دکتر فاطمه حمزوی عابدی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی در مقطع دکترا از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۵، رساله ی اینجانب تحت عنوان “بررسی بین­ فرهنگی ارتباط سه مولفه فرهنگ با هویت زنان” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید بهشتی

دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی

رساله

جهت اخذ درجه دکتری

در رشته روانشناسی

موضوع:

بررسی بین­فرهنگی ارتباط سه مولفه فرهنگ با هویت زنان

استاد راهنما:

دکتر فاطمه باقریان

استاد مشاور:

دکتر محمدعلی مظاهری

اساتید داور:

دکتر لیلی پناغی

دکتر رضا پورحسین

دکتر محمود حیدری

دکتر جلیل فتح آبادی

دانشجو:

فاطمه حمزوی عابدی

اردیبهشت ۹۵

فهرست مطالب

۱-۱ مقدمه                                                                                                       ۱

۲-۱ بیان مساله                                                                                                  ۴

۳-۱ ضرورت و اهمیت پژوهش                                                                              ۱۲

۴-۱ هدف­های انجام پژوهش                                                                                  ۱۶

۵-۱ فرضیه­ها و سوال­های پژوهش                                                                            ۱۷

۱-۵-۱ سوال­های پژوهش در مرحله اول                                                                     ۱۷

۲-۵-۱ سوال­های پژوهش در مرحله دوم                                                                    ۱۷

۳-۵-۱ فرضیه­های پژوهش                                                                                    ۱۷

۶-۱ متغیرهای پژوهش                                                                                         ۱۸

۱-۶-۱هویت                                                                                                    ۱۸

۲-۶-۱ فردگرایی                                                                                               ۱۹

۳-۶-۱ جمع­گرایی                                                                                              ۲۰

۴-۶-۱ ساختار قدرت عمودی                                                                                 ۲۰

۵-۶-۱ ساختار قدرت افقی                                                                                    ۲۰

۶-۶-۱ ارزش­ها                                                                                                 ۲۱

۱-۲ مروری بر ادبیات پژوهشی هویت                                                                       ۲۳

۱-۱-۲ تاریخچه­ی شکل­گیری مفهوم هویت                                                                 ۲۳

۲-۱-۲ اسلاف هویت: نظریات خود و من                                                                             ۲۴

۳-۱-۲ هویت در نظریه­ی اریکسون                                                                           ۲۸

۴-۱-۲ مارشیا و نظریه­ی پایگاه­های هویت من                                                              ۳۶

۵-۱-۲ گسترش نظریه­ی پایگاه­های هویت                                                                             ۴۲

۲-۲ فرهنگ                                                                                                     ۶۸

۱-۲-۲ فرگرایی- جمع­گرایی افقی و عمودی                                                                ۷۴

۲-۲-۲ طبقه­بندی ارزش­های شوارتز                                                                          ۸۶

۳-۲-۲ مقایسه­ی فرهنگ، فردگرایی- جمع­گرایی، ساختار قدرت و ارزش­ها در ایران و کانادا                   ۹۱

۳-۲ هویت زنان                                                                                                 ۹۵

۱-۳-۲ روان­شناسی و زنان                                                                                     ۹۵

۲-۳-۲ زنان و مطالعات هویت                                                                                ۹۷

۳-۳-۲ مروری بر مطالعه­ی هویت زنان در ایران                                                            ۱۱۰

۴-۲ جمع­بندی                                                                                                  ۱۱۳

۱-۳ نوع پژوهش                                                                                               ۱۱۷

۲-۳ مرحله­ی اول پژوهش                                                                                     ۱۱۷

۱-۲-۳ جامعه­ی آمری مطالعه                                                                                  ۱۱۸

۲-۲-۳ روش نمونه­گیری                                                                                       ۱۱۸

۳-۲-۳ نمونه                                                                                                    ۱۱۹

۴-۲-۳ روش اجرای پژوهش                                                                                  ۱۲۰

۵-۲-۳ ابزار گردآوری اطلاعات                                                                               ۱۲۲

۳-۳ مرحله­ی دوم پژوهش                                                                                     ۱۲۴

۱-۳-۳ جامعه­ی آماری مطالعه                                                                                 ۱۲۴

۲-۳-۳ روش نمونه­گیری                                                                                       ۱۲۴

۳-۳-۳ نمونه                                                                                                    ۱۲۴

۴-۳-۳ روش اجرای پژوهش                                                                                 ۱۲۵

۵-۳-۳ ابزار گردآوری اطلاعات                                                                               ۱۲۶

۱-۵-۳-۳ مقیاس فردگرایی-جمع­گرایی عمودی و افقی                                                    ۱۲۶

۲-۵-۳-۳ مقیاس ارزش­های شوارتز                                                                          ۱۲۷

