فهیمه سامعی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم انسانی دانشگاه یزد در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “تاثیر آموزش مادران دارای کودک اختلال کاستی توجه/ بیش فعالی بر کاهش علائم، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و شادکامی والدین در شهر یزد” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه یزد

دانشکده علوم انسانی

گروه علوم تربیتی و روانشناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی تربیتی

عنوان:

تاثیر آموزش مادران دارای کودک اختلال کاستی توجه/ بیش فعالی بر کاهش علائم، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و شادکامی والدین در شهر یزد

استاد راهنما:

دکتر رویا رسولی

استاد مشاور:

دکتر مرتضی امیدیان

پژوهشگر:

فهیمه سامعی

بهمن ماه ۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: طرح کلی پژوهش

مقدمه

بیان مسئله

ضرورت تحقیق

متغیرهای اساسی پژوهش

اهداف تحقیق

اهداف جزئی

فرضیات

تعریف متغیرها و واز هها

تعریف مفهومی تعریف عملیاتی

فصل دوم

پیشینه تظری

تاریخچه اختلال بیش فعالی- کمبود توجه

تعریف و ویژگی ها

نشانه های اصلی کودکان ADHD

تشخیص

تشخیص افتراقی

همه گیر شناسی_

سیب شناسی ADHD

مشکلات توام با اختلال بیش فعالی / کمبود توجه به صورت کلی

تاثیر اختلال ADHD پر بهداشت روان والدین

اسنادهای والدین

روش های درمانی

پیشرفت تحصیلی

شادکامی چیست؟

تاثیر شادمانی

روش های افزایش شادمانی

کودکان بیش فعال و شادکامی والدین

پیشینه عملی

تحقیقات انجام شده در داخل ایران

تحقیقات انجام شده در خارج از ایران

فصل سوم

مقدمه

روش تحقیق

طرح پژوهشی

جامعه

نمونه و روش نمونه گیری

ابزارهای پژوهش

تجزیه و تحلیل داده ها _

روش اجرا

فصل چهارم

آمار توصیفی

یافته های استنباطی

یافته های جانبی

فصل پنجم

یافته های تحقیق

پیشنهادات

پیشنهادات کاربردی

پیشنهادات پژوهشی

محدودیت های پژوهشی

فهرست منابع

منابع فارسی منابع انگلیسی

پیوستها

پرسشنامه کانرز والدین

پرسشنامه شادکامی آکسفورد

پرسش نامه رضایت زناشویی

چکیده:

این پژوهش با هدف تأثیر آموزش به مادران کودکان دارای اختلال کاستی توجه بیش فعالی بر کاهش علائم، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و شادکامی والدین انجام گرفته است.روش پژوهش شبه آزمایشی و نمونه شامل ۲۵ نفر از مادران مراجعه کننده به کلینیک امام حسین استان یزد که دارای فرزند ADHD بودند. نمونه ها با رضایت شخصی و دواطلبانه در این طرح شرکت کردند و به صورت تصادفی در سه گروه کنترل، آزمایشی(دارو درمانی)، آزمایشی(دارو در مالی به همراه آموزش جایگزین شدند و هر سه گروه ۱۵ نفره بود. ابزار های مورد استفاده در این تحقیق شامل مقیاس درجه بندی والدین کاترز، شادکامی آکسفورد بزرگسالان و برای بررسی پیشرفت تحصیلی معدل تحصیلی دانش آموزان به عنوان پیش آزمون و پس آزمون مورد استفاده قرار گرفت. تحلیل نتایج با استفاده از آزمون های آماری تحلیل واریانس یکراهه انجام گرفت. نتایج نشان داد آموزش به مادران دارای کودک با اختلال کاستی توجه / بیش فعالی در مقایسه با گروه کنترل و دارو درمانی در کاهش علائم، پیشرفت تحصیلی دانشآموزان موثر است و شادکامی مادر و پیرو آن پدران افزایش یافته و در سطح ۰۵ / ۰ > P معنا دار است و می توان نتیجه گرفت که مداخله بر گروه ها اثر متفاوت داشته است. نتایج با توجه به پژوهش های موجود مورد بحث قرار گرفت.

