لیلی تردست هستم، فارغ التحصیل روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال ۱۳۹۰، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “اثر بخشی یکپارچه سازی حسی بر روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک شهر ایلام” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد تهران مرکزی

دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی، گروه روانشناسی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش : کودکان استثنایی

عنوان :

اثر بخشی یکپارچه سازی حسی بر روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک شهر ایلام

استاد راهنما:

دکتر آنیتا باغداساریانس

استاد مشاور:

دکتر فریبا حسنی

پژوهشگر:

لیلی تردست

تابستان ۱۳۹۰

فهرست مطالب

عنوان

چکیده

مقدمه

فصل اول: مقدمه پژوهش

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

اهداف پژوهش

فرضیه های پژوهش

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

فصل دوم: پیشینه پژوهش اختلالات فراگیر رشد

طبقه بندی

طبقه بندی اختلال اوتیسم

تاریخچه

تعریف اوتیسم

سندرم آسپرگر

اختلال رت

اختلال فروپاشی کودکی

اختلال فراگیر رشد که به گونه ای دیگر مشخص نشده است

شیوع اختلال اوتیسم

سبب شناسی اختلال درخودماندگی

نظریه های سبب شناختی

نظریه های روانزاد

نظریه های زیستزاد

نظریه های شناختی

ویژگی های کودکان اوتیستیک

ویژگی های ارتباطی

اختلالات مکالمه و زبان

ویژگی های تعامل اجتماعی

رفتارهای غیر عادی، تکراری، محدود و کلیشه ای

ویژگی های شناختی کودکان اوتیستیک

اختلال توجه ها

کنش های هوشی

ارزیابی ها و تشخیص های بالینی

سیر و پیش آگهی

راهبردهای درمانی اوتیسم

۱-روش تحلیل رفتار کاربردی    (ABA)

۲- روش تیچ    (TEACCH)

۳- روش ارتباط با تبادل تصاویر (PECS)

۴- حداقل زمان (Floor lime)

داستان های اجتماعی

۶-یکپارچه سازی حسی ۷- روش های درمانی مکمل

یکپارچه سازی حسی

نظریه یکپارچه سازی حسی

فرضیه های یکپارچه سازی حسی

فرایند یکپارچه سازی حسی

اصول یکپارچه سازی حسی

مناطق درگیر در یکپارچه سازی حسی

حواس درگیر در یکپارچه سازی حسی

سیستم لامسه

سیستم عمقی

سیستم دهلیزی- عمقی

اختلال یکپارچه سازی حسی

علائم اختلال یکپارچه سازی حسی

• مشکلات تعدیل حسی
• مشکلات ثبت حسی
• مشکلات تمییز و درک حسی
• اختلالات حس دهلیزی- عمقی

ارزیابی یکپارچه سازی حسی

ملاحظات فردی در کاربرد روش های یکپارچه سازی حسی

ملاحظاتی درباره محل درمان و وسایل

تجهیزات ضروری

زمان خاتمی درمان

درد انواع مداخلات یکپارچه سازی حسی

درمان اختلالات دهلیزی. عمقی

درمان احساس ناامنی در برابر نیروی ثقل

درمان پاسخ نابهنجار به داده های تعالی

درمان افتادلات وضعیتی و حرکت چشم روابط اجتماعی پیشینه پژوهش

مروری بر پژوهش های انجام شده در ایران

مروری بر پژوهش های انجام شده در جهان

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

روش پژوهش ابزار پژوهش

الف) پرسشنامه ارتباط اجتماعی (SCQ)

اعتبار

ب) فرم مصاحبه ی تشخیصی اوتیسم- تجدیدنظر شده (R- ADI)

