لیلا نور محمدی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات شاهرود در سال ۱۳۹۳، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “مقایسه اثر بخشی قصه درمانی و بازی درمانی بر روی افزایش عزت نفس و مهارت های اجتماعی کودکان ۷ تا ۵ ساله” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد علوم و تحقیقات شاهرود

دانشکده روان شناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روان شناسی بالینی

عنوان:

مقایسه اثر بخشی قصه درمانی و بازی درمانی بر روی افزایش عزت نفس و مهارت های اجتماعی کودکان ۷ تا ۵ ساله

استاد راهنما:

دکتر الهه محمد اسماعیل

نگارش:

لیلا نور محمدی

زمستان ۱۳۹۳

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف تحقیق

فرضیه ها

متغیرها

تعریف متغیرها

فصل دوم : ادبیات و پیشینه پژوهش

مبانی نظریه پردازان در رابطه با موضوع پژوهش

تعریف بازی و تاریخچه آن

فواید و اهمیت بازی

بازی و انواع آن

طبقه بندی بازی ها

عوامل موثر در بازی

آدیدگاه های مربوط به بازی و انواع آن

بازی درمانی و نظریه ها

فرآیند بازی درمانی

کاربردهای مختلف بازی در درمان کودکان .

عزت نفس و مفهوم آن

شکل گیری و تحول عزت تقس

نظریه ی روانشناسان و جامعه شناسان درباره عزت نفس

مولفه های اساسی عزت نفس

روش تغییر و افزایش عزت نفس

مهارت های اجتماعی

عوامل موثر در انتخاب مهارت های اجتماعی

روانشناسی اجتماعی و رفتار اجتماعی شد

ویژگی های قصه

اهداف و ارزشهای قصه گویی

هنر و قصه گویی

کاربردهای درمانی

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

امقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

ملاکهای ورود و خروج

املاکهای ورود ساده

ملاکهای خروج

حجم نمونه

روش نمونه گیری

ابزار اندازه گیری

محاسبه پایایی

طرح پژوهش.

شیوه تجزیه تحلیل داده ها

اتجزیه و تحلیل توصیفی

تجزیه و تحلیل استنباطی

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

آمار توصیفی

آمار استنباطی

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه سس

بحث پیرامون فرضیه های پژوهش:

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

منابع و مواخذ

ضمائم

چکیده انگلیسی

چکیده:

هدف از این پژوهش مقایسه اثر بخشی قصه درمانی و بازی درمانی بر افزایش عزت نفس و مهارت های اجتماعی کودکان ۷-۵ ساله است. جامعه آماری مورد نظر در پژوهش حاضر عبارت از کلیه کودکان ۵-۷ ساله شهر مقطع مهد و پیش دبستانی شهر شاهرود است با توجه به نمونه ها که وجود دارد و اینکه کار شبه آزمایشی است تعداد حجم نمونه ۶۰ نفر از کودکان ۷ -۵ ساله است که به سه گروه ۲۰ نفره تقسیم شده است. به یک گروه بازی درمانی و به گروه دوم قصه درمانی ارایه شد و گروه سوم نیز به عنوان گروه کنترل تلفی شدند ، جهت جمع آوری داده ها از دو ابزار عمده پرسشنامه الف ) عزت نفس کوپر اسمیت ب ) مهارت های اجتماعی گر شام و البوت استفاده شد. این پژوهش همبستگی و جهت بررسی فرضیه ها ی پژوهش از آزمون های آماری تحلیل کواریانس واریانس و آزمون تعقیبی شفه استفاده شد. کلیه مراحل آماری توسط۲۰  SPSSصورت می گیرد نتایج بازی درمانی بر افزایش مهارت های اجتماعی موثر است بازی درمانی بر افزایش عزت نفس موثر است قصه درمانی بر افزایش مهارت های اجتماعی موثر است . قصه درمانی بر افزایش عزت نفس موثر است . بازی درمانی بر افزایش مهارت اجتماعی (شامل زیر مقیاسهاس قاطعیت، خویشتنداری و مشکلات رفتاری) موثر است. قصه درمانی بر افزایش مهارت اجتماعی (شامل زیر مقیاسهای مسولیت پذیری، قاطعیت، خویشتنداری و مشکلات رفتاری موثر است.