مقدمه:

در کودکان به ویژه کودکان پیش دبستانی فعال بودن، پر انرژی و پر نشاط بودن، پریدن از یک فعالیت به فعالیت دیگر هنگامی که محیط خود را کاوش می کنند، عمل کردن بدون احتیاط، پاسخ دادن به طور تکانهای به رویدادهایی که در اطراف آنها رخ می دهد و واکنش های هیجانی سریع امری عادی است. اما زمانی که کودکان همواره سطوحی از فعالیت را به نمایش می گذارند که متفاوت از گروه سنی آنها است، وقتی آنها توانایی حفظ توجه. علایق پا ادامه انجام فعالیت ها را مثل همتایان خود ندارند، نمی توانند اهداف دراز مدت با تکلیفی را که از سوی دیگران به آنها واگذار شده است را دنبال کنند یا زمانی که توانایی خود نظارتی در آنها پایین تر از سطح مورد انتظار رشدی است، به آنها صرفا پر شور و پرنشاط ویژگی که خاص دوران کودکی است اطلاق نمی شود آنها را با عنوان ADHD اختلال کاستی توجه بیش فعالی معرفی می کنند این کودکان در حوزه های اجتماعی، شناختی، تحصیلی، خانوادگی و سرانجام شغلی نفص خواهند داشت. فعالیت، بی توجهی و تکانشگری بیش از حد کودکان کم سن و سال باعث می شود که آنها خودشان را در مقایسه با همتایان برای سازش موفقیت آمیز با پیشرفتهای رشدی کلی جهت خود نظارتی، سازمان دهی و آماده شدن برای حضور اجتماعی، کمتر توانا بیابند. آنها اغلب مجازات شدید، تنبیه تحقیر اخلاقی و انزوای اجتماعی را به خاطر باورهای اجتماعی که آنها تنبل، بی انگیزه، خودخواه بی فکر، ناپخته و بی مسئولیت هستند تجربه خواهند کرد (کاکاوند، ۱۳۸۵: ۱۰). کودکان طبیعی به علت رفتارهای مناسب و موفقیت های تحصیلی و اجتماعی شان زمینه های زیادی برای تشویق شدن دارند، ولی کودکان با اختلال کاستی توجه بیش فعالی موفقیت های کمتری را بدست می آورند و باعث می شود آنها در مقایسه با کودکان عادی اعتماد به نفس پایین، احساس بی کفایتی و احساس ناخوشنودی را در خود احساس کنند و احتمال ابتلای آنان به دیگر مشکلات روانپزشکی را افزایش می باید (علاقبندراد و شیرازی، ۱۳۷۹). اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD) از جمله شایع ترین اختلالات دوران کودکی محسوب می شود. در بیشتر موارد، علیرغم درمان دارویی، نشانه های ADHD باقی می ماند و در نوجوانی و بزگسالی نیز فرد مبتلا را آزار می دهند. کودکان مبتلا به ADHD، نشانه های مانند: کمبود توجه، بیش فعالی و تکانشگری دارند این نشانه ها غالبا در بسیاری از حوزه های زندگی فرد مانند عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی با هم سالان و همچنین بزرگسالان ایجاد اختلال می کنند. علاوه بر این، چنین کودکانی در نوجوانی و بزرگسالی در معرض خطر ابتلا به رفتارهای ضد اجتماعی، سوء مصرف مواد و الکل قرار دارند. درمان دارویی (به ویژه با استفاده از داروهای محرک) و شیوههای رفتار درمانی ( آموزش خود دستوری و آموزش والدین) رایج ترین شیوه های درمانی هستند که در درمان ADHD به کار گرفته می شوند. تEEG بیوفیدبک با پسخوراند زیستی موج نگار الکتریکی مغز EEG نورو قید یک یا پسخوراند عصبی موج نگار الکتریکی مغز با EEG نوروتوایی با عصب درمانی موج نگار الکتریکی مغز ، یکی از روش های درمانی است که در درمان کودکان مبتلا به ADHD به کار گرفته می شود (بخشایش، ۱۳۸۹: ۱۸)با توجه به ملاک های موجود در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (انجمن روان پزشکی امریکا، ۲۰۰۰)، شیوع اختلال نارسایی توجه بیش فعالی در کودکان سنین مدرسه، ۳ تا ۷ درصد تخمین زده می شود. میزان شیوع اختلال پسته به جامعه آماری، شیوه جمع آوری اطلاعات و ابزار اندازه گیری متفاوت است. به طور کلی ۳۰ تا ۷۰ درصد از کودکان مبتلا به این اختلال علائم را در بزرگسالی هم از خود نشان می دهند (شکوهی یکتا و همکاران، ۱۳۸۹: ۲۱).