن بر وضعیت تحصیلی و همچنین سازگاری تحصیلی
فرزندان انکارناپذیر است (یاگمن، کیندلون و ایرلز، ۲۰۰۵ ). کانگر و همکاران ۱ وی ( ۱۹۹۴ ) به طور کلی شناخته شده ترین عوامل خطر برای سازگاری نوجوانان را مشکلات اقتصادی، حوادث منفی زندگی، آشفتگی خانواده و بیثباتی دررفتار والدین معرفی کردهاند. از طرف دیگر همانطور که گفته شد نوجوانی خود یکی از دورههای مهم زندگی است که با تغییرات فیزیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی قابل توجهی همراه میگردد که این تغییرات بر سازگاری نوجوانان اثرات ۱۹۹۳ ). از این رو مطالعه و تحقیق در زمینهی سازگاری نوجوانانی که ، مهمی بر جای میگذارد (فرایندبرگ و لوئیس ۲ شرایط اجتماعی – اقتصادی- خانوادگی نامناسبی دارند، از اهمیتی خاص برخوردار است. یکی از مهارتهایی که این سازش نایافتگیها را تا حد محسوسی کاهش میدهد، به کارگیری راهبردهای ۲۰۰۸ ). راهبردهای مقابلهای روشهای مدیریت موقعیتها و مقابله با ، مقابلهای مناسب توسط نوجوان است (روی ۳ ۲۰۰۴ ) که در برگیرندهی مجموعهای از تلاشهای شناختی و رفتاری فرد است که در ، رویدادهای زندگی است (کار ۴
، جهت تعبیر، تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنشزا بکار میرود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن میشود (آدیمو ۵ ۲۰۰۵ ). از دیدگاه فولکمن ۶ و لازاروس ۷ که عمدهترین نظریه مقابلهای را عنوان کرده است، مقابله یک پدیده پویا است که از یک سو وضعیت کنشهای شناختی و عاطفی فرد را در مواجهه با عناصر تنیدگی زا یا پیامدهای ناشی از آنها، و از سوی دیگر مهار نیازهای درونی و انتظارهای بیرونی خاص را به ویژه هنگامی که نیازها فراتر از توان فرد هستند و قابلیتهای او را به چالش میطلبند، نشان میدهد (فرایدنبرگ و لویس، ۱۹۹۸ ). انتخاب راهبردهای مقابلهای مناسب توسط نوجوان در مواجهه با مشکلات، نتایج مثبتی در آینده او خواهد داشت. راهبردهای مقابلهای کارآمد به افراد کمک میکند تا مقابله مؤثرتری با مشکلات و چالشهای زندگی داشته باشند و در نهایت نقش قابل ملاحظهای در سازگاری نوجوان دارد. ۲۰۰۶ ) و افزایش راهبردهای مقابلهای مؤثرتر (نیل و دیاس ۲ ، یکی از مهارتهایی که سبب سازگاری (بیر ۱ ۲۰۰۸ ) و در نهایت ارتقا سطح ، ۲۰۰۷ ؛ و استینهارد و دولبیر ۵ ، ۲۰۰۳ ؛ استنسما، هیجر و استالن ۴ ، ۲۰۰۱ ؛ هامیل ۳ ۲۰۰۱ ؛ کارلتون و ، سلامت روان می گردد، مهارت تابآوری است که جایگاه ویژهای در حوزه روانشناسی دارد (والر ۶ ۲۰۰۸ ). تابآوری یکی از مفاهیم و سازههای بهنجار مورد توجه و مطالعه روانشناسی ، ۲۰۰۶ ؛و ویس ۸ ، همکاران ۷ ۲۰۰۰ ؛ مستن ۲۰۰۱،۱۰ )؛ در رویکرد روانشناسی مثبتگرا، با توجه به استعدادها و ، مثبتنگر است (لاتار و چیچتی ۹ توانمندیهای انسان به جای پرداختن به نابهنجاریها و اختلالها، هدف نهایی شناسایی شیوههایی است که بهزیستی و شادکامی انسان را به دنبال دارند. ازاین رو، عواملی که سازگاری هر چه بیشتر آدمی با نیازها و تهدیدهای زندگی را .( تبیین کنند، بنیادیترین سازههای مورد پژوهش آن هستند (سامانی و همکاران، ۱۳۸۶ تابآوری عبارت است قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی- روحی در مقابل شرایط مخاطرهآمیز (کانر و ۲۰۰۳ ). تابآوری صرفاً مقاومت منفعل در برابر آسیبها یا شرایط تهدیدکننده نیست، بلکه فرد تابآور ، دیویدسون ۱۱ ۲۰۰۵ ) تابآوری را به ) مشارکت کننده فعال و سازنده محیط پیرامونی خود است (والر، ۲۰۰۱ ). آلورد، بیگار و داینا ۱۲ معنای مهارتها، خصوصیات و توانمندیهایی تعریف