کلید واژه: قصه درمانی – بازی درمانی – مهارت های اجتماعی عزت نفس کودکان ۵-۷ –

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه

بازی پدیده ای عمومی و جهانی است . هر جا زندگی بوده و بازی نیز به صورتی وجود داشته است . نه تنها بین قبایل بدوی انسان به اشکال مختلف بازی برخورد می کنیم ، بلکه بین حیوانات نیز بازی و تمایل به آن را می توان مشاهده نمود (قریشی راد، ۱۳۷۵). بازی عبارت است از نوعی فعالیت بدنی یا ذهنی که تنها به منظور سرگرمی ، تفریح و لذت بردن و تخلیه ی انرژی زائد بدن به آن می پردازند و فعالیتی است که در ساعات فراغت و برای تفنن و دور شده از کار روزانه ، بی توجه به نتیجه ی نهایی آن صورت می پذیرد (هارلوک ، ۱۳۹۴). شروع بازی را می توان به گذشته های دور و حتی از بدو پیدایش انسان نسبت داد. در حقیقت بازی جزئی از زندگی انسان از بدو تولد تا زمان مرگ است. انسان از نظر زیستی نیاز به جنبش و حرکت دارد و بازی جزء مهم این جنبش و حرکت است . انسان برای رشد ذهنی و اجتماعی خود نیاز به تفکر دارد و بازی خمیر مایه ی تفکر است تشکیل اجتماعات اولیه ی بشری ، نحوه و شکل جدیدی از بازی را پدید می آورد. بازی های گروهی به صورت بازی های نمایشی از عبادت ارواج و پرستش اشیاء گرفته تا رقص شکار و رقص جنگ ، مجموعه ای از راه های برآوردن نیازهای جسمانی و ذهنی افراد را فراهم گرداند. خواه به این مجموعه بازی تام دهیم و خواه نام دیگر ، در اصل تفاوت چندانی نمی کرد. در ابتدا تاریخچه ی بشر ، مواد و اشیاء خام و طبیعی بود و قطعه ای سنگ ، به دست گرفتن آن ، حرکت دادن آن و سرانجام غلتاندن با پرتاب کردن آن، همه نوعی بازی محسوب می گردید. رشد ذهنی با اجتماعی انبساط و تسلط پیش رونده ی او به طبع امکان دست کاری در اشیاء طبیعی را به وجود آورد و از این زمان اشیاء به خواست انسان تغییر شکل دادند تا بتوانند اندیشه ی او را در شکل دهی به بازی غنای بیش تری بخشند و روح او را راضی شرکتند. از این زمان ها آثاری در دست است. حجاری روی دیواره ی غارها و تشابه آنها با مواد مورد نیاز بازی به برداشت ما از قدمت بازی ارزش بیشتری خواهد بخشید (مهجور ، ۱۳۸۹).بازی درمانی روشی است که به کمک آن به کودکان دارای مشکل کمک می شود تا با مشکلات شان مقابله کنند (صمدی ، ۱۳۸۹). بازی درمانی رویکرد تعالی است که می توان آن را به طور انفرادی و یا گروهی به کاربرد، به گونه ای که به کودکان اجازه می دهد تا واسطه ی بازی ، احساسات هوشیار و ناهوشیارشان را آشکار سازند. (محمد اسماعیل ، ۱۳۸۹). بازی درمانی عبارت است از تعامل با کودک به زبان خود او ، فراهم کردن امکان آزادانه ی ایران خود از سوی یک کودک هم زمان با پذیرش احساسات او از سوی بزرگسالان (لندرث ، ۱۳۹۰).