فرزانه مهدوی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه در سال ۱۳۹۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی رابطه کیفیت زندگی، راهبرد های مقابله ای با میزان امید به زندگی در خانواده های کودکان مبتلا به اوتیسم” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه ارومیه

دانشکده ادبیات و علوم انسانی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی عمومی

بررسی رابطه کیفیت زندگی، راهبرد های مقابله ای با میزان امید به زندگی در خانواده های کودکان مبتلا به اوتیسم

اساتید راهنما:

دکتر علی عیسی زادگان

دکتر فرزانه میکائیلی منیع

پژوهشگر:

فرزانه مهدوی

شهریور ۱۳۹۳

فهرست منابع

عنوان

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت و اهمیت موضوع

اهداف تحقیق

هدف کلی

اهداف جزئی

فرضیه های پژوهش

سوال های پژوهشی

تعاریف متغیرها

تعریف مفهومی متغیرها

تعریف عملیاتی متغیرها

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه

روانشناسی اوتیسم

نظریه تقص در عملکرد اجرایی

نظریه پیوستگی مرکزی ضعیف

نظریه نابینایی ذهنی

نظریه همدلی -نظام دهی

نظریه مغز مردانه مفرط (EMB) زیر مجموعه نظریه همدلی_نظام دهی

نظریه ماگنوسلولار

بیولوژی اوتیسم

حجم رشد کلی مغز

تفاوت در ساختمان مغز

تفاوت در عملکرد مغز

تفاوت در انتقال دهنده های عصبی

عوامل پری ناتال

خصوصیات و ویژگی های بالینی کودکان اوتیسم

مشکلات اجتماعی

مشکلات ارتباطی

علایق خاص و رفتارهای تکراری

سایر خصوصیاتی که جزو طبقات بالا فرار نمی گیرد

ویژگی های شناختی کودکان اوتیسم

تئوری ذهن

رابطه ی اوتیسم و تئوری ذهن

تشخیص و مراحل آن

مرحله اول: تشخیص مقدماتی با بررسی اولیه

مرحله دوم ارزشیابی تشخیص جامع

معیارهای تشخیص IV – TR –  DSMبرای اختلال اوتیسم

دلالت کشنده های اولیه در تشخیص اختلال اوتیستیک

رفتارهای مشترک با اوتیسم

عوامل برانگیزاننده در مشکلات رفتاری

اختلاف نظر در مورد شیوع اوتیسم

خانواده و اوتیسم

درمان ها برای کودکان مبتلا به اوتیسم

روش ABA

روش TEACH

روش ارتباط با تبادل تصویر(  PECS)

