من فرشاد عظیم زاده هستم، فارغ التحصیل روانشناسی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۵، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “پیشبینی تابآوری نوجوانان پسر از روی عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی” می باشد که در ادامه بخشی از کلیات پژوهشی آن را مطالعه می کنید:

بیان مسئله: عاملهای مختلفی که بهعنوان عوامل حفاظتی ۳ شناخته میشوند، به نوجوانان کمک میکنند بر سختیهای
که میتوانند آنها را دچار مشکل سازند، غلبه کنند. این عاملها میتوانند به خود نوجوان )مانند خودتنظیمی،
حل مسئله، خوشبینی، باورهای اعتقادی(، خانواده )مانند سلامت والدین و حمایتگر بودن آنها( یا اجتماع
)امنیت و حمایت اجتماع( وی مرتبط باشند )اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰ (. بااینحال، چندین سؤال بیپاسخ
در رابطه بین عاملهای حفاظتی و تابآوری وجود دارد؛ تاکنون مهمترین عامل حفاظتی مشخص نشده است.
همچنین، به نظر میرسد برخی از عاملهای حفاظتی دخیل در تابآوری وابسته به جنسیت هستند. برای
مثال، داشتن یک رابطه تعمیمیافته با خانواده ممکن است برای دختران ضروریتر باشد تا پسران. همچنین،
جو مثبت خانوادگی ممکن است برای پسران بیش از دختران بهعنوان یک عامل حفاظتی دخیل در تابآوری
۲۰۰۸ (. از سوی دیگر، عاملهای حفاظتی دخیل در تابآوری ممکن است برای ، عمل کند )واندربیلت-اِ و شو ۴
کودکان در سنین و مراحل رشدی مختلف، متفاوت عمل کنند )ماستن و کواتورث، ۱۹۹۸ (. برای مثال، ادان به مراقبشان وابسته بوده و به تغذیه و گرمی برای زنده ماندن نیاز دارند درحالیکه با افزایش سن،
دیگر عاملهای حفاظتی با اهمیت میشوند، مانند رابطه با دیگر بزرگسالان، همسالان، پیشرفت در مدرسه
۱۹۹۸ (. برعکس، از اهمیت برخی از عاملهای حفاظتی دخیل در ، )واندربیلت-اِ و شو، ۲۰۰۸ ؛ دورالک ۱
تابآوری با افزایش سن کاسته میشود مانند دلبستگی به مراقب اولیه که در سنین اولیه بسیار با اهمیت
است. علاوه براین، عاملهای مرتبط با مدرسه مانند محیط مدرسه مثبت، نگرش مثبت به مدرسه و فعالیتهای
بعد از مدرسه مرتبط با کودکان سن مدرسه هستند )اریکسون و همکاران، ۲۰۱۰ (. با توجه به اینکه برخی از
عاملهای حفاظتی مرتبط با سن هستند، این سؤال مطرح میشود که عاملهای حفاظتی فردی، خانوادگی و
اجتماعی دخیل در تابآوری در دورهی نوجوانی کدامند؟
بررسیها نشان میدهند که بافتها و فرهنگهای متفاوت بر عاملهای حفاظتی که بیشترین اثر را بر تابآوری
دارند، تأثیر میگذارند. یک عامل حفاظتی ممکن است در یک بافت فرهنگی عامل حفاظتی باشد ولی در بافت
۱۹۹۹ (. برای مثال، یک نوزاد ماسایی در صحرای افریقا ، دیگری اینگونه نباشد )هووارد، دریدن و جانسون ۲
اگر دارای خلقوخوی دشوار باشد بیشتر شانس زنده ماندن دارد، درحالیکه نوزادان با خلقوخوی آسان نرخ
زنده ماندن پایینتری دارند )ماستن و کواتورث، ۱۹۹۸ (؛ بنابراین یک عامل حفاظتی در یک بافت، ممکن
است در بافت دیگری عامل حفاظتی بهحساب نیاید. جوامع در حال رشد کردن هستند و بهطور فزایندهای به
سمت چند فرهنگی پیش میروند، بنابراین بیشتر احساس نیاز میشود که چیزهای بیشتری در مورد عاملهای
.) حفاظتی دخیل در تابآوری در بافتها و فرهنگهای مختلف آموخته شود )لوتار و سیکتی، ۲۰۰۰
مسئله دیگر در این زمینه این است که برخی از عاملها که بهعنوان عامل حفاظتی دخیل در تابآوری در نظر
گرفته میشوند، خود میتوانند عامل خطر نیز باشند مانند هوش. هوش بالا میتواند بهعنوان یک عامل حفاظتی
برای کودکان در مقابل بزهکاری بهحساب آید درحالیکه همین عامل میتواند بهعنوان عامل خطری برای
مشکلهای هیجانی بهحساب آید. در برخی از بررسیها مشخص شده است که نوجوانان دارای هوش بالاتر در مقایسه با همسالان دارای هوش پایینتر، از مشکلهای هیجانی بیشتری برخوردار بودند حتی زمانی که سطح
.)۲۰۰۶ ، عوامل خطرآفرین در آنها مشابه بود )واندربیلت-اِ و شو، ۲۰۰۸ ؛ کاندلی ۱
مشابه هوش، حمایت همسالان نیز در برخی از بررسیها بهعنوان عامل حفاظتی دخیل در تابآوری نشان
۱۹۹۹ ( درحالیکه بررسیهای دیگری ، ۲۰۰۶ ؛ دومونت و پرووُست ۳ ، داده شده است )کر، پریوس و کینگ ۲
وجود دارند که حمایت همسالان را بهعنوان عامل خطر در برابر اختلالهای رفتاری و هیجانی در نظر میگیرند
۱۹۹۲ (. برای نمونه، دوبو، ادوارز و ایپولیتو ۶ ، ۲۰۰۰ ؛ باررا و گارسا-جونز ۵ ، )برندگان، ویتارو و بوکووسکی ۴
۱۹۹۷ ( نشان دادند که سطوح بالای حمایت دوستان با سطوح بالای رفتارهای ضداجتماعی کودکان ارتباط (
دارد. از سوی دیگر مطالعه گذشته اکثراً تابآوری را بهعنوان سازهای دو قطبی )وجود دارد/ندارد( در نظر گرفتهاند
درحالیکه برخی از پژوهشگران معتقدند که تابآوری سازهای است )طیفی( که افراد به میزانهای متفاوت از
آن برخوردارند )کانر و دیویدسون، ۲۰۰۳ (؛ بنابراین مهم است دریابیم اگر تابآوری را بهعنوان سازهای دارای
طیف در نظر بگیریم، پیشبینی کنندههای معنادار آن کدامند؟