بازی درمانی یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادی در بازی در جستجوی راه هایی برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است به طوری که کودک در طی تعاملات بین فردی با درمان گر، پذیرش ، تخلیه ی هیجانی ، کاهش اثرات رنج آور ، جهت دهی تکانه ها و تجربه های هیجانی تصحیح شده را تجربه می کند (محمد اسماعیل ، ۱۳۸۹). بازی درمانی بر اساس رویکرد روان تحلیل گری ، گشتالت ، آدلر ، رفتاری – شناختی و کودک محور انجام می گیرد. به دنبال کار فروید ، ظاهرا هرمینه هوگ – هلموت (۱۹۲۱) یکی از نخستین درمان گرانی بود که بر بازی به عنوان عاملی ضروری در روان تحلیل گری تاکید کرد و هنگام درمان ، وسایل بازی را در اختیار کودکان قرار داد تا بتوانند خود را ابراز کنند. در سال ۱۹۱۹، ملائی کلاین به کار گیری بازی را به عنوان وسیله ای برای تحلیل کودکان کم تر از سال آغاز کرد. در تحلیل به جای تداعی آزاد که در حوزه بی کلام صورت می گرفت ، از بازی استفاده می شد. او از بازی به عنوان وسیله ای برای ترغیب کودکان به _ابراز خیال بافی ها ، اضطراب ها و ساز و کارهای تله اقعی آنها بهره گرفت که بعد، خود به تفسیر آنها می پرداخت (لندرث ، ۱۳۹۰). گشتالت درمانی یک شیوه ی درمانی فرآیند مدار و انسان گرایانه است که به کار کرد یکپارچه ی تمام جنبه های انسان متشکل از : حواس ، جسم ، هیجانات و عقل مربوط است. از نظر آدلر هر فرد در درجه اول موجودی اجتماعی است و شخصیت فرد توسط محیط اجتماعی و تعامل های بی نظیر افراد شکل می گیرد. بر اساس تئوری او مواردی در تکوین شخصیت هر فرد مهم هستند که عبارتند از : نیاز به احساس تعلق ، خلاقیت و منحصر به فرد بودن ، حرکت به سوی اهداف و تجربه ی زندگی از چشم انداز ذهنی (محمد اسماعیل ، ۱۳۸۹). بازی با کلمات احساسی هایدی جرارد کادو سان مشکل عمده روان درمانی کودکان ، ناتوانی کودکان در بیان احساسات خود است. بسیاری از آنها به سختی می توانند در برابر پرسش پاسخ درست بدهند و آنها ظاهره در مقابل احساساتی که تهدید آمیزند مقاومت می کنند یا ناتوان هستند . بازی با کلمات احساسی در درمان مشکلات متعددی مورد استفاده قرار گرفته است ، به خصوص در مورد مشکل کمبود توجه و ناتوانی یادگیری ، این روش به کودک اجازه می دهد تا به شکل قصه گویی به بیان احساسات خود بپردازد . بازی در مانی در بالا بردن عزت نفس و مهارت های اجتماعی موثر است از این رو بر آن شدیم که مهارت های اجتماعی و عزت نفس را به شیوه بازی افزایش دهیم.