داستان های اجتماعی

درک مجموعه حواس

درمان های رژیمی و داروئی

روش های درمانی مکمل

امیدواری

رشد امیدواری

کیفیت زندگی

مروری تاریخی بر مفهوم کیفیت زندگی

تعریف کیفیت زندگی

پیشینه طرح مفهوم کیفیت زندگی

ابعاد مفهومی کیفیت زندگی

کیفیت زندگی به مثابه سازه ای ذهنی

کیفیت زندگی به مشابه سازه ای عینی

کیفیت زندگی به مثابه سازه ای- ترکیبی

راهبرد های مقابله ای

تدابیر و منابع مقابله ای

انواع مقابله

انواع مقابله

انواع مقاله های کار آمد

مقابله مسئله دار

مقابله هیجان مدار

مقابله های ناکارآمد و غیر مفید

سه ویژگی مقابله

پیشینه تجربی

فصل سوم: طرح پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

ابزار جمع آوری اطلاعات

پرسش نامه کیفیت زندگی

پرسش نامه راهبرد های مقابله با استرس

پرسش نامه امید به زندگی میلر

روش تجزیه و تحلیل داده ها

شیوه اجرای پژوهش

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

مقدمه

بخش توصیفی

توزیع فراوانی جنسیت والدین کودکان مبتلا به اوتیسم

میزان تحصیلات والدین کودکان مبتلا به اوتیسم

توزیع فراوانی سن والدین کودکان مبتلا به اوتیسم

میانگین و انحراف معیار متغیرهای مورد پژوهش

بخش آمار استنباطی

آزمون کالموگروف – اسمیر نوف

فرضیه شماره ۱

فرضیه شماره ۲

فرضیه شماره ۳

سوال پژوهشی ۱

سوال پژوهشی ۲

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری

فرضیه شماره ۱

فرضیه شماره ۲

فرضیه شماره ۳

سوال پژوهشی ۱

سوال پژوهشی ۲

پیشنهادات پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

منابع

چکیده:

این پژوهش با هدف تعیین رابعله کیفیت زندگی، راهبرد های مقابله ای با میزان امید به زندگی در خانواده های کودکان مبتلا به اوتیسم انجام شده، برای این منظور ۷۰ خانواده کودک مبتلا به اوتیسم به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. برای گرد آوری اطلاعات از پرسشنامه های کیفیت زندگی، راهبردهای مقابله با استرس و امید به زندگی میلر استفاده شد. داده های بدست آمده با استفاده از روش همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون گام به گام در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که متغیرهای پیش عملکرد اجتماعی، شادابی و نشاط، نقش احساسی، رفتار اجتنابی و مساله مداری قادرند تغییرات امید به زندگی را پیش بینی کنند. علاوه بر این نتایج حاکی از آن بود که بین سلامت جسمی، سلامت روان، درد جسمی، شادابی و نشاط، نقش احساسی، عملکرد اجتماعی و سلامت عمومی، رفتار اجتنابی و راهبرد های مقابله ای با امید به زندگی رابطه معنادار وجود دارد.

کلید واژه ها: کیفیت زندگی، راهبردهای مقابله ای، میزان امید به زندگی، خانواده های کودکان مبتلا به اوتیسم