ضرورت و اهمیت انجام پژوهش: شناخت تابآوری، عاملهای دخیل در آن و استفاده از این عاملهای برای رشد تابآوری در نوجوانان بسیار با اهمیت است. یافتههای پژوهشی نشان میدهند رشد تابآوری در کودکانی که در بحران هستند، بهمنظور، کاهش بزهکاری طولانیمدت و تبدیلشدن آنها به بزرگسالانی متعهد ضروری است )آلن ۷ و همکاران، ۲۰۰۶ به نقل از خباز، بهجتی و ناصری، ۱۳۹۰ (. با توجه به اهمیت بحث تابآوری در غلبه بر شرایط نامناسب و پیشگیری از انحراف نوجوانان، شناسایی عواملی که سبب افزایش تابآوری نوجوانان میشود، بسیار با اهمیت
.) است )خباز، بهجتی و ناصری، ۱۳۹۰
راتر ) ۱۹۹۱ ( بیان داشته است هر کودک و نوجوانی که با محرومیت روبرو شده باشد از پای در نمیآید و بسیار
مهم است که دریابیم چرا اینگونه است و چه چیزی از آنها در برابر خطراتی که با آن روبرو شدند، محافظت
میکند. بهصورت مشابهی، گارمزی و همکاران ) ۱۹۸۴ ( بیان داشتهاند ضروری است که درک کنیم چرا تجارب
یکسانی طیف وسیعی از پاسخها را در افراد مختلف ایجاد میکند. چه عامل یا عاملهایی برای برخی از کودکان
این احتمال را ممکن میسازد که باوجوداینکه مشکلات زیادی بر سر راه آنها قرار دارد، سلامتی خود را حفظ
کنند؟
بسیار با اهمیت است که بفهمیم چرا برخی از نوجوانان تابآور هستند؟ چه خصوصیات فردی، خانوادگی یا
اجتماعی در این نوجوانان وجود دارد که از آنها در برابر سختیها حافظت میکند؟ در صورت یافتن پاسخ
برای سؤالهای مطرح شده در این بخش، میتوانیم از این خصوصیات برای طراحی مداخلات و بهتر از آن،
برای پیشگیری استفاده کنیم و جلوی مشکلهای بعدی را بگیریم.

