فاطمه فرهنگی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز در سال ۱۳۹۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تأثیر فعالیت های ورزشی بر مشکلات رفتاری-عاطفی دانش اموزان با کم توانی ذهنی” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شیراز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی کودکان استثنایی

عنوان:

تأثیر فعالیت های ورزشی بر مشکلات رفتاری- عاطفی دانش اموزان با کم توانی ذهنی

استاد راهنما:

دکتر قربان همتی علمدارلو

نگارش:

فاطمه فرهنگی

آبان ماه ۱۳۹۳

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات

کلیات

بیان مسئله

ضرورت و اهمیت پژوهش

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف اختصاصی

پرسش های پژوهش

تعاریف مفهومی متغیرها

کم توانی ذهنی

فعالیت ورزشی

مشکلات رفتاری- عاطفی

فصل دوم: ادبیات پژوهش مبانی نظری

کم توانی ذهنی

ویژگی های کودکان کم توان ذهنی

ویژگی های ذهنی و شناختی کودکان کم توان ذهنی

ویژگی های عاطفی و روانی کودکان کم توان ذهنی

علل کم توانی ذهنی

طبقه بندی کم توانی ذهنی

طبقه بندی بر اساس رویکرد آموزشی

طبقه بندی بر اساس شدت شرایط

طبقه بندی بر اساس رویکرد پزشکی

طبقه بندی بر اساس رویکرد حمایتی

ارزیابی و تشخیص دانش آموزان با کم توانی ذهنی

روش های آموزش و درمان دانش آموزان با کم توانی ذهنی

مشکلات رفتاری- عاطفی

علل مشکلات رفتاری- عاطفی

رویکرد زیستی

رویکرد روان پویایی

رویکرد رفتاری

رویکرد شناختی

رویکرد سیستمی

طبقه بندی مشکلات رفتاری- عاطفی

ویژگی های دانش آموزان با مشکلات رفتاری

روش های ارزیابی و تشخیص مشکلات رفتاری- عاطفی

روش های آموزش و درمان مشکلات رفتاری- عاطفی

ورزش و فعالیت بدنی

مشکلات جسمی و حرکتی دانش آموزان با کم توانی ذهنی

اثر فعالیت های ورزشی پر مهارت های جسمی و حرکتی دانش آموزان با کم توانی ذهنی

اثر ورزش بر ویژگی های شناختی دانش آموزان با کم توانی ذهنی

اثر ورزش بر مشکلات رفتاری- عاطفی دانش آموزان با کم توانی ذهنی

پژوهش های پیشین

پیشینه تأثیر ورزش بر مشکلات رفتاری- عاطفی افراد عادی

پیشینه تأثیر ورزش بر مشکلات رفتاری- عاطفی افراد با نیاز های ویژه

پیشینه تأثیر ورزش بر مشکلات رفتاری عاطفی دانش آموزان کم توان ذهنی

نتیجه گیری از پژوهش های پیشین

فصل سوم: روش پژوهش

طرح پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

تعاریف عملیاتی متغیرها

مشکلات رفتاری- عاطفی

دانش آموز کم توان ذهنی

فعالیت ورزشی

برنامه مداخله ای و ابزار پژوهش

برنامه مداخله ای ابزار پزوهش

نمره گذاری سیاهه مشکلات رفتاری- عاطفی

روایی سیاهه مشکلات رفتاری- عاطفی

پایایی سپاهه مشکلات رفتاری- عاطفی

روایی سیاهه مشکلات رفتاری- عاطفی در پژوهش حاضر

پایایی سیاهه مشکلات رفتاری- عاطفی در پژوهش حاضر

روش اجرا روش تحلیل آماری

روش اجرا

روش تحلیل آماری

فصل چهارم: یافته ها

مقدمه

داده توصیفی

آمار استنباطی

سوال اول: آیا فعالیت های ورزشی بر مشکلات رفتاری- عاطفی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر معناداری دارد؟

سوال دوم: آیا فعالیت های ورزشی بر ارتباط اجتماعی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر معناداری دارد؟

سوال سوم: آیا فعالیت های ورزشی بر اضطراب دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر معناداری دارد؟

سوال چهارم: آیا فعالیت های ورزشی بر اختلال ارتباطی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر معناداری دارد؟

سوال پنجم: آیا فعالیت های ورزشی بر در خود ماندگی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر معناداری دارد؟