میکنند که فرد را قادر میسازد با سختیها، مشکلات و چالشها سازگار شود. به طور کلی مفهوم تابآوری به پیامدهای مثبت به رغم تجربه ناگواریها و ناملایمات، عملکرد مثبت و ۲۰۰۶ ). بنابراین به طور کلی میتوان گفت ، مؤثر در شرایط ناگوار، بهبودی بعد از یک ضربه مهم، اشاره دارد (اسچون ۱۳ تابآوری با حفظ سلامت روانی و بهزیستی افراد و ارتقای آن رابطه دارد گرچه تابآوری تا حدی نوعی ویژگی شخصی و تا حدود دیگری نیز نتیجه تجربههای محیطی افراد است، ولی انسانها قربانی محیط یا وراثت خود نیستند و میتوان واکنش افراد را در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواریها تغییر داد؛ به طوری که بتوانند بر مشکلات و تأثیرات منفی محیط، غلبه کنند (کوردیچ ‐هال و پیرسون ۱ ۲۰۰۵ ). با توجه به تأکید صاحبنظران بر آموختنی بودن مهارتهای گوناگون مربوط به تابآوری، آموزش در حیطه تابآوری به نوجوانانِ دارای محدودیتهای خانوادگی- اجتماعی کمک میکند تا ضمن شناخت بهتر از افکار، باورها، نگرشها و احساسات خود، به راهبردها و توانمندیهای لازم برای تابآوری و ایمنی روانی و در نهایت سطح سازگاری مناسب دست یابند (بیر، ۲۰۰۶ است؛ این برنامه یکی از « برنامه تابآوری پنسیلوانیا ۲ » ، یکی از برنامههای تدوین شده با هدف پرورش تابآوری موفقترین برنامههای پیشگیری است که بر اساس مدل شناختی-رفتاری توسط گیلهام، جیکاکز، ریویچ، سلیگمن و ۱۹۹۰ ) در دانشگاه پنسیلوانیا با هدف درمان و پیشگیری از علائم و اختلالات روانی در افراد، طراحی و اجرا ) سیلور ۳ شده است. این برنامه از زمره برنامهها و مداخلات گروهی است که میتوان در مدارس، مراکز مراقبتهای اولیه، برنامه » دانشگاهها و سایر محیطهای اجتماعی آن را به مرحلهی اجرا گذاشت. مرور شواهد تجربی نشان میدهد که به عنوان یکی از برنامههای مداخلهای پراستفاده برای تجهیز روانشناختی افراد در رویاروی با « تابآوری پنسیلوانیا تجارب منفی زندگی، اعم از تحصیلی و غیر تحصیلی از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است (سلیگمن، ارنست، ۲۰۱۲ ). در یک فراتحلیل که توسط برانسو، گیلهام و کیم ۶ ، ۲۰۰۹ ؛ فورگارد و سلیگمن ۵ ، گیلهام، رویچ و لینکینس ۴ ۲۰۰۹ ) انجام شده از ۱۷ مطالعه بررسی شده در مورد اثربخشی برنامه تابآوری پنسیلوانیا، ۱۵ مطالعه اثربخشی این ) برنامه را در کاهش نشانگان افسردگی و اضطراب در نمونههای مورد بررسی نشان دادهاند. در این برنامه بر اساس آموزش شیوههای تبیینی و نیز مهارتهای حل مسئله برای کمک به نوجوانان و جوانان برای کنار آمدن با عوامل روزمرهی فشارزا تأکید میشود و با استفاده از طیف متنوعی از شیوهها به تقویت خوشبینی پرداخته میشود (فررز ۷و گیلهام، ۲۰۰۶ ). به طور کلی این برنامه دارای دو مؤلفهی اصلی شناختی و اجتماعی است که به اعتقاد سلیگمن شناسایی افکار و باورهای غیرمنطقی افراد و راههای تصحیح این باورها می- (ABC) برنامه بر اساس الگوی الیس پردازد. در واقع هدف اصلی در قسمت شناختی این برنامه علاوه بر تصحیح باورهای ناکارآمد، تصحیح و تغییر سبک
