محبوبه طاهری هستم، فارغ التحصیل روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید مدنی تبریز در سال ۱۳۹۲، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر بخشی آموزش روش های بهبود روابط مادر و کودک در تغییر شیوه های فرزند پروری و کاهش کودک آزاری” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شهید مدنی تبریز

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی

پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد

رشته روان شناسی عمومی

بررسی اثر بخشی آموزش روش های بهبود روابط مادر و کودک در تغییر شیوه های فرزند پروری و کاهش کودک آزاری

استاد راهنما:

دکتر حسن یعقوبی

استاد مشاور:

دکتر رضا عبدی

پژوهشگر:

محبوبه طاهری

بهمن ۱۳۹۲

فهرست مطالب

عنوان

چکیده:

فصل اول : کلیات پژوهشی

مقدمه

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت مسأله

اهداف پژوهش

هدف کلی

اهداف جزئی

سوال های پژوهش

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تعاریف مفهومی

تعاریف عملیاتی

فصل دوم: ادبیات و پیشینه ی پژوهش

مقدمه

پیشینه نظری

شیوه های فرزند پروری

تاریخچه

تعریف سبک های فرزند پروری

برخی از نظریات مطرح شده در زمینهای فرزند پروری

نظریه  بامریند

نظریه ی اریکسون

الگوی فرزند پروری زیگلمن

نظریه ی آدلر

پیامد های شیوه های فرزند پروری

کودک آزاری

تاریخچه

تعریف و انواع کودک آزاری

بررسی علل و عوامل کودک آزاری

برخی نظریه های مربوط به کودک آزاری

پیامدهای کودک آزاری

تعامل مادر – کودک

نظریه های مطرح در خصوص روابط والد- کودک

نظریه پذیرش- طرد والدین

الگوی شیفر

الگوی وینتر بائم

رفتارهای والدین نسبت به کودک

روش های مختلف آموزش بهبود تعامل والد – فرزند

پیشینه تجربی

جمع بندی مبانی نظری و تجربی

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه

روش تحقیق

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه گیری

ابزار های اندازه گیری

پرسشنامه شیوه های فرزند پروری ( بامریند )

پرسشنامه دو بعدی کودک آزاری

روش جمع آوری اطلاعات

روشهای آماری

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده های پژوهش

مقدمه .

آمار توصیفی

بررسی پیش فرض های کلی

تحلیل استنباطی داده ها

بررسی مفروضه های اختصاصی

تحلیل سوال های پژوهشی

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری سوالات پژوهش

نتیجه گیری کلی

محدودیت های پژوهش

پیشنهادهای پژوهشی

پیشنهادهای کاربردی

فهرست منابع و ماخذ :

منابع فارسی منابع انگلیسی

چکیده انگلیسی

چکیده:

مقدمه: کودکی به عنوان دورانی که سنگ بتانی شخصیت فرد در آن بنا نهاده می شود که تحت تاثیر عوامل متعدد است که رابطه ی مادر – کودک جزء مهم ترین این عوامل تلقی می شود. در این پژوهش به بررسی اثر بخشی آموزش بهبود روابط مادر کودک بر تغییر شیوه های فرزندپروری و کاهش کودک آزاری پرداخته می شود.

روش کار: این مطالعه از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه است. نمونه ای به تعداد ۳۰ نفر از بین مادران دارای کودک ۱۰-۷ ساله که در مدارس پایه اول تا چهارم ابتدایی مشغول به تحصیل بودند به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند و سپس به روش گمارش تصادفی در دو گروه آزمایش (۱۵=n) و کنترل( ۱۵=n) قرار گرفتند. بسته آموزشی بهبود روابط والد و کودک با عنوان «این طوری هم می شود برای گروه آزمایش در ۱۰ جلسه، بصورت دو روز در میان آموزش داده شد، پرسشنامهی شیوه های فرزند پروری (باهر یتد) و پرسشنامهی دو بعدی کودک آزاری قبل و بعد از اجرای جلسات آموزشی بر روی گروههای کنترل و آزمایش اجرا گردید. دو ماه بعد از مداخله نیز، پایداری نتایج مداخله با اجرای دوبارهی پرسشنامه ها بر روی آزمودنی های هر دو گروه مورد سنجش قرار گرفت. داده ها با استفاده از روش های کوواریانس یک طرفه تجزیه و تحلیل شدند.

یافته ها: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون شیوه های فرزند پروری مستبدانه، و کودک آزاری جسمی و عاطفی، بعد از برگزاری جلسات بهبود روابط مادر و کودک، تفاوت معناداری مشاهده شد( ۰۵ / ۰ >P)، اما در تمرات پس آزمون و پیش آزمون شیوه فرزند پروری سهل گرایانه تفاوت معناداری مشاهده گردید ( ۰۵/ ۰ <P). همچنین در پیگیری انجام یافته بعد از دو ماه جهت بررسی پایداری اثر بخشی همان نتایج بدست آمد.

نتیجه گیری: با توجه به یافته ها می توان چنین نتیجه گیری نمود که آموزش بهبود روابط مادر و کودک در تغییر شیوه های فرزند پروری مستیالانه و کاهش کودک آزاری عاطفی و جسمی موثر بوده اما در تغییر شیوه فرزند پروری سهل گرایانه تاثیری نداشت. همچنین در پیگیری دو ماهه نیز همین نتایج به دست آمد.

واژگان کلیدی: بهبود روابط مادر- کودک، شیوه های فرزند پروری، کودک آزاری

مقدمه:

ارتباط والدین و فرزندان از جمله موارد مهمی است که سال ها نظر صاحب نظران و متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود می آورد. کودک در خانواده پندارهای اولیه را دربارهی جهان فرا می گیرد، از لحاظ جسمی و ذهنی رشد می یابد، شیوه های سخن گفتن را می آموزد، هنجارهای اساسی رفتار را یاد می گیرد و سرانجام نگرش ها، اخلاق و روحیاتش شکل می گیرد و به عبارتی اجتماعی می شود(هر گنهان و السون”، ۱۳۸۲). در میان اعضای خانواده، مادر نخستین شخصیتی است که با کودک نه تنها در دوران جنینی، بلکه در کلیه دوران زندگی رابطه مستقیم و تنگاتنگ دارد. از میان عوامل متعدد روابط انسانی موثر در رشد و تکامل کودک، شخصیت مادر و نحوه تعامل او با کودک اهمیت اساسی دارد(مهر افروز، ۱۳۷۸. نقل از تقی زاده طبسی، ۱۳۸۵).بسیاری از والدین در زمان و فضای مشترک با کودکانشان به سر می برند اما با احساسات و نیازهای کودک خود بیگانه اند. پدر و مادر بودن بسیار فراتر از رویدادی زیستی است. فرزندان به زمان کافی برای مشارکت هیجانی با والدینشان نیاز دارند و پدر و مادر باید بدانند که برای برقراری ارتباط لازم چگونه باید به شیوه های کار آمد به تعامل با کودکان خود بپردازند (لندرت، ۱۳۹۰).هر خانواده ای شیوه های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می گیرد این شیوه ها که شیوه های فرزندپروری نامیده می شوند متأثر از عوامل مختلف از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره می باشد (هاردی، پاور و جی دیک ۱۹۹۴). شیوه های فرزند پروری به عنوان مجموعهای از رفتارهاست که تعاملات والد-کودک را در طول دامنه گسترده ای از موقعیت ها توصیف می کند و فرض شده است که یک جو تعاملی اثرگذار را به وجود می آورد. شیوه های فرزند پروری یک عامل تعیین کننده و اثرگذار است که نقش مهمی در رشد روانی کودکان ایفا می نماید (رضایی و خداخواه، ۱۳۸۸).اگر کانون خانواده برای کودک محیطی پر استرس و خطر آفرین باشد و جو ایجاد شده در خانواده و روابط بین والدین و کودک، باعث آزار و اذیت او گردد، خانواده کارایی خود را در تربیت نسل خلاق، ہویا، متعهد و مسئولیت پذیر از دست خواهد داد و باعث بروز و ظهور انواع آسیب های اجتماعی خواهد شد و در نهایت دامنه ی بی انتهایی از محیط اجتماعی را در بر خواهد گرفت ( آقابیگلویی، طباطبایی و موسوی، ۱۳۸۰).یکی از این آسیب ها که متأسفانه چندان که باید به آن توجه نشده است، پدیده ی کودک آزاری است. بروز این پدیده در خانواده و توسط والدین تک عاملی نیست. وجود مشکلات فردی والدین نظیر کنترل نکردن ششم، آشنا نبودن با توانایی های کودکان، عقاید و نگرش آنها در مورد کودکان و تربیت آنها می توانتاد سبب اعمال خشونت بر کودکان شوند (بهاری، ۱۳۸۸).انواع کودک آزاری در سالهای حساس و مهم کودکی به رشد و سلامت آنان آسیب های جدی می رساند کودکان آزاردیده در همه جنبه های اساسی رشد مانند رشد جسمانی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایی های فراوانی روبرو خواهند شد (خوشابی ،۱۳۸۶).آگاهی والدین از روشهای صحیح برخورد با کودکان موجب کاهش برخوردهای نامناسب بین آنها شده، اعتماد کودکان به والدین را افزایش می دهد و باعث می شود والدین و کودکان هر دو در خواسته های خود از یکدیگر منطقی در رفتار کند ( نیتزل و استرایت ۲۰۰۴).

بیان مسئله:

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی در جوامع انسانی بوده و از نظر تکوین شخصیت و پرورش آن در فرزندان و سازگاری فرد با جامعه آثار وسیعی دارد تاثیر خانواده بر رشد چنان بارز است که با وجود اختلافات موجود بین صاحب نظران روان شناسی، بسیاری از آنان در زمینه اهمیت سبکهای فرزندپروری و تاثیر آن بر رشد، نظر مشترک دارند. اکثر روان شناسان صرف نظر از مکتبی که به آن معتقدنده کنش های متقابل بین والدین و فرزندانشان را اساس رشاد عاطفی تلقی نموده اند (بالبی، ۱۹۶۴؛ نقل از برومند نسب، ۱۳۷۳).بارلو او پارسونز( ۲۰۰۳) بر تاثیر کیفیت رابطه- والد نوزاد بر رشد از این لحاظ که شرایطی را برای برقراری الگوهای سالم و موثری در کودکی و بزرگسالی مهیا می سازد تاکید می کنند. یکی از مهم ترین وظایف والدین در هر خانواده پدید آوردن شرایطی است که سلامت روانی کودک تامین شود به عبارت دیگر پدر و مادر موظفند که بهداشت روانی کودکان خویش را تامین کنند.بنابراین یکی از مهمترین عوامل موثر بر رشد روانی و اجتماعی کودک، روابط والدین و کودکان می باشد که از اهمیت بحرانی در زندگی کودک در حال رشد برخوردار است به طوری که کیفیت این روابط در سالهای اولیه کودکی، اساس رشاد شناختی، اجتماعی و هیجانی آینده را پایه گذاری می کند( مانتیما، ۲۰۰۶).کودکان به تاثیر متفایل با والدین خود نیاز دارند، به رفتارهای آنان توجه می کنند و از طریق تعامل با والدین ساختار اجتماعی دنیای اطراف خود را می شناسند. این تاثیر متقابل، اهمیت اساسی در رشد و تحول کودک دارد. کودک برای رشد و تحول نیاز به فراهم شدن محیط مساعد دارد، محیطی که کلید اصلی آن مراقبت والدین است مراقبت یعنی درک کردن ، شناختن و دوست داشتن، پذیرفتن، تحریک انگیزه های کودک، تامین نیازهای تغذیه ای و پوشاک و حفاظت از کودک در برابر بیماریها و در یک کلام، انتظار متناسب با توانایی های کودک داشتن است. میزان وابستگی و علاقه دوطرفه بین والدین و کودک، توانایی او را برای یادگیری مطالب جدید افزایش می دهد. در حالی که بدرفتاری با کودک و عدم توجه به نیازهای او می تواند باعث ایجاد اختلالات روانشناختی همانند برخاشگری در بزرگسالی شود. بدیهی است تنها یک مدل و شیوهی خاص برای رشد و تکامل خردسالان وجود ندارد. لذا در آمیختن نظرات سنتی با روش مدرن و جلیل شیوه های تعامل با فرزندان می تواند یک راهکار مناسب برای پیشرفت باشد ( آقابیگلویی و همکاران، ۱۳۸۰).دارلینگ و استینبرگ، ۱۹۹۳(نقل از گلاسگو ، دورنبوچ، ترویر، استینبرگ و رایتر، ۱۹۹۷) شیوه های فرزند پروری را این گونه تعریف نموده انا شیوه های فرزند پروری مجموعه ای از گرایش – ها، اعمال و جلوه های غیر کلامی است که ماهیت تعامل کودک و والدین را در تمامی موقعیت های گوناگون مشخص می کند و در سه حیطه اقتدار منطقی، استبدادی و آزاد گذار مطرح شده است. بامریند (۱۹۹۱) از سبک های فرزندپروری استبدادی، مقتدر و آزاد گذار “نام برد. وی معتقد است که والدین مستبد، روابط سرد همراه با کنترل زیاد را بر فرزندان خود اعمال می کنند. والدین مقتدر، کنترل خود را همراه با رابطهی گرم و پاسخ گویی به فرزندان خود دارند در حالی که والدین آزاد گذار، انتظارات اندکی از فرزندان خود داشته هیچ گونه کنترل و پاسخ گویی هم نسبت به آنان ندارند(خوئی۔ فر، رجایی و محب راد، ۱۳۸۶).تا حدود دو دهه ی قبل گمان می رفت که خانواده به سبب وجود روابط صمیمی و محبت آمیز بهترین مکان برای زندگی و رشد و شکوفایی عاطفی و جسمانی کودکان و نوجوانان است. اما با کمال تعجب، مشخص شده است که نه تنها خانواده های مساله دارد، بلکه خانواده هایی که به ظاهر معمولی یا مطلوب هستند هم ممکن است نسبت به کودکان خود بدرفتار باشند (گلس و استراوس”، ۱۹۸۸)برخی از والدین استفاده از روش های صحیح فرزند پروری را وجهه همت خود قرار می دهند؟ در حالی که دیگران، ممکن است به شیوه های فرزندپروری نامطلوب و نامناسب متوسل شوند، آنان ممکن است در تعامل با کودک خود به استفاده مکرر از روش های تنبیهی روی بیاورند و با اینکه کودک را به حال خود رها کنند و او را در انجام هر فعالیتی آزاد بگذارند. بنابراین الگوهایی از فرزند – پروری می توانند منجر به بدرفتاری با کودک با کودک آزاری گردند. شیوه های فرزندپروری بدون دخالت که طی آن ، رفتار والدین در مورد کودک با بی توجهی، بی اعتنایی و طرد همراه است کودک۔ آزاری از نوع غفلت محسوب می شود(هوپر، ۲۰۰۵). در جوامع مختلف، دیدگاههای بسیار متفاوتی در باره بدرفتاری با کودک وجود دارد. این نظرات متاثر از فرهنگ هر جامعه بوده و حساسیت، دانش و اعتقادات فرهنگی با این دیدگاهها ارتباط پیدا می کنند، بخصوص زمانی که قصد اندازه گیری آزار وجود داشته باشد( ممقانی و جوانمرد، ۱۳۸۶). کودک آزاری طبق تعریف و از نظر بالینی شامل هر گونه صدمه عمدی به کودک مثل آزار یا آسیب جسمی، غفلت ورزیدن با بی توجهی در فراهم ساختن توجهات عاطفی و جسمی کافی، نظارت ناکافی، رها کردن، تجاوز جنسی و شکنجه کردن کودکان می باشد (ممقانی و جوانمرد، ۱۳۸۶)افسردگی، شخصیت چند گانه، اختلال نقص توجه، رفتار های ضد اجتماعی و بزهکاری، پرخاشگری، رفتار های آسیب به خود، تاخیر در تکامل زبان و مهارت های حرکتی و تکامل شناختی اعتماد به نفس پایین و داشتن دیدگاه منفی نسبت به خود و دیگران از جمله عوارض روانی کودک – آزاری هستند (وایت، ۲۰۱۱)و ایس و پور (۲۰۰۷) و شنک (۲۰۰۸) معتقدند که برای پیشگیری از کودک آزاری، تکنیکهایی برای کنترل فشارهای مربوط به والدین در راه تربیت و پرورش کودک و زندگی روزمره آنها وجود دارند که باید آموزش داده شوند. والدین آموزش دیده، در مواجهه با مسائل و مشکلات، نقش فعالتری به کودک می دهند. این والدین از پیشداوری و امر و نهی به کودکان پرهیز می کنند و موجب انتقال این خصوصیات به کودکان نیز می شوند. کودکان این گونه والدین از دلبستگی ایمن برخوردارند(نینزل و استرایت، ۲۰۰۴)۔مطالعات متعددی از جمله ( تیلور و بیگان، ۱۹۹۸؛ پارسون، ۱۹۸۲؛ بارلو ۲۰۰۰ و گاتلیب ۲۰۰۴) نشان می دهد که آموزش مهارت های فرزندیر وزی موجب افزایش تعامل مثبت والدین با کودکان؛ کاهش سوء رفتار با کودکان ( کودک آزاری)، تغییرات مثبت در درک و رفتار والدین از والد بودنشان که خود منجر به بهبود رفتار کودکان می شود کاهش افسردگی و استرس مادران؛ افزایش رضایت والدین و کاهش تعارض والدین در مورد روش تربیتی کودکان می شود نقل از وزارت بهداشت، ۱۳۸۶).نتایج مطالعات انجام شده در ایران حاکی از آن است که برخلاف کشورهای غربی، در اکثریت موارد بروز موارد کودک آزاری صرفا ناشی از عدم آگاهی والدین از نحوه صحیح تعامل با کودکان است و به میزان بسیار کمتری مسائلی چون الکلیسم، پریشانی های روابط والدین و غیره در آن دخیل هستند؛ هرچند که این اتیولوژی ها نیز در مواردی مطرح می باشند. به همین دلیل وزارت بهداشت در سال ۱۳۸۲ با همکاری صندوق کودکان سازمان ملل متحد بر آن شد تا طی تعدادی کارگاههای مشارکتی با شرکت والدین، کودکان و نوجوانان و دست اندر کاران مراقبت از کودک، نیازهای اساسی در رابطه با روش های بهبود روابط خانوادگی را برآورد کند. پس از این مرحله، روش های بهبود ارتباط در قالب کتاب و بروشور به صورت ابزارهای ارتباطی در قالب داستان های کوتاه به نحوی قابل ارائه به خانواده ها تدوین شد. این ابزارها در قالب یک کتاب داستان (۱۰ داستان کوتاه) و سه بروشور با همکاری کارشناسان وزارت بهداشت و یونیسف طی سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ تدوین شده اند این کتاب آموزشی با عنوان این طوری هم می شود، از سری ابزار های بهبود روابط والد و کودک است که در جهت تنظیم روابط بهتر با فرزند بکار می رود(نقل از وزارت بهداشت، ۱۳۸۶).محقق در این پژوهش در نظر دارد از طریق آموزش بسته ی آموزشی با عنوان «این طوری هم می شود که آموزش هایی در خصوص بهبود روابط والد و کودک می باشد – در جهت تغییر شیوه های فرزند پروری استبدادی و آزاد گذار و کاهش میزان کودک آزاری جسمانی و عاطفی که به نظر می رسد در سبک های فرزند پروری مذکور داده می شود گامی در جهت سلامت روان کودکان و سلامت خانواده بردارد. و همچنین به این سوال اساسی پاسخ دهد که آیا بهبود روابط والد و کودک بخصوص روابط مادر با کودک بر تغییر شیوه فرزند پروری و کاهش کودک آزاری تاثیر دارد؟