موفقیت و شکست تحصیلی نقش عمده ای را در تأثیرگذاری بر این که راجع به خودمان چه احساسی داریم بازی می کند. موفقیت یا شکست تحصیلی بر ماهیت رابطه با دیگران، این که راجع به آنها چه احساسی داریم و همچنین بر خودپنداره ما اثر می گذارد (فریدمن و دوپال، ترجمه ی صدر السادات و همکاران، ۱۳۸۱: ۱۵۴). کودکان ADHD در تحصیل یا کار خود موفقیت چندانی ندارند یا اینکه موفقیت و بازدهی بسیار پایین تر نسبت به استعداد و توان خود دارند، آنها سرمایه – دارانی هستند که از سرمایه خود نمی توانند استفاده کنند و آن را بکار ببرند. این مسائل در این افراد باعث می شود که با عنوان اختلال نارسایی توجه بیش فعالی تشخیص داده شوند (کاکاوند، ۱۵۰ :۱۳۸۵).کودکان مبتلا به ADHD تأثیر و پرانگری روی خانواده شان دارند، علاوه بر مشکل بودن پرورش کودکی که پر جنب و جوش است نیاز به تظارت زیادتری دارد، کودکان مبتلا به ADHD روش های زیرکانه دیگری هم دارند که باعث مختل شدن زندگی می شود. والدین کودکان مبتلا به این اختلال، استرسی فراتر از والدین کودکان سالم دارند به این دلیل که با چالش های والدگری بیشتری روبرو هستند. این والدین بیش از والدین کودکان سالم به اختلالات خلقی و اضطرابی، عدم کفایت فرزند پروری، عدم رضایت از نقش والدینی خود، فشار مالی و افزایش مصرف الکل دچار میشوند (سوینس و همکاران، ۲۰۰۳) اضطراب و استرس از عواملی هستند که شادکامی افراد را تحت تاثیر قرار می دهند و شادکامی با اضطراب و استرس رابطه معکوس دارد افرادی که اضطراب بالاتری دارند شادکامی آنها کمتر است و با توجه به اضطرابی که والدین کودکان ADHD دارند در این تحقیق بر آن هستیم تا یک قدم جلوتر برداشته و میزان شادکامی والدین را مورد بررسی قرار دهیم.مادران معمولا مسئولیت مراقبت روزانه را بر عهده دارند، به ویژه زمانی که کودکان کم سن و سال تر هستند، در نتیجه هنگامی که مشکلاتی وجود داشته باشد، مادر بیشترین ناراحتی و ناکامی را احساس می کند (فریدمن و دوپال، ترجمه ی صدرالسادات و همکاران، ۱۳۸۱: ۲۶). بنابر این مادران از اولین پایه گذاران شخصیت و ارزش های فکری هستند که نقش مهمی در تعیین سرنوشت، سبک و خط مشی آینده فرد دارند. سلامت روانی کودکان تا حدود بسیار زیادی در گرو تربیت آنها می باشد. واکنش کودک نسبت به محیط خود به طبع، تحت تأثیر موازین اجتماعی، ارزش ها و معیارهای اخلاقی است که از طریق آنها به کودک منتقل می شود (احدی و بنی جمالی،۱۳۸۵: ۴۵) مادران بعضی اوقات تجربه کافی، زمینه آموزش نظری و مهارت های عملی لازم در برخورد با مسائل فرزندانشان را ندارند تا عملکردی مؤثر به عنوان مراقبت کننده از دانش آموز ایفا نمایند (غنی زاده و همکاران، ۲۰۰۶). مطالعه ارزیابی مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به ADHD، نشان داد والدین این کودکان در مقایسه با گروه کنترل، بیشتر از راهکارهای فرزندپروری منفی استفاده می کنند. بنابراین بر اساس آنچه گفته شد آموزش مادران جهت افزایش اطلاعات ادگیری مهارت های اساسی والدینی در برخورد با این کودکان کاهش علائم ADHD افزایش پیشرفت تحصیلی و افزایش شادکامی والدین گامی اساسی در جهت درمان این کودکان است (جانستون ، ۱۹۹۶).