تبیین افراد از تبیینهای بدبینانه به تبیینهای خوشبینانه است. در بخش دوم برنامه پنسیلوانیا که عنصر مهارتهای اجتماعی مدنظر قرار میگیرد افراد با یادگیری نحوه حل مسائل و مقابله مؤثر با فشار روانی از طریق به کارگیری مهارتهای اجتماعی نظیر مهارتهای حل مسئله و شیوههای جرأتورزی و مذاکره، بهتر میتوانند در مواجهه با چالشهای روزمره، خوشبینی خود را حفظ نمایند. (فررز و گیلهام، ۲۰۰۶ در مورد مدل مفهومی موجود بین متغیرهای پژوهش حاضر باید گفت عموماً سبکهای مقابله به مثابه متغیری ۲۰۰۳ ) معتقدند سبکهای مقابله ) یاریگر در نظر گرفته میشود؛ محققانی مانند السون، بوند، بورنز، برودریک و ساوی ۱ یکی از منابعی است که به فرد برای مقاومت در برابر تنیدگیها کمک کرده و سازگاری وی را تسهیل میکند. آنها این متغیر را به عنوان منبع فردی و شخصی مقابلهای تلقی می کنند که قادر به تعدیل روابط بین متغیرهای دیگر است. در همین راستا، در برخی از مطالعات نیز سبکهای مقابله به عنوان متغیرهای میانجی در نظر گرفته شدهاند که قادرند نقش متغیرهای پیش بین را تعدیل نمایند و برخی محققان معتقدند سبکهای مقابله نقش خود را بیشتر به صورت یک ۲۰۰۳ )، زیرا این ، ۲۰۰۸ ؛ وتا و منیون ۳ ، متغیر میانجی یا واسطه ای اعمال میکنند (لیبر، فابر، تریفرز و ون لوی ۲ سبکها نوعی شیوه اندیشه و ارزیابی هستند که پاسخهای فرد را تغییر می دهند. در ارتباط با مفاهیم تابآوری و سازگاری تحصیلی نیز میتوان سبکهای مقابلهای را نوعی متغیر میانجی در نظر گرفت که رابطه تابآوری و سازگاری تحصیلی را تبیین میکند لیکن از آنجا که در این پژوهش، هدف، تعیین اثربخشی آموزش تابآوری است لذا تنها به بررسی اثربخشی آموزش مؤلفه های تابآوری بر راهبردهای مقابله ای و سازگاری تحصیلی میپردازیم و روشن است که ارائه ی مدل مفهومی این متغیرها به پژوهشی مستقل نیاز دارد. بنابراین مسئلهای که در این پژوهش مورد توجه قرار میگیرد این است که آیا آموزش مؤلفههای تابآوری بر اصلاح راهبردهای مقابلهای و افزایش سطح سازگاری تحصیلی دانشآموزانی که علاوه بر شرایط اقتصادی نامناسب از شرایط خانوادگی نابسامانی نیز رنج میبرند، مؤثر واقع میشود؟

اهمیت و ضرورت: سازگاری، مهمترین منظور و غایت همه فعالیتهای ارگانیزم است. به این معنی که انسانها در هر لحظهی زندگی سرگرم آنند که خود دگرگون شده و دگرگون نشده را با محیط سازگار کنند (اسلامی نسب، ۱۳۷۳ ). از طرفی بر اساس یافتههای روانشناسی در چرخه تحول روانی افراد، نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است که تغییرات عمیقی در آن رخ میدهد. این مرحله، رشد زیستی، اجتماعی، هیجانی و شناختی را شامل میشود و به معنای واقعی کلمه دوره تغییر و دگرگونی است و نوجوانان در این مرحله از رشد برای ورود به اجتماع بزرگسالان و مقابله با مسائل زندگی آماده میشوند. (نیومن و نیومن، ۲۰۰۹ ). همچنین دوران تحصیل نیز دورهای از زندگی است ۲۰۰۰ ). از این رو سازگاری تحصیلی نوجوانان ، که در آن تغییرات شناختی و اجتماعی سریعی اتفاق میافتد (اسپیر ۱ به عنوان یکی از ابعاد کلی سازگاری روانی- اجتماعی اهمیت خاصی پیدا میکند و طبیعتاً ناسازگاری تحصیلی از زمینه هایی است که نگرانی روز افزونی را برای نظام آموزشی به همراه خواهد است. افزون بر این اگرچه پیرامون سازگاری تحصیلی و عوامل مرتبط با آن در کشورهای مختلف بر روی دانشآموزان پژوهشهایی صورت گرفته، ولی در کشور ما تعداد و کیفیت این گونه پژوهشها کافی نیست خصوصاً پژوهشهایی مداخلهای که خلأ آن به وضوح احساس میشود. سازگاری تحصیلی از جمله مسائل مهمی است که سلامت عاطفی، اجتماعی، رشد و پیشرفت دانشآموزان در گرو آن است. برای رسیدن به این خواسته باید تا آنجا که ممکن است عوامل تأثیر گذار بر آن را بررسی و شناسایی کرد و در صدد ارتقاء این مهارت بود. چر ا که سازگاری تحصیلی با زندگی فردی، اجتماعی، شغلی و نظایر آنها مرتبط است. چنانچه این نوع سازگاری با موفقیت صورت گیرد، فرد چشم انداز مثبتی به دیگر جوانب زندگی خواهد داشت.