۳-۵-۳-۳ پرسشنامه­ی داستان زندگی (پرسشنامه­ی محقق­ساخته برای سنجش هویت)                            ۱۲۸

۱-۴ تحلیل داده­ها در مرحله­ی کیفی پژوهش                                                                ۱۳۲

۱-۱-۴ کدگزاری مصاحبه­ها                                                                                    ۱۳۶

۱-۱-۱-۴ کدهای مربوط به هویت خود –محور                                                             ۱۳۶

۲-۱-۱-۴ کدهای مربوط به هویت رابطه –محور                                                            ۱۴۵

۳-۱-۱-۴ کدهای مربوط به هویت بر محور ساختارهای کلان                                             ۱۴۹

۲-۱-۴ مقایسه­ی کدها در نمونه­ی ایرانی و کانادایی                                                         ۱۵۶

۲-۴ توصیف و تحلیل داده­ها در مرحله­ی دوم پژوهش                                                    ۱۵۸

۱-۲-۴ توصیف داده­ها                                                                                         ۱۵۸

۲-۲-۴ تحلیل آماری و آزمون فرضیه­ها                                                                      ۱۶۷

۱-۲-۲-۴ مقایسه­ی ابعاد فرهنگی در دو نمونه­ی ایرانی و کانادایی                                        ۱۶۷

۲-۲-۲-۴ بررسی رابطه­ی ابعاد فرهنگی با محورهای هویت                                                         ۱۶۹

۳-۲-۲-۴ مقایسه­ی اهمیت محورهای مختلف هویت در زنان جوان ایرانی و کانادایی                            ۱۷۱

۴-۲-۲-۴ مقایسه­های بین قومیتی                                                                             ۱۷۳

۳-۲-۴ بررسی فرضیه­ها بر روی زیر­نمونه­ای از نمونه اولیه                                                 ۱۷۵

۱-۳-۲-۴ مقایسه­ی ابعاد فرهنگی زنان جوان ایرانی و کانادایی در زیرنمونه­ی تصادفی از نمونه       ۱۷۶

۲-۳-۲-۴ بررسی رابطه­ی ابعاد فرهنگی با محورهای هویت در نمونه­ای تصادفی از نمونه اصلی      ۱۷۷

۳-۳-۲-۴ مقایسه­ی اهمیت محورهای مختلف هویت در زیرنمونه­ای تصادفی از زنان جوان ایرانی و کانادایی…………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۷۹

۱-۵ بحث و نتیجه­گیری                                                                                        ۱۸۲

۱-۱-۵ بررسی فرضیه و سوال­های پژوهش                                                                  ۱۸۲

۲-۵ محدودیت­ها                                                                                               ۱۹۸

۳-۵ پیشنهادها برای پژوهش­های آتی                                                                        ۲۰۰

منابع فارسی و انگلیسی                                                                                        ۲۰۲

پیوست ۱: پرسشنامه­ی داستان زندگی (پرسشنامه­ی محقق ساخت هویت)                                ۲۱۶

پیوست ۲: نمونه­ای از مجموعه­ی پرسشنامه­های این پژوهش                                               ۲۱۹

پیوست ۳: نتایج آزمون فرض شاخص­های فرهنگی برای آزمون تحلیل واریانس چندگانه               ۲۲۵

پیوست ۴: آزمون تحلیل واریانس چندگانه­ی متغیرهای فرهنگ در قومیت­های فارس، ترک و کرد     ۲۲۶

پیوست ۵: آزمون کروسکال والیس کدگذاری­های هویت در قومیت­های فارس، ترک و کرد            ۲۲۸

پیوست ۶: یافته­های مربوط به سبک­های مواجهه با داستان زندگی در سه قومیت فارس، ترک و کرد  ۲۳۰

پیوست ۷: نتایج آزمون فرض شاخص­های فرهنگی برای آزمون تحلیل واریانس چندگانه درزیرنمونه­ای تصادفی                                                                                                                 ۲۳۱

چکیده­ی انگلیسی                                                                                               ۲۳۳

چکیده انگلیسی مفصل                                                                                         ۲۳۴

فهرست جداول

شماره   عنوان جدول                                                                                           صفحه

۱-۲     خلاصه دیدگاه کوته درباره­ی ارتباط فرهنگ-هویت                                               ۵۶

۱-۳ همبستگی بین نوبت اول و دوم اجرای پرسشنامه­ی داستان زندگی                                   ۱۲۸

۲-۳     همبستگی بین خرده مقیاس­های بخش ۱ پرسشنامه­ی داستان زندگی و فردگرایی-جمع­گرایی و فاصله­­    ی قدرت                                                                                                          ۱۲۹

۳-۳     مقایسه­ی سبک­های هویتی و تعهد افرادی که در بخش ۴ پرسشنامه­ی داستان زدگی گزینه­های مختلفی را انتخاب کرده­اند                                                                                        ۱۲۹

۱-۴ خلاصه­ی یافته­های مربوط به کدهای هویت زنان جوان ایرانی و کانادایی در مرحله­ی یک پژوهش۱۳۳

۲-۴ خلاصه­ی یافته­های مربوط به کدهای هویت زنان جوان ایرانی و کانادایی در مرحله­ی دو پژوهش۱۳۳

۳-۴ توصیف آماری سن آزمودنی­ها به تفکیک                                                               ۱۵۷

۴-۴ توصیف آماری وضعیت تاهل آزمودنی­ها به تفکیک ملیت                                            ۱۵۸

۵-۴ آلفای کرونباخ مقیاس­ها و زیرمقیاس­ها                                                                 ۱۵۸

۶-۴ توصیف آماری نمرات آزمودنی­ها در بخش اول پرسشنامه­ی هویت ساخته به تفکیک ملیت      ۱۶۰

۷-۴ مقایسه­ی رتبه­بندی نمونه­های ایرانی و کانادایی از محورهای هویت در بخش دو پرسشنامه­ی محقق­ساخت                                                                                                                                                      ۱۶۱

۸-۴ درصد نسبی تم­های به دست آمده در پاسخ به بخش­ سه­ی پرسشنامه­ی محقق ساخت             ۱۶۳

۹-۴ درصد نسبی سبک­های مواجهه با داستان زندگی                                                       ۱۶۳

۱۰-۴ توصیف آماری نمرات آزمودنی­ها در پرسشنامه­ی فردگرایی-جمع­گرایی عمودی و افقی به تفکیک ملیت                                                                                                                  ۱۶۴

۱۱-۴ توصیف آماری نمرات آزمودنی­های پرسشنامه­ی ارزش­های شوارتز به تفکیک ملیت             ۱۶۴

۱۲-۴ همبستگی بین خرده­مقیاس­های فردگرایی- جمع­گرایی عمودی و افقی و ارزش­های شوارتز در نمونه­ی ایرانی                                                                                                            ۱۶۵

۱۳-۴ همبستگی بین خرده­مقیاس­های فردگرایی –جمع­گرایی عمودی و افقی و ارزش­های شوارتز در نمونه­ی کانادایی                                                                                                                   ۱۶۵

۱۴-۴ مقایسه­ی نمرات متغیرهای فردگرایی –جمع­گرایی، ساختار قدرت عمودی و افقی و ارزش­ها در دو نمونه­ی ایرانی و کانادایی                                                                                       ۱۶۷

۱۵-۴ بررسی ارتباط بین محورهای هویت و متغیرهای فرهنگی در نمونه­ی ایرانی                       ۱۶۸

۱۶-۴ بررسی ارتباط بین محورهای هویت و متغیرهای فرهنگی در نمونه­ی کانادایی                    ۱۶۸

۱۷-۴ بررسی تفاوت همبستگی­ها در دو نمونه­ی ایرانی و کاناداییبا استفاده از z فیشر                            ۱۶۹

۱۸-۴ مقایسه­ی نمرات نمونه­های ایرانی و کانادایی به بخش یک پرسشنامه­ی محقق ساخت           ۱۷۰

۱۹-۴ مقایسه­ی رتبه­بندی نمونه­های ایرانی و کانادایی از محورهای هویت در دو بخش دو پرسشنامه­ی محقق­ساخت                                                                                                            ۱۷۱

۲۰-۴ مقایسه­ی نمرات متغیرهای فردگرایی –جمع­گرایی، ساختار قدرت عمودی و افقی و ارزش­ها در دو نمونه­ی ایرانی و کانادایی                                                                                       ۱۷۷

۲۱-۴ بررسی ارتباط بین محورهای هویت و متغیرهای فرهنگی در نمونه­ی تصادفی از نمونه­ی ایرانی ۱۷۸

۲۲-۴ بررسی ارتباط بین محورهای هویت و متغیرهای فرهنگی در نونه­ی تصادفی از نمونه­ی کانادایی         ۱۷۸

۲۳-۴ بررسی تفاوت همبستگی­ها در نمونه­ای تصادفی از دو نمونه­ی ایرانی و کانادایی با استفاده از zفیشر۱۷۹

۲۴-۴ مقایسه­ی نمرات نمونه­ی تصادفی از نمونه­های ایرانی و کانادایی به بخش یک پرسشنامه­ی محقق­ساخت هویت                                                                                                           ۱۸۰

۲۵-۴ مقایسه­ی رتبه­بندی نمونه­ای تصادفی از نمونه­های ایرانی و کانادایی از محورهای هویت در بخش دو پرسشنامه­ی محقق­ساخت هویت                                                                                   ۱۸۱

فهرست نمودارها و شکل­ها

شماره            عنوان نمودار یا شکل                                                                        صفحه

شکل ۱-۲        مدل فرایندی گروتوانت                                                                     ۴۵

شکل ۲-۲        ارتباط متقابل بین ارزش­های شوارتز                                                       ۸۹

نمودار ۳-۲ مقایسه­ی ایران و کانادا در نظریه­ی هافستد                                                     ۹۳

فصل اول: معرفی پژوهش

۱-۱: مقدمه

تنوع فرهنگی یکی از مهم­ترین موضوعات مطرح در دنیای امروز است. در دنیایی که ارتباط مداوم میان اعضای فرهنگ­های مختلف هر روز در حال افزایش است، شناخت انسان همراه با ابعاد فرهنگی آن ضرورتی غیرقابل انکار است. اگر در ابتدا و حتی اواسط قرن بیستم روانشناسی در تلاش بود تا به حقایق جها­نشمول درباره روان و رفتار انسان دست یابد، در پایان این قرن تجمع یافته­های پژوهشی نشان داده است که قوانین به دست آمده از این روانشناسی مبتنی بر «مرد سفیدپوست طبقه متوسط آمریکایی-اروپایی» فاصله بسیاری تا جهانش­مول بودن دارد (شولتز و شولتز، ۲۰۱۳). در دهه­های پایانی قرن بیستم، اهمیت فرهنگ در حیطه­ی روان­شناسی تا بدان حد مورد تاکید قرار گرفته است که برخی نظریه­پردازان معتقدند فرهنگ و روان به صورت مداوم یکدیگر را شکل می­دهند و برمی­سازند و شناخت یکی بدون دیگری موفقیت­آمیز نخواهد بود (شوِدر[۱]، ۱۹۹۱). در سالهای اخیر در ایران نیز شاهد تاکید فراوانی بر لزوم شناخت رفتار و روان آدمی در چارچوب فرهنگی­اش هستیم. برای مثال اصطلاح بومی­سازی روانشناسی به نوعی بر شناخت رفتار و روان فرد با توجه به فرهنگی که در آن می­زید، اشاره دارد. مطرح شدن مساله­ی بومی­سازی روان­شناسی در افکار عامه را می­توان از خلال فراوانی اشاره به این موضوع دریافت؛ برای مثال در یک جستجوی ساده اینترنتی در موتور جستجوی گوگل (۲۰/۱۰/۱۳۹۱)  برای روانشناسی بومی و بومی­سازی روانشناسی، بیش از ۶۰۰۰ مورد نتیجه به دست آمد. از سوی دیگر، صاحب­نظران و محققین روان­شناسی نیز بارها به ضرورت توجه به مولفه­های فرهنگی بومی در شناخت رفتار و روان پافشاری کرده­اند (غباری بناب، ۱۳۸۷). با وجود تمامی این تاکیدات، پژوهش در زمینه­ی روانشناسی فرهنگی و بررسی ابعاد و جنبه­های فرهنگی روان­شناسی در ایران معدود است. در ی/ک جستجو در منابع اطلاعاتی مختلف از جمله ایرانداک[۲]، مهیران[۳] و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی[۴] (۱۸/۹/۱۳۹۴) با کلیدواژه­های روانشناسی + فرهنگ، تنها ۵۰ مورد نتیجه به دست آمد. فراوانی اندک پژوهشها در حوزهی هویت و زنان بسیار چشمگیرتر است. از این پنجاه مورد تنها چهار مورد به صورت اختصاصی به مساله­ی زنان پرداخته بود. علاوه براین، در نتایج جستجو هیچ پژوهشی در زمینه­ی بررسی هویت از منظر روانشناسی فرهنگی یافت نگردید.از میان گروه­های مختلف جامعه، برای گروه­ها بیش از سایرین در معرض تعاملات بین­فرهنی و تغییرات فرهنگی ناشی از آن قرار می­گیرند. جوانان (معمار، عدلی­پور و ااکسار، ۱۳۹۱) و زنان (پیشگاهی­فرد و امیدآوج، ۱۳۸۸) از جمله گروه­هایی هستند که هویتشان بیش از دیگران متاثر از تغییرات ساختاری اجتماع و تغییرات فرهنگی جهانی است. زمینه­ یابی ه­ای متعدد در زمینه کاربری اینترنت و شبکه­های ارتباطی مجازی نشان داده­اند که جوانان بیش از سایر گروه­های سنی از اینترنت استفاده می­کنند و بیش از سایر گروه­های سنی برای ارتباط با دیگران از شبکه­های ارتباطی مجازی استفاده می­کنند (برای مثال موسسه گالوپ، ۲۰۰۴؛ مرکز آمار استرالیا، ۲۰۱۱). از طرف دیگر، برخی تحقیقات نشان داده­اند که فرایند شکل­گیری هویت در پایان نوجوانی به پایان نمی­رسد بلکه در اکثر افراد در دوران جوانی نیز ادامه می­یابد (مازالین و مور[۵]، ۲۰۰۴). تاثیرپذیری بیشتر جوانان از تغییرات فرهنگی را می­توان هم نتیجه­ی ارتباط بیشتری که با تکنولوژی­های پیشرفته­ی ارتباطی دارند و هم پیامد تداوم فرایند شکل­گیری هویت دانست. از طرف دیگر، تغییرات سریع و روزافزون در نقشهای اجتماعی زنان ایرانی در دهه­های گذشته سبب شده سبک زندگی آنان به شکل چشم­گیری تغییر کند. این تغییرات سبب کمرن­گتر شدن هویت سنتی زنان گردیده و از این رو چالشی در پیشروی زنان جوان برای شکل­دهی به هویت فراهم آورده است (سارواانی و رفعت­جاه، ۱۳۸۳). فروتن (۱۳۹۰) با بررسی روند تحولات جامعه­شناختی الگوهای ازدواج، باروری و اشتغال زنان و دختران در چند دهه­ی گذشته نتیجه می­گیرد که شکاف نسلی قابل توجهی بین دختران معاصر ایرانی و مادران آنها وجود دارد. در پژوهشی دیگر ملک­عسگر، موتابی و مظاهری (۱۳۹۲) در بررسی استانداردهای مربوط به زندگی مشترک در سه نسل از زنان و مردان تهرانی به این نتیجه رسیدند که استانداردهای زنان درباره­ی زندگی مشترک در طول نسل­ها تغییر کرده است، در حالی که این استانداردها در مردان نسبتا بی تغییر مانده است. مجموع این یافته­ها حکایت از این دارند که زنان جوان ایرانی در سیلان تغییرات اجتماعی، کمرنگ شدن هویت­های سنتی و تغییر هنجارها و ارزشها، برای تعریف هویت خود با دشواری­ها و چالش­های قابل توجهی روبرو هستند. از همین روست که در شرایط کنونی بررسی چگونگی مواجهه­ی زنان جوان ایرانی با چالش­های هویتی و شناخت روایتی که از زندگی خود ارائه می­دهند نه تنها فین­فسه از اهمیت بالایی برخوردار است بلکه فرصت قابل توجهی برای درک بهتر پویایی­های فرهنگی و تاثیرات روانشناختی این پویایی­ها در جامعه­ی امروزی ایران نیز فراهم می­آورد.

۲-۱: بیان مساله

اریکسون (۱۹۶۶) بر این باور بود که هویت همان­سان که برگرفته از تجربیات شخصی، ارزشها و باورهای فردیست، برساخته­ی اجتماع و بافت فرهنگی جامعه نیز هست. فرهنگ­ها با فراهم آوردن ساختارهای متفاوتی برای شناخت و تفسیر فرد از خود و دنیا، بدون­شک نقش مهمی در تصور فرد از اینکه چگونه کسی است، دارند. نظریه­ پردازی­ های هویت از ابتدا که توسط اریکسون مطرح گردیدند تا عملیاتی­سازی مارشیا و مفهوم­سازی­های بعدی همچون کارهای گروتوانت، برزونسکی، کوته و مک­آدامز همهگی برگرفته از فرهنگ کشورهای صنعتی شده­ی غربی خصوصا آمریکا بوده­اند. روانشناسان فرهنگی و بین­فرهنگی بر این باورند که نمی­توان نظریات برگرفته از یک بافت فرهنگی را نمی­توان بدون بررسی به فرهنگ­های دیگر تعمیم داد (برای مثال شوودر، ۱۹۹۱). این مطالعه می­کوشد با بهره­گیری از روش کیفی ابتدا به اکتشاف معنای هویت برای زنان جوان ایرانی بپردازد. در مرحله­ی بعد از آنجا که خاستگاه اصلی بیشتر یافته­های مرتبط با هویت کشورهای آمریکای شمالی بوده­اند، در یک بررسی کمّی مقایسه­ای به شباهت­ها و تفاوت­های هویت و محورهای اصلی آن در زنان جوان ایرانی و کانادایی می­پردازد. انتخاب زنان جوان کانادایی برای مقایسه سه دلیل عمده داشت؛ اول همانطور که گفته شد خاستگاه اکثر مفهوم­سازی­ها و همچنین پژوهش­های هویت در کشورهای آمریکای شمالی بوده است، دوم اگرچه حجم بیشتری از این تحقیقات در کشور آمریکا صورت گرفته­اند اما بسیاری از محققان فرهنگ­های دو کشور آمریکا و کانادا را دارای شباهت­های فراوانی می­دانند (برای مثال هافستد، ۲۰۱۰)، نهایتا با توجه به نبود امکانات عملی انجام نمونه­گیری در کشور آمریکا تصمیم گرفته شد با توجه به امکانات موجود زنان جوان کانادایی مورد مطالعه و مقایسه با زنان ایرانی قرار بگیرند. بافت فرهنگی، یکی از پیچیده­ترین عوامل تاثیرگذار بر رفتارها و فرایندهای روانی است. روانشناسی بیش از سه دهه است که می­کوشد روش­های مناسبی برای درک و تبیین فرهنگ و تاثیرات روانشناختی آن کشف و ابداع نماید. این تلاش­ها به مفهوم­سازی سازه­های مختلفی برای توصیف و تبیین تفاوت­های بین­فرهنگی منجر شده است. اگرچه محققین مختلف معیارهای متعددی را برای بررسی تفاوتهای بین فرهنگی پیشنهاد کرده­اند، این پژوهش مولفه­های فرهنگی فردگرایی/جمع­گرایی عمودی و افقی و ارزش­ها را برای درک بهتر تفاوت هویت زنان ایرانی و کانادایی برگزیده کرده است. دلایل انتخاب این معیارها در ذیل به صورت خلاصه آمده است. سازه­ی هویت با وجود استقلال مفهومی ارتباط تنگاتنگی با سازه­ی خود دارد (بامبرگ[۶]، ۲۰۱۰). مفهوم­پردازی­ها و شواهد پژوهشی حاکی از این هستند که گرایش­های فرهنگی، ساختار روابط و نحوه­ی تنظیم روابط در جوامع نقش مهمی در تفسیر فرد از خود دارند (کیتایاما، دافی و اوچیدا، ۲۰۰۷). اگرچه نظریه­پردازان و محققان مختلف از سازه­های متفاوتی برای توصیف این ساختارها استفاده کرده­اند اما یکی از پرکاربردترین سازه­های ارائه شده گرایشهای فرهنگی فردگرایی/جمع­گرایی است (دابیچ، ۲۰۱۳). ارتباط تنگاتنگ دو سازه­ی خود و هویت از یک­سو و رابطه­ی گرایش­های فرهنگی فردگرایی/جمع­گرایی با تفسیر خود از سوی دیگر، بررسی این معیار را در مطالعه­ی که مقایسه­ی بین فرهنگی هویت را موضوع اصلی خود قرار داده، ضروری می­کند. از بین مفهوم­پردازی­های مختلفی که از گرایش­های فردگرایی و جمع­گرایی صورت گرفته، مفهوم­پردازی سینگلیس  (۱۹۹۴) بیشترین همخوانی را با شرایطی دارد که از نظر کیتایاما، دافی و اوچیدا (۲۰۰۷) منجر به شکل­گیری تفسیرهای خود متفاوت می­شوند. از سوی دیگر در تجدید نظری که سینگلیس و تریاندیس در مفهوم­سازی خود از فردگرایی و جمع­گرایی نمودند با در نظر گرفتن سلسله­مراتب قدرت در جامعه از نظریات مختلف جامعه­شناسی، روان­شناسی و انسان­شناسی که بر اهمیت ساختار قدرت در پویایی گروه تاکید دارند (برای مثال نظریه­ی آلن فیسکه و یا نظریه­ی روکیچ)، نیز بهره برده و به دقیق­تر شدن درک ما از ساختار روابط در جامعه کمک شایانی کردند (تریاندیس و گلفند، ۱۹۹۸). در این مفهوم­پردازی گرایش­های فرهنگی یک جامعه که بر ساختار روابط و هنجارهای رابطه مبتنی است به چهار دسته­ی فردگرایی عمودی، فردگرایی افقی، جمع­گرایی عمودی و جمع­گرایی افقی تقسیم می­شود. تریاندیس و گلفند (۱۹۹۸) بر این باورند که ترکیب فردگرایی و جمع­گرایی با ساختار قدرت عمودی و افقی توان بیشتری برای درک نحوه­ی تعامل افراد یک جامعه با یکدیگر دارد تا بررسی این محورها به صورت جداگانه. نکته­ی قابل توجه اینکه، یکی از سازه­هایی که محققان جامعه­شناسی و انسان­شناسی در درک فرهنگ خاورمیانه بر آن تاکید کرده­اند اهمیت سلسله­مراتب اجتماعی و هنجارهای اجتماعی مبتنی بر احترام گذاشتن به افرادی که در این سلسله­مراتب در جایگاه بالاتر قرار دارند و حایت از کسانی که در سلسله­مراتب در جایگاه پایین­تری هستند، بوده است (برای مثال گرگ، ۲۰۰۵). به طور کلی اغلب محققان روان­شناسی بین فرهنگی بر این باورند که ایران کشوری است با فرهنگی جمع­گرا و ساختار قدرت عمودی، در مقابل کانادا از فرهنگی فردگرا و با ساختار قدرت افقی­تر برخوردار است (هافستد، ۲۰۱۰، توکلی، ۲۰۱۲و توکلی، ۲۰۱۳). با توجه به جایگاهی که محققان برای درک ساختار قدرت در جوامع خاورمیانه و ایران قائل هستند، بررسی مفهوم­سازی جدید سینگلیس و تریاندیس از  فردگرایی/جمع­گرایی که شیوه­ی تنظیم روابط در ساختار ادرت را هم در خود مستتر دارد برای این پژوهش مناسب­تر می­نمود. از طرف دیگر ارزشها بخش مهمی از هویت شخصی را می­سازند تا جایی که حتی برای محققان ارزشها را محور هویت شخصی می­دانند (برای مثال هیتلین[۷]، ۲۰۰۳). علاوه بر این از بین پژوهش­های محدودی که به بررسی هویت زنان در ایران پرداخته­اند، تعداد قابل توجهی از پژوهش­ها به این نتیجه رسیده­اند که چالش و دیالکتیک بین ارزش­های سنتی و مدرن از جمله مسائل مطرح در بحران هویت زنان ایرانی است (برای مثال ساروخانی و رفعت­جاه، ۱۳۸۳؛ پیشگاهی فرد و امیدآویج، ۱۳۸۸؛ سروش و حسینی، ۱۳۹۲). ناگزیر بررسی ارزش­ها خصوصا مفهوم­پردازی­ای از ارزش­ها که سنت­گرایی و گرایش به تغییر را مورد بررسی قرار دهند، برای فهم بهتر هویت زنان جوان ایرانی ضروری­ست. از همین رو مفهوم­پردازی شوارتز از ارزش­ها که جهت مطالعات بین­فرهنگی ارائه شده به عنوان مولفه­ی سوم فرهنگی در این پژوهش انتخاب گردید. تلاش روان­شناسان بین فرهنگی برای فهم بهتر تفاوت­های فرهنگی جوامع مختلف به دو روند مطالعه­ی متفاوت انجامیده است. در یک روند، برای درک تاثیرات فرهنگ از رویکرد مقایسه­ی بین گروهی، غالبا مقایسه­های بین ملیتی یا بین­قومیتی، سود می­جویند که غالبا تحت عنوان روان­شناسی بین فرهنگی نامیده می­شود (محسنی، ۱۳۷۸). در روند دوم تلاش می­شود ابعاد مختلفی که فرهنگ­ها را از هم متمایز می­کند شناسایی شود و سپس همبسته­های روانشناختی این ابعاد مورد بررسی قرار گیرد؛ از مهم­ترین ابعاد پیشنهاد شده در این روند می­توان به فردگرایی-جمع­گرایی اشاره کرد. هر دوی این روندها با انتقادات جدی روبرو شده­اند (ماتسوموتو، ۱۹۹۹). یکی از مهمترین انتقادات وارده به مقایسه­های بین­ملیتی این است که فرهنگ مفهومی پویاست که مرزهایش را نمی­توان با مرزهای گروه­ها و مرزهای جغرافیایی کشورها یکی دانست. از طرف دیگر، یکی از مهم­ترین انتقادات وارده به روند دوم این است که حتی فردگرایی-جمع­گرایی که از پرطرفدارترین و پرحمایت­ترین سازه­های پیشنهاد شده است نتوانسته در تمامی تحقیقات به طرز قابل قبولی بین گروه­هایی که آشکارا با هم تفاوت فرهنگی دارند، تمایز ایجاد کند. برای مثال برای محققین نشان داده­اند که در فراتحلیل تحقیقات مختلف تفاوتی بین میزان جمع­گرایی و فردگرایی نمونه­های آمریکایی با نمونه­های ژاپنی یا کره­ای وجود ندارد (ماتسوموتو، ۱۹۹۹؛ اویسرمان، کوون و کملمایر[۸]، ۲۰۰۲). البته، برخی تحقیقات دیگر نشان داده­اند که فردگرایی و جمع­گرایی می­تواند بین برخی خرده­گروه­های فرهنگی مثل قومیت­ها به خوبی تمایز نهد (اویسرمان، کوون و کملمایر، ۲۰۰۲) و در برخی تحقیقات دیگر این سازه­ها توانسته­اند بین ملیت­های مختلف تمایز نهند (باسابه و راس[۹]، ۲۰۰۵) در مجموع، یکی از بهترین روش­های پیشنهاد شده برای پاسخگویی به انتقادات مطرح شده، ترکیب هردوی این روندها در مطالعات روانشناسی بین فرهنگی است؛ در این رویکرد ترکیبی، در کنار مقایسه­ی ملیتها یا گروه­های مختلف در زمینه­هایی همچون انگیزش، شناخت و رفتار، ارتباط ابعاد مختلف فرهنگ همچون فردگرایی-جمع­گرایی با این زمینه­ها نیز مدّ نظر قرار می­گیرد (ماتسوموتو، ۲۰۰۲). اما با وجود اهمیت انتقادات مطرح شده و نشانه­هایی از این که رویکرد ترکیبی توان رفع این مشکلات را دارد، تا به امروز این رویکرد در ایران کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. در جستجویی در پایاننامه­های موجود در منابع اطلاعاتی ایران­داک، مگیران و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی با کلیدواژه­های مقایسه بین فرهنگی، روان­شناسی فرهنگی و روان­شناسی بین فرهنگی هیچ پژوهشی که از این رویکرد ترکیبی استفاده کرده باشد، یافت نشد. آشکار است که توجه به این رویکرد می­تواند بر دقت و اعتبار یافته­های مربوط به روان­شناسی فرهنگی در ایران بیافزاید. از طرف دیگر بحث هویت یکی از بحث­های مطرح روان­شناسی اجتماعی در دهه­های اخیر است. اگر به ادبیات تحقیقی چند دهه­ی اخیر نگاهی بیاندازیم متوجه می­شویم که هویت و انواع آن، از جمله هویت قومیتی، مذهبی دنیای مدرن، جهانی ، و فرهنگی از مباحث مورد تمرکز مجلات روانشناسی اجتماعی هستند (ورکویتن[۱۰]، ۲۰۰۵). دنیای مدرن، جهانی­شدن و شتاب آن به برجسته شدن موضوع هویت کمک شایان توجهی کرده است. مساله­ ی هویت، از هزاره­های پیش ذهن فیلسوفان را مشغول خود کرده­است. در روانشناسی، نظریه­ی رشد اریکسون و مطرح کردن مساله­ی شکل­گیری هویت در دوران نوجوانی توجه محققین را به هویت جلب کرد. اگرچه پس از اریکسون تحقیقات فراوانی در زمینه­ی هویت انجام گرفت، اما بیشتر این تحقیقات تحت تاثیر نظریه­ی پایگا­ه­های هویت مارشیا صورت گرفتند (شولتز و شولتز، ۲۰۱۳). چارچوب نظری مارشیا اگرچه کمک شایان توجهی به رشد دانش در زمینه­ی هویت کرد، اما محدود شدن تحقیقات بر دو بعد تعهد و اکتشاف و پایگاه­های چهارگانه هویت موجب غفلت از سایر ابعاد هویت شده است (شوارتز، ۲۰۰۵). اریکسون، هویت را پروژه­ای مشترک بین جوان و بافت او می­داند. از نظر او هویت دارای سه سطح است؛ هویت من[۱۱] ، هویت شخصی و هویت اجتماعی. هویت من از نظر اریکسون دربرگیرنده بخشی بسیار عمیق و ناهشیار هویت است که قابل اندازه­گیری نیست. هویت شخصی علاوه بر ارزش­ها، باورها و اهداف فرد، تصویری را که او از خود به جهان بیرون ارائه می­دهد نیز در بر می­گیرد. هویت اجتماعی شامل هویت­یابی فرد با گروه­های مختلف اجتماعی همچون جنسیت، قومیت و سایر گروه­های اجتماعی است. همینطور که در تعریف اریکسون مشاهده می­شود هویت شخصی دامنه­ی بسیار گسترده­ای دارد، دامنه گسترده­ای که به طور جامع کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است (شوارتز، ۲۰۰۵). برای مثال در اکثر تحقیقات بافت دستیابی به هویت و به خصوص بافت فرهنگی مغفول واقع شده است، درحالی­که هویت دستاورد مشترک فرد و بافت اجتماعی-فرهنگی در کنار هم است. البته، هویت شخصی با در برگرفتن ارزشها، باورها، اهداف و تصویری که فرد از خود دارد و به دیگران ارائه می­دهد حوزه­ای چنان وسیع را در بر می­گیرد که عجیب نیست اکثر محققین خودآگاه یا ناخودآگاه ترجیح داده­اند تنها به بررسی جنبه­ای از آن بپردازند. در رویکرد مجدد به مساله­ی هویت دو روند غالب قابل مشاهده است. در یکی از این روندها با تمرکز بر انواع مختلف هویت اجتماعی از جمله هویت­های ملی، قومی، جنسیتی و جهت­گیریهای جنسی به همایندهای این هویت­یابی­های گروهی می­پردازد. در روند دوم با تمرکز بر مفهوم «خود» به جای هویت، به سازه­هایی همچون خودپنداره و همایندهای آن می­پردازند. به نظر می­رسد این رویکرد مجدد به هویت نیز با همان مشکل قبلی روبروست، تمرکز بر جنبه­هایی خاص از هویت و چشم­پوشی از سایر ابعاد آن. شاید یکی از دلایل این مشکل پایبندی بیش از حد روان­شناسی به رویکردهای کمّی و خصوصا پرسشنامه­ها باشد. به نظر می­رسد رویکردهای کیفی توان بیشتری برای دست و پنجه نرم کردن با حیطه­های گسترده روانشناسی بدون تلاش برای کاهش دادن.