بیان مسئله

پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، یکی از شاخص های مهم در ارزیابی آموزش و پرورش است و تمام کوشش ها و تلاش های این نظام، در واقع برای تحقق به این امر است. به عبارتی، جامعه و به طور ویژه آموزش و پرورش، نسبت به سرنوشت فرد، رشد و تکامل موفقیت آمیز وی و جایگاه او در جامعه، علاقه مند و نگران است و انتظار دارد فرد در جوانب گوناگون اعم از ابعاد شناختی، کسب مهارت و توانایی و نیز در ابعاد شخصیتی، عاطفی و رفتاری، آن چنان که باید پیشرفت و تعالی باید( فراهانی، ۱۹۹۴). دانش آموزان مبتلا به ADHD در معرض خطر مشکلات زیاد و متنوعی در حوزه های کار کردی هستند. به نظر می رسد اگر چه این مشکلات به بی توجهی، تکانشگری، پیش۔ فعالی مربوط هستند ولی خود به عنوان یک آهن ربا برای سایر مشکلاتی که در برخی موارد شدیدتر از نقایص اساسی ADHD هستند عمل می کنند. از این بیان ضعف پیشرفت تحصیلی، نرخ بالای نافرمانی، پرخاشگری و آشفتگی در روابط با همسالان بیشترین همبستگی را با ADHD دارند(دوپل و استونر، ترجمه محمد خوانی و اسمائی مجد، ۱۳۸۷: ۲۰)یکی دیگر از متغیرهای مورد بررسی در این تحقیق شادکامی والدین است. شادمانی به قضاوت فرد از درجه با میزان مطلوبیت کیفیت زندگی اطلاق می شود. به عبارت دیگر، شادمانی به این معناست که فرد از زندگی خود چقدر لذت می برد (کشاورز و همکاران، ۱۳۸۷).آیزنک (۱۹۹۰) شادکامی را مجموع لذتها منهای دردها و ترکیبی از حداکثر عاطفه مثبت به اضافه حداقل عاطفه منفی معرفی می کند. به نظر او افرادی که در معیارهای شادماتی نمره بالا می آورند، عموما افرادی شاد، خوشبین و سالم هستند. افراد شاد احساس امنیت بیشتری می کنند آسانتر تصمیم می گیرند، روحیه مشارکتی بیشتری دارند و نسبت به کسانی که با آنها زندگی میکنند، بیشتر احساس رضایت می کنند. سلامت جسمانی و روانی آنها بیشتر است، طول عمر بیشتری دارند و از نظر شغلی، اجتماعی، موفقیت های بیشتری کسب می کنند. فرزندان تنش زا از میزان شادکامی خانواده می کاهند (آیزنک، ترجمه فیروزبخت و بیکی) ADHD اثرات و پیامدهای آزار دهنده و قابل توجهی بر خانواده و مخصوصا ارتباط زناشویی دارد (چنگ و فورنهام”، ۲۰۰۳) والدین کودکان مبتلا به این اختلال استرسی فراتر از والدین کودکان سالم دارند، به این دلیل که با چالش های والدگری بیشتری روبرو هستند. این والدین بیش از والدین کودکان سالم به اختلالات خلقی و