فاطمه یوسفی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه اختلالات رفتاری و مهارت های اجتماعی در کودکان دارای اختلال گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری شهر مرودشت” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد مرودشت

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی تربیتی

عنوان:

مقایسه اختلالات رفتاری و مهارت های اجتماعی در کودکان دارای اختلال گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری شهر مرودشت

استاد راهنما:

دکتر سلطانعلی کاظمی

نگارش:

فاطمه یوسفی

زمستان ۱۳۹۵

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مساله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف تحقیق

فرضیه های پژوهش

تعاریف نظری و عملیاتی متغیر ها

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مبانی نظری مهارت اجتماعی

تعاریف مهارت های اجتماعی

شیوه های آموزش مهارت های اجتماعی

مبانی نظری اختلالات رفتاری

تعاریف اختلالات رفتاری

انواع اختلالات رفتاری

علل اختلالات رفتاری

انواع اختلال های رفتاری

طبقه بندی اختلالات رفتاری

عوامل موثر بر بروز اختلالات رفتاری

علایم و نشانه های اختلال رفتاری

پیشینه پژوهش جمع بندی

فصل سوم – روش شناسی پژوهش

روش پژوهش

جامعه آماری

حجم نمونه و روش نمونه گیری

روش اجرای پژوهش

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

ملاحظات اخلاقی

فصل چهارم – یافته های پژوهشی

یافته های توصیفی

یافته های استنباطی

فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری

خلاصه پژوهش

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های پژوهش

پیشنهاد های پژوهش

منابع

پیوست ها

چکیده

هدف از این تحقیق مقایسه اختلالات رفتاری و مهارت های اجتماعی در کودکان دارای اختلال گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری شهر مرودشت می باشد. روش تحقیق از نوع علی- مقایسه ای می باشد. جامعه آماری کودکان دارای مشکل گفتاری دوره دبستانی مراجعه کننده به بخش گفتار درمانی درمانگاه فرهنگیان و مرکز مشاوره آرمان شهر مرودشت و جامعه آماری کودکان فاقد اختلالات گفتاری را کودکان دوره دبستانی شهرستان مرودشت تشکیل می دهد. ابتدا از بین کودکان دارای مشکلات گفتاری که به مراکز گفتار درمانی شهرستان مرودشت مراجعه کردند ۷۰ نفر به طور هدفمند انتخاب شدند و سپس بر حسب سن، جنس، طبقه اجتماعی به صورت همتاسازی ۶۵ نفر از کودکان عادی انتخاب شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت (۱۹۹۰) استفاده شده در تجربه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده که در سطح آمار توصیفی (محاسبه ی فراوانی، در صد، میانگین، انحراف استاندارد و در سطح آمار استنباطی تحلیل ماتوا استفاده گردید. که نتایج نشان داد که بین اختلالات رفتاری تنها در بعد درون گرایی کودکان با مشکل گفتاری و فاقد اختلالات گفتاری تفاوت معناداری وجود دارد و مهارت های اجتماعی تنها در یعد قاطعیت کودکان با مشکل گفتاری و فاقد اختلالات گفتاری تفاوت معناداری وجود دارد.

کلید واژه ها: اختلالات رفتاری، مهارت های اجتماعی، اختلال گفتاری.

