محبوبه معتضدی هستم، فارغ التحصیل روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشکده تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز (واحد بین الملل) در سال ۱۳۹۱، پایان نامه ی اینجانب تحت عنوان “بررسی اثر پیش بین عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک بر شدت اختلالات رفتاری کودک” می باشد که در ادامه بخشی از آن را مطالعه می کنید:

دانشگاه شیراز

واحد بین الملل

دانشکده تربیتی و روانشناسی

پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی بالینی

عنوان:

بررسی اثر پیش بین عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک بر شدت اختلالات رفتاری کودک

به کوشش:

محبوبه معتضدی

استاد راهنما:

آقای دکتر ملازاده

اساتید مشاور:

آقای دکتر گودرزی

آقای دکتر خرمایی

شهریور ۱۳۹۱

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول: کلیات

مقدمه

بیان مسئل

ضرورت و اهمیت موضوع

اهداف پژوهش

اهداف اصلی پژوهش

بررسی اثر پیش بین عوامل حمایتی خانواده بر شدت اختلالات رفتاری کودک

بررسی اثر پیش بین تنظیم هیجانی کودک بر شدت اختلالات رفتاری کودک

اهداف فرعی پژوهش

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تعاریف مفهومی

عوامل حمایتی خانواده

تنظیم هیجانی

اختلالات رفتاری کودک

تعاریف عملیاتی متغیرها

تعریف عملیاتی اختلالات رفتاری کودک

تعریف عملیاتی عوامل حمایتی خانواده

تعریف عملیاتی تنظیم هیجانی کودک

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهشی

مقدمه

مبانی نظری

مبانی نظری عوامل حمایتی خانواده تنظیم هیجانی

تنظیم هیجانی اختلالات رفتاری کودک پیشینه پژوهش

عوامل حمایتی خانواده و وضعیت رفتاری کودک

تنظیم هیجانی و رفتار کودک

فرضیه های پژوهش

فصل سوم: جمع آوری داده ها و روش پژوهش

مقدمه

طرح کلی

جامعه آماری

ابزارهای پژوهش

چک لیست تنظیم هیجانی (ERC)

پرسشنامه رفتاری راتر کودکان ( فرم والدین)

بررسی پایایی پرسشنامه های عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک

بررسی پایایی پرسشنامه عوامل حمایتی خانواده (IFPF)

بررسی پایایی پرسشنامه تنظیم هیجانی کودک

نحوه برآورد روایی ابزار های پژوهشی

نحوه محاسبه روایی پرسشنامه عوامل حمایتی خانواده

نحوه محاسبه روایی پرسش نامه تنظیم هیجانی کودک

روش اجرا و نمونه گیری داده ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

آمارهای توصیفی

متغیرهای پژوهش

ماتریس همبستگی متغیرها

فرضیه های پژوهش

. فرضیه اول فرضیه اول

فرضیه دوم

مولفه های تنظیم هیجانی و عوامل حمایتی خانواده پیش بینی کننده شدت اختلالات رفتاری کودک است

مقایسه تفاوت میانگین اختلالات رفتاری بر حسب جنسیت کودک

بررسی شدت اختلالات رفتاری کودک بر حسب تحصیلات مادر

بررسی شدت اختلالات رفتاری کودک بر حسب تحصیلات پدر

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

مقدمه

بحث و نتیجه گیری از یافته های تقت پیش بینی کننده عوامل حمایتی خانواده در رابطه با شدت اختلالات رفتاری کودک

بحث و نتیجه گیری از یافته های نقش پیش بینی کننده تنظیم هیجانی در رابطه با شدت اختلالات رفتاری کودک

بحث و نتیجه گیری از یافته های نقش پیش بینی کننده عوامل حمایتی

خانواده و تنظیم هیجانی در رابطه با شدت اختلالات رفتاری کودک

خانواده و تنظیم هیجانی در رابطه با شدت اختلالات رفتاری کودک .