اضطرابی، عدم کفایت فرزندپروری، عدم رضایت از نقش والدینی خود، فشار مالی و افزایش مصرف الکل دچار می شوند. و در ضمن زندگی کودکان مبتلا به ADHD آسان نیست و مادران جزو مهم ترین افرادی هستند که بر رشد کودکان تأثیر می گذارند بنابراین رابطه مادر و کودک از اهمیت ویژهای برخوردار است. زیرا این ارتباط چتان نزدیک و در هم تنیده است که هر گونه تغییر در یکی، بر دیگری نیز اثر می گذارد و این تعامل ادامه خواهد یافت، اختلال های روان شناختی مادر پر رابطه او و فرزندش تأثیر می گذارد و تغییر رفتار کودک مادر را متاثر می کند. تعاملات والد کودک در خانواده های دارای کودک ADHD تیز ماهیتی مختل و تعارضی دارد کودکان مبتلا به ADHD دستورهای والدین را اجرا نمی کنند و با فرمانبرداری آنها تنها برای مدت کوتاهی باقی می ماند تکالیف را اجرا نمی کنند و رفتار های منفی آنها نسبت به کودکان بهنجار همسال بیشتر است (ولز و همکاران، ۲۰۰۰، به نقل از روشن بین، ۱۳۸۵: ۶۱). بنابراین مداخله در سطح خانواده به دلیل مشکلات متعدد کودکان ADHD یکی از روشهای مؤثر در درمان است. از آن جایی که والدین معمولا از اداره این کودگان اظهار عجز و ناتوانی می کنند، پاره ای از محققان برنامه های آموزشی خاصی برای افزایش توانایی والدین در قبولاندن دیدگاه خود به فرزندانشان و متقاعد کردن آنها تدارک دیده اند. این برنامه ها والدین را از علل متفاوت رفتارهای نامناسب فرزندانشان آگاه می کند، به آنها می آموزد که چگونه به تعامل مثبت با فرزندانشان دست یابند یا چطور رفتارهای مثبت آنها را افزایش و تقویت کنند (سلیمی و همکاران، ۱۳۸۹).قازیان (۱۳۷۹) بیان می کند از بین مراجعین به مرکز مشاوره ۶۸ %زن و ۳۲٪ مرد هستند. یعنی تعداد مراجعان زن دو برابر مراجعان صرد است. با توجه به اینکه مادران در امر تربیت کودکان بیشتر دخیل اند بنابراین در این تحقیق به مادران کودکان ADHD آموزش داده میشود. با توجه به طیف وسیعی از کودکان ADHD که در جامعه هستند و تأثیری که ADHD بر پیشرفت تحصیلی، روابط اجتماعی و خانوادگی می گذارد، محقق قصد دارد اثربخشی آموزش به مادران را در کاهش علائم کودکان ADHD، پیشرفت تحصیلی کودکان ADHD و شادکامی والدین بسنجد و بررسی اینکه آیا آموزش به مادران کودکان ADHD بر پیشرفت تحصیلی و کاهش علائم کودکان ADHD تأثیر گذار است؟ آیا آموزش به مادران کودکان ADHD به شادکامی مادر و در نتیجه شادکامی پدر منجر می شود؟