مقدمه

اختلال های طیف اوتیسم گرچه عماد تا با همین نام شناخته می شوند که اولین بار کانر در ۱۹۴۲ در آمریکا و آسپرگر در حدود همان سال در اتریش به معرفی آن پرداختند، لیکن اکنون شامل مجموعه ای از اختلال های می شوند که با نام «اختلال های رشدی فراگیر ، شناخته می شوند. بر طبق چهارمین متن بازنگری شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ( DSM – IV )، اختلال اوتیسم یکی از بیماری های گروه اختلال های فراگیر رشد می باشد که با تخریب پایدار در تعامل اجتماعی متقابل، تاخیر با انحراف ارتباطی و الگوی ارتباطی کلیشه ای محدود مشخص است. وجود کودک اوتیسم در یک خانواده اغلب آسیب های جبران نا بلد بری را بر خانواده وارد می کند، میزان آسیب پذیری در خانواده در مقابل این ضایعه گاه به حدی است که وضعیت سلامت روانی خانواده دچار آسیب شدیدی می شود (نریمانی، آقامحمدیان و رجبی، ۱۳۸۶). به طوری که به محض آگاهی والدین از معلولیت فرزند خود، تمام آرزوها و امیدها به یاس مبدل می گردد و مشکلات والدین شروع می شود (پیسولا ، ۲۰۰۲). این مشکلات می تواند شامل مواردی مانند هماهنگ کردن وظایف معمول خود با برنامه های درمانی کودک، سازگاری عاطفی با موقعیت متفاوت فرزند، صرف زمان زیاد برای تعیین درمان، فراهم کردن مراقبت ها در خانه ، پرداختن به مشکلات مدرسه، و رسیدگی به مشکلات رفتاری کودک کم توان باشد (بیکر، بلچر کرینس و ادلبروک ، ۲۰۰۲). داشتن یک زندگی با کیفیت مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و هست و در طی سالیان متمادی یافتن مفهوم زندگی خوب و چگونگی دست یابی به آن افکار و مطالعات را به خود معطوف داشته است (داورن ، ۲۰۰۴). اگرچه امید یک صفت سرشتی است و وابسته به موقعیت نیست، به نظر می رسد که با استفاده از مداخلات موقعیتی مانند مشاهده و آموزش می توان میزان آن را تغییر داد (واله، هائبر، سولدو، ۲۰۰۶). اما افراد بسیاری وجود دارند که ممکن است به دلیل توانایی فکر کردن از روی امیدواری درباره آینده را از دست بدهند. اول اینکه آنها از زمان تولد هرگز، محبت، مراقبت و توجهی که به آنها اجازه ایجاد تفکر امیدوارانه را بدهد، دریافت نکرده اند. دوم اینکه ممکن است که در آغاز یاد می گیرند که امیدوارانه فکر کنند، اما امیدشان به وسیله وقایع پر استرس زندگی در طول دوران رشد تخریب می شود با این وجود روانشناسی مثبت گرا معتقد است امیدواری را می توان ایجاد و ارتقا داد (ناجی، ۱۳۹۲).راهبردهای مقابله ای متغیری است که در پژوهش حاضر به آن پرداخته شده است. به اعتقاد جانگ، سوردارسون، استین و همکاران (۲۰۰۷)، یک اصل مهم برای درک تفاوت های فردی در آسیب پذیری به مشکلات جسمی و ذهنی، سبک مقابله فرد در برابر مشکلات است. مهارت مقابله با استرس شهرهای چند مرحله ای است که فرد را قادر می سازد با به کار بردن آن مراحل، مدیریت موقعیت تنش زا را بر عهده بگیرد. نتایج بدست آمده از پژوهش های متعدد، حاکی از آن است که متعاقب یک رویداد فشار زا، بیماری به وقوع میپیوندد. هرچند در مورد همه آزمودنی ها مشاهده نمی شود، ولی به طور کلی افرادی که منابع مقابله ضعیف و ناکار آمد در مواجهه با فشار روانی دارند، بیشتر احتمال بروز بیماری در آنان وجود دارد. پژوهش های انجام شده در افراد مبتلا به فشار خون اساسی نشان می دهد که این افراد در برابر مشکلات بیشتر از سبک های بازداری هیجانی انگار و سرکوب استفاده می کنند (میلر، لیناج، پرودی، ۲۰۰۲؛ کلارک، ۲۰۰۳).متغیر بعدی پژوهش کیفیت زندگی است، به رغم آنکه توافق کلی در تعریف کیفیت زندگی وجود ندارد پژوهشگران بر سه ویژگی مهم آن شامل چنتا یعادی بودن، ذهنی بودن و پویا بودن اتفاق نظر دارند. کیفیت زندگی موضوعی چند بعدی است و دارای ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و روحی است. این ویژگی با تعریفی که امروزه از سلامتی داریم منطبق است. آنجا که سلامتی را رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی می دانیم (سلامتی، ۱۳۸۸).