هدفهای پژوهش: هدف کلی؛ پیشبینی تابآوری نوجوانان پسر از روی عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی، هدفهای ویژه؛ تعیین رابطه هوش با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه خودتنظیمی با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه حل مسئله با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه خوشبینی با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه عزتنفس با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه ساختار اعتقادی )مذهبی بودن( با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه حمایت/سلامت خانواده با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه عملکرد تحصیلی حمایتشده با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه حمایت همسالان با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه مشارکت فعال در جامعه با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه حمایت/امنیت محله با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه تحصیلات والدین با تابآوری نوجوانان پسر، تعیین رابطه میزان درآمد ماهیانه والدین با تابآوری نوجوانان پسر.

فرضیه ها: خودتنظیمی با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، حل مسئله با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، خوشبینی با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، عزتنفس با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، ساختار اعتقادی )مذهبی بودن( با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، حمایت/سلامت خانواده با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، عملکرد تحصیلی حمایتشده با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، حمایت همسالان با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، مشارکت فعال در جامعه با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، حمایت/امنیت محله با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد، تحصیلات والدین با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد درآمد ماهیانه والدین با تابآوری نوجوانان پسر رابطه مثبت دارد.

سؤال ها: آیا هوش با تابآوری نوجوانان پسر رابطه دارد؟، کدام یک از عاملهای حفاظتی فردی، اجتماعی و خانوادگی پیشبینی کننده تابآوری نوجوانان پسر هستند؟

متغیرها: متغیر ملاک: تابآوری؛ متغیرهای پیشبین: عاملهای حفاظتی (فردی، اجتماعی و خانوادگی)

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها:

تابآوری: تعریف مفهومی: به توانایی فرد جهت برقراری تعادل زیستی-روانی در شرایط خطرناک، تابآوری گویند )کانر
.) و دیویدسون ، ۲۰۰۳
تعریف عملیاتی: منظور از تابآوری نمرهای است که از پاسخ افراد به پرسشنامه تابآوری ۱ )کانر و دیویدسون،
۲۰۰۳ ( به دست میآید. هرقدر نمره فرد در این پرسشنامه بیشتر باشد از تابآوری بالاتری برخوردار است.