ضرورت تحقیق

کودکانی که در آنها ADHD تشخیص داده می شود غالبا شکست تحصیلی و اجتماعی را تجربه می کنند که خود موجب تضعیف عزت نفس و افسردگی می شود. برای مثال، آنان ممکن است احساس کنند که احمق) هستند در نتیجه کودکان دیگر از آنان تفرت دارند (کاترز و همکاران، ترجمه میرشب، ۱۳۸۶: ۳۷) نزدیک به ۸۰ درصد کودکان ADHD مشکلات عملکرد تحصیلی دارند و نتایج مطالعات پیگیرانه آینده نگر کودکان مبتلا در نوجوانی و اوایل بزرگسالی نشان دهنده افزایش خطر شکست تحصیلی مزمن است که با نرخ بالاتر مردودی و اخراج از مدرسه نسبت به همسالان سنجیده می شود (دوپل و استوتر، ترجمه محمد خوانی و اسمائی مجد ۱۳۸۷: ۲۷). این دانش آموزان خود دارای عزت نفس پایینی هستند و زمانی که والدین آن ها به دلیل شناخت ناکافی از اختلال ADHD و آگاهی نداشتن از روش های مدیریت صحیح جهت مداخلات تحصیلی آنها را مورد سرزنش قرار می دهند فشار بیشتری را بر آنها وارد می کنند. در حقیقت والدینی که توانایی های فرزندان خویش را باور دارند زمینه و شرایط مناسب تری را برای موفقیت فرزندان فراهم می کنند. اما باورها و رفتار نامناسب والدین با فرزندان اعتماد به نفس و عزت نفس آنها را کاهش میدهد و دانش آموزان را در یک دور باطل قرار میدهد و آنها را در مقابل شکستها بخصوص شکست های تحصیلی آسیب پذیرتر می سازد.ADHD بر خانواده تأثیر ویران گری دارد. در اصل تعاملات والد- کودک در خانوادههای دارای کودک ADID ماهینی مختل و تعارضی دارد. در واقع این کودکان رفتار آشفته ای از خود نشان می دهند که باعث آشفتگی بیشتر والدین می شود و آنها در عوض کودک را طرد یا تنبیه می کنند و این مسیر موجب تشدید مشکلات می شود. از این میان به دلیل درگیری بیشتر مادران در مراقبت از فرزندانشان بیشترین فشار و استرس بر مادران است (روشن بین، ۱۳۸۵: ۶۱). مادران کودکان مبتلا به ADHD نسبت به گروه کنترل نمره بالایی در افسردگی از خود نشان می دهند (کانیگهام و بویل”، ۲۰۰۲)، آلبرتسن، معتقد است که تجربه استرس، احساس شادکامی را کاهش می دهد یعنی هر چه فرد استرس بیشتری را تجربه کند، از میزان شادکامی او کاسته میشود و سلامت روانی فرد را تهدید می کنند (البرکتسن، ۲۰۰۳). شادکامی شامل حالت خوشی و سرور (هیجانات مثبت)، راضی بودن از زندگی و فقدان افسردگی و اضطراب (عواطف منفی) است (آرجیل، ۲۰۰۱). بنابراین اطلاعات کم در زمینه ارتباط با فرزندان باعث میشود تا آنها از شیوه – های غلط تربیتی در ارتباط با کودکانشان استفاده کنند و همانطور که گفته شده رابطه والد – کودک یک رابطه دو سویه است که هر دو همدیگر را تحت تأثیر قرار می دهند. رفتار نامناسب والدین رفتار ناشایست کودکان را بر می انگیزد. این خانواده ها برای درمان فرزندان خود به سمت ساده ترین و شایع ترین روش درمانی به نام دارو درمانی روی می آورند. بیشترین نگرانی نبود داده هایی است که کارایی دراز مدت درمان با دارو های محرک را مورد تایید قرار داده باشند. در …