سوال ششم: آیا فعالیت های ورزشی بر رفتار ضد اجتماعی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر معناداری دارد؟

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری بحث و نتیجه گیری

سوال اول: آیا فعالیت های ورزشی بر مشکلات رفتاری- عاطفی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر دارد؟

سوال دوم: آیا فعالیت های ورزشی بر ارتباط اجتماعی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر دارد؟

سوال سوم: آیا فعالیت های ورزشی بر اضطراب دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر دارد؟

سوال چهارم: آیا فعالیت های ورزشی بر اختلال ارتباطی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر دارد؟

سوال پنجم: آیا فعالیت های ورزشی بر در خود ماندگی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر دارد؟

سوال ششم: آیا فعالیت های ورزشی بر رفتار ضد اجتماعی دانش آموزان کم توان ذهنی تأثیر دارد؟

خلاصه و نتیجه گیری نهایی

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های پژوهشی

پیشنهاد های کاربردی

فهرست منابع و مأخذ

منابع فارسی

منابع انگلیسی

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر مطالعه تاثیر فعالیت های ورزشی بر مشکلات رفتاری- عاطفی دانش آموزان کم توان ذهنی بود. نمونه مشتمل بر ۳۰ دانش آموز بود. افراد نمونه به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جاگماری شدند. از پرسشنامه مشکلات رفتاری- عاطفی (اینفلد و تونگ، ۲۰۰۲) به عنوان ابزار پژوهش استفاده گردید. پیش از شروع انجام فعالیتهای ورزشی معلمان هر دو گروه پرسشنامه مشکلات رفتاری- عاطفی کودکان را به عنوان پیش آزمون تکمیل نمودند، گروه آزمایش برنامه مداخله ای را طی دو ماه (۲۴ جلسه) دریافت نمودند برنامه مداخلهای سه جلسه در هفته و به مدت ۶۰ دقیقه ارایه شده و گروه کنترل این فعالیتهای ورزشی را دریافت نکردند و پس از تمام شدن دوره اجرای برنامه های مداخله ای معلمان بار دیگر پرسشنامه مشکلات رفتاری را به عنوان پس آزمون تکمیل گردید. تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل کوواریانس نشان داد که میانگین نمرات مشکلات رفتاری- عاطفی و خرده مقیاس های آن در گروه آزمایش به طور معناداری کاهش یافته است(۰۱/۰>P)، نتایج نهایی این پژوهش نشان داد فعالیت های ورزشی، مشکلات رفتاری- عاطفی و خرده مقیاس های آن را بهبود بخشیده است.