بیان مسئله

کلمه اوتیسم از ریشه اصطلاح یونانی آتوس به معنی خود ریشه گرفته است. در سال ۱۹۴۳ دکتر کاتر این اختلال را شناسایی نمود و آن را اوتیسم زودرس دوران کودکی تأمید. در زبان فارسی، اوتیسم را ادرخودماندگی، ترجمه کرده اند. این اختلال یک عارضه رشدی است که بر تمام ویژگی های رشدی کودک اثر می گذارد (قهرمانی، ۱۳۸۵). اوتیسم از جمله اختلال های فراگیر در تکامل عصبی با اتیولوژی نامعلوم و پایه ژنتیکی قوی بوده و دارای تظاهرات رفتاری از جمله نقایص کیفی در تکامل زبان، مهارت های ارتباطی، تعاملات اجتماعی، تفکر و بازی می باشد (سعیدیان، نوروزبیگی، خاکزاد و جوانبخت ۱۳۹۰). اختلال نافذ رشد از جمله اوتیسم و آسپرگر، با تقص در روابط اجتماعی، ارتباط کلامی، قوای شناختی و رفتارهای خاص همراه می باشند (تهرانی دوست، زرگری نژاد، راد گودرزی و علاقمند راد، ۱۳۸۳).اختلال های گسترده اوتیسم با اختلال های فراگیر رشدی با آسیب شدبد و فراگیر در زمینه های گوناگون رشدی مانند اختلال در مهارت های تعامل اجتماعی متقابل و مهارت های ارتباطی و با وجود رفتار و علایق و فعالیت های کلیشه ای مشخص می شود و اختلال های در خود ماندگی ارث ، از هم پاشیدگی کودکی ، آسپرگر و اختلال فراگیر رشدی را که به گونه ای دیگر مشخص نشده، در برمی گیرد. این اختلال ها معمولا تا تا پیش از ۳ سالگی تشخیص داده می شوند، ولی با بررسی دقیق رفتار کودک، می توان سن تشخیص را تا زیر ۲ سال، تقلیل داد. در جریان تشخیص این اختلال ها، فشار های روانی فزاینده ای بر والدین وارد می شوند که می تواند به واکنش هایی مانند ضربه روانی، ناامیدی، خشم، افسردگی و غیره منجر شود. برای بیشتر خانواده ها، این تشخیص تکان دهنده و غیر منتظره است؛ به طوری که برخی والدین با رد تشخیص و انجام آزمایش ها و بررسی های دیگر، وجود اختلال در کودک خود را انکار می کنند. اختلال های گستره درخودماندگی، به علت همراهی طیف گوناگونی از ناهنجاری های قربانی، ارتباطی، رفتاری، اجتماعی و نیز دشواری در تشخیص، بروز علائم پس از رشد طبیعی کودک، فقدان درمان های قطعی و موثر و پیش آگهی نامطلوب، می تواند زمینه ساز بسیاری از فشارهای روانی بر خانواده و نزدیکان کودک باشد. بررسی ها نشان می دهند که والدین کودکان با اختلال های گستره اوتیسم بیش از والدین کودکان با اختلال های روان شناختی دیگر، در معرض فشارهای روانی ناشی از داشتن کودک ناتوان قرار دارند (رجبی دماو تادی، پوشنه و غباری بناب؛ ۱۳۸۸).یکی از متغیرهایی که در پژوهش حاضر به عنوان متغیر ملاک به آن پرداخته شده است متغیر امید به زندگی” می باشد. برخی از روان شناسان مانند آلپورت (۱۹۵۴)، مازلو (۱۹۶۲) و فرانکل (۱۹۷۲) امید به زندگی را مهم ترین عامل مؤثر در کنش های روان شناختی مثبت می دانند. یافته های پژوهشی متعددی نشان داده اند که امید عنصری اساسی در بهزیستی روانی- عاطفی است و به صورت نظام مند با ابعاد گوناگونی از شخصیت، سلامت جسمی و ذهنی، سازگاری و انطباق با استرس ها، مذهب و فعالیت های مذهبی، و اختلال های رفتاری ارتباط دارد (نصیری، هاشمی فشارکی، بدوی و بختیاری، ۱۳۹۰).امیدواری نوعی احساس امکان پذیر بودن یک فرایند با رویداد مطلوب در آینده است. در ادبیات روانشناسی، امید یک موقعیت انگیزشی مثبت و یک فرآیند شناختی تعریف می شود که منجر به حرکت هدفمندی به سوی یک هدف مشخص می شود ( استاندر ، ۲۰۰۹ به نقل از ناجی، ۱۳۹۲).رابینسون و فرانک (۱۹۹۴)، معتقد است امید یکی از پایه های اصولی توازن و قدرت روانی است که مشخص کننده دستاوردهای زندگی است. امید، توانایی او یک احساس بهتر از آینده است. امید با نیروی نافذ خود، سیستم فعالینی را تحریک می کنند تا سیستم بتوانند تجارب تو را کسب کرده و نیروهای تازه در ارگانیسم ایجاد نماید و در نتیجه امید، انسان را به تلاش و کوشش واداشته و او را به سطح بالایی از عملکردهای روانی و رفتاری نزدیک می کند و از سویی آمید یکی از نشانه های سلامت روانی است. از دیدگاه هوش هیجانی امیدوار بودن به این معناست که افراد در مقابل اضطراب فشار آور، نگرش حاکی از شکست با افسردگی در رویارویی با چالش ها با موانع دشوار تسلیم نخواهد شد (گلمن، ۱۹۹۵).