بیان مساله

عزت نفس از مهمترین عوامل تحول و شکل گیری شخصیت است و نقش بنیادین در سلامت روان به ویژه سلامت روان کودکان دارد. به گونه ای که عزت نفس پاین و شکل گیری احساس خود کم بینی در کودکان زمینه های آسیب روانی را فراهم می کند (ولی زاده ۱۳۸۸).عزت نفس یکی از عوامل مهم و اساسی در رشد و شکوفایی انسان هاست که در دهه های اخیر مورد توجه بسیاری از روانشناسان قرار گرفته است. عزت نفس به معنای قضاوت شخصی از از رشمندی فرد است و به نگرش فرد از خود دلالت می کند(ولی زاده ۱۳۸۸). عزت نفس چگونگی احساس خود در باره ی خود است و بر همه ی افکار ، ادراکات هیجانات ، آرزوها و ارزش ها و اهداف شخصی نفوذ دارد و کلید رفتاری آدمی می باشد. ( کارسون۱۹۹۶). بنابر این عزت نفس هسته ی مرکزی ساختار روانشناختی فرد است که وی را در برابر اضطراب محافظت نموده و آسایش خاطر وی را فراهم میکند. عزت نفس سپر محافظ در مقابله با افکار روانی است که فرد در مقابل وقایع فشار آور منفی زندگی حمایت میکند . فردی که از ارزشمندی بالا برخوردار است به راحتی قادر است با تهدید ها و وقایع فشار آور بیرونی؛ بدون تجربه برانگیختگی منفی و از هم پاشیدگی سازمان روانی مواجه شود کوهن( ۲۰۰۴). بی تردید عزت نفس یکی از مهمترین و اساسی ترین جنبه های شخصیت و تعیین کننده ی ویژگی های رفتاری ما است. توجه به این امر خصوصا در مورد کودکان و نیز کسانی که به آنها آموزش می دهند از اهمیت خاصی بر خوردار است (کوسدن و همکاران ۲۰۰۲).اجتماعی شدن فرآیندی است که در آن هنجارها ؛ مهارت ها ، انگیزه ها و نگرش ها و رفتارهای فرد شکل می گیرد تا ایفای نقش کنونی و یا آتی او در جامعه متناسب و مطلوب شناخته شود. در این فرآیند و اکتساب و به کار گیری مهارت اجتماعی و چگونگی برقراری ارتباط و تعامل با دیگران یکی از مولفه های اصلی رشد اجتماعی به خصوص در بین کودکان و نوجوانان محسوب می شود بنا به تعریف مهارت های اجتماعی به رفتارهای آموخته شده مقبول جامعه اطلاق می شود رفتارهایی که شخص می تواند با دیگران به نحوی ارتباط متقابل برقرار کند که به بروز پاسخ های مثبت و پرهیز از پاسخ های منفی بیانجامد (به پژوه ۱۳۸۶). اهمیت مهارت های اجتماعی به عنوان مهمترین عامل اجتماعی شادان و سازگاری اجتماعی را هیچگاه نمی توان از نظر دور داشت.بی شک توجه به هوش اجتماعی؛ رشد اجتماعی و تربیت اجتماعی در کنار دیگر ابعاد رشد و حیطه های تعلیم و تربیت از جایگاه ویژه ای برخوردار است چشم انداز کنونی در حوزه آموزش مهارت های اجتماعی ، رویدادهای فراوانی رخ داده پژوهش های بی شماری صورت گرفته از وش های آموزشی و درمانی جدید مطرح گردیده است و افق های روشنی تر آشکار شده است. تمامی این حرکت ها خود به دیگران نمای بیشتری بخشیده و به خصوص به کودکان, (مستون و اولندویک ۱۹۸۸، ترجمه به پژوه ۱۳۸۴).کودکی که مشکل هیجانی دارد، از نظر رفتاری تفاوت در شدت ، فراوانی و میزان رفتار دارد . کودک دارای مشکل به شدت از عدم تعادل ، بی ارادگی ، احساس از دست دادن چیزی یا کسی ، عدم کنترل ، عدم وابستگی و ارتباطات ضعیف رنج می برد . او قادر به یادگیری شیوه های مقابله و سازگاری مناسب در زمان روی دادن مشکلات عاطفی نیست و برای حمایت از خود، خود پنداره ضعیفی دارد. ( محمد اسماعیلی ،۱۳۹۱)بازی درمانی گروهی و فردی محیط آرامی را برای این کودکان فراهم می کنند ، این محیط از احساس امنیت مداوم و وجود بزرگسالی که رفتار قابل پیش بینی دارد تشکیل شده است ( صمدی ، ۱۳۸۹). اریکسون بازی را به عنوان وسیله ای که کودک از طریق آن بر تجارب آسیب رسان کنترل و مهارت می یابد ، تعریف می کند (۱۹۵۰) مطابق با نظریه و التمن عنصر ” باور آقرین موجود در بازی به کودک کمک می کند تا بر احساس گناه و خطای ایجاد شده در اثر بروز آسیب و تخریب تسلط یابد. آری در واقع ، بازی درمانی روشی است که به کمک آن به کودکان دارای مشکل کمک می شود تا با شرایط سازگار شوند.( صمدی، ۱۳۸۹). سال های اخیر اهمیت قصه درمانی کودکان در رشد مهارت های مباحثه و گفت و گوی آنها در سطحی گسترده آشکار شده است (رولینز ، مک و پلیس ۲۰۰۰). قصه سازی کودک فرآیند هیجانی و شناختی او را تسهیل میکند و به او دیدگاه نو و خلافی از دیگران و روابط افراد ارائه میکند (نایت ۲۰۰۳). طبق نظر او کلاندر (۱۹۸۱) در کار با کودک از داستان ها به روش های مختلف می شود استفاده کرد از جمله آگاه کردن کودک در مهارت های اجتماعی و همچنین استفاده از داستان برای عزت نفس به شیوه ای که درمانگر خود با زبان کودکان داستانی تحت این عنوان ها برای کودکان تعریف کند (سیدی ۱۳۸۲).