بحث و نتیجه گیری از یافته های تاثیر جنسیت بر شدت اختلالات رفتاری کودک

بحث و نتیجه گیری از یافته های تاثیر تحصیلات مادر بر شدت اختلالات رفتاری کودک

بحث و نتیجه گیری از یافته های تاثیر تحصیلات پدر بر شدت اختلالات رفتاری کودک

دلالت های ضمنی پژوهش

پیشنهادات پژوهشی

پیشنهادات کاربردی

محدودیت های پژوهش

منابع و مآخذ

پیوست ها

چکیده:

این پژوهش با هدف بررسی اثر پیش بینی عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک بر شدت اختلالات رفتاری کودک انجام شد. ۴۰۰ نفر از دانش آموزان دختر و پسر ۱۲-۸ سال شهر شیراز در سال تحصیلی ۹۱-۹۰ با روش نمونه گیری خوشه ای مرحله ای انتخاب شدند. پرسشنامه های عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک و پرسشنامه اختلالات رفتاری کودکان راتر (فرم والدین)، توسط مادران آنان تکمیل گردید. نتایج تحلیل رگرسیون عوامل حمایتی خانواده بر شدت اختلالات رفتاری کودک نشان داد که مولفه برآورد ساز گارانه از میان عوامل حمایتی خانواده پیش بینی کننده منفی شدت اختلالات رفتاری کودک است. همچنین میزان تنظیم هیجانی پیش بینی کننده شدت اختلالات رفتاری کودک می باشد مولفه اول تنظیم هیجانی (عواطف منفی) پیش بینی کننده مثبت شدت اختلالات رفتاری و مولفه دوم تنظم هیجانی عواطف همدلانه) پیش بینی کننده منفی شدت اختلالات رفتاری کودک می باشد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون تعاملی عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک بر شدت اختلالات رفتاری کودک نشان داد که مولفه عواطف منفی پیش بینی کننده مثبت و مولفه های عواطف همدلانه و تجربیات جبرانی پیش بینی کننده منفی شدت اختلالات رفتاری کودک می باشد. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، آموزش کودکان در راستای شناخت هیجانات خود و بهبود مهارتهای تنظیم هیجانی گامی مهم در جهت پیشگیری و درمان اختلالات رفتاری کودکان خواهد بود. همچنین آموزش نحوه ارزیابی مثبت و ساز گارانه و تفکر مثبت به منظور داشتن احساس کنترل بر رویدادهای مختلف زندگی به خانواده ها در راستای اهداف ذکر شده می تواند مورد توجه قرار بگیرد.

فصل اول:

کلیات

مقدمه:

خانواده ابتدائی ترین و مهم ترین نهاد جامعه بشری محسوب می شود و نفس به سزایی در فرایندهای اجتماعی و بهداشت روانی فرد و جامعه ایفا می کند. کودکان برای رشد سالم نیاز به محیط سالم دارند. خانواده به عنوان یکی از بنیادی ترین نهادها، زمینه را برای رشد روانی شناختی فرزندان فراهم می کند کاربای نو (۱۹۹۲)، معتقد است خانواده واحد اصلی تجربه بشری است، هیچ محیطی از نظر قدرت تأثیر با خانواده برابری نمی کند. پس از بررسی نتایج ۱۰ سال تحقیق در مورد کودکان، وایمن (۲۰۰۳) متوجه شد که سازگاری کودکان به وسیله چندین عامل محیطی از قبیل انسجام خانواده و وضعیت خانواده تغییر می کند. بزرگ شدن کودک در یک محیط امن، مثبت و سالم ارتباط دارد با کاهش احتمال رفتارهای ضد اجتماعی کودک (اُلوس، ۱۹۸۰). نحوه عملکرد خانواده بطور مستقیم بر رفتار کودک تأثیر می گذارد. همچنین کودکان از سلامت ازدواج و الدیشان تأثیر می پذیرند. دپارتمان ها از بخش سلامت و خدمات انسانی اعلام می کنند که کودکانی که در خانواده هایی بوده اند که والدینشان ازدواج سالم داشتند بیشتر احتمال داشت که موفق باشند و وارد تحصیلات دانشگاهی شوند و ارتباط سالمی با والدینشان داشته باشند و کمتر احتمال داشت که الکل و مواد مصرف کنند و بزهکار شوند (هر سارزنتال، ۲۰۰۰).چنانچه در بالا آمد تأثیر خانواده بر سلامت رفتار کودکان کاملا مشهود است. تحقیقات تجربی روانشناسی به علت شناسی مشکلات رفتاری کودکان را بررسی کرده اند. و چندین عامل حمایتی و خطر ساز را شناسایی کرده اند، عوامل خطرساز اشاره دارند به متغیرهایی که حضور آنها شدت و میزان آسیب روانی را پیش بینی می کند (کی، ۱۹۹۳).رشد و گسترش مشکلات رفتاری در کودکان شامل یک تعامل پیچیده بین عوامل محیطی، روانی و بیولوژیکی است.تزلزل یا از هم گسیخنگی خانوده در رشد کودک و رفتار او تأثیر می کند. این تزلزل ممکن است در اثر مرگ پدر و مادر یا جدایی و طلاق صورت گیرد (نقی زاده، ۱۳۸۷)تعارض پدر و مادر، کودکان را به استرس، ترس و خشم دچار می سازد و تجربه پی در پی تعارض پدر و مادر به مشکلات رفتاری می انجامد. (کامینگز” و دیویس،۲۰۰۲)تأثیر تعارض زناشویی بر بیشتر حوزه ها از جمله کار کرد شناختی، اجتماعی، تحصیلی و روانشناختی (الیس و گاربر، ۲۰۰۰) و رایطه کودک با همسالان (دان و دیویس، ۲۰۰۱) همچنین بر عملکرد خانواده مانند فرزند پروری (کاکس، بالی و هارتر۲۰۰۱۰) بررسی شده است. بر پایه الگوهای تحولی، رویارویی با خصومت خانوادگی در عملکرد سازه های عصب۔ زیستی کودک نارسایی بوجود آورده، به مشکلات سلامت می انجامد (ساسمن ، ۲۰۰۶) از طرفی متغیر دیگری که بسیار مورد توجه محققان قرار گرفته تنظیم هیجانی می باشد. مطالعه تنظیم هیجانی در کودک موضوعی کاملا جدید است که در دو دهه اخیر از آن به عنوان انقلاب عاطفه یاد شده است. (فیسچر و تاچنی، ۱۹۹۵) واکنش زمانی- فیزیولوژیکی کودک از یک سو و نحوه ارتباطات و ایستگی کودک؛ اولین مراقبینش از سوی دیگر بر تنظیم هیجانی او نقش مهمی دارد. (کالکین”، ۱۹۹۴، کامنیگز و دیویس، ۱۹۹۶) تنظیم هیجانات عبارتند از مدیریت سیستم های مختلفی مثل برانگیختگی روانی، اظهارات چهره ای و رفتاری، انگیزه، اهداف فردی و درون فردی و ارزیابی شناختی (تامسون، ۱۹۹۴) تنظیم هیجانی یکی از مهمترین توانایی های رشدی است که کودکان باید به دست بیاورند و زمانی که در مرحله پیش دبستانی هستند باید قادر باشند هیجانات خود را به شیوه ای سازگار با جامعه و متناسب با سن خود تنظیم کنند. ( دنهام، باست و یات ، ۲۰۰۷، آیزنبرگ” و مورس. ۲۰۰۲، هالبرستاد دنهام و دانسمور”. ۲۰۰۱؛ کلپ. ۱۹۸۲).از طرفی تحقیقات نشان داده اند که یک ارتباط معنادار بین مشکلات تنظیم هیجانی و آسیب شناسی روانی کودک وجود دارد. (کیم و سیچیتی”.۲۰۰۹) و مشخص شده است که تنظیم هیجانی در کودک پیش بینی کننده های قوی افسردگی و اضطراب می باشد. (زمان ۲۰۰۶).با توجه به مطلب ذکر شده در مطالعه اخیر نقش عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی بر شدت اختلالات رفتاری کودکان بررسی می شود.

بیان مسأله: _خانواده مرکب است از افرادی که در سطوح مختلف در یک سیستم اجتماعی – بوم شناسی با هم تعامل دارند (بنزی و میچازوک، ۲۰۰۸) محیط خانواده محل پرورش کودک است و به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می گیرد دارای اهمیت حیاتی است. در خانواده متغیرهای مختلفی وجود دارد که کمیت و کیفیت آنها در وضعیت روانی- رفتاری فرزندان مؤثر است. (راتر ، ۱۹۹۶) ویژگی های خانواده عاملی است در جهت تحوه واکنش کودک به مشکلات و فشارهای محیطی، (سیچینی و توس”، ۲۰۰۵) عوامل اجتماعی خانواده، مفهومی که در دهه های اخیر به آن پرداخته شده، یک موضوع مهم در نظریه های سلامت روان بوده است. (والش”، ۲۰۳) منظور از عوامل حمایتی خانواده، عواملی است که خانواده با داشتن آنها بهتر می تواند با چالش و شرایط سخت زندگی کنار بیاید و این کار بوسیله جریان های پویای افزایش سازگاری مثبت در متن ناملایمات عمده زندگی انجام می شود. (در اموند. ۲۰۰۰ء مکدونالد، ۱۹۹۷) از طریق کاربرد موفقیت آمیز عوامل حمایتی می توان با شرایط نامطلوب مبارزه کرد و از آن ها به طور موفقیت آمیز و به گونه ای قوی تر شده بیرون آمد. (دراموند، کیسیلا ، مک دونالد و کوری، ۲۰۰۲) عوامل حمایتی نحوه پاسخ دادن خانواده به رویدادهای نامطلوب را تعدیل میکند و خانواده بدین طریق از پیامدهای منفی احتمالی دور نگه داشته می شود (اُلرى، ۱۹۹۸). این عوامل باعث تسلط خانواده بر مشکلات و طی کردن موقفی مراحل مهم زندگی است. علی رغم اینکه شرایط طوری است که خانواده می تواند عذر و بهانه برای عدم پیشرفت داشته باشد (ماستن و رید، ۲۰۰۵) مفهوم عوامل حمایتی خانواده فهم ما را از عملکرد سالم خانواده در موقعیت های مختلف افزایش می دهد. اگر چه بعضی از خانواده ها توسط بحران و یا تنشهای دایم و مزمن دچار فروپاشی می شوند آنچه جالب توجه است این است که بعضی خانواده ها بعد از گذراندن سختی ها قوی تر و مبتکرتر می شوند. (والش،۲۰۰۲).چنانچه گفته شد عوامل حمایتی خانواده که توانایی مقاومت کردن و جهیدن از چالش های مختل کننده را افزایش می دهند تبدیل به یک مفهوم مهم در نظریه سلامت ذهن و تحقیقات در طی دهه گذشته شده است. این منابع و قدرتها افراد و خانواده ها را قادر میسازد که به شکلی موفقیت آمیز به بحرانها و چالش های سخت و پایدار پاسخ دهند و از آن تجربیات به سلامت عبور کند و ارتقاء یایند. (کوان، کوان و شولتز ، ۱۹۹۶) عوامل حمایتی خانواده شامل جریانهای کلیدی در طی زمان است که توانایی تلاش و مبارزه مؤثر فایق آمدن بر موانع ادامه دادن زندگی و عشق ورزیدن تمام و کمال را بوجود می آورد. (گارمزی ، ماستن، ۱۹۹۴.عواملی که به عنوان عوامل حمایتی خانواده شناخته عبارتند از میزان هر چه کمتر عوامل تنش زا، نحوه برآورد ساز گارانه اوضاع زندگی از دید اعضا خانواده، حمایت اجتماعی و تجربیات جیرانی (در اموند، کسیلا، مک دونالد و کوری ۲۰۰۰) چنانکه گفته شد طبق یافته های تحقیقی عوامل حمایتی خانواده با میزان اختلالات رفتاری کودکان ارتباط دارد.مطالعه ای عوامل حمایتی را که در پیشرفت تحصیلی نقش داشت بررسی کرد، نتایج نشان داد که دانش آموزان بسیار موفق متعلق به خانواده هایی بودند که دارای الگوهای اعتقادی از قبیل نگرش مثبت به زندگی و تمایل قوی برای رسیدن به اهداف بودند (آماتی، ۲۰۰۶) در تحقیقی دیگر مشخص شد که مهارت های سازگاری که مادران بکار می برند اثر دارد در رابطه بین افسردگی مادر و مشکلات رفتاری کودک (لی، ۲۰۰۳) مهارت های مؤثر سازگاری در والدین باعث بهبود وضعیت مالی، کاهش خطر آسیب رشد شناختی کودک و مشکلات رفتاری کودک است (لید وداسمن ، ۲۰۰۵). سلامتی اعضای خانواده نیز یک عامل حمایتی است که در وضعیت رفتاری کودکان تأثیر دارد. مادرانی که دارای نشانه های افسردگی تواند در مقایسه با مادران افسرده، بیشتر با فرزندانشان صحبت می کردند و بیشتر احتمال داشت که فرزندانشان را در معرض موقعیت های اجتماعی و یادگیری قرار دهند. (وان داسوم، ۲۰۰۵).از طرف دیگر متغیر دیگری که بر چگونگی رفتار کودکان تأثیر دارد. تنظیم هیجانی می باشد. تنظیم هیجانی عبارتند از توانایی تعدیل برانگیختگی هیجانی توسط فرد به گونه ایی که به سطح رضایت بخشی از ارتباط با محیط دست یابد. (تامسون، ۱۹۹۴). یک موافقت کلی وجود دارد مبنی بر این موضوع که تنظیم هیجانی شامل توانایی دسترسی به دامنه وسیعی از هیجانات و تعدیل کردن آنها و کنترل شدت و مدت یک هیجان می باشد. (کل، ۱۹۹۴ تامسون ۱۹۹۴) تامسون (۱۹۹۴) اظهار می دارد که تنظیم هیجانی شامل پروسه درون زادی است که مسوول بازنگری، ارزیابی و تعدیل واکنش های هیجانی است، مخصوصا جنبه های شدید و موقتی برای رسیدن به اهداف فرد. کودکانی که دارای تنظیم هیجانی مطلوب هستند قادرند به نیازهای جاری خود به شیوه ای منعطف و جامعه پسند پاسخ دهند و در صورت لزوم ارضای نیاز خود را به تعویق بیندازند. (کل، میشل و تتی، ۱۹۹۴)تحقیقات نشان داده اند که بین مهارت های تنظیم شناختی و آسیب شناسی روانی ارتباط وجود دارد و مشخص شده است که تنظیم هیجانی در کودک پیش بینی کننده قوی افسردگی و اضطراب می باشد (زمان، ۲۰۰۶) با توجه به اهمیتی که خانواده در کشور ما دارد و لزوم شناخت متغیرهای مختلف تأثیر گذار بر سلامت آن و اثر خانواده بر سلامت کودک و با توجه به پژوهشهای ذکر شده در پژوهش حاضر اثر عوامل حمایتی خانواده و تنظیم هیجانی کودک بر رفتار کودک مورد بررسی قرار می گیرد و این نکته مورد مطالعه قرار می گیرد که آیا عوامل حمایتی خانواده و متغیر تنظیم هیجانی می تواند شدت اختلالات رفتار کودک را پیش بینی کند.