امید نقش مقتدرانه و شگفت آوری در زندگی ایفا می کنند و در حیطه های گوناگون از موقعیت های تحصیلی گرفته تا تحمل مشاغل پر زحمت، مزایایی به همراه دارد. بیلی و استایدر (۲۰۰۷) آن را به گونه ای دقیق تر تعریف می کنند: امید یک حالت انگیزش مثبت با در نظر گرفتن اهداف روشن برای زندگی است. در امید از یک سو انگیزه خواستن به اراده برای حرکت به سوی اهااق نهفته است. بنابر این کار کرد امید در زندگی به عنوان یک مکانیزم حمایتی است و باعث رشد و پیشرفت کیفیت زندگی انسان می باشد.متغیر دیگر مورد پژوهش کیفیت زندگی می باشد. سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را به عنوان برداشت افراد از موقعیت خود در زندگی در زمینه سیستم های فرهنگی و ارزشی که در آن زندگی می کنند و در رابطه با اهداف خود، انتظارات، استانداردها و نگرانی تعریف کرده است. کیفیت زندگی مفهوم گسترده ای است که سلامت جسمی، وضعیت روانی، سطح استقلال، روابط اجتماعی، باورهای شخصی و ارتباط آن با ویژگی های برجسته محیط زیست را شامل می شود. به این ترتیب، کیفیت زندگی را نمی توان به سادگی برابر با وضعبث سلامتی، سبک زندگی، رضایت از زندگی، وضعیت روانی، با بهزیستی روان شناختی دانست، بلکه یک مفهوم چند بعدی، مرکب از درک فرد از وضعیت های فوق و دیگر جنبه های زندگی می باشد (ماگنو، روتا، دی آریگو و مازونه ، ۲۰۰۷).کیفیت زندگی از دیدگاه افراد در موقعیت های مختلف متفاوت بوده و به رضایت فرد از زندگی خود بر می گردد و با عواملی مانند سن، فرهنگ ، جنسیت، تحصیلات. وضعیت طبقاتی، محیط اجتماعی و بیماری ارتباط پیدا می کند (کینگ و هیندز، ۲۰۰۳). روان شناسی در نیم قرن گذشته بر بیماری بیشتر از سلامتی و بر آسیب شناسی عملکرد انسان بیشتر از درک کامل از تمام ابعاد آن تکیه داشته و به ویژگی های انسان سالم و کامل کمتر توجه کرده است (ترجسن، جاکوفسکی، فروه و دیگپیوسپ ، ۲۰۰۴). اما اخیرا با ظهور رویکرد جدیدی به نام روان شناسی مثبت به عنوان متمم رویکرد های قبلی، این روند تغییر یافته و نگاه ها متوجه قوت و کمالات انسانی شده است (سلیگمن، سیکرنت میهالی ، ۲۰۰۰). آنچه که هدف این رویکرد است مسئله پیشگیری و تاکید بر شایسته سازی است و نه تصحیح ضعف ها، هدف دیگر این رویکرد شناسایی و تعریف مفاهیمی است که به تامین سلامتی و شادکامی افراد و بهره مندی آنها از یک زندگی سالم کمک کند. یکی از این مفاهیم، مفهوم کیفیت زندگی است که در سه دهه گذشته تلاش زیادی برای تعریف و اندازه گیری عینی آن انجام شده است (هاگرتی و همکاران، ۲۰۰۱).اما با وجود گستردگی تحقیقات انجام شده در این زمینه هنوز تعریف واحد و مورد توافق همگان درباره کیفیت زندگی ارائه نشده است. برخی از محققان کیفیت زندگی را با رویکردی عینی تعریف کرده و موارد آشکار و مرتبط با معیارهای زندگی از جمله سلامت جسمی، شرایط شخصی، شرایط زندگی، ارتباطات زندگی، اقدامات شغلی با دیگر عوامل اجتماعی و اقتصادی را با کیفیت زندگی معادل دانسته اند (لیو ، ۲۰۰۶).سلامت روان والدین می تواند به شدت تحت تاثیر کودک ناتوان قرار گیرد. مسلما هر قدر ناتوانی کودک زیادتر باشد تاثیر آن نیز بیشتر است. به خصوص زمانی که اختلائی مثل اوتیسم مطرح باشد که طیف وسیعی از رفتارها و به ویژه رفتارهای اجتماعی را در بر می گیرد. به خاطر مشکلات فراوان این کودکان، خانواده ها و به خصوص مادران، از تنش ها و فشارهای روانی زیادی رنج می برند (ریاحی، خواجه الدین و ایزدی مزیدی، ۱۳۹۰). بنابراین در این رابطه می توان به راهبرد های مقابله ای اشاره نمود که سومین متغیر مورد پژوهش می باشد. هر گونه تغییر در زندگی انسان اعم از خوشایستاد و ناخوشایستاد مستلزم نوعی سازگاری مجدد است. روش های مقابله با تغییرات زندگی و تنش های حاصله از این تغییرات در افراد مختلف و بر حسب موقعیت های گوناگون متفاوت است. راهبردهای مقابله مجموعه ای از تلاش های شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنش زا به کار می رود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن می شود غضنفری و قدم پور، ۱۳۹۱).تلاش های زیادی برای طبقه بندی انواع مقابله صورت گرفته است، ولی هنوز در این زمینه اختلاف نظرهایی وجود دارد. با توجه به تأثیر ارزیابی در افزایش سطح مقابله و با استناد به نظر لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) می توان سه نوع گلی مقابله را از یکدیگر متمایز ساخت