اهمیت و ضرورت پژوهش

بازی های درمانی و قصه درمانی کودک را از شرایط نامناسب می رهاند سبب فعال شدن و شرکت در گروه های اجتماعی می شود. همچنین فرایند یادگیری و برقراری ارتباط متقابل عاطفی به وی آموزش می دهد که برای پذیرش و موفقیت در گروه باید چه توانایی هایی را به کار بندد و چگونه از نگرش ، رغبت ها و مهارت های دیگران برای رفع حوائج افراد استفاده کند (مقدسی، ۱۳۷۲). بازی های درمانی و قصه درمانی برای کودک، فرصت هایی فراهم می آورد که دامنه ی گسترده ای از مفاهیم معلومات ، مهارت ها و موفقیت ها را برای اولین بار از این طریق تجربه و درک کند. همچنین مشوقی مهم برای آموزش بهتر از شناخت خود و توانایی های خود را افزایش میدهد و فرصت مواجه با مفاهیمی که قبلا تجربه شده اند را فراهم می سازد ، بازی های درمانی و قصه درمانی فرصت مناسبی برای تمرین و تکرار تجربه های گذشته فرایند شبیه سازی فراهم می آورد و به عنوان مشوقی برای تحکیم و تقویت یادگیری و آموزش عمل میکند و همچنین باعث افزایش عزت نفس می شود. (اسماعیلی ، بهادری ، ۱۳۸۵). برن (۱۹۸۹) بیان میکند که بازی در جهان از طریق زبان خاص نمایش، افراد واحدی هستند که چیزی بیش از کلمات را بیان می کنند. این زبان، زبانی است که احساسات ایده آل و دوستی ها را با ترکیب ژست ها و کلمات در بر می گیرد. بازی درمانگران به صورت موفقیت آمیزی از قصه درمانی به عنوان ابزاری برای تشویق کودکان به بیان احساسات و حتی تغییر رفتار هایشان، و عزت نفس خود میشود استفاده می کرده اند. استفاده از بازی درمانی و قصه درمانی باعث می شود ترس بیان احساسات برای کودکان ایمن تر شود. همچنین پتانسیل های زیادی برای استفاده معلمان در کلاس های ابتدایی دارد و می تواند به بهبود مهارت های ارتباطی، غلبه بر موانع زبانی و آموزش خود کنترلی، کمک کند.هانت بیان می کند که بچه های کوچکتر معمولا می توانند عروسک ها که در بازی درمانی استفاده می شود را به عنوان دوستان همدل و غیر تهدید کننده قبول کنند . مزیت دیگر عروسک ها این است که به طور مثبتی می توانند بر کودکان اثر بگذارند و به راحتی وارد دنیای کودکان شوند (شیخی، ۱۳۸۱).به طور کلی بازی درمانی و قصه درمانی به طور گسترده ای به دلیل تاثیر مقیدشان بر یادگیری و رشد اجتماعی تشخیص داده شده اند. آنها تاثیر زیادی بر کودکان در تمام سنین دارند. زبان بازی درمانی و قصه درمانی به جهت توانایی برای کمک به مربیان و کودکان برای یادگیری از یکدیگر، رشد، برقراری ارتباط، کسب اعتماد به نفس و بیان خود بی نظیر است و کودکان مسئول تر و با انگیزه تر می شوند (مارتینز پونز، ۲۰۰۴). متاسفانه در ایران بازی درمانی و قصه درمانی چندان مهم تلقی نمی شود. جا دارد که علاوه بر اهمیت دادن به بازی درمانی و قصه درمانی و شناساندن ابعاد مختلف آن، به این ویژگی مهم نیز توجه کرده و با آگاهی دادن به عموم اقشار جامعه در ارتباط با نقش بازی درمانی و قصه درمانی در درمان بیماری های روانی، کم توجهی بالا رفتن عزت نفس و افزایش مهارتهای اجتماعی گذشته جیران دارد.