کلید واژه ها: دانش آموزان، فعالیت های ورزشی، مشکلات رفتاری- عاطفی، کم توانی ذهنی

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

کلیات

کم توانی ذهنی موضوع تازه و جدیدی نیست، بلکه در هر دوره و زمان افرادی در اجتماع وجود داشته اند که از نظر فعالیتهای ذهنی در حد طبیعی نبوده اند. به ویژه از روزی که بشر زندگی اجتماعی را شروع کرده، موضوع کسانی که به عللی قادر نبودند خود را با اجتماع هماهنگ سازند، مطرح بوده است (میلانی فر، ۱۳۸۹) این افراد از توانایی و استعداد لازم و کافی برای یادگیری برخوردار نیستند و نمی توانند خود را با محیط و شرایط موجود وفق دهند و در درک بسیاری از امور زندگی روزمره شان با مشکل روبرو هستند و نیاز به آموزش و حمایت بیشتری از سوی دوستان، همسالان، اولیاء، مربیان و متخصصان دارند ( شاطریان، ۱۳۸۷)بسیاری از کودکان کم توان ذهنی، احساس خشنودی، ثبات و ایمنی می کنند، اما بسیاری دیگر گرفتار یک احساس بدبختی، اضطراب، دشمنی، طرد و بی ارزشی می باشند. آنها برای کنترل این احساسات و همچنین آشفتگی شان در باب جهان دور و بر خویش، از تکنیکهای دفاع از خود متنوعی استفاده می کنند ( هیترموریسون، راسکو و امای ، ۲۰۱۱).به طور کلی افراد از طریق بروز رفتار، نیازهای عاطفی، اجتماعی و شناختی خود را بر آورده می نمایند. رفتار، هنگامی مشکل آفرین تلقی می گردد که برای فرد و دیگران، مزاحمت ایجاد کرده، زندگی عادی آنان را مختل کند( گولدشتاین ، ۱۹۹۵؛ به نقل از غنی آبادی، ۱۳۸۴)در کودکان کم توانی ذهنی، دامنه ای از آشفتگی های شدید هیجانی و رفتارهای مشکل – آفرین وجود دارد. در مقایسه این افراد با افرادی که به لحاظ هوشی در سطح متوسط با بالاترند، سابقه و رواج أشفنگی هیجانی و مشکلات رفتاری در کودکان کم توان ذهنی بسیار بیشتر می باشد( مینشاوی ، ۲۰۰۷). با وجود این، بسیاری از این کودکان به لحاظ آن که با دشمنی و پرخاشگری با دیگران رو به رو می شوند، از دیگران منزوی می شوند. آنها گاهی بد رفتار ، مخرب ، غیر قابل پیش بینی، غیرمسؤل ، ستیزه جو ، تحریک پذیر ، حسود و لجباز می باشند( سوکاکو ،۲۰۰۹).در همین راستا، مطالعات نشان داده اند که ۷ تا ۱۵ درصد از افراد با کم توان ذهنی به دلیل داشتن مشکلات رفتاری خدمات دریافت می کنند. امرسان، البرز، ربوز، ماسون، سابریک، کیسنان و ماسون ۲۰۰۳). حمله به مردم با اموال دیگران و تجاوز فیزیکی از قبیل مشت زدن، سیلی و لگد زدن، جیغ زدن و آسیب به خود نمونه هایی از رفتارهای مشکل آفرین است که افراد کم توان ذهنی از خود نشان می دهند( آلن ۲۰۰۰).از جمله روش های مختلفی که برای کاهش و حذف مشکلات رفتاری کودکان با کم توانی ذهنی استفاده می شود می توان به فعالیت های ورزشی اشاره کرد. کودکان دارای کم توانی ذهنی با فعالیت بدنی و ورزش، افزون بر فائق آمدن بر مشکلات رفتاری شان و بهبود آن، نحوه تعامل با دیگران به روش جامعه هستند را نیز می آموزند و به طور کلی کیفیت زندگی آنها بالا می رود. در واقع استفاده صحیح و مناسب از برنامه های ورزشی متناسب با ویژگیهای ساختاری و روان شناختی انسان، ضمن تأمین سلامت جسم و روان، فرد را برای زندگی در اجتماع آماده می کنند ( بلوچی، ۱۳۷۹)

بیان مسئله

کم توانی ذهنی یک وضعیت و حالت خاص ذهنی است که در اثر شرایط مختلف قبل از تولد، هنگام تولد و پس از تولد پدید می آید. کم توانی ذهنی می تواند در اثر مرض، عفونت و ویروس به وجود آید اما قابل سرایت به دیگری نیست( افروز، ۱۳۹۰). کودک کم توان ذهنی از نظر هوشی، جسمی، روانی و اجتماعی به میزان قابل توجهی نسبت به دیگر همسالان خود متفاوت می باشد و نمی تواند به نحوی درست حداکثر استفاده را از برنامه های آموزش و پرورش عادی بپرد و نیاز به توجه و خدمات ویژه دارد( شاطریان، ۱۳۸۷).افراد با کم توانی ذهنی محدودیت های عملکردی بیشتری در رفتارهای سازشی، وضعیت شغلی و ظرفیت جسمی در مقایسه با همسالان خود دارند( هندس و لارکین ، ۲۰۰۶). بسیاری بسیاری از افراد کم توان ذهنی دارای اختلال های حسی و حرکتی و احیانا نقیصه عضوی می باشند. برخی از آنان دارای اختلال های بدنی و روانی و رفتارهای سازش تایاقته و غیره می باشند. بعضی دیگر فقط کند ذهن و دیرآموز هستند (افروز، ۱۳۸۷). به طور کلی مشکلات سازشی و اجتماعی در بین افراد دارای اختلال های تحولی، به ویژه کودکان کم توان ذهنی شایع می باشد( بوالو ، ۲۰۰۳).افراد با کم توانی ذهنی برای داشتن مشکلات رفتاری مستعدتر هستند و این باعث افزایش استرس والدین این افراد می شود (فلوید و گالاکر ،۱۹۹۷). همچنین کرتیک، هافمن، گاز و ادلبروک (۲۰۰۴) بیان می کنند که افراد با کم توان ذهنی در مقایسه با افراد عادی مشکلات رفتاری بیشتری دارند. آنها بیان می دارند که این کودکان دامنه وسیعی از مشکلات مقابله ای، اضطراب، بیش فعالی، نقص توجه و ارتباط را نشان دادند.بسیاری از متخصصان تخمین می زنند که بین کم توانی ذهنی و مشکلات رفتاری ۲۰ تا ۳۵ درصد رابطه وجود دارد( مانس، بروکمن، دوسن و نائوتس ، ۲۰۰۳).از جمله پیامد هایی که مشکلات رفتاری در کودکان کم توان ذهنی برای آن ها به وجود آورده است می توان اشاره کرد به اینکه این افراد در اکثر جوامع به اجبار به حاشیه زیستی روی آورده اند. به طور معمول آن ها از شرکت در میهمانی ها و دیگر اجتماعات انسانی بنا به دلایلی طرد شده و از مسیر عادی زندگی منحرف شده اند. طرد شدن آنان از اجتماع، منجر به محدود شدن آنها در استفاده از امکانات محیطی می شود ( بوالو، ۲۰۰۳).هنلی، رمزی و ازین (۲۰۰۹) معتقدند مشکلات رفتاری در کودکان منجر به مشکلات ارتباطی می شود. همچنین اعتماد به نفس کم و عدم خود کنترلی نیز از دیگر مشکلات عاطفی افراد مبتلا به مشکلات رفتاری است. این افراد اغلب با مشکلات سازشی در مدرسه روبرو می شوند و متاسفانه به دلیل اینکه معلمان آگاهی های لازم را در مورد این کودکان ندارند، واکنش های منفی از خود نشان میدهند که این باعث سرخوردگی در این کودکان می شود. پاترسون و سانسون (۲۰۰۴) اظهار می دارند که از آنجا که افراد کم توان ذهنی آسیب های زیادی از محیط می بینند و در به انجام رساندن تکالیفشان ناتوان هستند، مورد تمسخر و تحقیر دیگران قرار می گیرند و دچار انواع مشکلات رفتاری می شوند، این افراد معمولا در رسیدن به هدفهای خود دچار ناکامی می شوند و همین ناکامی باعث پیدایش اختلال روانی و رفتاری است بنابراین می توان گفت بسیاری از مشکلات رفتاری در افراد کم توان ذهنی حاصل ناملایمات محیطی است. آنها با مشکلات رفتاری که دارند، افزون بر رفتارهای خود آسیب زا که می تواند به صورت آسیب به بدن خود باشد (خودکشی، زخم کردن خود به اطرافیان مثل والدین، خواهر و برادرها و یا حتی مراقبان شان نیز صدمه می رسانند( ماتسون، ترلانگ، گانزالز و ربوت ،۲۰۰۶)برخی از کودکان کم توان ذهنی از سلامت بدن، وزن مناسب، قدرت عضلانی و تعادلی که برای حفظ ایمنی جسم ضروری است برخوردار نیستند، از این رو ورزش و فعالیت بدنی خطرات ناشی از این عوامل را کاهش داده، سبک زندگی آنها را فعال و با رژیم غذایی مناسب، تصویر بدنی ذهنی این افراد را بهبود بخشیده و افزون بر این، حرکات کلیشه ای، رفتارهای ناسازگارانه و افسردگی در کودکان اتیسم را نیز کاهش میدهدر لاسکوسکی، ۲۰۱۲ وایند، اسچواند، لارسون، ۲۰۰۷).ورزش در صورت هدفمند و مناسب بودن قادر است ضمن ایجاد سلامت جسمی و حرکتی، به رشد رفتارهایی که لازمه سازگاری فرد یا اجتماع و محیط پیرامون وی می شود نیز کمک کند (اصلان خانی، ۱۳۷۹) در همین راستا مازورک ، تاچلمن و هوسر (۲۰۰۴) نیز به مطالعه ی تأثیر ورزش و موسیقی بر ۵ کودک بیش فعال پرداختند و نتایج نشان داد که ورزش و موسیقی مشکلات مربوط به رفتار های اجتماعی و سرعت کاری آن ها را بهبود و اختلال بیش فعالی آن ها را نیز کاهش داده است. از همین رو، به علت فراوانی مشکلات رفتاری و اختلال هایی که این مشکلات هم برای افراد کم توان ذهنی و هم برای جامعه به بار می آورد، این مسئله ایجاب می کند که با آموزش و پرورش و برنامه ریزی درست و مناسب، هم به کودک کم توان ذهنی بها و ارزش بخشیم و هم جامعه، والدین و اطرافیان بتوانند احساس ارزشمندی کنند و با این افراد مانند افراد بزهکار و خرابکار رفتار نمایند. زیرا افراد با کم توانی ذهنی در پرتو آموزش درست می توانند در رفتار خود تعدیل ایجاد کرده، رفتارهای درست را یاد بگیرند و زندگی کاملتر و از نظر شخصی رضایت بخش تری را بگذرانند و از نظر اقتصادی استقلال بیشتری کسب نمایند. به همین دلیل پژوهش حاضر به دنبال بررسی تأثیر ورزش بر مشکلات رفتاری کودکان کم توان ذهنی می باشد.