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

کودکی که به دنیا می آید ممکن است عالیترین و کامل ترین امکانات رشد را دارا باشد. وی ممکن است آمادگی و ظرفیت آن را داشته باشد که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و به برترین کمالات دست یابد. کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیط مناسب در اختیارش قرار گیرد تا ببالد و نشو ونما پابد و جایگاه ارجمند خویش را در این دنیا بیابند. اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دست یابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد. محدودیت های محیط زندگی گروهی از کودکان چتان زیاد است که بقای آنان نیز مسیر نمی شود . بزرگی ارقام فقر و بیماری و مرگ در کشورهای جهان سوم لرزه بر اندام آدم می اندازد و اختلالات رفتاری کودکان نیز که نتیجه آن فقر و بیماری و جهل و بد رفتاری و نابسامانی های خانوادگی و کاست های آموزشی و اجتماعی و فرهنگی است شدیدا مانع رشد و بالندگی و وصول آن به کمالاتی است که در خلقتشان مقدر شده است (طوسی، ۱۳۸۴).اختلالات رفتاری، گروهی از رفتار ها هستند که بیمار به وسیله آن ها به طور مکرر حقوق اساسی دیگران را نقض می کند و با قواعد اجتماعی را زیر پا می گذارد. این اختلال در دوران کودکی با نوجوانی شکل می گیرد و در پسران بیشتر از دختران شایع است. بسیاری از رفتار های مرتبط با اختلالات رفتاری ظاهری شبیه نافرمانی ها و سرکشی های معمولی دوران کودکی دارند اما بسیار شدید تر و جدی تر هستند . بیمارانی که دچار اختلال رفتاری هستند نوعا نسبت به سلامت و خوشی دیگران بی توجهناد. حس همدردی در آن ها پاپین است و غالبا رفتار های دیگران را برای خود تهدید آمیز و خصمانه تلقی می کنند. در نتیجه، غالبا واکنش پرخاشگرانه ای به این تهدید های خیالی نشان می دهند و رفتار های خود را این گونه توجیه می نمایند. برخی از این بیماران ممکن است اعتماد به نفس ضعیفی داشته باشند در حالی که برخی دیگر ممکن است ارزش بیش از حدی برای خود قایل باشند. این بیماران غالبا بیرحم و سنگدلند و احساس گناه اندگی می کنند و حتی هنگامی که ظاهرا خطای خود را می پذیرند، بیشتر ترفندی است برای جلو گیری از تنبیه شدن رفتار پرخطر و بی پروا، مشخصه غالب بیمارانی است که دچار اختلال رفتاری هستند. آن ها ممکن است در سنین پایین به رفتار های جنسی، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و استعمال مواد مخدر روی آورند و باعث مشکلات قانونی گردند . در بسیاری موارد، بیمارانی که اختلال رفتاری دارند دارای ضریب هوشی کمتر از سطح میانگین و عملکرد تحصیلی پایینی هستند. افکار مربوط به خودکشی با اقدام برای خود کشی نیز در بین آنان دیده می شود ، پژوهش های اخیر نشان می دهد که برخی کودکانی که دچار اختلال رفتاری بوده اند پس از رسیدن به دوران بزرگسالی، افرادی متعادل سالم و موفق و با عملکرد اجتماعی عادی شده اند. هر چند، برخی از آن ها ممکن است این اختلال را در بزرگسالی نیز حفظ کرده و با دچار اختلالات دیگری نظیر اختلال شخصیت جامعه ستیزی و سوء مصرف مواد گردند.کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری همواره در معرض این خطر جدی قرار دارند که مورد قبول همسالان قرار نگیرند و رفتار های نا مناسب اجتماعی بروز دهند به طور کلی این کودکان نسبت به سایر کودکان ممکن است مهارت اجتماعی ضعیف داشته باشند در سال های اخیر توجه زیادی به مبحث تعامل اجتماعی شده است ، چرا که بررسی های متعدد نشان می دهند ، کمبود مهارت های اجتماعی در کودکان بر موفقیت آن ها تاثیر می گذارد (رای و الیوت، ۲۰۰۶) و در روابط بین فردی و حوزه های عاطفی مشکل ایجاد می کند (راندیو میشل، ۲۰۰۸). مشکلات یادگیری دانش آموز را تشدید می کند، مانع پیشرفت او می شود و سر انجام به عواقب نامطلوب در دوران تحصیل می انجامد ، سازگاری دانش آموزان را کاهش می دهد و آن ها را با ناتوانی و اختلالات در تمامی امور مواجه می سازد (حیات و قبلر، ۲۰۰۷) . فقدان مهارت ها و توانایی های عاطفی، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مسائل و مشکلات، آسیب پذیر کرده و آن ها را در معرض انواع اختلالات روانی، اجتماعی و رفتاری قرار می دهد.دانش آموزان و جوانان وقتی افراد مفیدی هستند که بتوانند مشکلات جامعه را از طریق ایفای درست نقش حل کنند. مهارت اجتماعی توانایی برقراری روابط بین فردی با دیگران است به نحوی که از نظر جامعه قابل قبول ارزشمند، منطبق بر عرف و در عین حال برای شخصی، خانواده و جامعه سودمند بوده و بهره های دو جانبه داشته باشند. یکی از نشانه های سلامت روانی و اجتماعی، وجود همین ارتباطات اجتماعی است. داشتن چنین روابط گرم و صمیمی با انسان های دیگر منبع ایمنی، اعتماد، راحتی و آسایش هر انسان، سازمان و جامعه است. (هارجی و همکاران، ۱۳۸۲). مهارت های اجتماعی یاد گرفتی هستند، شامل رفتار های کلامی اند با قصد، ئیت، واکنش ها و پاسخ های متناسب همراه اند، مستلزم زمان مناسب و کنترل رفتار های خاص می باشند، متاثر از عوامل محیطی هستند، تقویت های اجتماعی دیگران را به حداکثر می رسانند (هارجی، ۱۳۸۲). بنابراین مطالعه حاضر با در نظر گرفتن اهمیت گفتار در مراحل مختلف تحصیل و زندگی آینده به بررسی مهارت های اجتماعی و اختلالات رفتاری در کودکان دارای مشکل گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری می پردازد.