شیوه ی اجرا و نمره گذاری

اعتبار

ج) فرم ارزیابی یکپارچگی حسی

اعتبار

روش اجرا و برنامهی درمانی ماساژ سر و صورت

تحریکات بینائی

تحریکات لمسی

تمرینات یکپارچه ی حسی

جلسات درمانی یکپارچه سازی حسی

تمرینات گروهی

روش جمع آوری اطلاعات

تجزیه و تحلیل داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها مقدمه

الف) توصیف داده ها

ب) تحلیل داده ها

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجهگیری

محدودیت های پژوهش پیشنهادهای پژوهش

پیشنهادات کاربردی

پیشنهادات پژوهشی

منابع فارسی

منابع انگلیسی

چکیده:

هدف پژوهش کاربردی و شبه آزمایشی حاضر بررسی تاثیر یکپارچه سازی حسی بر بهبود روابط اجتماعی، ارتباط کلامی، مهارت در تقلید، یکپارچگی حواس و علائم خاص اوتیسم کودکان اوتیستیک بود. جامعه آماری کلیهی دانش آموزان اوتیستیک ۶ تا ۱۱ ساله شهر ایلام بوده که به علت تعداد کم نمونه، نمونه گیری از نوع دسترس بوده و ۹ دانش آموز جامعه مذکور (۶ پسر و ۳ دختر با پایه تحصیلی پیش دبستانی، آمادگی مقدماتی و تکمیلی) نمونه را تشکیل دادند. ارزیابی پیش آزمون برای آزمودنی ها با استفاده از فرم ارزیابی یکپارچگی حسی انجام شد. برنامه ی درمانی به مدت ۳ ماه و نیم، هفته ای ۲ بار، ۱۴ جلسه (ماساژ سر و صورت و تحریکات لمسی) و ۱۴ جلسه (تمرینات یکپارچهسازی حسی) و هر جلسه به مدت ۵۰ دقیقه و ۴ تمرین به صورت گروهی در زنگ های تفریح به مدت ۱۰ دقیقه با ۹ کودک اجرا گردید. پس از اتمام مداخلات، از همهی آزمودنی ها به کمک ابزار یاد شده پس آزمون به عمل آمد. یافته های پژوهش نشان داد که مداخلات درمانی: ماساژ سر و صورت و تحریکات لمسی، تمرینات یکپارچه سازی حسی و تمرینات گروهی تأثیر معنی داری در بهبود روابط اجتماعی، ارتباط کلامی، مهارت در تقلید، یکپارچگی حواس و کاهش علائم خاص کودکان اوتیستیک شهر ایلام داشته است.

کلید واژه ها: یکپارچه سازی حسی، روابط اجتماعی.

مقدمه

اختلالات فراگیر رشد که بر اساس IV – TR – DSM به پنج گروه تقسیم می شوند: اختلال اوتیسم، سندرم آسپرگر، اختلال رت، اختلال فروپاشنده کونکی، اختلال فراگیر رشد که به گونه ای دیگر مشخص نشده است (کاپلان و سادوک”، ۲۰۰۳). شامل گروهی از اختلالات روانی هستند که در آنها تخریب در مهارت های تعامل اجتماعی، رشد زبان و طیف ذخایر رفتاری وجود دارد. کودکان مبتلا به اختلال فراگیر رشد غالبا علاقه شدید خاصی به طرف بار یکی از فعالیت ها نشان می دهند. در مقابل تغییر مقاومت نشان می دهند و پاسخ متناسب به محیط اجتماعی ابراز نمیکنند. این اختلال ها بر زمینه های مختلف رشد اثر میکنند، در اوایل عمر ظاهر می شوند و اختلال کارکرد مستمر به وجود می آورند. (لطفی کاشانی و وزبری، ۱۳۷۸)، بنیان و اساس نقص در روابط اجتماعی در سه زمینه زیر تجلی پیدا میکند:

الف) ناتوانی در درک و تعبیر نشانه ها و اشارات هیجانی و اجتماعی محیط پیرامون که منجر به فقدان پاسخ های هیجانی، عاطفی و اجتماعی می شود.

ب) فقدان یا ضعف توجه به آنچه دیگران به آن توجه می کنند.

ج) ناتوانی در درک و فهم مستقیم و روان افکار و احساسات دیگران که شرط لازم در روابط و تعاملات اجتماعی است.

علاوه بر نقص در تعاملات اجتماعی، اختلال در گفتار و زبان (به صورت نقص با تأخیر در رشد زبان دریافتی و عملی)، الگوهای کلیشهای رفتار، داشتن سمپتوم هابی شبیه اختلالات بیش فعالی، کاهش توجه، نشانه های اضطرابی به ویژه اشکال وسواس جبری، محدودیت های شناختی و عقب ماندگی ذهنی از درجه ضعیف تا شدید آن در میان این گروه مشاهده میشود. بروز اختلال اوتیسم به سطح رشدی و سن تقویمی فرد که غالبا از تولد تا سه سالگی میباشد ارتباط دارد.

اوتیسم نوعی بیماری با اختلال در عملکرد سیستم عصبی مرکزی می باشد که منجر به نارسایی در پردازش اطلاعات رسیده به مغز می گردد. نتیجه چنین نارسایی هایی اختلالات عملکردی و رفتاری فرد مبتلا میباشد که باعث می شود با برچسب هایی چون کودکان ناشنوا، لال، عقب مانده ذهنی، اسکیزوفرنی و غیره شناخته شوند. به هر حال از دیدگاههای مختلف نقطه نظرات گوناگونی دال بر این امر که رفتار این کودکان چرا چنین است ابراز گردیده است (سادوک و سادوک، ۲۰۰۳).

در خودماندگی یک بیماری روائی عصبی است که ارتباط فرد را با دنیای خارج قطع میکند و توانایی فرد را در جهت برقراری ارتباط با دیگران سلب می کند. به نظر میرسد قربانیان در دنیای خودشان به سر می برند و تاکنون پزشکان نتوانستند آنها را درک کنند (تونزلی، ۲۰۰۳).

اختلال در خودماندگی علائمی پایا داشته و دارای طیف است به این معنی که فرد ممکن است در خودماندگی خفیف یا خیلی شدید داشته باشد. گرچه تئوری های اولیه مطرح کننده اساسی روان شناختی بر این اختلال بوده اند ولی اکنون بیشتر منشأ نورولوژیک و عضوی بر آن قائلند. با توجه به نگرش های مختلف به این بیماری شیوه های مختلفی نیز برای درمان آن پیشنهاد شده است (حقگو، ۱۳۷۶).

شیوه های مختلفی که شامل روان درمانی، رفتاردرمانی، بازی درمانی، گفتاردرمانی، ارتباط درمانی، رژیم های غذایی خاص، دارو درمانی، درمان یکپارچه سازی حسی و…. .

شیوه درمان بر اساس نیازهای هر فرد مبتلا مطرح می شود و در اغلب موارد ترکیبی از روش های مختلف درمان مؤثر است. در خودماندگی اغلب نیازمند یک درمان مندارم در طول زندگی است (دهقان و جعفری صیادی، ۱۳۸۵).

بیان مسئله

اوتیسم یک اختلال رشدی عصبی است که نه فقط تعاملات اجتماعی را تحت تاثیر قرار میدهد بلکه روی یادگیری مهارت های حسی، حرکتی و کنترل حرکتی چشم و عملکرد اجرایی نیز تاثیر می گذارد. همه این موارد با اغتشاش در رشد تکاملی مغز در ارتباط میباشند و به ارتباط عملکردی سازمان یافته بیهوده میان هسته اصلی مسبب و کورتکس مغزی اشاره میکند که بصورت بالقوه می تواند علنی برای رفتار های کلیشه ای و آسیب های عملکردی باشد (ترئرو همکاران، ۲۰۰۶)افراد او نیستیک همواره مشکلاتی را در ارتباط با مهارت های اجتماعی تجربه میکنند (مک کتل”، ۲۰۰۲) مهارت های اجتماعی ضروری مثل برقراری تماس چشمی با توجه مشترک ممکن است وجود نداشته باشد، یا این که فردی و شدیدا آسیب دیده باشد. اختلال در تعامل اجتماعی بکی از ویژگی های اصلی در تشخیص اوتیسم است (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰).برای رشد مؤثر ارتباطگیری اجتماعی باید جنبه های مختلفی مثل شناخت، احساسات، مهارت های اجتماعی و فرایندهای نورولوژیکی که اساس عصبی ارتباط گیری می باشند به طرز مؤثری رشد یابند و ارتباط مؤثری هم باید بین این بخش های مختلف با هم برقرار شود.یکی از فرایندهای مهم عصبی که در تسهیل رشد ارتباطگیری و یادگیری کودکان اوتیستیک نقش حیاتی ایفا می کند. «تکامل حسی» با یکپارچهسازی حسی میباشد (دهقان و جعفری صبادی،.۱۳۸۵ ).عملکرد حواس مدتی است که در اوتیسم مورد توجه زیادی قرار گرفته است. تحقیقات بسیاری بر جمعیت کودکان و بزرگسالان اوتیستیک انجام شده است و نتایج بسیار متنوعی را نشان میدهد، اما آنچه مسلم است درک حواس و نیز یکپارچگی در اوئیسم مختل است (هریسون و هری”، ۲۰۰۴؛ راجرز، هیب بورنو ونز، ۲۰۰۳؛ ایروسی و مک دونالد، ۲۰۰۶؛ کرن و همکاران، ۲۰۰۷). یکپارچه سازی حسی موضوع بسیار عجینی است که اکثر مردم، حتی بیشتر از آنکه ما فکر أن را بکنیم تاثیر و روابط آن را بر اوتیسم درک نمیکنند اما حرکات یکپارچه سازی حسی بخش اصلی عکس العمل های کودک اوتیستیک به محیط اطراف خود است. بدن های آنها از نظر سیستم عصبی نابالغ و کاملا متفاوت از سیستم عصب شناختی دیگر افراد است آنها نمی توانند در آغوش کشیده شدن را به خوبی تحمل کنند، در حالی که دیگران آرزو می کنند در آغوش کشیده شوند با از صدای بلند و نابهنجار لذت می برند و از ضربه زدن به دیوار و شکستن چیزی لذت میبرند و… که همه اینها نشانه هایی از بد عملکردی های یکپارچه سازی حسی در این کودکان می باشند به همین دلیل اعصاب و سیستم عصبی آنها باید مرتبا به وسیله حرکائی از یکپارچه سازی حسی تحریک شوند تا رشد یافته و درک بهتری از محیط بدست آورند (رفیع زاده توری، ۱۳۷۶). بنابر این درمان عصب شناختی با تأکید بر روش های یکپارچه سازی حسی و سازماندهی اطلاعات حسی راه بسیار مناسبی برای درمان مشکلات ادراکی کودکان اوتیستیک خواهد بود هریسون و هری، ۲۰۰۴).

– لیندرمن و استیوارت (۱۹۹۹) در پژوهشی به بررسی تأثیر مداخله کاردرمانی با مبنای یکپارچگی حسی به صورت تک موردی پرداختند. هر دو نمونه آنها بهبودی معنی داری در حوزه های تعامل اجتماعی نشان دادند

– پویفر و همکاران (۲۰۰۵) با آموزش ارائه تحریکات مناسب حسی به ۵۰ نفر از والدین کودکان ۱۷-۶ ساله آسپرگر و به کارگیری این تحریکات در فعالیت های روزانه، مشاهده شد این کودکان در رویارویی با هیجانات و رفتارهای متقابل اجتماعی به طرز قابل قبولی بهبودی بدست آوردند (پفیفر، کینیلی، رید و هیرزبرگ، ۲۰۰۵)

– پیر او یجی و همکاران (۲۰۰۹) در بررسی اثرات ماساژ سنتی تای (TTM) در مقایسه با درمان یکپارچگی حسی که روی رفتارهای اصلی و آشفتگی عاطفی ۶۰ کودک اوتیستیک ۳ تا ۱۰ سالهی تایلندی انجام شده در هر دو گروه مداخله، نتایج حاصله حاکی از تغییرات آماری با معنی در زمینه تعامل اجتماعی بود (پیر اویجی، تانگوتروتچیتر، کاندا راسپری، پاویونگ و ساک پراسونگ، ۲۰۰۹)

– پفیفر و همکاران (۲۰۰۱) در بررسی تاثیر مداخله یکپارچگی حسی در مقایسه با مداخله حرکات ظریف روی کودکان ۱۲-۶ ساله اوتیستیک، هر دو گروه مداخله در زمینه ی خاص اجتماعی و عوامل عاطفی، اجتماعی بهبودی معنی داری نشان دادند (ینیفر، کوینگ، کینیلی، شپر دوهندرسون، ۲۰۰۱).

. حقگو (۱۳۷۶) در بررسی اثر تحریکات حسی در درمان کودکان اوتیستیک روی ۳۰ کودک ۳ تا ۱۵ ساله، ارتباطات اجتماعی، ارتباطات کلامی و چهره ای و تقلید افزایش معناداری نشان داد

، دهقان و جعفری صیادی (۱۳۸۵) مداخلات درمانی تحریکات حسی و یکپارچگی حسی روی ارتباط چشمی و در اجرای درخواست های کلامی یک بخشی به همراه اشارات غیر کلامی در مورد کودک اوتیستیک مؤثر بوده است.

– زابر (۱۳۸۶) روش یکپارچگی حسی با قابلیت اجرای گروهی می تواند تاثیر مثبتی در بهبود ارتباطات اجتماعی و کلامی کودکان اوتیستیک داشته باشد.

– بیات (۱۳۸۷) اگر برنامه تحریک حسی به صورت منظم و مداوم در خصوص افراد أو تیستیک انجام گیرد، می تواند نتایج خوبی جهت رفع مشکلات توجه، تمرکز و ارتباطی این افراد داشته باشد.

بنابر آنچه مطرح شد در این پژوهش نیز کوشش خواهد شد که به پرسش زیر پاسخ داده شود

آیا انجام تمرینات یکپارچه سازی حسی در بهبود روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک موثر است؟

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

با توجه به شیوع اختلال اوتیسم که در هر پانصد نفر یک مورد بافت میشود و میزان شیوع آن در بین پسر ها، چهار برابر دخترها است (پازول، بانی، دکر و التوز”، ۲۰۰۰ نقل از هاتزل، ۲۰۰۲)و از آنجا که اوتیسم یک اختلال فراگیر رشدی است و رشد کودک به سبب این اختلال به طور کلی مختل می گردد و سیستم های حسی و عصبی نیز رشد مختلی دارند، لزوم استفاده از درمان های پایه عصبی از مهمترین اقدامات است و با توجه به ویژگی های کودکان اوتیستیک و عدم ادراک حسی به کارگیری روش یکپارچهسازی حسی جهت بهبود درک از محیط به وسیله حواس اهمیت بسیار زیادی دارد (زایر، ۱۳۸۶). همچنین با وجود نقایص اجتماعی قابل توجه در کودکان اوتیستیک که خانواده های آنها را نیز تحت الشعاع قرار میدهد. در اکثر مصاحبه هایی که با والدین صورت می گیرد اظهار می دارند که فرزندشان گویا بیتیاز از رابطه با آنهاست و نسبت به دیگران بی تفاوت و بی توجه و در کل بی اعتنا هستند (سیمپسون، ۱۹۹۴؛ تسای، اسکات میلر، ۱۹۸۸).لذا با در نظر گرفتن این موارد روش یکپارچهسازی حسی میتواند گامی موثر در بهبود روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک با والدین و دیگران باشد.

اهداف پژوهش

هدف اصلی

تعیین اثر یکپارچه سازی حسی بر روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک

اهداف فرعی

١. تعیین اثر یکپارچه سازی حسی بر ارتباط کلامی کودکان اوتیستیک

٢. تعیین اثر یکپارچهسازی حسی پر مهارت در تقلید کودکان اوتیستیک

٣. تعیین اثر یکپارچه سازی حسی بر یکپارچگی حواس کودکان اوتیستیک

– تعیین اثر یکپارچه سازی حسی در کاهش علائم خاص اوتیسم کودکان اوتیستیک

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

تمرینات یکپارچه سازی حسی در بهبود روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک تأثیر دارد فرضیه های فرعی

۱-تمرینات یکپارچه سازی حسی در بهبود ارتباط کلامی کودکان اوتیستیک تأثیر دارد

۲، تمرینات یکپارچه سازی حسی در بهبود مهارت در تقلید کودکان اوتیستیک تأثیر دارد

٣. تمرینات یکپارچه سازی حسی در بهبود یکپارچگی حواس کودکان اوتیستیک تأثیر دارد

۴. تمرینات یکپارچهسازی حسی در کاهش علائم خاص اوتیسم کودکان اوتیستیک تأثیر دارد.

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها یکپارچه سازی حسی

الف) تعریف مفهومی:

یکپارچه سازی حسی فرآیندی عصب شناختی است که اطلاعات حسی به دست آمده از بدن خود فرد و محیط را سازماندهی کرده و برای کاربرد موثر و مناسب در محیط به کار میگیرد (آیرس، ۱۹۸۹، نقل زینعلی، ۱۳۷۶).

ب) تعریف عملیاتی

منظور از یکپارچه سازی حسی در این پژوهش تمردانی است که آزمودنی در خرده مقیاس یکپارچگی حواس فرم ارزیابی یکپارچگی حسی کسب می کند.

روابط اجتماعی

الف) تعریف مفهومی

توانایی برقراری ارتباط موثر با افراد که شامل ارتباط کلامی (درک و استفاده از کلام) و ارتباط غیرکلامی (برقراری ارتباط چشمی، حالات صورت و …) است (دهقان و جعفری صیادی، ۱۳۸۵).

ب) تعریف عملیاتی

منظور از روابط اجتماعی در این پژوهش نمره ای است که آزمودنی از خرده مقیاس روابط اجتماعی فرم ارزیابی یکپارچگی حسی دریافت می کند.

ارتباط کلامی

الف) تعریف مفهومی:

توجه کردن به صحبت دیگران، پیروی از دستورات کلامی، گفتار مفهوم مربوط و متناسب با موقعیت (دزفولیان، ۱۳۸۴)

ب) تعریف عملیاتی

منظور از ارتباط کلامی در این پژوهش نمره ای است که آزمودنی از خرده مقیاس ارتباط کلامی فرم ارزیابی یکپارچگی حسی دریافت می کند.

مهارت در تقلید

الف) تعریف مفهومی

توانایی پیروی و تقلید از حرکات و گفتار و اعمال دیگران که اولین مرحله یادگیری است زایر، ۱۳۸۶).

ب) تعریف عملیاتی

منظور از مهارت در تقلید در این پژوهش، تمهای است که آزمودنی از خرده مقیاس مهارت در تقلید فرم ارزیابی یکپارچگی حسی دریافت میکند.

علائم خاص اوتیسم

الف) تعریف مفهومی

شامل ۲۰ مورد از رفتار های خاص اوتیسم که در هیچ کدام از چهار گروه فرم ارزیابی یکپارچگی حسی نمیگنجد و گروه علائم خاص اوتیسم را تشکیل می دهد (زایر، ۱۳۸۶).

ب) تعریف عملیاتی