ضرورت و اهمیت پژوهش

اغلب کودکان کم توان ذهنی همراه با مشکلات رفتاری در برقراری ارتباط نزدیک و رضایت بخش با سایرین با مشکلات اساسی روبرو هستند، در نتیجه علاقه دیگران را نسبت به خود از دست می دهند و از جانب اطرافیان و همسالان خود طرد می شوند (شکوهی و پرند، ۱۳۸۴). زیرا یکی از مشکلات مهم در کودکان کم توان ذهنی میل به انزوا و گوشه گیری است، همین گوشه گیری زمینه های مثبتی که این افراد می توانند از جمع دریافت کنند را از آنها سلب می کند و حالت هایی مثل بی حوصلگی، ترس، خجالت و تنفر از دیگران را در آنها تقویت می کند(دیکنز ، ۲۰۰۲). همچنین برخی از افراد کم توان ذهنی درون گرا می شوند و در خود فرو می روند و خود را از اجتماع دور نگه می دارند و گاهی این مسئله درون گرایی باعث ضعف حافظه و یادگیری میشود و بر وضعیت تحصیلی تأثیر می گذارد( لیو ،۲۰۰۰) به همین دلیل اگر مداخلهی به هنگام صورت نگیرد، نه تنها فرد دارای اختلال، باری که از رنج و درد هست را به دوش می کشد، ممکن است در فعالیت های ضداجتماعی نیز درگیر شود. اما اگر تشخیص و ارائه خدمات به موقع و متناسب با اختلال فرد باشد، مهارت های تحصیلی فرد بهبود می یابد، ارتباط فردیشان مناسب تر خواهد شد و از ارتباط با دیگران بیشتر لذت می برند( صمدی، ۱۳۸۸). یکی از مداخله هایی که به کاهش مشکلات رفتاری و بهبود مهارت های اجتماعی و ارتباطی کودکان با کم توانی ذهنی کمک می کند، ورزش و فعالیت های جسمی است (دیکنز، ۲۰۰۲).در واقع فعالیت های ورزشی باعث پذیرش هر چه بیشتر افراد کم توان ذهنی در بین دوستان و اجتماع می گردد، رشد شناختی آنها را افزایش، وضعیت بدنی را مناسب، آرامش، لذت و ثبات رفتاری را در آنها به ارمغان می آورد و به این دلیل که فعالیت های بدنی اگر در برنامه آموزشی و یا در برنامه روز مره فرد جای داشته باشد باعث خود پنداری مثبت و عزت نفس فرد می شود در زندگی فرد کم توان ذهنی اهمیت بسیاری دارد (افروز، ۱۳۸۴) از آنجا که مدارس، محیط هایی کلیدی برای توسعه فعالیت های بدنی هستند و دانش آموزان حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد ساعات بیداری را در مدرسه می گذراند، به طور ویژه تربیت بدنی می تواند برای دانش آموزان مهم باشد( فرکلاو و استراتون ،۲۰۰۶، به نقل از فکس ، کوپر و مک گنا، ۲۰۰۴). افزون بر این ورزش نقش بسیار مهمی را در افزایش مشارکت دانش آموزان در فعالیتهای بدنی و بهبود سلامت ایفا می کنند.در این تحقیق که هدفش بررسی اثر ورزش بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان کم توان ذهنی می باشد، می تواند برنامه ریزی مناسب و دقیق تری را برای رفتار و برخورد بهتر