۱)راهبردهای مقابله متمرکز بر مسئله: این نوع از مقابله به صورت برون، رهنمودی و درون رهنمودی انجام می پذیرد، هدف مقابله برون رهنمودی تغییر رفتار دیگران و موقعیت های مسئله دار است و در مقابله درون رهنمودی اهداف اساسی، وارسی مجاهد بازخوردها و نیازها از یک سو و اکتساب، به کار گیری و تحول مهارت ها و پاسخ های جدید از سوی دیگر است.

۲) راهبردهای مقابله متمرکز بر هیجان: در این جهت گیری به جای تغییر شرایط محیطی به کنترل پاسخ هیجانی به موقعیت استرس زا کمک می کند و هدف بنیادی آن، مهار استیصال هیجانی است.

۳) راهبردهای اجتنایی: در این روش، فرد به طور موقت تفکر راجع به مسئله را کنار می گذارد با معنای آن را تغییر می دهد (ایزدی طامه، برجعلی، دلاور و اسکندری، ۱۳۸۹).

از میان اختلال های دوران کودکی، اختلال اتیسم و اختلال دلیل تاثیرات شندبال بر زندگی خانوادگی، توجه بسیاری از متخصصان بالینی را به خود جلب کرده الثال. والدین این کودکان با چالش های بسیاری روبرو هستند و لذا ریسک بالایی برای گرفتاری به مشکلات بهداشت روانی در این خانواده ها وجود دارد. به نظر می رسد که این مساله بتواند کیفیت زندگی و سبک های مقابله ای و امید به زندگی خانواده های این کودکان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین در پژوهش حاضر تلاش بر این است تا رابطه سه متغیر فوق مورد بررسی قرار گیرند.