حمایت/سلامت خانواده: تعریف مفهومی: به مجموعهای از رفتارهای والدین که هدف اصلی آنها کمک به رشد بهینه فرزند است،.) حمایت/سلامت خانواده گفته میشود )دومنچ رودریگز و همکاران، ۲۰۰۹
تعریف عملیاتی: منظور از حمایت/سلامت خانواده نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس
حمایت/سلامت خانواده مقیاس تابآوری در برابر آسیب ۲ )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

خوشبینی: تعریف مفهومی: به انتظار نتایج مثبت از سوی فرد در هنگام مواجهه با فشارها و مشکلات عمده، خوشبینی.) گفته میشود )کارور و شییر، ۲۰۰۲
تعریف عملیاتی: منظور از خوشبینی نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس خوشبینی مقیاس
تابآوری در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

حل مسئله: تعریف مفهومی: حل مسئله به فرایندی گفته میشود که در آن فرد مسئله را تشخیص میدهد، آن را تعریف میکند، راهحلهای ممکن برای آن را در نظر میگیرد، یک راهحل را اجرایی میکند و در آخر بر میزان موفقیت
.)۲۰۰۳ ، آن راهحل نظارت میکند )پرتز، نپلز و استرنبرگ ۱
تعریف عملیاتی: منظور از حل مسئله نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس حل مسئله مقیاس
تابآوری در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

خودتنظیمی. تعریف مفهومی: خودتنظیمی به یک فرایند چندگانه اشاره دارد که افراد از آن برای کنترل رفتار، حالتها و
.)۲۰۰۴ ، فرایندهای شناختی خود استفاده میکنند )بائمیستر و وهس ۲
تعریف عملیاتی: منظور از خودتنظیمی نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس خودتنظیمی مقیاس
تابآوری در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

عزت نفس:  تعریف مفهومی: عزتنفس یا احساس ارزشمندی به توجه مثبت یا منفی فرد به خودش، اشاره دارد )لونگمور، .)۲۰۰۴ ، مَنینگ، گیوردانو و رودولف ۳
تعریف عملیاتی: منظور از عزتنفس نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس عزتنفس مقیاس تابآوری
در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

باورهای اعتقادی یا مذهبی بودن: تعریف مفهومی: مذهب را نظام شکل گرفتهای از باورها، آیینها، اعمال و مشارکتها که جهت روحانی و.) مقدس دارد، تعریف کرده اند تعریف عملیاتی: منظور از باورهای اعتقادی نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس باورهای اعتقادی مقیاس تابآوری در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

هوش: تعریف مفهومی: هوش توانایی یافتن رابطه بین پدیدههاست به ویژه در مواقعی که از نظر ظاهری تشابه کمی.) دارند )بهرامی، ۱۳۸۵ ، ص ۱۱۰
تعریف عملیاتی: منظور از هوش نمرهای است که از پاسخ افراد به مقیاس هوش ریون ) ۱۹۶۲ ( به دست میآید.

عملکرد تحصیلی حمایت شده: تعریف مفهومی: به فراهمسازی حمایتها در زمینههای مختلف بهخصوص تحصیل، ایجاد محیط امن در مدرسه ، و نظارت بر رفتار دانشآموزان، عملکرد تحصیلی حمایتشده گفته میشود )بلک، گرنارد، سوسمن و رورباخ ۱.)۲۰۱۰
تعریف عملیاتی: منظور از عملکرد تحصیلی حمایتشده نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس عملکرد
تحصیلی حمایتشده مقیاس تابآوری در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

حمایت همسالان: تعریف مفهومی: به میزان ادراک فرد از محبت و حمایت هم سن و سالها، حمایت همسالان گفته میشود. رایجترین تعریف بر در دسترس بودن و کیفیت ارتباط افرادی که در مواقع مورد نیاز، منابع حمایتی را فراهم
.)۲۰۰۲ ، میکنند، تأکید دارد )هاپسی ۲
تعریف عملیاتی: منظور از حمایت همسالان نمرهای است که از پاسخ افراد به خرده مقیاس حمایت همسالان
مقیاس تابآوری در برابر آسیب )مدسن، ۲۰۱۰ ( به دست میآید.

مشارکت فعال در جامعه:
تعریف مفهومی: منظور از مشارکت فعال داشتن سرگرمی، عضویت در گروه و شرکت در فعالیتهای فوق برنامه
.) است