بیان مساله

در سال های اخیر تمابل فزاینده ای برای تشخیص کودکانی که در معرض خطر مشکلات رفتاری هستند مشاهده می شود. این توجه تا حدود زیادی به این دلیل است که کودکانی که مشکلات رفتاری مانند “پرخاشگری ” و “مشکلات توجه دارند، در معرض خطر بیشتری برای مشکلات رفتاری ادامه دار تا سال های کودکی و نوجوانی قرار دارند علاوه بر آن مشاهده شده اگر اختلال سلوک از سنین پایین شروع شود تنوع و شدت رفتار های مخرب بیشتر از افرادی خواهد بود که شروع دیرهنگام اختلال سلوک دارند با توجه به شروع زودهنگام و ثبات نسبی برخی انواع مشکلات رفتاری، شناسایی عواملی که در بروز این اختلال ها دخیل هستند از اهمیت برخوردار استکودکانی که اختلالات رفتاری دارند از نظر روحی و موقعیت اجتماعی صدمه می بینند و در آینده مشکلاتی در زندگی و تطابق با محیط خواهند داشت چون کودکان اکثریت جمعیتی را در جامعه تشکیل می دهند و در واقع اینده سازان و جایگزین اداره کنندگان جامعه خواهند بود و اگر از این صدمه در امان نماند. خسارات زیادی وارد خواهد شد. امروزه دانشمندان به این نتیجه رسیدند که رابطه مستقیمی بین تکلم. شکوفایی هوش اجتماعی شادان و موفقیت وجود دارد. مسایل رفتاری کودکان برای معلمان خانواده و خود کودکان مشکلات بسیاری را ایجاد می کند و یا درصد های بالایی از معضلات اجتماعی همراه هستند مسایل رفتاری به طور قابل ملاحظه ای بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودکان تاثیر می گذارد و احتمال ابتلا به بیماری های روانی را در بزرگسالی افزایش می دهد (محموی زاده و خسرویملک، ۲۰۰۶).بسیاری از کودکان بخاطر مشکلات گفتاری اعتماد خود را از دست می دهند و گوشه گیری و انزوا را بر می گزینند و از توانایی های موجود خویش بهره نمی گیرند که نتایج این کار عقب افتادگی در سی و اجتماعی و مشکلات روانی می باشد و به همین دلیل کودکانی که مشکلات گفتاری دارند. عصبی پرخاشگر و منزوی اند (ایرنسون به نقل از علیزاده، ۱۳۸۹).همچنین بسیاری از کودکان بخاطر مشکلات گفتاری مهارت های اجتماعی و ارتباطات بین فری شان دچار مشکل می شود. داشتن ارتباطات بین فردی برای زندگی در دنیای کنوئی امری ضروری است مهارت های اجتماعی مهارت هایی هستند که موانع روابط اجتماعی مثبت و عملکرد های اجتماعی آموخته شده را برطرف می کنند و می تواند به عملکرد مفید و موثر کمک کننده (ماتسون ،۱۹۹۰).بی گمان کودکان دارای اختلالات رفتاری نه تنها نمی توانند ظرفیت های خود را در بستر جامعه به سطح مهارت و خود شکوفایی برساتالم، بلکه با روتر رفتار های ناپخته و سازمان یافته، پیش بینی رفتار های ضد اجتماعی در دوره جوانی را امکان پذیر خواهند کرد. کمبود مهارت های اجتماعی کودکان را با مشکلات متعددی مواجه می سازد و باعث عدم مصالحه و سازش در روابط بین فردی مشکلات و اختلالات رفتاری می گردد و بر رشد شخصیت کودک و سازگاری وری با محیط تاثیر منفی می گذارد (تایلور ۲۰۰۷).اختلالات رفتاری به شرایطی اطلاق می شود که در آن پاسخ های رفتاری در مدرسه با هنجار های فرهنگی، سنتی و قومی تفاوت داشته باشد. به طوری که در عملکرد تحصیلی فرد، مراقبت از خود ، روابط اجتماعی، سازگاری فردی، رفتار در کلاس و سازگاری در محیط کار نیز تأثیر منفی بگذارد. اغلب کودکان و نوجوانان با اختلالات رفتاری، احساسات منفی دارند و با دیگران بدرفتاری می کنند. در بیشتر موارد، معلمان و همکلاسی ها، آنان را طرد می کشند و در نتیجه فرصت های آموزشی آنان، کاهش می یابد در چنین شرایطی امکان ارتباط سالم میسر نیست و سلامت زندگی فردی و اجتماعی تهدید و مختل خواهد شد در نتیجه سازگاری نوجوانان کاهش می یابند و آن ها را با ناتوانی در بیشتر امور روزانه خود مواجه می سازد (هیات ۲۰۰۷). در نوجوانانی که مهارت های اجتماعی نارسایی دارند، احساس دردناکی از بی کفایتی، اضطراب، کاهش انگیزش و ناسازگاری هایی گزارش شده است در کل کسب مهارت های اجتماعی، با ایجاد تحول عاطفی و اجتماعی در نوجوانان، ظرفیت آن ها را برای تمرکز بر فعالیت های تحصیلی، بهبود سلامت روان شناختی و کاهش مشکلات رفتاری می شود (هنسی ،۲۰۰۷). کسب مهارت های اجتماعی اساس اجتماعی شدن آدمی در تمامی فرهنگ ها بوده که در دو یا سه قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. چرا که انسان موجودی است اجتماعی و پویا که به منظور تأمین نیاز های جسمی، روحی و عاطفی، همیشه با همنوعان خود در حال تعامل است و بدون ارتباط با دیگران نمی تواند توانمندی های خویش را در جهت انجام وظایف فردی و اجتماعی توسعه دهد (نساجی زواره، ۱۳۸۸). مهارت های اجتماعی، مجموعه ای پیچیده از مهارت هاست که برای سازگاری و کنار آمدن با موقعیت های فشار را حیاتی است، روابط سالم را پرورش و عملکرد کلی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. به عبارت دیگر مهارت های اجتماعی رفتار هایی هستند که به مردم برای کنش متقابل با دیگران کمک می کنند. در این میان خانواده و مدرسه به عنوان اولین محیط های اجتماعی فرد محسوب میگردد. در مدرسه، کنش متقابل نوجوان ممکن است با همکلاسی ها، معلمان و سایر کارکنان مدرسه باشد . در مراحل بعدی زندگی، ابن کنش متقابل با همکاران، سرپرستان، دوستان و افراد دیگر است (رندی و مایک ۲۰۰۸)، لذا مطالعه حاضر با در نظر گرفتن اهمیت گفتار در مراحل مختلف تحصیل و زندگی آینده به بررسی مهارت های اجتماعی و اختلالات رفتاری در کودکان دارای مشکل گفتاری و کودکان عادی می پردازد و به این سوال پاسخ می دهد که آیا بین کودکان دارای اختلال گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری از لحاظ اختلالات رفتاری و مهارت های اجتماعی تفاوت معناداری وجود دارد؟ _

اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه توجه به مشکلات دوران کودکی هم برای فرد و هم برای جامعه اهمیت زیادی دارد یکی از مهمترین مشکلات دوران کودکی مشکلات رفتاری است. شواهد روز افزونی وجود دارد که کودکان دچار مشکلات رفتاری در معرض اختلالات روانپزشکی بیشتری قرار دارند در بررسی های انجام شده مشخص شده که کودکان دارای اختلالات بیان و زبان آمادگی بیشتری برای اشکالات بعدی و متعدد اجتماعی و رفتاری دارند.کودک برای یادگیری زبان یک امادگی زیستی دارد به نظر می رسد که توانایی های دقت و ادراک به طور زیستی تعیین شده و به کودک اجازه می دهد که آوا ها را تمیز دهد اما امادگی زیستی اولیه برای یادگیری زبان به این معنا نیست که عوامل محیطی در این فرایند هیچ نقشی ندارند. واقعیت این است که زبان فقط در بافت اجتماعی آموخته می شود کودک برای یادگیری زبان به کنش متقابل اجتماعی نیز نیاز دارد زیرا همین کنش متقابل اجتماعی است که او را برای گسترش و تکمیل توانایی های زبانی خود تشویق می کند (گنجی، ۱۳۸۴). یادگیری مهارت های اجتماعی و ایجاد رابطه موفق با دیگران یکی از مهم ترین دستاورد های دوران کودکی است (شهیم، ۱۹۹۰) متاسفانه همه کودکان موفق به فراگیری این مهارت ها نمی شوند (گرشام و الیوت ،۱۹۹۰) و به همین دلیل اغلب این کودکان با واکنش های منفی از سوی بزرگسالان و کودکان دیگر روبرو می شوند. مهارت های اجتماعی کودکان می تواند تاثیر شگرفی در کارکرد های انطباقی، تحصیلی، کیفیت زندگی و توان بالقوه آن ها برای زندگی و آموزش در محیط با حداقل محدودیت داشته باشد(فاسل و همکاران ۲۰۰۰). نقص مهارت های اجتماعی مشکلی نسبتا مقاوم و مرتبط با عملکرد ضعیف تحصیلی است که اغلب منجر به مشکلات سازگاری آتی با اختلالات روانی می شود (کول و داج ، ۱۹۹۰).در واقع مهارت های ارتباطی و مهارت های زندگی جهت کسب استقلال در زندگی روزمره و در جهت سازگاری با موقعیت های فردی تنش زا اهمیت اساسی دارد (هال ،۲۰۰۵). افراد دچار مشکلات گفتاری اغلب در مهارت های اجتماعی و انطباقی نقص دارند بنابر این ارزیابی کسب این مهارت ها عامل کلیدی در توانمندی فردی برای انتقال از محیط زنا کی محدود مثل موسسه ها، به محیط موقعیت زندگی با حداقل محدودیت و داشتن زندگی شاد و سالم است (متسون ۲۰۰۶). نابسامانی های خانوادگی، کمبود های آموزشی، پرورشی و بهداشتی، جابه جا شدن گروه های اجتماعی و فشار های ناشی از آن، رشد نامعقول جمعیت، مهاجرت های بی رویه و آوارگی، فقر و اعتیاد گسترده دل آزردگی و افسردگی و پرخاشجویی و شکوه گرایی های حاصل از غیبت و فقدان سرپرست در بسیاری از خانواده ها و همچنین ناآگاهی های دیرپای والدین کودکان برای مقابله علمی عاقلانه با فشار هایی که زندگی جدید و ناآشنا و پیچیده کنونی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روان های حساس و پذیرایی خردسالان وارد می آورد و بسیاری عوامل مهم دیگر سبب شده است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان وسعت بی سابقه ای بیابد (عیسی زاده، ۱۳۸۶).در چنین وضعیت جا دارد که پژوهشگران و متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک هر چه نیرو و دانش و تجربه در توان و هر چه شور و شوفی و دلسوزی در جان دارند به کار گیرند و بر این دشمن مهلک درونی بشورند و کمک کنند تا اختلال های عاطفی را از دل های آسیب پذیر کودکان معصوم و دوست داشتنی بیرون کنند و رشد شخصیت سالم و متعادل آنان را امکان پذیر سازند. گرچه با نگاهی به تحقیقات انجام شده به رابطه بین اختلالات رفتاری و گفتاری بر می خوریم اما کما کان هنوز فاصله زیادی بین آنچه انجام شده و آنچه باید انجام شود وجود داردو پیاز لزوم به بررسی و شناخت بیشتر اختلالات گفتاری و رابطه آن با اختلالات روانپزشکی در بین کودکان وجود دارد. بنابراین در پژوهش حاضر سعی شده به مقایسه مهارت های اجتماعی و اختلالات رفتاری در کودکان دارای مشکل گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری پرداخته شود.

اهداف تحقیق

مقایسه و بررسی میزان اختلالات رفتاری (برون گرایی درون گرایی بیش فعالی در کودکان دارای مشکل گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری

مقایسه و بررسی میزان مهارت های اجتماعی همکاری، قاطعت، خویشتن داری در کودکان دارای اختلال گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری.

بین کودکان با مشکل گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری به لحاظ اختلالات رفتاری (برون گرایی، درون گرایی، بیش فعالی) تفاوت معناداری وجود دارد.

بین کودکان با مشکل گفتاری و کودکان فاقد اختلالات گفتاری به لحاظ مهارت های اجتماعی همکاری، قاطعیت، خویشتن داری تفاوت معناداری وجود دارد.

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها

مهارت های اجتماعی

رفتار های اکتسابی جامعه پسندی است که فرد را قادر می سازد که انگونه با دیگران در تعامل باشد که واکنش مثبت آن ها را فراخوانده و از واکنش منفی آن ها اجتناب ورزد (الیوت و گرشام، ۱۹۹۳).

اختلالات رفتاری

این اصطلاح به گروهی از اختلالات روانپزشکی کودکان و نوجوانان اطلاق می شود که بر بیماری جسمی معلولیت یا اختلالات تشخیصی نبوده جزیی از پسیکونروز معینی نیست اختلالات رفتاری اولبه واکنش در مقابل محیط نامساعد تلقی می شود و به شکل های گوناگون تظاهر پیدا می کند و به صورت مسایل رشد شخصیت، صفات و عادات نا مطلوب مقاوم (ناخن جویدن، انگشت مکیدن، حملات کج خلقی و نظایر آن ها) و با اختلالات سلوک و بزهکاری، صفات نوروتیک مانند (خوایگردی، تیک، بیش فعالی، و ترس ها) و به صورت مشکلات تحصیلی و مسایل کلی مربوط به مدرسه (پور افکاری ۱۳۷۳).

تعریف عملیاتی متغیرها

مهارت های اجتماعی و اختلالات رفتاری

مهارت های اجتماعی و اختلالات رفتاری نصره ای که دانش اموزان از پرسشنامه مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت (۱۹۹۰) کسب می کنند. که حداقل نمره در این مقیاس صفر و حداکثر ۷۸ می باشد.

این پرسش نامه مهارت های اجتماعی و اختلالات ذفتاری را با هم می سنجد.