اهداف تحقیق

هدف کلی : این پژوهش اثربخشی قصه درمانی و بازی درمانی روی عزت نفس و مهارت های اجتماعی کودکان ۷-۵ ساله است.

اهداف جزیی :

اثربخشی بازی درمانی و قصه درمانی بر مسئولیت پذیری کودکان ۷ تا ۵ سال

اثربخشی بازی درمانی و قصه درمانی بر خویشتن داری کودکان ۷تا ۵ سال

اثربخشی بازی درمانی و قصه درمانی بر قاطعیت کودکان ۷تا ۵ سال

اثربخشی بازی درمانی و قصه درمانی بر مشکلات رفتاری کودکان ۷تا ۵ سال

اثربخشی بازی درمانی و قصه درمانی بر عزت نفس کودکان ۷تا ۵ سال

فرضیه های پژوهش:

بازی درمانی بر افزایش عزت نفس موثر است .

بازی درمانی بر بهبود مهارت های اجتماعی موثر است .

قصه در مانی بر افزایش عزت نفس موثر است.

قصه درمانی بر بهبود مهارت های اجتماعی موثر است.

فرضیات فرعی :

بازی درمانی بر بهبود مهارتهای اجتماعی (شامل زیر مقیاسهای مسولیت پذیری خویشتن داری قاطعیت و مشکلات رفتاری ) موثر است.

قصه درمانی بر بهبود مهارتهای اجتماعی (شامل زیر مقیاس های مسولیت پذیری خویشتن داری قاطعیت و مشکلات رفتاری) موثر است.

متغیر ها

متغیر مستقل : آموزش بازی درمانی و قصه درمانی

متغیر وابسته : عزت نفس و مهارت های اجتماعی

کنترل :سن ۷تا ۵ سال

تعریف متغیرها

تعاریف نظری

بازی درمانی: یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادی در بازی در جستجوی راه هایی برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است به طوری که کودک در طی تعاملات بین فردی با درمان گر، پذیرش ، تخلیه ی هیجانی و کاهش اثرات رنج آور ، جهت دهی تکانه ها و تجربه های هیجانی تصحیح شده را تجربه می کند (محمد اسماعیل ، ۱۳۸۹).

قصه درمانی: یک تکنیک بازی درمانی است که با تعریف داستان و پیش بینی آن کودک پند و آموزه در بافت میکند (اصغری نکاح ۱۳۸۲).

تعاریف عملیاتی:

عزت نفس: نمره حاصل از پرسشنامه عزت نفس کویر اسمیت است.

مهارت های اجتماعی: نمره حاصل از پرسشنامه مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت.