فائقه نوبخت هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم انسانی دانشگاه بندر عباس در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر لجبازی و نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه بندر عباس

دانشکده علوم انسانی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

بررسی اثر بخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر لجبازی و نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال

استا راهنما:

دکتر کبری حاجی علیزاده

نگارش:

فائقه نوبخت

زمستان ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

اهداف تحقیق

هدف اصلی

اهداف فرعی

فرضیه های تحقیق

تعاریف متغییرها

تعاریف مفهومی

تعاریف

عملیاتی

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مبانی نظری اختلالات رفتاری کودکان

دسته بندی و بررسی چگونگی اختلالات رفتاری

دسته بندی اختلالات رفتاری از دیدگاه متخصصان آموزش و پرورش

علل اختلالات رفتاری

اثرات اختلالات رفتاری

اختلال بی اعتنایی – نافرمانی مقابله ای (ODD)

همه گیر شناسی اختلال بی اعتنایی نافرمانی مقابله ای

علایم اختلال بی اعتنایی – نافرمانی چیست؟

چه چیزی موجب اختلال بی اعتنایی – نافرمانی می شود؟

اختلال بی اعتنایی – نافرمانی چگونه تشخیص داده می شود؟

اختلال بی اعتنایی – نافرمانی چگونه درمان می شود؟

دورنمای کودکان مبتلا به اختلال بی اعتنایی – نافرمانی چیست؟

آیا اختلال بی اعتنایی – نافرمانی پیشگیری می شود؟ مبانی نظری بازی درمانی

نقش درمانی بازی

بازی درمانی

ضرورت بازی درمانی

کاربرد های بازی درمانگری در جمعیت های بالینی

محیط بازی درمانی

نحوه ی دعوت کودک به اتاق بازی درمانی

فنون بازی درمانی

محدودیت های بازی درمانی

نقش بازی درمانگر

مبانی نظری موسیقی درمانی

تاریخچه

روش های موسیقی درمانی

کاربرد موسیقی در توانبخشی

نوروفیزیولوژی ادراک موسیقی

پیشینه ادبیات پژوهش

پژوهش های انجام شده در داخل کشور

پژوهش های انجام شده در خارج کشور

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ملاک های ورود به مطالعه عبارتند از

ابزار های پژوهشی

خرده مقیاس سلوک مقیاس درجه بندی مشکلات رفتاری کانرز (فرم والدین)

پرسش نامه رفتار کودک آیبرگ

بسته آموزشی تلفیقی باتری درمانی و موسیقی درمانی

روش اجرای پژوهش

روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهار. یافته های تحقیق

مقدمه

داده های توصیفی

داده های استنباطی

فرضیه اول

فرضیه دوم

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بررسی فرضیه های تحقیق

محدودیت های تحقیق

پیشنهاد های تحقیق

پیشنهاد های پژوهشی

پیشنهاد های کاربردی

منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

پیوست ها

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر لجبازی و نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال صورت گرفت. پژوهش حاضر از نوع آزمایشی بوده و ۳۰ نفر از کودکان ۳ تا ۵ سال دارای مشکلات رفتاری از قبیل اختلال بی اعتنایی، نافرمانی مقابله ای، لجبازی، پرخاشگری مراجعه کننده به یکی از مراکز درمانی شهر بندر عباس به روش مبتنی بر هدف انتخاب شدند. از خرده مقیاس سلوک مقیاس درجه بندی مشکلات رفتاری کائرز (فرم والدین) و پرسشنامه رفتار کودک آیبرگ به منظور گرد آوری داده ها استفاده شد. از آزمون تحلیل کوواریانس برای تحلیل داده ها استفاده شد.نتایج نشان داد که ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر کاهش نشانه های لجبازی و نافرمانی در کودکان ۳ تا ۵ ساله موثر بوده ( ۰۱/۰ ≥P) و باعث کاهش این رفتار ها شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بازی درمانی ترکیبی با موسیقی اثرات قابل توجهی بر یادگیری رفتار های اجتماعی و کاهش لجبازی و نافرمانی دارد.

کلمات کلیدی: بازی درمانی، موسیقی درمانی، نافرمائی، لجبازی، کودکان ۳ تا ۵ سال

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

بازی درمانی شیوه ای است که به یاری کودکان پر مشکل می شتابد تا هنگامی که بتوانند مسائل خود را به دست خویشتن و از طریق بازی هایشان حل کنند و در عین حال نشان دهنده این واقعیت است که بازی برای کودک همانند وسیله ای طبیعی است با این هدف که بتوان خویشتن و همچنین ویژگی های درون خود را بشناسد و به آن عمل کند، زمینه آغاز این دیدگاه که بازی درمانی را به عنوان یک رویکرد درمانی مورد توجه قرار داده است می توان به درمانگران دارای جهت گیری روان تحلیل گرانه تست داد. یکی از تأثیر گذارترین این افراد ملائی کلاین است. او بازی نمادین را به عنوان وسیله ای جایگزین برای ابراز کلامی و همچنین شیوه آشکار سازی خیال پردازی های کودک و احساسات ناهشیارانه به طریق تاماعی آزاد می دید و مورد تفسیر قرار گیرد. از دیگر پیشکسوتان آنا فروید است که از بازی برای ایجاد رابطه ای مثبت با کودکان و نهایتا ابراز کلامی معنادار استفاده کرد. بازی درمانی روشی است که بوسیله ی آن، ابزار طبیعی بیان حالات کودک، یعنی بازی، بعنوان روش درمانی و بکار برده می شود تا به کودک کمک کند، فشار های احساسی خود را تحت کنترل قرار دهد. از بازی درمانی غالبا برای کودکان ناسازگار و کسانی که نسبت به حل مسائل مربوط به سازگاری مشکل دارند، استفاده می شود (سیاسی، ۱۳۸۷). به دلیل اینکه رشد زبانی کودکان از رشد شناختی آن ها عمیق تر است. آنها از طریق بازی از آنچه که در دنیا بشان اتفاق می افتد، آگاه می شوند و با آن تماس برقرار می کنند، در بازی درمانی به عروسک ها بعنوان لغات کودک و به بازی بعنوان زبان کودک نگریسته می شود. در واقع بازی درمانی برای بچه ها مانند مشاوره با روان درمانی برای بزرگسالان است. عملکرد نمادین بازی از این جهت مهم است که کودکان را یاری می کند بوسیله آن دنیای درون خود را بیان کنند. اختلال سلوک در مقوله اختلالات رفتار ابدابی فرار می گیرد. این اختلالات موجب اختلال کار کرد اجتماعی و آموزشی در کودک می گردد. طبیعتا یکی از دوره ای حساس و پر فشار در زندگی، دوره نوجوانی است که به دلیل اهمیتی که در شکل گیری هویت هر فرد در این سال ها دارد بسیار مورد توجه روانشناسان و جامعه شناسان قرار گرفته است. زیبایی و سالم بودن دوره نوجوانی، په سپری کردن آن با موفقیت و شکل گیری هویت سالم و در نهایت تبدیل شدن به فردی مورد نیاز و مورد پسند جامعه است . بنابر این هر موضوعی که سلامت این دوره را به خطر بیاندازد، در آینده فرد تأثیر بسزایی دارد. یکی از این موضوعات، اختلال سلوک است که سعی شده است در این بررسی، اطلاعات پیرامون آشنایی ، تشخبص ، سبب شناسی، سیر و پیش و آگهی و در نهایت درمان آن اطلاعات نسیتا جامعی گردآوری شود. در این فصل به بیان مساله و اهمیت و ضرورت پژوهش در مورد اثربخشی بازی درمانگری کودک محور بر کاهش نشانه های اختلال بی اعتنایی- نافرمانی مقابله ای در کودکان پرداخته و سپس به بیان اهداف، فرضیات و تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر های پژوهش پرداخته می شود.

بیان مسأله

یکی از اختلالات دوران کودکی و نوجوانی، اختلال نا فرمانی مقاله ای است که افزون بر دو اختلال سلوک و اختلال نقص توجه بیش فعالی، یکی از علت های مهم مراجعه به کلینیک های سلامت روان محسوب می شود. این اختلال حداکثر تا اوایل نوجوانی با الگوی رفتاری مکرر منفی گرایانه خصومت و لجبازی در برابر مظاهر قدرت، مشخص می شود و دست کم باید ۶ ماه ادامه داشته باشد (محمد اسماعیل، ۱۳۸۰). بر اساس تعریف متن تجدید نظر شده در چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلال روانی، اختلال نافرمانی مقابله ای، الگوی پایدار منفی کاری، نافرمائی، لجبازی، خصومت و سر کشی در برابر مراجع قدرت است. کودکان مبتلا به این اختلال معمولا با بزرگتر ها جر و بحث می کنند، از کوره در می روند و خشمگین و زود رنج هستند. آنان مکررا و فعالانه در مقابل در خواست های بزرگسالان نافرمانی می کنند و عمد تا باعث ناراحتی دیگران می شوند و برای اشتباهات و سو رفتار خود دیگران را سرزنش می کنند. معمولا نشانه های این اختلال در تعامل با بزرگسالان و همسالانی بروز می کند که کودک به خوبی با آن ها آشناست. اختلال نا فرمانی مقابله ای معمولا بین ۸ تا ۱۲ سالگی نما بان می شود و شیوع آن در پسر ها بیشتر از دختر ها می باشد (کاپلان و سادو ک، ۲۰۱۰).کودکان با نشانه های نافرمانی مقابله ای معمولا در مدرسه پیشرفت خوبی ندارند و در روابط بین فردی ضعیف هستند و عمدتا فاقد مهارت های شناختی، اجتماعی و عاطفی مورد نیاز برای انجام تقاضا های بزرگتران هستند (همان، ۲۰۱۰)، اختلال نافرمانی مقابله ای، اختلالی تدریجی و مزمن است (بلوم کویست، ۲۰۰۴) که تقریبا همیشه در روابط بین فردی و عملکرد تحصیلی کودک تداخل می کند. این کودکان اغلب دوست و رفیقی ندارند و روابط انسانی برای آن ها رضایت بخش نیست. آن ها علیرغم هوش کاقی، بدلیل عدم مشارکت و مقاومت در برابر توقعات خارجی و اصرار بر حل مشکلات به کمک دیگران، در مدرسه پیشرفتی ندارند و ممکن است مردود شوند. مشکلات یاد شده موجب کاهش اعتماد به نفس، تحمل کم برای ناکامی، خلق افسرده و حملات کج خلقی می شوند (کاپلان و سادوک، ۲۰۱۰). در برخی موارد اختلال بی اعتنایی – نافرمانی مقابله ای به اختلال سلوک تبدیل می شوند. در واقع اغلب کودکان مبتلا به اختلال سلوک سایقه لجبازی و نافرمانی دارند. با این حال، همه کودکان مبتلا به اختلال لجبازی و نافرمانی به سمت رفتار های اخلال گرانه جدی تر که با اختلال سلوک همراه هستند، پیش نمی روند. سیر و پیش آگهی کودکان مبتلا به اختلال بی اعتنایی مقابله ای به متغیر های بسیار از جمله شدت، انتقال، ثبات آن در طول زمان، احتمال وجود اختلالات توام (تشخیص دو گانه نظیر اختلال سلوک، اختلالات یادگیری، اختلالات خلقی و اختلالات مصرف مواد و میزان سلامت خانواده بستگی دارد. با توجه به این که اختلال های رفتاری، همه ی جنبه های زندگی فردی و اجتماعی کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد، هر گونه تلاشی که در زمینه ی شناسایی و تشخیص، پیگیری، کنترل و درمان صورت گیرد و بهداشت روانی جامعه را بهبود بخشد، ارزشمند است. در طول سالیان متمادی روش های درمانی متنوعی برای مواجه با مشکلات رفتاری شناختی و هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نا فرمانی مقابله ای به کار گرفته شده است. در این زمینه ، بخشی از درمان ها در زمینه بر مداخلات فردی و بخشی دیگر بر مداخلات خانوادگی، متمرکز شده اند. به نحوی که بر نامه های آموزشی والدین برای کمک به مدیریت رفتار فرزندانشان، روان درمانی فردی برای مدیریت خشم، خانواده درمانی برای بهبود ارتباط، آموزش مهارت های اجتماعی برای افزایش انعطاف پذیری و تحمل ناکامی در بین همسالان و درمان شناختی -رفتاری برای آموزش حل مساله و کاهش متقی گرایی بوده است (آکادمی روان پزشکی کودک و نوجوان آمریکا، ۲۰۰۷).بازی درمانی روبگردی با ساختار و مبتنی بر نظریه ی درمان است که فرایند های یادگیری و ارتباط طبیعی و بهنجار کودکان را پایه ریزی می کند ( کار میخابیل ، ۲۰۰۶). درمانی که در بازی درمانی نهفته است به طرف گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. درمانگران از طریق بازی به کودکانی که مهارت های اجتماعی با عاطفی شان ضعیف است رفتار های ساز گارائه را می آموزند. رابطه جسته ای که بین درمانگر و کودک در طول جلسه های بازی درمانی شکل می گیرد، تجربه ی مهمی را که برای درمان لازم است فراهم می آورد. در بازی درمانی، اسباب بازی ها مثل کلمات کودک و باری، زبان می آورد (لندرث، ۲۰۰۲). تحقیقات مختلف، تاثیر بازی درمانی را در زمینه های اجتماعی، عاطفی، رفتاری و مشکل هایی که به محرک های تنش زای زندگی همچون طلاق، مرگ، جابجایی بستری شدن در بیمارستان، سو استفاده های جنسی و جسمی و خشونت خانوادگی مربوط می شود تایید می کند (پدرو کارل و ردی ، ۲۰۰۵).موسیقی درمانی یکی از روش های غیر دارویی در کاهش استرس و اضطراب، روش آرام سازی است. موسیقی درمانی یک حرفه حمایتی است و بیماران با انواع مختلف مشکلات جسمی و روانی و یا مشکلات و اختلالات عاطفی – اجتماعی می توانند از خدمات موسیقی درمانی بهره مند شوند. برای استفاده از خدمات موسیقی درمانی شرط سنی وجود ندارد. بیماران از نوزاد تا سالخورده می توانند تحت درمان قرار گیرند موسیقی درمانی در درمان بسیاری از مسائل فیزیکی، عاطفی و روانی در افراد مختلف کاربرد دارد. مهم ترین این مشکلات شامل درد، اضطراب، غم و اندوه، مشکلات ارتباطی و غیره می باشد (هیلارد، ۲۰۰۱).موسیقی باعث برانگیخته شدن هیجانات می شود و از طرف دیگر اعتقاد بر این است که گوش دادن به موسیقی واکنش های هیجانی فرد را نیز به دنبال دارد. اثر بخشی موسیقی درمانی بر بهبود رفتار های کودکان مبتلا به اوتیم مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات نشان داده که گوش دادن به موسیقی باعث کاهش انقباض های عضلانی کودکان مبتلا به اوتیسم می شود (اسکیل و ویگرام، ۱۹۹۵). در مطالعه ای دیگر نشان داده شده است که موسیقی درمانی بر کاهش اضطراب افراد دچار اوتیسم موثر می باشا (ویگرام و گلد، ۲۰۰۶).در سال های اخیر بازی درمان گری مبتنی بر رویکرد های رفتاری، شناختی و گشتالتی و اثر بخشی آن ها بر اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان مورد توجه پژوهشگران مختلف قرار گرفته است. همچنین تأثیر آموزش قصه درمانی بر روی نافرمانی کودکان تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته است. با توجه به موارد مذکور سوال اصلی پژوهش حاضر اینست که آیا ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر لجبازی و نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال موثر می باشد؟

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

اختلال های رفتاری، مشکلات فردی و اجتماعی فراوانی را بوجود می آورد. کودکان مبتلا به این اختلال ها، خانواده، آموزشگاه و اجتماع را با مسایل و دشواری های گوناگونی مواجه می کنند و آن ها را نیز در برابر آشفتگی های روانی – اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی، آسیب پذیر می سازند. پژوهش های مختلف، نشان می دهد که تقریبا ۳۰ درصد کودکان و نوجوانان در طول زندگی خود، یک اختلال روان پزشکی قابل تشخیص را تجربه خواهند کرد، ولی ۷۰ تا ۸۰ درصد آن ها مداخله ی مناسب را دریافت نمی کنند. این اختلال ها، به نقص عملکرد در زمینه های مختلف از جمله زمینه های تحصیلی و خانوادگی منجر می شود که در نهایت، افت تحصیلی با رفتار های بزهکارانه را موجب می شود (ایوانز و همکاران، ۲۰۰۵). در ایران نیز پیش بینی می شود که شیوع اختلال های رفتاری در کودکان، بیش از حد انتظار باشند. در پژوهش ابوالقاسمی و همکاران (۱۳۸۴) بر روی ۵۱۳۶ دانش آموز مدرسه ی ابتدایی دخترانه و پسرانه مشخص شد که ۲ درصد دانش آموزان ابتدایی، مبتلا به اختلال های هیجانی هستند. این پژوهش، نشان داد که ۳ درصد دانش آموزان، اختلال سلوک، ۲ درصد اختلال هیجانی، ۱ / ۳ درصد اختلال نقص توجه، ۳/۳ درصد اختلال بیش فعالی، ۴/ ۳ درصد اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی و ۶/۲ درصد اختلال بی اعتنایی مقابله ای دارند. این پژوهش، نشان داد که پسران، در مقایسه با دختران، بیشتر به اختلال های سلوک، نقص توجه بیش فعالی و نقص توجه همراه با بیش فعالی مبتلا هستند. در پژوهش کدخدایی (۱۳۷۶) بر روی دانش آموزان دبستانی در اصفهان، میزان شیوع اضطراب و افسردگی کمتر از ۱ درصد بدست آمده است. درمان های غیر دارویی همچون روان درمانی و مشاوره ی کودکان، با استفاده از شیوه های بازی درمانی برای درصد قابل ملاحظه ای از کودکان، نتیجه بخش بوده است. هرگاه زبان کلامی برای ابراز افکار و احساسات کودکان کفایت نکند، درمانگران از بازی درمانی برای کمک به کودکان استفاده می کنند (جیل، ۱۹۹۱)با توجه به این که اختلال های رفتاری، همه ی جنبه های زندگی فردی و اجتماعی کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد، هر گونه تلاشی که در زمینه ی شناسایی و تشخیص، پیگیری، کنترل و درمان صورت گیرد و بهداشت روانی جامعه را بهبود بخشد، ارزشمند است. با توجه به مطالب فوق و بررسی پیشینه پژوهش های انجام شده در زمینه روش هایی مانند بازی درمانگری و موسیقی درمانی و اثربخشی آن ها، احتمال این که بازی این تکنیک ها بتواند نقش مؤثری در کاهش نشانه های اختلالات رفتاری همچون بی اعتنایی مقابله ای و لج بازی و نافرمانی داشته باشد، تقویت می گردد. از آنجا که بازی درمان گری و موسیقی درمانی و اثرات آن بر درمان اختلال های شایع در کودکان به ویژه در کشور کمتر مورد توجه و پژوهش قرار گرفته است لذا مطالعه حاضر به منظور بررسی بررسی اثربخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر لجبازی و نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال طراحی و اجرا گردیده است.

اهداف تحقیق

هدف اصلی

هدف اصلی پژوهش حاضر عبارتست از ه بررسی اثربخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر الجبازی و نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال ».

اهداف فرعی

تعیین اثربخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر الجبازی کودکان ۳ تا ۵ سال

تعیین اثربخشی ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال

فرضیه های تحقیق

۱-ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر لجبازی کودکان ۳ تا ۵ سال موثر می باشد

۲-ترکیب بازی درمانی به همراه موسیقی درمانی بر نافرمانی کودکان ۳ تا ۵ سال موثر می باشد

تعاریف متغییر ها

تعاریف مفهومی

بازی درمان گری

تعریف مفهومی: بازی درمانی روشی است که بوسیله ی آن، ابزار طبیعی بیان حالات کودک، یعنی بازی، بعنوان روش درمانی و به کار برده می شود تا به کودک کمک کند، فشار های احساسی خود را تحت کنترل قرار دهد. از بازی درمانی غالبا برای کودکان ناسازگار و کسانی که نسبت به حل مسائل مربوط به سازگاری مشکل دارند، استفاده می شود (سیاسی، ۱۳۸۷).

موسیقی درمانی

تعریف مفهومی: موسیقی درمانی روشی است در جهت برخی اهداف درمانی با کمک موسیقی که می تواند مواردی از جمله تقویت و ساماندهی سلامت روحی و جسمی افراد را به دنبال داشته باشد. به عبارت دیگر از موسیقی درمانی برای بازیافت، نگهداری و تقویت سلامت جسمی و روحی و عاطفی استفاده می شود (استور، ۲۰۰۷).

لج بازی و نافرمانی

تعریف مفهومی: لج بازی و نافرمانی از نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای می باشد. این اختلال، الگوی پایدار منفی کاری، نافرمائی، لجبازی، خصومت و سرکشی در برابر مراجع قدرت است. کودکان مبتلا به این اختلال